07 (июль), 2024
ШИГЪРИЯТ ҺӘМ ЧӘЧМӘ ӘСӘРЛӘР
Зиннур МАНСУРОВ. Борынгылар сүзен барлаштырам... Шигырьләр. ..........3
Әлфис ГАЯЗОВ. Кайсы яктан чыга соң бу кояш? Роман. ..............................10
Чулпан ЗАРИФ. Синең күк янам мин, әй кояш! Шигырьләр. .........................82
Нурания ГЫЙЛЬМЕТДИНОВА. Мөнбәрле мөгаллим. Повесть. ....................87
Энҗе ХӨСӘЕНОВА. Бер сөйләшик әле... Шигырьләр. ................................116
Ркаил ЗӘЙДУЛЛА. Хикәяләр. ........................................................................120
КАРДӘШ ХАЛЫКЛАР ӘДӘБИЯТЫ
Рөстәм УЗДЕНОВ. Дүртьюллыклар. Шигырьләр. ......................................134
Фатыйма КАРАБАШЕВА (УЗДЕНОВА) Начар бала диярләр. Шигырьләр. ........................136
Шамил УЗДЕНОВ. Ватансызлык. Шигырьләр (Рафис КОРБАН тәрҗемәләре). . ................137
ЯҢА ИСЕМНӘР
Айдар НУРИЕВ. Тавык эше. Хикәя. ......................................................................139
Айгөл БАҺАВИЕВА. Кояш элдем мин күгемә бүген... Шигырьләр. ...................147
«ОЯСЫНДА НИ КҮРСӘ...» ӘДӘБИ КОНКУРСЫ
Гөлнара ГЫЙЛЕМХАНОВА. Парлы бию. Хикәя. ...............................................150
Әдәби тәнкыйть: Тәлгат ГАЛИУЛЛИН. «Дөрес чорда» тугансың, шагыйрь!
(Зиннур Мансуров иҗатына бер караш). ............................................................155
Фотоархив: «Казан утлары» архивыннан. ..........................................................162
ХӘТЕР
Тәэминә БИКТИМЕРОВА. Онытмадык сине, Зөһрә апа. ................................164
Луиза ЯНСУАР. Шундый төрле һәм шундый бөтен... язмыш
(Фәйрүзә Мөслимова турында кайбер истәлекләр). ...................................... 169
Чыңгыз МУСИН. Сукаланган җир башы... Шигырьләр. ..................................174
Әбүгалисина мәгарәсе: Илдус ЗАҺИДУЛЛИН. Нәсел шәҗәрәсе кайларга китә...
(Каюм Насыйриның 200 еллыгын каршылап). ...............................................178
Хатлар яздым утырып: Әнгам Атнабай, Разил Вәлиев, Сибгат Хәким, Наҗар Нәҗми һәм
Вәзих Исхаковның Рәдиф Гаташка язган хатлары. .....................................183
Әдәби сканворд. Рәис ГАБДУЛЛА төзеде. ...................................................187
Газиз тавышлар: Бибидән Бибинурга кадәр иҗат юлы
(Фирдәвес Әхтәмованың тууына – 85 ел). .................................................188
Еракка китеп кара... (Надир Дәүләтнең тууына – 80 ел).
Сәхифәне Нәсим АКМАЛ алып бара. .....189
Иҗтимагый-мәдәни тормышыбыздан. .....................................................190
-
Июнь аеның җиңүчеләре билгеле!
Җиңүчеләрне котлыйбыз! -
Көлеп карау
Тынгылыксыз дөнья шавын тыңлаганда, үз-үземне тылсымчыга иш итәм, – каһкаһәләп көлүләрнең кайтавазын еллар аша аермачык ишетәм. -
КАРЫНДЫКЛЫ ИДЕ ТӘРӘЗӘСЕ (хикәя)
Төп урамнарның берсен танымый тор әле син! Парижда, мәсәлән, моны күз алдына да китерүе кыен. -
ТАВЫК ЭШЕ (хикәя)
– Тавыгымны урладылармы дип соң... урладылар инде, урладылар... Кечатна көнне... әйе. – Бер тавыкны гына алганнармыни?! Тагы берәр нәрсә югалган идеме?! -
Эзләмәгез
Бизмәннәрга салып үлчәнмидер хаклык, Ни рәвеше, ни бәясе сатлык... -
Ак дөягә менсәң иде...
Ак дөягә менсәң иде, сахралар кичсәң иде ул, сахралар кичсәң иде! -
ПАРЛЫ БИЮ (хикәя)
Талгын гына музыка башлангач, өстәл янында утыручылар берәм-берәм биюгә төште. – Әйдә! – диде Әхәт, Илгизнең аркасына кагылып, һәм тар өстәл арасыннан узып, Альмирасын чакырып чыгарды. -
КЫЯР ИСЕ (хикәя)
Ишектә тагын хатынының йөзе пәйда булды. – Сиңа әйтәм... нәрсә балтаң суга төшкәндәй ятасың? Чык, әйдә, тамак ялгап ал! – Әнвәр кулын гына селтәде. Ашау кайгысымы монда? Киләчәктә нишләргә? Ничек тормыш итәргә? Уйлыйсы бар, уйлыйсы... -
Фигълият төрлелеге
Кешене чуп-чуар яшәеш, төрлечә тәкъдири юл көтә. Берәүләр ат менеп узышса, бәгъзеләр таракан йөгертә. -
Кулларымны офыкларга суздым
Кулларымны офыкларга суздым: син дип белдем күктә, кояш түгел! -
Бермәлне сагынып сөйләрмен
Бермәлне сагынып сөйләрмен, елмаеп багарлар күзләрем. -
Көткән кешең кайта алсын өчен юллар кирәк
Көткән кешең кайта алсын өчен юллар кирәк. Үткәннәрнең кадерен белер өчен еллар кирәк. -
«ДӨРЕС ЧОРДА» ТУГАНСЫҢ, ШАГЫЙРЬ! ( ЗИННУР МАНСУРОВ ИҖАТЫНА БЕР КАРАШ)
Ул башлангыч чор иҗатында да, соңрак та йолалар колы дәрәҗәсенә төшмәде, «үзе» булып кала алды. -
Әнгам Атнабайның Рәдиф Гаташка язган хаты
Ике хатыңа һәм бигрәк тә китабыңа җавап бирә алмавым өчен гафу үтенәм. Дөньясы да бик мәшәкатьле. -
Сибгат Хәкимнең Рәдиф Гаташка язган хаты
Мин әле һаман синнән нидер көтәм, синең мөмкинлекләреңне күреп торам, хисләр бер үзенең эзенә төшәр. Аңа-моңа карамыйча яза бир. -
Наҗар Нәҗминең Рәдиф Гаташка язган хатлары
Минем шигырьләрне шул көенчә, шул тезмәдә җибәрсәгез иде. Карарсыз. Үземә ошаганнары да бар шикелле, шуны сизәм: картаям булса кирәк. Ошамаса, «картлачка ярамаганмы» диебрәк әйтерсез. -
Мәрмәр диңгез буе – гөлләр...
Мәрмәр диңгез буе – гөлләр... Сезгә саксыз кагылдыммы? Учымда – алтын тузан... Тузаннан яңарып, янә сиңа килгәнче, Истанбул, Күпме гасырлар узган!.. -
Истанбулда җәйнең соңгы мизгелләре...
Истанбулда җәйнең соңгы мизгелләре... Күңел котылгысыз көзне сизми әле. -
Бер сөйләшик әле...
Бер сөйләшик әле... Сөйлә миңа ниләр уйлавыңны. Үз-үзеңә каршы килеп, елмаюлы битлек киеп уйнавыңны. -
БИБИДӘН БИБИНУРГА КАДӘР ИҖАТ ЮЛЫ (Фирдәвес Әхтәмованың тууына – 85 ел)
Фирдәвес репетиция вакытында булсын, спектакльдә булсын, бөтен барлыгы белән җиң сызганып эшли, чәчрәп-янып тора. -
ЕРАККА КИТЕП КАРА... (Надир Дәүләтнең тууына – 80 ел)
Надир әфәнде татар дөньясында гына түгел, ә бәлки бөтен төрки дөньяда мәшһүр галимебез. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (роман)
– Алдыбызда бит Казан! – Әйе, алдыбызда! – Берничә ел окоптан чыкмаган җанга Казанны бер урап чыгу шатлыктан яну була дип хыялландым. Менә бу бәхеттән, нәкъ Тукай әйткәндәй, янсын җаным! -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
– Сезнең турыда, чынлап та, күп ишеттек бүген. Кунак ашы – кара-каршы, дигәндәй, бездән сезгә бер үтенеч бар. Безгә Уфа губернасының татарлар күпләп яшәгән Бөре өязендә бер оештыручы, әйдәп алып баручы кеше кирәк. Анда элегә мондый кеше булмады, һәркем үзенчә эшли. Дөресен әйткәндә, эшләми. Оештыручы юк! Менә эш нидә. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
– Ну, Мишенка, сөйлә инде Аждаһа турында! Синең аны күргәнең бармы? Нинди ул? – Син нәрсә? Аны күргән кеше исән калмый бит! Куркыныч бит ул Аждаһа! – Бер кеше дә күрмәгәч, юк инде ул! – Аһа, булмас! Әнә, Казанлыда Галлямка карт күргән, аңардан сорарга кирәк. Тик бу иртәгә генә, иртәгә базар бит. Казанлыга чыгарга сәбәп була. Алып барырмын. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
Тагын поезд. Бу юлы ул инде туган якларга чаба. Тәгәрмәчләрнең йә бер акрынаеп, йә бер тиле тизлеккә якынаеп текелдәвендә әллә нинди таныш сүзләр яңгыраган кебек. Ильяс инде күпме вакыт шул сүзләрнең аңлаешлысын эзләп баш ватты, тик әлегә бер сүз дә аңлашырлык булып яңгырамый иде. -
Шикләнү
Алай ансат кына ясап булмас безнең ише бәндә сыңарын. Күрә торып, бидгать чиген узма – иманыңа сыймас омтылыштан әүвәл мөэминнәрчә син арын. -
«Птичьи права»
Кинәт шундый тәгъбир искә төште: «Ил өстендә чыпчык үлми лә...» Борынгылар сүзен барлаштырсам, бәгыремне төрле уй телә. -
Шигырьләрдән кеше үзен таный
Шигырьләрдән кеше үзен таный: күрә кайчак йөзен, язмышын. Терсәк якын, әмма тешләп булмый, бик соң белә кылган ялгышын. -
Син сорама, ә мин әйтмим сиңа
Син сорама, ә мин әйтмим сиңа күңелемнән ниләр кичергәнем. Тыным кысылганда, дөньясының йөрәгемне ур(ы)ныннан күчергәнен. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
Мин бай кеше дип, башкаларга юл да бирми йөрү Ходай кушкан эш түгел. Тик яшьләр алай уйламый шул. Әнә, икмәк пешереп сатып, чак кына күтәрелә алган Василий нәрсә ди бит? Имеш, «Юлга чыксаң, йә атың, йә хатының матур булсын, шуларның берсенә халык егылырдай булып карап калырга тиеш». Бәлки шулайдыр, тик бу табынырлык сүзләр түгел инде. -
Ишетәсеңме...
...Бик сагынам безне таныштырган, сөйми калган апрель иртәсен… -
Онытмадык сине, Зөһрә апа
Кандидатлык диссертациям 1920–1926 елларда Идел буе өлкәләрендәге хатын-кызлар хәрәкәтенә багышланган иде. Шөкер, тигез, матур тормыш төзү өчен үз-үзләрен аямыйча, намус белән эшләгән хатын-кызларыбыз хакында архивлардада мәгълүматлар бар иде әле, ул шәхесләрнең кайберләре белән үзләре исән чагында танышырга да насыйп булды. Шуларның берсе – үзем күреп белгән, аралашкан һәм гомерем буена сокландырган Зөһрә Мөслимова-Баимбетова иде. -
КАРЫНДЫК ЛЫ ИДЕ ТӘРӘЗӘСЕ (хикәя)
Ләкин аңа рәхәтлектән изрәп озак утырырга туры килмәде, лобби-барга зәңгәр халат кигән җыештыручы хатын килеп керде. Юантык, киң чырайлы, җәлпәк борынлы, төртеп тишкәндәй кечкенә яшел күзле. Мондыйлар Казан урамнарында меңнәр! Ләкин бу хатын аңа бик тә таныш булып тоелды. Сул каш өстендә җөй бар түгелме соң? Ахырзаман алдыннан кемне искә алсаң да, каршыңа килеп чыга диләр иде, шулмы соң бу? – Обеденный перерыв! – диде хатын, идән чүпрәген чиләккә чумдырып. – Бер сәгатькә! Сәлим күзен чытырдатып йомды. Аңына килгәндә, аңа бер сылу кыз иелеп тора иде. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
Ильяс Гәрәйдә булган үзгәрешләргә шатланып карап барды. Бергәуйнап үскән, инде егет булып киткән Гәрәй үзенең акыллылыгы белән, олыларча фикер йөртә белүе белән сокландыра. Шәкерт чагында кайтып-китеп йөргәндә күргән Гәрәй белән бүгенге Гәрәй арасындагы аерма җир белән күк арасына тиң, аның алдында үзаллы дөнья көтәрлек кеше булып, буйга җиткән, ир-егет чорына кереп баручы җитди авыл кешесе. -
Мин күгемә бүген кояш элдем
Талчыгудан гаҗизләнгән йөрәкләргә Кояшымның кайнарлыгы булсын дәва. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
Тик... Тынычлык юк! Тынычлык булмагач, шатлык та, бәхет тә юк... Алдагы көннәргә ышаныч юк... Уфа белән Бөре юлын таптаганда ишеткән хәбәрләре бу утны дөрләтеп җибәрде. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
Менә шундый матур риваятьләр яши бу якларда. Булгандыр, монысы да булгандыр, ышанмый мөмкин түгел. Икенче елга – Мута ярында зур ташларны тигезләп, турыпочмак хәленә китереп эшкәртеп эшләнгән дивар бар. Һәрбер ташта гарәп графикасында чокып язган сүзләр... Бәлки, ул ташлар артында Казанлы бинең һәм аның сөйгәне Җәмиләнең соңгы очрашу урыныдыр? -
Таза җан
«Нәрсәдә дип бу яшәүнең мәгънәсе?» – Сорау бирә бик еш Хода бәндәсе... -
Үрнәк була алмау
Мәләкләре ташлап киткән мәмләкәттә гомер сөрү үрнәк була алмыйдыр. -
Шундый төрле һәм шундый бөтен... язмыш
ФӘЙРҮЗӘ МӨСЛИМОВА ТУРЫНДА КАЙБЕР ИСТӘЛЕКЛӘР Фәйрүзә апа – минем өчен балачактан алып соңгы көннәренә кадәр әллә никадәр төсле кыйпылчыклардан җыелган, әмма һәрвакыт бөтенлеге белән гаҗәпләндергән, сокландырган шәхес ул. Без аны «Ялкын» гаиләсе белән һаман да сагынабыз, искә алып сөйләшәбез, аннан калган канатлы сүзләрне, афоризмнарны кабатлап йөрибез. Ә үзем... шигырьләре белән сөйләшүемне дәвам итәм. Шигырьдә без – үлемсез. -
Җилле көндә диңгез буен иңлим...
...Илдә калган, өйдә калганнарны Башка төрле язмышларга көнлим. -
Мөнбәрле мөгаллим (повесть)
Залда авыр тынлык урнашты. Әкрен генә тирә-ягыма күз салам: бик күп башлар иелгән йә күзләр идәнгә төбәлгән... Психолог булмасам да, беләм: әсәр турында сөйләшүне дәвам итәргә кирәк монда. Башка ракурстанрак. Укытучы буларак, Мөхәммәт абыйның чыгышы монда язучыга ярдәм кулы сузуга охшап калачак. -
ӘДИПЛӘРНЕ ИНТЕРНЕТТА ТАНЫТТЫ
Танылган шагыйрь һәм прозаик Әхмәт Дусайлының (Әхмәтҗан Хәсән улы Хәмәдишин) (1949–2020) тууына – 75 ел -
СӨЙ ХАЛЫКНЫҢ ДӨНЬЯСЫН...
Халкыбызның рухияте, иҗтимагый фикере формалашуга үзеннән зур өлеш керткән якты шәхес, шагыйрь, публицист, тәрҗемәче, дәүләт һәм җәмәгать эшлеклесе Сәгыйть Сүнчәләйнең (1889–1937) тууына – 135 ел -
Мөнбәрле мөгаллим (повестьның дәвамы)
– Менә, ичмасам, Мөхәммәт абыйның балалары бәхетледер! Нинди мировой аталары бар бит аларның! – дидем мин, үзем дә сизмичә, бала- чага сыманрак итеп. Әллә кайда, эчтә, күңелем төпкелендә аларга кызыгу тойгысы да туган кебек булды. -
Еллар узгач
Һәр ел саен бер кат тирем үсте, Хәзер инде сиксән катлымын. -
Вәзих Исхаковның Рәдиф Гаташка язган хатлары
Кичә үзең белән сөйләшкәч тә, хат язмакчы идем дә, булдырып булмады. Хәзер менә сәгать төнге өч. Бераз тынычракмын һәм сиңа хат язарга тотындым. -
Мең уйлар биләде, мең төрле
Минем бит бүгенге көнемнән үткәнем мең кабат яктырак! -
Мөнбәрле мөгаллим (повестьның дәвамы)
Юктыр, профессор зарланмый, мыгырданмый, ул лампочка юклыгын, аның булырга тиешлеген уйлап та маташмый торгандыр. Аның башында аны профессор иткән уйлардыр. Тукайдыр, реализмдыр... Бераз тиз, бераз туктаулы адымнар Хатип аганыкына охшаган. Әйе шулай, коридорның нәкъ уртасыннан, абына-сөртенә атлаган кебек, муенын иңбашларына яшеребрәк Хатип Госман үтеп китә. -
Каеннардан тамчы тамган чакта
Насыйп булса, тиздән күрешербез. Ачык калдыр, әнкәй, капкаларың. -
Санаучылар аклануы
Милли зурлык санга гына бәйле булмый, ачыкланыр барсы Хисап көнендә. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
Старшина Ибраһим Хаҗиев таягы белән идәнгә кагып чыгып китте. Данила, эчтән генә көлеп уйлап куйды: ничек йөгерә, артына нашатырь кыстырганнар бит моның! Бөредә ул үзе ишеткәннәр белән старшинаның сүзләрен чагыштырып карады, шунда ул ничә көннәр буена тынычлык бирмәгән шомлы уйларының очына чыккандай булды, берничә сорауга җавап таба алды. -
Гафу үтен
«Кичерегез, бүтән алай итмәм», – дип, Гафу сора һәрчак аның алдында. -
Разил Вәлиевның Рәдиф Гаташка язган хаты
Рәдиф агай! Хатың алдым. Деловой киңәшләрең һәм Рәфкатькә ярдәм кулы сузуың өчен рәхмәт! -
Җитәр бер көн...
Җитәр бер көн: нокта куярмын мин авырлыктан дөрләп януыма. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
– Ильяс, яктыра. Кеше йөри башлады. Әнә, азан да яңгырый. Әллә ни әйтерләр, мин өйгә киттем, – диде. – Кичкә тиклем... – Ильяс үзе дә сизмәстән әйтте дә салды. – Кадерлем! Бу сүз, икесенең дә башында матур уйлар булып уралып, аларга көне буе дәрт өстәп торды. -
Үзем белән калыр сагышларым
Гел үлемсез булып калыр, аерылмас Атам-анам сөйләшкән тел-учагымнан. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
Унбишенче елның яңгырлы көзге кичендә волость капка төбенә ике жандарм озатуында арбалы ат килеп туктады. Озатучыларның берсе, чыланган киемнәрен каккалап, бинага кереп китте, ә арбада калганы, башын аска иеп, битараф кына утыруында булды. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
Тик аның бу Гәрәй белән булган бәйләнешләрен ничек кенә булса да өзәргә кирәк. Кирәк һәм тиз арада. Степан рус һәм мөселман кешеләре арасында мәхәббәт булуын күз алдына да китерә алмый иде шул. Тик ничек ялгышкан ул – моны киләсе еллар исбатлады. -
Мөнбәрле мөгаллим (повестьның дәвамы)
– Сөйлә дип, әллә ни сөйләрлеге юк инде, Мөхәммәт абый. Ышансагыз, шул хәлләр этәргеч бирде миңа бу юнәлешне сайлауга. Төне буе бер уй боргычлады мине ул вакытта. Пүчтәк кенә бер нәрсә кешенең язмышын борып куя ала икән бит. Органнарда битараф кешеләр эшләргә тиеш түгел икәнлеген аңладым мин ул төнне. Эштә хәзер башкалардан да һәрвакыт шуны тәлап итәм. Ә сезгә чын күңелдән рәхмәт, Мөхәммәт абый. Миңа ышанганыгыз өчен. -
Курку эчендәге әҗер
Авылдагы тәкъва әбекәйләр, үсә төшкәч, миңа хак әйтте: «Барысыннан зуррак, балакаем, Раббыбыздан курку халәте...» -
Язмыш ефәк булып сыйпамады
Язмыш ефәк булып сыйпамады Ак тәнемне... Үзем генә беләм ничә кабат Үткәнемне -
Мин көзләрне сөймим бүтән, көзләр елак...
Мин көзләрне сөймим бүтән, кышны көтәм. Әрсез тамчы җавап яза: тиздән китәм… -
Мөнбәрле мөгаллим (повестьның ахыры)
Остазыбызның дөрес фикерләре, төпле киңәшләре, мәгънәле ишарәләре гомерем буе мине озата бардылар. Алар миңа кирәк булдылар, һәм алар тормышка ашып та бардылар. -
Бер язасым килә...
Языласы сүзләремне күңелемнән йөрим көйләп. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
– Гафу ит мине, Аллам, гөнаһлы бер кызыңны, Синең дөрес юлда булмаган бер колың өчен догаларым белән мөрәҗәгать иткән өчен. Гомер бир Син аңа, ялынам! Яратам мин аны, Бөек Аллам! Яратам! Гөнаһлымындыр шуның белән, үкенәм һәм ярлыкау сорыйм! Яратам, башкача булдыра алмыйм! Ул да мине ярата бит! Нишләргә соң миңа? -
Ак калфак
Хәмдиягә сүз кушмагыз! Кагылмагыз ярага. -
КАЙСЫ ЯКТАН ЧЫГА СОҢ БУ КОЯШ? (дәвамы)
Уйланырга урын бар шул. Көз җитә, Мәкәрҗә ярминкәсе, сатып-алуның иң кызган чагы җитә. Мөхәммәтҗанның ике улы, бәйләп куелгандай, монда яталар. Шулай килеп чыкты – ул аларны вакытында читкә җибәрмәде. Ә бит алар кайчандыр Парижга университетка юл сайлаганнар иде! Болай барса, ни булыр? -
Нәсел шәҗәрәсе кайларга китә...
(Каюм Насыйриның 200 еллыгын каршылап)