05 (май), 2025

ШИГЪРИЯТ ҺӘМ ЧӘЧМӘ ӘСӘРЛӘР
Рафис КОРБАН. Алиш. Роман. .......................................................................3
Айдар ХӘЛИМ. Сиксән ике яшьтә мин исән! Шигырьләр. ...........................63
Ринат МӨХӘММӘДИЕВ. Партизан Зәки Нури. Әдәби-документаль роман. .........................68
Мөхәммәт МИРЗА. Моңга мулыккан телем! Шигырьләр. .......................….117
Рәис САФИН. Хикәяләр. ............................................................................121
Идият АШИРОВ. Туган авылым – таулы як... Шигырьләр. ..........................130
ЯҢА ИСЕМНӘР
Әмир ФӘРХУЛЛИН. Ике бөртек карлыган. Хикәя. ....................................134
Кардәш халыклар әдәбияты: Гаврил АНДРОСОВ. Тәңрегә оедым нурланып... Шигырьләр
(Фәнил Гыйләҗев тәрҗемәләре). ............................................................138
ӘДӘБИ ТӘНКЫЙТЬ
Нурфия ЮСУПОВА. Шигъриятнең бүгенге торышы: 2021–2024 елларда татар поэзиясе
(Татарстан Язучылар берлегенең XX корылтаенда ясалган доклад). .....142
ЮБИЛЕЙЛАР
Ленар ШӘЕХ. Олпат каләм иясе (Вакыйф Нуруллинга – 90 яшь). ..........151
Әдәби берләшмәләрдә: «Гөлстан» иҗатта кайный. Азнакай районы иҗатчыларының шигырьләре
(Гөлчәчәк Садретдинова-Хаҗиеваның кереш сүзе белән). ......................153
Фотоархив: Әдәби мизгелләр. «Казан утлары» – Кукмарада. ..........….....159
Әбүгалисина мәгарәсе: Илдус ЗАҺИДУЛЛИН. Каюм Насыйри уку-укыту һәм
милли тәрбия турында. ..........................................................................160
Хатлар яздым утырып: М.Әгъләмов, М.Хөсәен, К.Латыйп, Ф.Мөхәммәтшин, Т.Әйди, И.Даби, В.Ихсанова, Ф.Яруллин, Л.Губжоков, Т.Мөбарәков, Л.Лерон, П.Афанасьев, Р.Идиятуллин, Л.Ихсанова, Н.Нәҗми, А.Гыйләҗев, С.Липкинның Равил Фәйзуллинга язган хатлары. ..............170
Каләмне штыкка тиңләп: Хәйретдин МӨҖӘЙ, Нур БАЯН шигырьләре. ....183
Газиз тавышлар: «Һәр күңелләр нурланадыр, чыкса Гыйззәтуллина...»
(Сәхипҗамал Гыйззәтуллина-Волжскаяның тууына – 140 ел). ................ 185
Яшәвемнең мәгънәсе – татар булу... (Әбрар Кәримуллинның тууына – 100 ел).
Сәхифәне Нәсим АКМАЛ алып бара. .........................................................186
Миллият: Рабит БАТУЛЛА. Җыраучы Субра атайның тууына – 800 ел. …...187
Әдәби сканворд. Рәис ГАБДУЛЛА төзеде. .....................................…….…....189
Иҗтимагый-мәдәни тормышыбыздан. Вакыйф НУРИЕВ әзерләде. …….....190
-
Авыл җире
Авылларда гомер кичергәннәр Хөр рухлылар, алар көчлерәк! -
Вакыт һәм заман
Вакытыңны уза алсаң гына, Заманаңда яши башлыйсың. -
ОЛПАТ КАЛӘМ ИЯСЕ
Күренекле прозаик Вакыйф Нуруллин (1935) – ХХ гасырның 60 нчы еллар башында татар әдәбиятына килгән, үзенә генә хас иҗат өслүбен тудырган, нигездә, повесть жанрында эшләгән өлкән буын әдипләреннән. -
1 май (хикәя)
Берүзем калганымны аңлап алдым. Янымда әти дә юк, әни дә. Кычкырып елап җибәрдем. Мине кешеләр чолгап алды. Сораулар бирә башладылар: – Кем син? Кем малае? -
Беренче Май хатирәсе
Беренче Май – бездә тау бәйрәме. -
Апрель аеның җиңүчеләре билгеле!
Котлыйбыз! -
АЛИШ (роман)
– Алишның «Ике улым бар» шигырендәге батыр малайлар менә нинди икән! – дип, аларның башларыннан сыйпады һәм, кесәсеннән ике шакмак шикәр чыгарып, учларына салды. – Йә, сөйләгез инде, исәнме безнең әтиебез? – диде Оркыя, малайлар янына килеп утырган кешедән ире хакында яңалыкны тизрәк ишетергә теләп. -
Туган телем
Тылмачсыз тыңлар телем: Кыйтгаларда ил-көн иткән, Инсаннарны имин иткән Тынычлык-солых теле! -
Космоска беренче очучылар
Курку белмәс Күкне тәүге иңләүчеләр, Ә үзләре – гади генә кеше юкса… -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ӘДӘБИ-ДОКУМЕНТАЛЬ РОМАН)
«Парень, – диде ул. – Чынлыкта син бер сантиметрга озынрак идең, кәнишне. Баш редактор каршында үзеңне уңайсыз хәлгә калдырасым килмәде инде... Зәкинең дә күңеле булыр дидем. Менә шулай, парень, алдашырга туры килә кайчак... Тагын шуны әйтим дидем, ике уйлама, Зәки хәзрәт чакыра икән, күч син «Казан утлары»на. Үзең беләсең, әдәбият ул бөтенләй башка дөнья... Күч...» -
Онытмасак иде
Кем – улларын, өзелеп сагынып. Ятып калды күпме асыл затлар, Гаиләсенә кайта алмады. Сугыш афәтеннән, золымыннан Беребез дә читтә калмады... -
3912
Бөтендөнья сугышы беткәнгә Сиксән ел да үткән икән бит! -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
Ул елларда, җиде классны тәмамлар алдыннан, бик тә четерекле сораулар килеп баса торган иде үсмерләр каршына: «Алга таба кая барырга һәм кем булырга?.. Эшкә урнашыргамы, укуны дәвам итү турында уйларгамы?..» -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
Тәки үзенекен итте бит Зәки. Хыялына иреште, имтиханнарын уңышлы гына тапшырып, Лубян урман техникумына укырга керде. -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
– Су бирегез, су... Янам... – дип ыңгырашты яралылардан берсе. – Матвей, – дип, янәшәсендә торган мордва егетенең җилкәсенә кулын салды Зәки. – Бар әле, берәр савыт яисә чиләк табып, тиз генә су алып кил. -
АЛИШ (романның дәвамы)
– Йә, сөйләгез, егетләр, ниләр майтарып ята анда Галимҗан абыегыз? – диде. Карт язучының кайсы Галимҗан хакында соравын алар икесе дә шунда ук аңладылар, әлбәттә. Гафурины, чынлап та, Галимҗан Ибраһимов кызыксындыра иде. Син җавап бирәсеңме дигәндәй, Алиш Әхмәткә карап куйды. – Галимҗан ага егерме җиденче елдан бирле Кырымда яши, – диде Әхмәт. -
Умырзая төсе кырларда
Туган җирнең сихри матурлыгы Онытылмый, һәрчак уйларда. Көнбагышлар сары чәчәк аткан, Умырзая төсе кырларда. -
Бер кайтырбыз әле
Ә шулай да барыбер күңеле белән Үткәннәргә кайтадыр кеше. Баш сау булса, Ходай насыйп итсә, Гел мүкләнеп ятылмас читтә. -
АЛИШ (романның дәвамы)
Икенче көнне үк бара алмады Оркыя Язучылар союзына. Мартның соңгы якшәмбесе иде. Көне буе диярлек дәфтәрләрнең әле берсен, әле икенчесен укыды. «Боларны кешегә күрсәтергә ярый микән соң?» дип тә уйлады. Сердәшләре куркып тормаска, Язучылар союзына илтеп бирергә дип киңәш бирделәр бирүен. Анда бит әле ни диярләр? -
Ана йөрәге
Әлегә мин тиңләр нәрсә тапмыйм Сөеп туймас Ана йөрәген! -
МИНЕМ ШАТЛЫГЫМ
Көлә беләм, Шаулап җырлый беләм, Көрәшләрдә күңел ямь таба. Күз алдымда каты үлем күрәм, Җиңә беләм, Җиңү – мәртәбә! -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
Хәбәрсез югалу – бер хәл, ул очракта әле аның табылуына, исән- сау әйләнеп кайтуына да өмет кала иде. Ә менә әсирлектә булу... Фашистлар әсирлегендә... Монысының җүнлегә түгеллеге һәркемгә билгеле. Шуның өстенә, иптәш Сталин бит, әнә, әсирлеккә эләгүне Ватанга хыянәт итүгә тиңли түгелме... -
41дә туган замандашымны җирләгәндә
«Кырык берләр» үлә аламыни? Кеше күрмәгәнне күрдек без... Кырык бердә үлеп терелдек без, Шуңар «Кырык берләр» үлемсез! -
Саклыйм истәлек дәфтәрем
Искерсәң дә инде, дәфтәрем, Саргайса да инде битләрең, Ташламамын сине беркайчан, Саклансын дим якты хисләрем. -
АЛИШ (романның дәвамы)
– Мин язучы Абдулла Алиш булам, – диде ул кызга. – Ә мин медицина училищесының соңгы курс укучысы Оркыя Латыповна Тюльпанова булам. – Матур фамилия, – диде Алиш. – Чәчәк исеме икән. Лалә чәчәге. – Миңа тюльпан ошыйрак. – Шулайдыр, әлбәттә. Һәркемгә үз күлмәге якынрак була бит. Аннары Алиш кызны өенә озатып куярга рөхсәт сорады. -
Аһ асыл чибәркәй!
...Аккошым, качыйкчы җәйгордай тоттырмас!.. Без бергә булганда киртәләр һич булмас! -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
Кулга алынган барча кешене ике кат чәнечкеле тимерчыбык белән уратып алынган мәйданга куып китерделәр. Каралты-кура юк, баш өстендә бары зәңгәр күк һәм йолдызлар гына. Ачык һавада, үләне тапталып беткән туфракны түшәк итеп, төн чыга алар хәзер. Ашыйм дисәң – ризык, эчим дисәң, су юк. -
Барда тәрәзәләре
Истән чыкмый, сагындыра Барда тәрәзәләре. «Кайтыр» дип карап тора күк Шуннан әнкәй күзләре. -
БАТЫР ШАЙТАН (хикәя)
Нәкъ шул мизгелдә, менә инде ярты гасырдан артык вакыт үтеп тә, мин әле һаман аңлап җиткерә алмаган гаҗәеп бер хәл булды. Шайтан тыныч кына яткан җиреннән җәһәт сикереп торды да, чатыр чабып, теге җанварга таба ташланды. Башын бераз аска ия төшеп, әле яңа гына борнап килгән яшь мөгезләрен тырпайтып, арт аякларын ныгытып җиргә терәгән хәлдә киерелеп, тегенең алдына килеп тә басты. -
АЛИШ (романның дәвамы)
Алар шулай саубуллашып аерылыштылар. Тагын бер атнадан, унберенче августта Алиш фронтка чыгып китте. Оркыя аны озатырга дип вокзалга төшкән иде, ләкин соңга калган булып чыкты – Алиш утырган эшелон кузгалган иде инде. Алиш аны ерактан күреп, исемен әйтеп кычкырып, кул изәсә дә, Оркыя ирен күрә алмыйча калды. -
Акылга мәдхия
Синнән башка, белмим, нишләр идем, Ярый әле, син бар, акылым! -
«Казан утлары» – Кукмарада
«Казан утлары» журналы битләрендә башланып киткән «Әдәби берләшмәләрдә» проектының чираттагы чарасы Кукмара Үзәк китапханәсендә булып узды. -
КАЮМ НАСЫЙРИ УКУ-УКЫТУ ҺӘМ МИЛЛИ ТӘРБИЯ ТУРЫНДА
Я.Г.Абдуллин фикеренчә, К.Насыйри балаларны укыту һәм тәрбияләүнең түбәндәге төп принципларын аерып билгели: 1. Гыйлем һәм тәрбияне бала чактан бирергә; 2. Укыту-тәрбия процессында балаларның сәләтен һәм нәрсә белән кызыксынуын исәпкә алырга һ. б. -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
Зәкинең урманчы һөнәре алуы, әтисенең кул астына керә башлаганнан бирле төзелеш эшләрендә шактый тәҗрибә туплаган булуы монда да ярап куйды. Аны үзенә күрә бригадир сыман ясап, отделение командиры итеп тә билгеләделәр -
Халкым шагыйренә
Милләтеңә һәрчак тугры калдың, Яндың, көйдең телең хакына. Күкләрдән дә елмаясың кебек – Көч бирәсең сөйгән халкыңа! -
Мөдәррис Әгъләмовның Равил Фәйзуллинга язган хатлары
Равил әфәнде! Сезгә хөрмәтемнең зурлыгын әйтеп бетереп булмаган чагында, минем дә язган юлларым бар иде. Кайберләре аның басма юлларга да, яман телләргә дә чыкты. Төрлесе төрлечә аңлады. Иң зур бәхет шул түгелме соң?! -
КОРЧАҢГЫ (хикәя)
«Ялгышны төзәтеп, язмышны үзгәртеп» дип җырласалар да, аны үзгәртеп тә, төзәтеп тә булмый икән шул. Ул бормалы-сырмалы, менәле-төшәле, чокырлы-сикәлтәле юл сыман ерак-еракларга сузылып яткан. Кеше дигән җан иясе, әнә шул язмыш сызган юл буенча михнәт-газаплар, шатлык-куанычлар кичереп, гомеренең чигенә таба бара да бара. -
Ландыш Әбүдәрова Татарстан Республикасы Дәүләт Советы Рәисенең Рәхмәт хаты белән бүләкләнде
Котлыйбыз! -
АЛИШ (романның дәвамы)
– Сезне тыңлый алмый калдык, Салих абый, – диде Оркыя, чәй эчкәндә, күңелсезләнеп, моңаеп кына утырган Сәйдәшев янына килеп. – Мин дусларга иптәш булып кына килгән идем. Фортепиано юк диделәр дә, башта килмәскә дә уйлаган идем. Мин бит җырчы түгел, Рәшит белән Җәвәһирәгә үземнең берничә җырымны аккомпанировать итәрмен дигән идем. Кызганыч, барып чыкмады. Бу малай белән шундый хәл килеп туу да әйбәт булмады әле. Нишлисең, сугыш. -
Мәхмүт Хөсәенның Равил Фәйзуллинга язган хаты
Кадерле каләмдәшем Равил! Бирегә, Күктүбәгә, «синең-минем Күктүбәгә», татарча чыккан газеталарны җибәреп торалар. Әнә шул милли газеталарыбызның берсе миңа Кара диңгез буйларына шатлыклы яңа хәбәр алып килде: «Шагыйрь Равил Фәйзуллин «Казан утлары» журналының баш редакторы итеп сайланды». Чын күңелемнән котлыйм! -
Таатта елгасы рухы
Сер тулы карашлы күзләре. Талларым аркылы сузылган Сызылган таңнарның нурларын Каршылыйм мин синдә, үзәнем! -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
– Ватандашларың, яшьтәшләрең ут эчендә янганда, карта уйнарга кирәк таптыңмы? Сугыш вакыты законнары белән, беләсеңме, нинди җәза тиеш сиңа?! – Ярар, ярар инде. Әйдәгез, егетләр, кузгалдык. Чынлап та, ярдәм итү кирәк, – дип, бер-бер артлы урыннарыннан кузгалды алар. -
Соклану
Шулай яши төбәгебез, Гасырлар чиген үтеп. Телен, милли рухны саклап, Киләчәккә йөз тотып. -
Кави Латыйпның Равил Фәйзуллинга язган хаты
Флагманы – илаһи зат! – бер мөселман – татар улы иде… -
АЛИШ (романның дәвамы)
Ә кыш иртә килде. Ноябрьгә кергәч үк нык суытты. Көндез әле суыкны эш белән кичерергә мөмкин булса да, төнге салкын төшкәч, ачык һавада калучылар, иртәнгә хәтле чыдый алмыйча, һәр төнне дистәләп-дистәләп, туңып каткан мәеткә әйләнә башладылар. Әсирлеккә төшкәндә җәйге обмундированиедән генә булган Алиш өчен ноябрь суыклары шулай ук туңып үлү куркынычы белән яный иде. -
Җиңгәннән соң алтмыш биш ел үтү уңаеннан
...Европада – татар каберләре! Иңгә-иңне куйган рәвештә Кулына Коръән тотып, һәр каенда Тәкбир әйтеп утыра фәрештә… -
Тәүфикъ Әйдиның Равил Фәйзуллинга язган хаты
Равил! Хезмәтең белән таныштыруың өчен рәхмәт. Кирәкле нәрсәне кузгатуың өчен – дәхи. Минемчә, мәкалә шушы көе дә укучыга файдалы инде. Әмма син – көчлерәк язарга сәләтле кеше. -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
Тимер юл станциясе белән элемтә урнаштырырга омтылып карадылар. Әмма анда да ыгы-зыгы, шау-шу, кан һәм күз яшьләре генә... Кая карама, анда җимереклек, үлем, яралылар... -
Балкыр җырым…
Үземнән соң бәлки минем җырым Очып йөрер күгем түрендә. Балкып янар якты нурлар чәчеп, Моңым булып халкым күңелендә. -
Иштван Дабиның Равил Фәйзуллинга язган хаты
Быел (1997) без – улым белән – «кечкенә» халыкларның культурасы белән танышырга дип Россиягә китәчәкбез. Без Татарстанга да кагылырга телибез, шуңа күрә мин Сезгә үтенеч белән мөрәҗәгать итәм, ләкин иң элек үзем белән таныштырам. -
АЛИШ (романның дәвамы)
– Җәмәгать, хуш килдегез! Иң әүвәл сезне бирегә җыйнавыбызның сәбәбен әйтеп үтәргә тиешмендер. Дөньяда сугыш бара. Сугышның нинди тарафларда, ничек баруы тарихына тукталып тормыйча, үзебезне борчыган мәсьәлә хакында берничә сүз. Мине, җәмәгать, әсирләр мәсьәләсе борчый. Татар әсирләре. Аларның исәнлеге. -
Тирә-якта үлән чәчәк аткан...
Тирә-якта үлән чәчәк аткан, Каен яфрак ярган урында Кара күзем алга төбәп ятам Тирән окоп һәм киң болында. -
Май ахыры
Табигатьнең акылы да Кайчакларда безнең чама -
ИКЕ БӨРТЕК КАРЛЫГАН (хикәя)
Ә бервакыт Миләүшәне бер гаилә алып китте: алар – опекун, ә Миләүшә «кызлары» булды. Абдулланың йөрәге чәнчеп-чәнчеп алгалады ул көнне. Миләүшә китте, аннан хәбәр дә юк. Аны интернет челтәреннән дә эзләп караганы булды малайның, тапмады. -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
Үзендә теге дошман солдатын юк итәрлек көч таба алмады Зәки. Якташы Василийның кулында бау күреп, аны үзенә ярдәмгә чакырды. Немецны шул бау белән юан бер имән кәүсәсенә бәйләп куйдылар да авызына чүпрәк тутырып калдырдылар. -
Бер тамчы судан – юктан бар булган
Җирдә хисапсыз золымын кылган Ыру-кавемнең дәвамы бармы? -
Тормыш – кросс!
Тормыш – кырыс! Бөтенесен Йөрәк белән түләсе. -
ИЛЕН ДӘ САТМАГАН, МИЛЛӘТЕН ДӘ
Советлар Союзы Герое Пётр Михайлович Гавриловның тууына – 125 ел -
ДӨНЬЯ – МӘҢГЕЛЕК, НИГӘ АШЫГЫРГА?
Татарстан Республикасының халык шагыйре, Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе, Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты Лена Галимҗан кызы Шагыйрьҗанның (1945–2017) тууына – 80 ел. -
«Казан утлары» журналы тарафыннан 29 нчы кесә китабы бастырылачак!
Танылган язучы Фирдүс Гыймалтдиновның бу китапка кергән повестенда махсус хәрби операциядә катнашып һәлак булган Илнур Хәертдиновның сугышчан юлы тасвирлана -
АЛИШ (романның дәвамы)
Седльце лагеренда татар, башкорт, чуваш егетләренең күплегенә ул беркадәр аптырап йөри иде. Димәк, аларны бер легион итеп тупларга җыеналар. Милли легион итеп оештырырга һәм үз ватаннарына каршы сугышка җибәрергә. Бу инде әсирлеккә төшү генә түгел. Бу инде аннан да хәтәррәк нәрсә. Бу инде илеңне, ата-анаңны сату дигән сүз! -
Безнең яшәү – тоташ уен
Безнең яшәү – тоташ уен. Бер саплам юк буш ара -
ШИГЪРИЯТНЕҢ БҮГЕНГЕ ТОРЫШЫ: 2021–2024 ЕЛЛАРДА ТАТАР ПОЭЗИЯСЕ
(Татарстан Язучылар берлегенең XX корылтаенда ясалган доклад) -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
Чыгып киттеләр. Котылдык дияргә дә була торгандыр. Әмма бакчаның аскы өлешендә печән лапасына ут төртеп китәргә онытмаган кабахәтләр. Зәки өчен күпме гомер җылы почмак, йомшак түшәк булып хезмәт иткән каралты, хуҗаның күз алдында янып ишелеп тә төште. -
Җырчы Марк Бернес истәлегенә
Иртәдән үк җаным әрни бүген, Ник кенә исләрдән чыкмыйсың, Йөрәк түрләремә кан саудырып, Күңелемдә чыклар чыклыйсың? -
Сине кемнәр уйлап тапты икән?
Сине кемнәр уйлап тапкан икән? Күз нурларын түгеп, кем баккан? Шул нурлармы әллә якты иткән – Торасың күк тоташ кояштан! -
АЛИШ (романның дәвамы)
– Әйбәт шигырь! Һичшиксез истә калдырам мин бу шигырьне. Кайткач, үз Гаяныма да сөйләячәкмен. Бу мәхшәрдән котылгач, дәфтәргә дә язып куярмын әле. – Әйтәм бит, дәфтәр югалырга мөмкин, күрсәләр, тартып алулары бар. Ятлап калырга тырыш син аларны, – дип, Алиш шигырьне кабат-кабат, берничә тапкыр сөйләп чыкты. -
Нәселең белән горурлана бел!
Үз-үзеңне күтәрә бел, татар! Ясамыйча һичбер ташлама, Җанын фида кылган һәр милләтнең Улларыннан дәүләт башлана! -
Венера Ихсанованың Равил Фәйзуллинга язган хаты
Хөрмәтле Равил! Журнал әдәбият һәм сәнгать эшлеклеләре өчен «Үзем турында – үзем» дигән рубрика ачарга җыена. Редакция күздә тотканча, әлеге бүлек өчен дигән материаллар язучының яисә сәнгать остасының турыдан-туры үз иҗатына кагылырга тиеш. -
ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
Ватанны таптыйлар бит, мөртәтләр... – Дөрес сөйлисең, энекәш! Соңгы сулышыбызга кадәр үч алу кирәк үзләреннән, аяусыз рәвештә тар-мар итәргә кирәк фашистны!..