ПАРТИЗАН ЗӘКИ НУРИ (ДӘВАМЫ)
Кулга алынган барча кешене ике кат чәнечкеле тимерчыбык белән уратып алынган мәйданга куып китерделәр. Каралты-кура юк, баш өстендә бары зәңгәр күк һәм йолдызлар гына. Ачык һавада, үләне тапталып беткән туфракны түшәк итеп, төн чыга алар хәзер. Ашыйм дисәң – ризык, эчим дисәң, су юк.
4
Кулга алынган барча кешене ике кат чәнечкеле тимерчыбык белән
уратып алынган мәйданга куып китерделәр. Каралты-кура юк, баш
өстендә бары зәңгәр күк һәм йолдызлар гына. Ачык һавада, үләне
тапталып беткән туфракны түшәк итеп, төн чыга алар хәзер. Ашыйм
дисәң – ризык, эчим дисәң, су юк. Тора-бара, яшь, таза егетләр
җиргә ятып үлән ашарга, усак кайрылары кимерергә тотынгач,
көнгә ике мәртәбә инеш суында болгатылган ниндидер баланда бирә
башладылар. Ләкин аны ашау үзе бер газапка әверелде. Ашамыйча
да булмый. Чөнки урман кисәргә йөртәләр. Хәлең бетеп егылсаң,
кире тора алмасаң, бик мәшәкатьләнмиләр – атып кына үтерәләр.
Тимерчыбыкларның аргы тарафында тирән чокыр казыттылар,
тоткыннарны, кул-аягыннан тотып, шул базга гына тотып томыралар.
Эшкә бару, кире кайту да – бер газап. Колонналарга тезәләр дә
дүрт яктан автоматлар белән коралланган немец солдатлары һәм явыз
овчаркалар озатып йөри үзләрен. Әсирләрне кешегә санау кая инде,
аягыңда итек, өстеңдә кием бармы, аларны ул кызыксындырмый,
дуңгыз көтүен дә алай йөртмиләрдер.
Әсирләрнең уйларында бары бер ният: бу мәхшәрдән качып котылу.
Әмма ничек качасың: ялгыш абынып егылсаң да, овчаркалары өскә
ташланырга тора. Бер-ике тапкыр качарга омтылып караучылар булды,
әмма үзләре өчен бик аянычлы тәмамланды. Иң элек этләреннән
талаттылар, аннан теге чокыр читенә тезеп атып үтерделәр.
– Качарга уйлаган һәркайсыгызны шундый язмыш көтә, – дип,
төкереген чәчә-чәчә кисәтте немец офицеры шул тетрәндергеч
күренешне тамаша итәр өчен махсус куып китерелгән тоткыннарга. –
Германия сезгә азатлык алып килә. Сез шул азатлыкны алып килүчеләргә
рәхмәтле булырга, азатлыкны якынайту өчен көн-төн хезмәт итәргә
тиешле...
Башкалар ни уйлаган, шундый явызлыкны ничек кичергәндер,
Зәки исә күңеленнән үз-үзенә ант бирде шул минутта: «Исән-сау
котыла алсаммы, соңгы сулышыма тикле үч алыр идем мин сездән.
Үзебезнең егетләребез өчен... Якташларыбыз өчен... Туган илебез
өчен...» Кат-кат шул ук сүзләрне кабатлады ул күңеленнән. Ләкин
тормышка ашыра алырмы ул бу хыялын, әйтеп булмый. Максатына
ирешү юлында теләсә нинди хәйлә һәм мәкергә дә әзер иде ул хәзер.
Әсирләрдән бер караңгыдан икенче караңгыга кадәр урман
кистерделәр. Урман һәм агач эшләрендә Зәкигә җитү мөмкин түгел.
Урман янында үсте, урманчы булырга хыялланып, һөнәр алды.
Тора-бара фашистларның ул агачны ни өчен хәзерләве дә мәгълүм
булды. Белоруссия урманнары читендәге матур табигать кочагында
фронттан яраланып кайтучы үз солдатлары өчен госпиталь төзү икән
уйларында. Иң элек офицерлар өчен бина төзеләчәк. Балта эшләрен
белгән егетләрне сайлап, бура буратырга икән ниятләре. Зәкинең
бу эштә тәҗрибәле егет булуын чамалап алган офицер аны үзенә
чакыртты. Штаб тирәсендә чуалып йөргән бер поляк тәрҗемәче
булды.
– Исемең ничек, рус золдат?
– Зәки.
Ул махсус исемен саф татарча, хәтта үз авылларындагыча итеп,
мишәр акценты белән әйтергә тырышты.
– Ничек-ничек? – дип кызыксынды моны сизеп алган немец. – Рус
золдат, исеме рус түгел?
– Мин – татар егете. Татар! – дип басым ясады ул.
– Гут-гут... Бик яхшы, – дип кабатлады теге берничә кабат. – Татар
русны яратмый, шулай бит...
«Немецларны ничек яратканлыгымны күрсәтер идем дә
мин сиңа...» – дип җавап бирде ул күңеленнән. Әмма дәшмәде,
сабырлыгын җуймады. Кем белә, бу сөйләшү, бәлки, бер-бер форсат
бирмәгәе. Ничек аңласалар – аңларлар, үзалдына, махсус тегеләргә
күрсәтеп, елмаеп куйгандай итте.
– Гут-гут... Бик яхшы... – дип кабатлады офицер тагы да. Зәкинең
елмаюын үзе белән килешүе итеп кабул итте кебек. – Сине бик оста
егет дип сөйләделәр. Әллә төзүче идеңме син?
– Әйе, төзүче идем, – дип җавап кайтарды Зәки. Ике уйлап
тормады, ялганга кереште.
– Йортлар төзи беләсеңме? Агачтан... Бүрәнәләрдән...
– Беләм. Мин – урманда үскән егет, агачтан ни телисез, шуны
төзергә әзер.
– Менә ничек, Заки... Исемең шулай бит?..
– Шулай.
– Сезне Советлардан һәм руслардан азат итүче немец офицерларына
штаб һәм госпиталь төзергә кирәк булачак. Төзелеш тиз арада
башкарылып тәмамланырга да тиеш. Проектлар бар, ә төзүчеләрне
әсирләр арасыннан син сайлап алырсың, килештекме?..
– Килештек...
– Булдыра алырсыңмы?
– Без булдырмаган эш юк!
Аны аерым бер бүлмәгә кертеп, алдына аш-су, икмәк һәм колбасалар кисеп куйдылар. Һәм өстәлгә тагы ниндидер шешә менеп
кунаклады. Шешәгә ымлап, ярым полякча, ярым русчалатып дәште
үзен сыйлаучы хатын.
– Бу шешә дә синең өчен. Офицерлар гына эчә торган шнапс.
– Мин эчмим, дуслыгым юк, – диде егет коры гына.
– Эчмәгән ир-ат булырмы, биргәндә эч. Гел-гел тәкъдим итеп
тормаслар...
– Ата-баба эчмәгән аракыны мин эчеп утырмам. Алып куегыз аны
өстәлдән.
– О-хо, харап икәнсең син, – дип гаҗәпсенде поляк хатыны.
Эчмәгән, шнапстан баш тарткан ир-атны беренче күрүе иде булса
кирәк.
Ашагач, Зәкине урман кисүче әсирләр янына кире илтеп куйдылар.
Ул ун-унбиш кеше сайлап алырга һәм иртәгәсе көннән алар фашистлар
өчен бура бурарга керешергә тиеш булып чыкты. Берничә йөз әсир
һәм үзе танып белгән якыннары арасыннан тәҗрибәле, ышанычлы
ир-атларны табу әллә ни кыен булмады. Режимның беркадәр йомшара
төшүе һәм ашау-эчү якларының да яхшыру ихтималы кызыктырдымы
аларны, әллә килешү-аңлашу вакытында Зәкинең үз итеп серле генә
күз кысып куюымы, һәрхәлдә бригада тупланды.
Инде исем-фамилияләр язылган исемлекне өлкән надзирательга
тапшырырга дип юнәлгән җиреннән икенче бер тарафта башланган
ниндидер ыгы-зыгы Зәкине тукталырга мәҗбүр итте.
– Анда ни булган тагы, – дип сорады ул шул тарафтан килгән
Мөнир атлы егеттән. Мөнир – Чувашстанның Батыр районыннан,
татар авылында туып-үскән егет. Алар Канаштан ук бер вагонда
килгәннәр иде. Балта эшен яхшы белә, шуңа ул аның кулындагы
исемлеккә дә теркәлгән.
– Әй, шул, әлеге дә баягы Василий инде, – дип, кулын гына селтәде
Мөнир. – Бер теленә хуҗа була белми бит. Менә хәзер үзен атарга
җыеналар.
– Нәрсә өчен? Ни майтарган тагы?
– Телеңә күп салынма, эшлә, – дип, арт ягына китереп типкән
надзиратель. Һәм теге үтеп киткәч: «Олак...» дип, өч хәрефле сүз
әйткән дә артыннан төкереп калган. Хәзер, әнә, ни эшләргә белми...
Яшисе килә үзенең.
– Кемнең яшисе килми, – диде Зәки коры гына һәм ашыга-ашыга
шул тарафка китеп барды.
Мөнир аның артыннан кычкырып калды:
– Зәки, белеп тор, җүнле кеше түгел ул Василий, әле бая гына сине
дә «немецларга сатылган» дип сөйләп тора иде...
Якташының сүзләрен гүя ишетмәде Зәки, юлын дәвам итте.
Василийны инде бер юан наратка аркасы белән терәп куйганнар булып чыкты. Хөкем карарын игълан итеп маташалар. Димәк, атып
үтерәчәкләр...
Туп-туры өлкән надзирательга мөрәҗәгать итте Зәки. Ә теге аның
нинди эшкә алыначагыннан хәбәрдар. Һәм азмы-күпме русчаны да
аңлый иде кебек.
– Командир, бу егет – балта остасы. Төзүче. Ул менә бу исемлектә
дә бар, – дип кулындагы кәгазь кисәгенә ымлады ул. Ә ул исемлектә
Василий юк иде. – Иртәгәсе көннән башлап штаб төзелешен
җитәкләүчеләрнең берсе булырга тиеш иде ул. Атмагыз, зинһар,
калдырыгыз аны. Акылга үзебез утыртырбыз.
Гаеплене атарга дип, «пли» дигән әмер бирер өчен кулын күтәргән
немецка дәште өлкән надзиратель:
– Туктатып торыгыз. – Һәм тегене үзе янына чакыртып алды.
Берара шыпырт кына нидер киңәштеләр. – Ул оста төзүче икән,
штаб төзүчеләр исемлегенә кертелгән. Атып үтерергә өлгерербез,
һичкайчан соң булмас... Рейхка хезмәт итсен иң элек.
Василийның аркасына бер-ике мәртәбә приклад белән суктылыр
да артына тибеп озатып калдылар.
– Арбайт... Арбайт... Бар, эшләвеңне бел.
Үзенең исән калуына ышанырга да белмичә китеп барганда,
агарынып чыккан йөзен күтәреп, Зәкигә текәлеп торды Василий. Ни
әйтергә дә белмәде. Ә Зәки исә кулындагы исемлеккә аны уналтынчы
кеше итеп язып куярга мәҗбүр булды.
(Дәвамы бар)
«КУ» 05, 2025
Фото: unsplash
Теги: проза
Иң мөһим һәм кызыклы язмаларны Татмедиа Telegram-каналындаукыгыз
Нет комментариев