02 (февраль), 2025

ШИГЪРИЯТ ҺӘМ ЧӘЧМӘ ӘСӘРЛӘР
Айрат СУФИЯНОВ. Бәндә һаман яу чабарга маһир... Шигырьләр. .............3
Хисаметдин ИСМӘГЫЙЛЕВ. Нәзифә. Повесть. ...........................................8
Дания НӘГЫЙМ. Бу заман кара һәм ак түгел... Шигырьләр. ......................49
Рәдиф СӘГЪДИ. Хәчтерүш. Роман. ............................................................54
Әлфия СИТДЫЙКОВА. Ишкәк. Сонет-такыя. .............................................112
Солтан ШӘМСИ. Бүреләр. Хикәя. ...............................................................116
КАРДӘШ ХАЛЫКЛАР ӘДӘБИЯТЫ
Рәхим РАХМАН. Синең сулыш минем шигырьләрдә... Шигырьләр.
(Табасаран теленнән Рафис КОРБАН тәрҗемәләре). ............................122
ЯҢА ИСЕМНӘР
Алинә ХӘБИБУЛЛИНА. «Глаголица» – иҗат бәйрәме. ...........................125
Камилә МӘХМҮТОВА. Әбиемне син үтердең. Детектив хикәя. ..............126
ӘДӘБИ БЕРЛӘШМӘЛӘРДӘ
«Каләмдәшләр» каләм чарлый. Биектау районы иҗатчыларының шигырьләре.
(Рафис КОРБАНның кереш сүзе белән). .................................................134
ӘДӘБИ ТӘНКЫЙТЬ
Венера МАКАРОВА. Зөлфәт Хәким – кеше күңеленең метафизик төпкелләрен ачучы. .......140
Миллият: Нурулла ГАРИФ. Күңелдә туган уйлар. .................................145
Гыйбрәтле хикәятләр. ..............................................................................148
Әбүгалисина мәгарәсе: Илдус ЗАҺИДУЛЛИН. Каюм Насыйриның укучы яшьләр һәм
чит төбәкләрдә яшәүче мөселманнар белән элемтәләре. ...................153
Балалар китапханәсе: Ләлә САБИРОВА. Мәдинә нигә елый? Хикәя. ......162
Хатлар яздым утырып: Идрис Туктар, Җәүдәт Фәйзи, Бикә Рәхимова, Геннадий Иванов, Мостай Кәрим, Мәхмүт Хәсәнов, С.Палей, Б.Друян, Гәрәй Рәхим, Әдхәт Синугыл,
Салисә Гәрәеваның Равил Фәйзуллинга язган хатлары. ............................171
Каләмне штыкка тиңләп: Муса ҖӘЛИЛ, Мөхәммәт ӘХМӘТГАЛИЕВ шигырьләре. ..........183
Әдәби сканворд. Рәис ГАБДУЛЛА төзеде. ....................................................185
Фотоархив: Әдәби мизгелләр. «Казан утлары» – Арчада. ................….......186
Газиз тавышлар: Аның кыйбласы бар... (Илһам Шакировның тууына – 90 ел). ...................188
Үзе – тыйнак, иҗаты – батыр. (Хәниф Хөснуллинның тууына – 90 ел).
Сәхифәне Нәсим АКМАЛ алып бара. ..........................................................189
Иҗтимагый-мәдәни тормышыбыздан. .......................................................190
-
Гыйнвар аеның җиңүчеләре билгеле!
Котлыйбыз! -
Хәчтерүш (романның дәвамы)
Күрше-тирә авыллардан да сугышта каты яраланып кайткан җизнәсенә ярдәм сорап агылалар. Үпкәсендәге әллә ничә ядрә кисәге дә иркенләп суларга тынгылык бирми аңа. Ярый әле, колхоз, район җитәкчелеге, иң кирәкле кадрларның берсе дип, ел саен ял йортына путёвка бирә. Ләкин ул аларның күбесенә барып та йөрмәде бугай. Ялын өй тирәсендәге ремонт- төзәтү, өю-салу кебек эшләргә – үзенә генә кулланам дисә дә, йә берсе, йә икенчесе килеп борчый. -
Карсылу
…Кинәт кенә эреп юкка чыктың – Карсылумы идең әллә син?! -
Нәзифә (повесть)
Тәүдә: «Кырымнан монда куганнан соң, тагы кая озатырга мөмкиннәр?» дип уйлый иде. Себер шушы дип белде. Тик мондагы кешеләр сөйләгәннән Себер дигән җәһәннәмнең тагы да арырак, анда мең тапкыр авыррак, ун тапкыр суыграк икәнен белде. Ул суыкны яратмый иде. Моннан да суыграк, моннан да начаррак тагы нинди урын икән? Ул Себер дигәне нинди җир? -
Идрис Туктарның Равил Фәйзуллинга язган хаты
Акыллы, ләкин хиссез, дулкынланмыйча гына язган, иҗат иткән тәнкыйтьче белән акылсыз, ләкин хис-дулкыннары ярдәмендә генә иҗат итәргә маташкан шагыйрьне күз алдына китереп булырмы икән? Тукай, Такташ, Җәлилләр, Белинский, Добролюбов, Достоевскийлар, Герцен, Чехов, Толстой, Маяковскийлар... кебек бөек иҗат ияләрен искә алсак, ничегрәк килеп чыгар икән? Акыл белән хис бер-берсенә бертуктаусыз һәм көчле йогынты ясыйлар түгелме?.. -
Өйрәт әле, әни!
Өйрәт әле, әни, күшекмәскә, Яуган чакта нахак җөмләләр! Иңнәремә яп син мамык шәлең, Җан куырып иссә җил әгәр! -
Нәзифә (повестьның дәвамы)
Шомлы вакытлар. Тирә-ягына шайтан таяклары үсеп беткән бу ташландык баздан, чынлап та, ыңгырашкан, һәм: «Су, су бирегезче», – дигән сүзләрне ишетеп, әни кеше, бәй, бу үзебезнең кешеләр түгелме соң, безнеңчә сөйләшә бит дип, тагы да якынрак килде. -
Яшьлек тамыры
Ап-ак дөнья, тау-түбәтәй Күзне назлый ак булып. ...Кышкы дисәм, түгел, язгы – Баш очымда ак болыт! -
Нәзифә (повестьның дәвамы)
Теге вакытта фашист оккупантларыннан яшеренсәләр, хәзер үзебезнең солдатлардан, тимер юлны саклаучы хәрбиләрдән яшеренә- яшеренә, бер товар вагонына менеп урнаша алдылар. Нәзифәнең уйлавы буенча, бу состав менә-менә кузгалырга тора. Составны таккан паровоз, парларын тирә-якка бөркеп, үзенә су тутыра шикелле. Озак та үтмәде, паровоз бер әче итеп сызгыртып алды да, пошкырып, составны дер селкетеп, урынында тәгәрмәчләрен зыр әйләндереп алгач, көчәнеп, урыныннан кузгалып китте. -
Тәрәзәңдә янган лампа булып...
Көтәсең күк минем шакуымны, Тәрәзәңдә утың сүнгәндә. -
Җәүдәт Фәйзиның Равил Фәйзуллинга язган хаты
Равил туган! Чыннан да, син ваемсыз икән. Җырлар бирдең, мин көйгә салам дидем, ә үзең экзаменнарыңны биргәнсең дә Әлмәт ягына сызгансың. -
Нәзифә (повестьның дәвамы)
Иртән Нәзифә түрә бүлмәсенә кирәкле кәгазьләр алырга керде. Һәм үзенә Кырымнан куылган дип түгел, ә «Украинадан эвакуация белән килгән фәлән-фәләнова совхозда ачылачак чәчтарашханә өчен кирәкле эш кораллары сатып алырга бара» дигән белешмә алды. -
Никтер...
Күршегә кермиләр тоз сорап, Белмиләр адресын туганның. Мин әллә адашып-ялгышып, Бөтенләй ят чорда туганмын? -
ӘБИЕМНЕ СИН ҮТЕРДЕҢ (детектив хикәя)
– Минемчә, бу – нигезсез гаепләү. Сезне тыңлап, бары тик бер сорау туа: «Ә сез кайда идегез?» Нинди сәер сәбәпләр сезгә еллар буе хәтта шалтыратып алырга булса да комачаулады? Нигә әбинең авыр йөрәк чире белән авырганын белә торып, барлык туганнары аны ялгыз калдырды? -
Нәзифә (повестьның дәвамы)
Совхоз түрәсе башта кызны бала-чага акылы чыгып бетмәгән үсмер дип уйлаган иде. Алай ук түгел икән. Кызый бик төпле, тирәннән уйлап эш итә торган һәм үзенең эчендәгесен тавыкларга ярма сипкән хатыннар кебек тышка чыгарып сибә торганнардан түгел икәнен чамалады. -
Без бары кешеләр
Без бары кешеләр: җиһанны елаткан, Тәмугның үзеннән дөньяга таш аткан. -
«Казан утлары» журналы сериясеннән 28 нче китап дөнья күрәчәк
Гөлүсә Закированың «Энекәш» китабы тиздән басылачак! -
Хәчтерүш (романның дәвамы)
Җир безне утырткан килеш күчәрендә ялсыз-йокысыз, тукталышсыз әйләнә дә әйләнә. Хәтта кояш кичләрен офыкка төшеп югалганда да, Ходайның кодрәте киң, Җир планетабызга иптәшкә моңсу Айны тапшыра. Бөек көч, без яшәгән гүзәл Җиребез дөм караңгылыкта калмасыннар, адәм затларына, җан ияләренә курку иңмәсен дип, серле маягын кабыза. Ул хәтта болытлы, томанлы төннәрдә дә вакыт-вакыт пәйда булып: «Борчылмагыз! Мин биредә, яшәү дәвам итә, кешеләр!» – дигәндәй, елмаеп ала. -
МИҢА УНСИГЕЗ ЯШЬ
Ә урамда бүген февраль җырлый, Горурланып, февраль елмая: Кызыл Армияне котлап бүген, Чәчәкләнеп, мамык кар ява. -
Бикә Рәхимованың Равил Фәйзуллинга язган хатлары
Молодец якларың бар инде: хезмәтең ничек кенә авыр булмасын, иҗатыңны ташламыйсың, тырмашып язасың икән. Кышкы суык көннәрдә каравылда, постта торуларыңны күз алдына китерәм... Түз инде, күп калмады бит... -
Нинди кош ул?
Нинди моңлы кош икән ул Өздерә төн буена? Ай нурлары эреп тама Таш улаклы уема. -
Нәзифә (повестьның дәвамы)
– Моргны карап чыкмадыгызмы? Анда кертеп салсалар, шунда да ятарга мөмкин. Өченче көн үлгәннәрне дә алып китмәгәннәр иде әле. Зиратка, мөгаен, бүген илтеп тапшырырлар. Туганнары булмаганнарны гомуми зиратка гына күмәләр, – диде дә өченче чокыр эчендәге землянкага кулы белән ишарәләде. Нәзифә авыр, бик авыр уйлар белән морг дигән землянкага төшеп китте. -
Саумы, кышым!
Саумы, кышым, Табышларга, сагышларга Бай танышым! -
Хәчтерүш (романның дәвамы)
– Яхшы! Сиңа өйләнсен, алайса, мин каршы түгел! Тик синең якка борылып карар микән ул? – дип, кинәт рәнҗеп китеп барды. Үзе эченнән: «Торырга урыны, яшәргә акчасы юк, үз әтисе икенче хатын белән тора, тимеш! Мин аның әтисенә кияүгә чыкмыйм бит. Фатирсыз, имеш!» – дип, гарьләнеп, урам буйлап елап кайтып китте. -
КҮҢЕЛДӘ ТУГАН УЙЛАР
Тарихтан күренгәнчә, кешеләр вагайган, түрәләр азынган, ялган күбәйгән, җәмгыять тотнаксызланган чорда, вакыт һәм вакыйгалар агышы тизләнә... Бүгенге көндә без шул булачак зур үзгәрешләр алдында торабыз. -
Сүзләр турында сүзләр
Сүзләрнең юк төсе, юк исе, Тик эзе йөрәктә сузыла. -
БҮРЕЛӘР (хикәя)
– Улым, без хәзер, атны бик нык чаптырып, алга китәрбез. Син дилбегәне тотарсың. Бүреләр ияреп, безнең арттан чаба башласалар, мин балта белән әзер торырмын. Син курыкма, дилбегәне нык тот, ат юлдан төшә күрмәсен. Аңладыңмы, улым? -
Нәзифә (повестьның ахыры)
– Күкрәгем тулы орден-медаль. Мин юкка гына кан коеп сугыштыммыни? Ничә тапкыр яраланып, ике тапкыр үлемнән калдым, – дип карышты. Рифатка карап, башка ирләр дә тавыш күтәрделәр. Аптырагач, аны комендатурага чакыртып, куркытырга тотындылар. -
Турылык
Өйрәтте лә мине бу дөнья Еларга, көләргә, уйларга... -
Кышкы таңда
Әкрен генә йомшак карлар ява, Түшәп җиргә мамык юрганын, Кемнәр белде икән кышкы таңда Ашырасын дошман планын? -
Икәү бара
Кар көртләрен ера-ера, Җитәкләшеп икәү бара. -
Бүген Татар халкының бөек улы, герой шагыйрь Муса Җәлилнең туган көне
Бөек Ватан сугышы башлану белән, ул үзен фронтка җибәрүләрен сорый. Җәлилнең әсирлектә язган шигырьләре бөтен дөньяга билгеле. Татарстанга аның ике дәфтәре кайтты. Аларны бөтен дөньяда «Моабит дәфтәрләре» дигән исем белән беләләр. -
Хәчтерүш (романның дәвамы)
– Борчылма, кызым, төнлә дә торып ашаттым, иртән дә бер тапкыр, рәхәтләнеп йоклый хәзер. Төренчекләрен дә юып элеп куйдым. Урыны җылыда, корыда! Әй, балакаем, яп-яшь башың белән шушы аяусыз һавада бала күтәреп юлга чыкмасаң! -
ӘЙДӘ, ҖЫРЫМ
Җырым, синдә минем гәүдәләнде Илне сөйгән йөрәк тибешем. -
Геннадий Ивановның Равил Фәйзуллинга язган хаты
Насколько умнее, содержательнее и поэтичнее на русском языке твои стихи в переводах Вадима Кузнецова, Владимира Солоухина. Надо тебе будет как-нибудь отдать все твои подстрочники, переведённые твоими «татарскими друзьями», в руки хорошего русского поэта и сдать книгу, очищенную от приблизительного русского языка, который сейчас в рукописи в изобилии. -
Кыш китә
Яңгыр ява ап-ак кар өстенә, Кышмы соң бу, әллә яз җиткән?.. -
Кемнең авызына сугасы?
Күз алдыма мәдәният институты, Казан дәүләт университеты һәм башка шундый биналар тирәсендә тәмәке тартып, сыра чөмереп, авызларыннан шакшы сүзләр таратучы кыз-кыркын, егетләр килеп басты. Хәзер дә, шулар турында хатирәләр яңарган яисә шундыйларны очраткан саен, баш миен һаман бер сорау ярсыта... Болары өчен кемнең авызына сугасы?! -
Хәчтерүш (романның дәвамы)
Таһир дусты белән алар Казанга күчеп килгәч таныштылар. Баштарак үзенең русча белмәвеннән шаяртып, мәзәк ясап көлеп йөргән әлеге озын буйлы, таза гәүдәле Төрекмән кушаматлы үсмернең, авыл гыйбады Хәнифнең көче ташып торганлыгы, гармунда да уйный белгәнлеге ачыклангач, мөнәсәбәте әкренләп кенә үзгәрә торды. -
Ялгыз каен
Туган авылым, сине сагынып кайтам, Шау чәчәкле ямьле яз саен. -
Гәрәй Рәхимнең Равил Фәйзуллинга язган хатлары
Равил! Хәбәреңне алдым. Мин сине ачуландыра да һәм шул ук хәбәр белән шатландыра да алам: китабың кибетләргә чыккан, өч көн эчендә сатылып беткән, хәзер Мәскәүдә китабың юк. Мин прозевал, кибетчеләр әйтә-чыгу белән алып бетерделәр ди. Берәр җирдә очраса, алырмын. -
Хыяллар ташласа
Яшәүдән туктармын шикелле, Кайтмаска хыяллар ташласа… -
Хәчтерүш (романның дәвамы)
Хәзер айга бер-ике тапкыр булса да, Ямканың тар урамын киңәйтеп җырлап кайтучылар пәйда булды. Тәрәзәләрдән гаҗәпләнеп карап калучылар ишәйде. «Кемнәр соң болар?» – дип сораучыларга: «Фәнзилә апаның йортында фатирда торучы артистлыкка укып йөрүче егетләр алар!» – дигән җаваплар беренче мәлне гел ишетелгәләде. -
Йөрәк сизә
Күңел сизә, бары тик син генә Ачарсың күк йөрәк бигемне. -
Салисә Гәрәеваның Равил Фәйзуллинга язган хатлары
Равил! Хат язуымның сәбәбе, беренчедән – дуслык һәм ихтирам тойгысы булса, икенчедән, Казандагы сөйләшүне искә төшерү иде. -
Зөлфәт Хәким – кеше күңеленең метафизик төпкелләрен ачучы
(«Серле тәңкә» романында романтизм һәм метафизик реализм синтезы) -
Үксез телем
Татар үзе, чабуыңнан Умырып алып, эттәй талый. Сине уйлап тама яшем, Әрнүемнән йөрәк каный. -
Мәдинә нигә елый? (хикәя)
– Кайттыңмы, кызым? Ә тортың кайда? Шуңа дип чыгып киткән идең түгелме соң? Мәдинә кара коелган кебек иде, әнисенә күтәрелеп тә карамады. – Торт юк, кирәкми дә! – дип, хәйран тупас итеп җавап кайтарды. Итекләрен селтәп кенә атты, пәлтәсе дә элгечкә кадәр барып җитмәде. Соңгы араларда гел шулай – теленә әче сүзләр генә килеп тора. -
Билгесез солдат кабере янында
Гади солдат... Аны инде күптән Беркем көтми... Тик ул үлемсез. -
Хәчтерүш (романның дәвамы)
Театр училищесында дәресләре бетүгә, шәкерт трамвайга утырып, Пләтән төрмәсе янында үз йортлары белән яшәүче Галимҗан агалары тарафына китеп барды. Техника дыңгырдаган тавыш астында уйга чумып, ничек Резидә туташны котлаячагын, муенсаны тагачагын күз алдына китерде. -
Әдхәт Синугылның Равил Фәйзуллинга язган хатлары
Инде сине кат-кат борчымыйм дип уйлаган идем. Үзеңнән хат килеп төшкәч, язмыйча булдыра алмыйм. Эшне минем файдага майтарып ук чыгалмасаң да, сиңа рәхмәтем зур. Ни өчен дигәндә, хәзерге вакытта минем иҗат хакында наширләр арасында уңай фикер әйтүең ул үзе инде боз ватыла башлауга тиң. -
Хәчтерүш (романның дәвамы)
– Шулай, шулай, ахирәт! Алма агачыннан ерак төшми диләр ул, – дип җөпләде хуҗабикә, ярарга тырышып. Резидә, теләр-теләмәс аларга ияреп кенә, арттарак килә иде. Ул нишләптер күңелсезләнеп калган, үз-үзенә урын таба алмаган кешегә әверелгән кебек. Җете кара күзләрендә сагыш та бар төсле. -
Черкигә бәйле киңәш
Хәер, без, ирләр, моңа шат кына. Беләбез, яшәү мәгънәсе бездән соң калачак нәсел-тамырларбыз – оныкларда бит. Шул сәбәпле, бер киңәш тә бирәсе килә. Алар безнең балаларыбызның физик иминлеген генә түгел, тел, дин, гореф-гадәтләребез яшәешендә, арысландай яклап, халкыбызның киләчәген сакласыннар иде! Нәселеңә корт керсә... -
Сәндерәдә
Печәнлектә эреп ятам таралып… Күңелемдә җир дә, күк тә кушылып Сайрап туймый әкияттәге кош булып… -
Балачагым, кайда син?
Тик йөрәгем минем тыныч түгел: Сабыйлыгым үткән, кызганыч. -
Күз йоммасаң...
Ник кешеләр бер-берсенә үчле? Шуңадыр ла гомер үкенечле. -
Каюм Насыйриның укучы яшьләр һәм чит төбәкләрдә яшәүче мөселманнар белән элемтәләре
Рус телен, рус мәдәнияте казанышларын туган халкының үсеше файдасына куллану һәм мәктәп программаларына дөньяви предметлар кертү мәсьәләләрендә, шулай ук халыкка файдалы практик белемнәрне тарату буенча Насыйриның хезмәттәшлек кыры киң була. -
Буйсындым
Хушлаштың, ышанычым ташлады, Калдым кабат үзем белән күзгә-күз, Сагышланма, сызма димен, бераз түз, Суга сал күңелдәге ташларны. -
Аермасын язмыш
Үзгәрмә син, үзең булып калчы. Яшәгәндә кал син үзең булып. -
Сагынам сине...
Сагынам сине Карлы буранда... Синсез көннәремнең салкыныннан Йөрәккәем өшеп туңганда... -
Төштән соң киләчәк акыл
Яшьләр күршеләребезнең күңел ачуга корылган тормышына кызыкса, шул тормышта яшәп, гомер уртасына җиткән хатын аек, тыныч яшәешкә омтыла. Күрмәгәннең күрәсе, күргәненең качасы килү шулдыр инде… -
Хәчтерүш (романның дәвамы)
Баланың битен юдыртып, чиста тукыма белән уратып бәйләделәр. Никита бу хәлләрне ерткыч җанвар кебек капка ярыгыннан шыпырт кына карап, күзәтеп торды. Соңыннан теге кызыйга анасы бер таба конфетлар чыгарып бирде, җылы чәй эчертте. Үзенең дә бәреп чыккан күз яшьләрен алъяпкычына сөрткәләп: – Зинһар, рәнҗемәгез инде, зинһар, кичерегез инде шул зимагур малайны! – дип сөйләнде. -
Мостай Кәримнең Равил Фәйзуллинга язган хаты
Китапларыңны укыдым, Равил, шатландым. Фикерләвең дә, фикереңне әйтеп бирүең дә үзеңчә. -
Юкка түгел
...Юкка түгел, күбәләк тә Тамырлыларга куна… -
Классташларым
Җырымның сүзе гади булса да, Тормыш мәктәбе биек бусага. -
Хәчтерүш (романның дәвамы)
Шулай итеп Никита дәдәй, кыш буе әзерлек эшләре алып барып, ел саен ике-өч айга балык тотарга чыгып югала. Күрше абзыйның җыенуы шуннан гыйбарәт: ул искерә барган ипи телемнәрен киптерә. Аннан... -
Безнең ара шундый якын үзе...
Без атлаган юлдан ялгыз үттем. Күңелемдә туфан кузгалды. -
Сулар тыйнак
Сулар тыйнак... Сулар үргә акмый...