11 (ноябрь), 2024
ШИГЪРИЯТ ҺӘМ ЧӘЧМӘ ӘСӘРЛӘР
Рәдиф ГАТАШ. Сиксән яшьтән соң: «Сөюнамә». Газәлләр. .................................................... 3
Флюра НИЗАМОВА. Илһамлану. Повесть-сагыну. ....................................................................10
Ризәлә ИСМӘГЫЙЛЕВА. Сабырлык дулкыны көйләнә... Шигырьләр. .................................. 24
Зиннур ХӨСНИЯР. Әллүки. Роман. ........................................................................................... 28
«Такташ FEST» бәйгесенә нәтиҗәләр: Булат ИБРАҺИМ, Зөһрә РАМАЗАНОВА,
Гөлүсә БАТТАЛОВА, Гөлназ ӘХМӘДИЕВА, Илнар ФАТЫЙХОВ шигырьләре. .................89
Нәзифә КӘРИМОВА. Озын-озак язмышлар. Повесть-истәлек. ...............................................94
КАРДӘШ ХАЛЫКЛАР ӘДӘБИЯТЫ
Тәнзилә ДӘҮЛӘТБИРДИНА. Эчәр сулар тагын тарта. Шигырьләр........................................141
ЯҢА ИСЕМНӘР
Рузалия ШАКИРОВА. Ап-ак көннәр белән яшим... Шигырьләр. ............................................144
«ОЯСЫНДА НИ КҮРСӘ...» ӘДӘБИ КОНКУРСЫ
Равилә ШӘЙДУЛЛИНА-МУРАТ. Чәчкә таҗларында күз яше. Хикәя. ...................................148
ӘДӘБИ ТӘНКЫЙТЬ
Әлфәт ЗАКИРҖАНОВ. Инешләребез мул сулы булсын...........................................................155
Тәлгат ГАЛИУЛЛИН. Ике даһига – бер риваять. (Дәрдемәнднең тууына – 165 ел)...............164
КИТАП КҮЗӘТҮ
Фатиһ КУТЛУ. Ходай бирде! ........................................................................................................174
Мәһмәт АКИФ ӨЗТҮРК. Аяз Гыйләҗев һәм аның «Берәү» повесте хакында:
«Кемгә кагылма, төзәлмәгән йөрәк ярасы»..................................................................................175
ӘБҮГАЛИСИНА МӘГАРӘСЕ
Илдус ЗАҺИДУЛЛИН. Насыйри – рус-татар мәктәбе укытучысы..........................................177
Фотоархив: Әдәби мизгелләр...............................................................185
ГАЗИЗ ТАВЫШЛАР
Гомере көрәшләрдә үткән. (Шәрәф Мөдәрриснең тууына – 105 ел). .......................................187
Ул язмышын театрга багышлады. (Тимергали Зиннуровның тууына – 75 ел).
Сәхифәне Нәсим АКМАЛ алып бара. ................................188
Иҗтимагый-мәдәни тормышыбыздан. ...........…………......190
-
Октябрь аеның җиңүчеләре билгеле!
Котлыйбыз! -
Укучыга бер сүз
Күр: «Сиксәннән соң – Сөюнамә» бу! Гаҗәпләнәсеңме: «Нәрсә, нәмә бу?! -
Сер вә кер
Әүвәлгеләр серен суга салган. Иман торган сабыр сагында. Капка эчләрендә сыгылса да, Балкып чыккан урам ягына! -
И Казаным!
И Казаным! Уңышларың күреп, Горурланам синең белән дә мин! -
ИНЕШЛӘРЕБЕЗ МУЛ СУЛЫ БУЛСЫН
Башкортстандагы татар әдәбиятыннан бер сәхифә -
ӘЛЛҮКИ (романның дәвамы)
Нәрсә кирәк аңа тагын?! Тормышы бар яктан җитеш, ире әйбәт, гаиләсе тигез. Тагын нәрсә кирәк хатын-кызга?! Акча дип тә аптырамый, чөнки ире әйбәт эшли, баласы алма кебек, Аллага шөкер, сау-сәламәт! Тагын ни җитмәгән?! Күңеле тузгыймы? -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Менә нинди кайгысыз, рәхәт көннәр булган. Без дә яңа гына тормыш башлаган. Әткәй белән әнкәй әле генә иллеләрен тутырган. Аларның да, күп михнәтләр кичкән булсалар да, рәхәт итеп яшәрлек күпме гомерләре бар! Ә инде алда нәрсәләр буласын әле без дә, алар да, беркем дә белми... -
Үзгәрми бу заман!
Үзгәрми бу заман, ак чәчәкләр ява, Матур дөнья Сине көтә әле… -
Уфама
Алтын йөгертелгән сарайлардан Өстен бит ул Уфа минем өчен. -
ӘЛЛҮКИ (романның дәвамы)
Урмандагы иң биек нарат башындагы йолдызны Сәрбиназ кабызды!.. Әлеге йолдыз, үз чиратында, моңарчы бер-берсеннән башка тора алмаган ике ятим яшүсмер, ике дус арасында гомерлек дошманлык дөрләтте… -
ЧӘЧКӘ ТАҖЛАРЫНДА КҮЗ ЯШЕ (хикәя)
– Это мне? – дип, мине чәчәкләрем белән бергә кочып ала һәм елый. Уңайсызланып, кеше күрмәсен дип, орден-медальләрен курткасы астына яшергән егет, беркемнән оялмыйча калтырана-калтырана елый. Чәчкә таҗларына чык тамчылары кебек батыр ир-егетнең күз яшьләре тама. Чәчкәләр дә аңа кушылып елый: әллә шушы мизгелдәге шатлыктан, әллә илгә килгән кайгыдан. -
И сазым! Өзелсә кылың, кем ялгар?
Аһ, элекке шаулы шигъри табыннар! Сез – үткәндә, җанда тик кайтавазлар. -
ӘЛЛҮКИ (романның дәвамы)
Бар кеше дә алай дип уйламады, әлбәттә. Арада, ни өчен язганнар бу сәер такмакны диючеләр дә булды. Андыйлар сирәк иде, чөнки кәгазьне кулга алучылар арасында татарча белгән бөтенләй юк та иде. Әүвәл нинди телдә язылган икән бу дип әйләндерә-әйләндерә карадылар. Ят тел бит инде. Күптән дөньялыктан югалган сәер тел. -
Әни теләкләре
Әни сүзе бала өчен – калкан, Әйтеп аңлатмаслык тормыш сере! -
Иртә йә соң барыбер китәсе
«Дөнья матур» диеп мин әйтмәдем, Ә Такташка шулай тоелган. Ап-ак карлар утлы күмер кебек Бизәк ясап җанга уелган. -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Хәзер нәрсәгә ышанырга? «Литературная газета» мәкәлә язуымны сорап, хат җибәргән. Баш тарттым. Аларга бит уйланулар, икеләнүләр кирәкми. Аларга фашлау, бүгенгене түгел, үткәнне фаш итү кирәк. Үләксә исеннән әле булса да туймыйлар». -
ӘЛЛҮКИ (романның дәвамы)
Әүвәл Солтан икеләнде, бу ялкау кызның кулына кәйлә тотып, тукран кебек тукылдыйсы килмиме, әллә инде Солтанның үзенә күзе төшүен сизенәме? Ие, шуннан ни ди? Кирәгең бар иде синең сала башың кәттә шәһәр кызына! Хыялланган бул тагы!.. -
Идеаллар
Әйдә, ярар, ач карыннан гайре Берни дә юк, бары хыяллар!.. Әле ярый ватык пыялалы Тәрәзәдән дәшә идеаллар… -
ИЛҺАМЛАНУ (повесть)
Минем яшьтәшләр, авыл кызлары-егетләре – теге гасырның алтмышынчы еллар азагы, җитмешенче еллар башы үсмерләре – радиодан ишетеп, тизрәк ритмлы, җиңел-җилперәк җырларны отып алалар да, кичләрен су буенда учак ягып, берәрсе гармун тартып, шуларны җырлыйлар. -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Ул сөйләшүдә әткәй сүзләренә мин дә өстәдем: «Аның «Куштирәк», «Думра чыңы», «Бәйге» һәм башка әсәрләрен Илгизнең рус теленә тәрҗемә иткәнен дә онытмыйк. Ул вакытта Илгизнең тәрҗемә итүен көтеп, татар, башкорт язучылары чиратта тора иде бит», – дидем. -
АЯЗ ГЫЙЛӘҖЕВ ҺӘМ АНЫҢ «БЕРӘҮ» ПОВЕСТЕ ХАКЫНДА: «КЕМГӘ КАГЫЛМА, ТӨЗӘЛМӘГӘН ЙӨРӘК ЯРАСЫ»
А.Гыйләҗевнең шушы бер әсәренең илебездә беренче мәртәбә зур нәшриятта басылып чыгуы куандыра. Моның белән «Һәҗә» нәшриятын тәбрик итәргә кирәк. -
Туган йортта
Әткәем юк үзенең бүлмәсендә, Әнкәй утырмый түр башында. Яңа хуҗаларның йөзе ачык, Тик түр башы үзгә шул монда. -
ӘЛЛҮКИ (романның дәвамы)
Мирсәет җиңел сулап куйды. Рәхәт булып китте. Күрәсең, чын хакыйкатьне белү һәрвакыт шулай рәхәт була торгандыр инде ул… -
Илһам чакырам, алга ак кәгазь җәеп...
Сиңа бәйле бүген Гаташ догасы, Пакьләнгән рух көтә: вәхи килә, дип! -
Бу тормышлар һаман син язганча...
Бу тормышлар һаман син язганча, Адым саен очрый Мокамай. Яктылыкны гына күреп яшәү Җиңелләрдән түгел шул алай. -
ИЛҺАМЛАНУ (повестьның дәвамы)
Без «бөек» сүзен еш кулланабыз. Бу сүзне кайсыбер вакытта чамасыз, урынсыз да китереп кыстырабыз. Теге яки бу шәхеснең бөеклеген нинди аршын белән үлчәргә соң? Халыкка күрсәткән хезмәтенең саны беләнме, шул санга сыйфатны да өстәпме? -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Илгиз беркайчан да «мин – Мостай Кәрим малае» дип мактанып йөрмәде. Беркайчан да үзен әтисе малае дип танытмады, белгәннәр белгәндер, белмәгәннәр белмичә калгандыр. Шул уңайдан Илгиз бер кызыклы хәл сөйләгән иде. Ул Уфага кайткач (әле без өйләнешкәнче булган хәл), язучы Михаил Чванов белән ресторанга барганнар... -
Җүләрләр йорты
Сиңа охшаш берәү карый төсле Тимер челтәр элгән тәрәзләрдән… -
ӘЛЛҮКИ (романның дәвамы)
Икенче яктан, чыбыркы сабындагы язуының сере ачылырга тора. Ләкин аны туксабалар да сизенә шикелле. Абрар моны белеште һәм авып китә язды: Денисның яшьтәшләре әлеге язу ачкычын кулга төшерү юлында. Бары бер адым гына калган!.. Чит кеше табарга тиеш түгел чын шәҗәрәне! -
ИЛҺАМЛАНУ (повестьның дәвамы)
Соңрак, кайбер яшьрәк җырчылар сигезәр, унар бүлмәле фатирларда, кайберләре үзләре төзеп кергән яхшы йортларда яши башлаган чорда, Президентыбыз Минтимер Шәймиев игътибары белән дип беләм, җырчыга Щапов урамыннан, чынлап та, заманча шартлары булган бик иркен фатир бирделәр. Бу Илһам абыйга җитмеш яшь тулганда булды, ялгышмасам. -
Шагыйрьләр гыйшкына остаз – Әфләтун!
Уйлыйк соң: рухи биеклек һәм пакьлек Начармы? Онытсак тән шәһвәтен? -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Аннан соң көлештек, әлбәттә! Бигрәк тә бифштекстан! Ул көнне котлет кыздырган идем. Әткәй аш-суымны яратып ашый иде. «Кеше хатыннары колбаса кискәнче, Нәзифәнең пилмәне пешеп чыга!» – ди торган иде. -
Үткәнгә хат
Даның синең күмелмәде, халык таный Үз чорының бунтарь баласын. -
Син ир бала
Син – ир бала! Шуңа сиңа вакытында акыл, Вакытында камчы килешә! -
Насыйри – рус-татар мәктәбе укытучысы
Нәкъ менә укытучы булып эшләгән чорда, схоластик укыту һәм традицион фикерләү белән көрәштә, шәкертләрне рус теленә һәм математикага өйрәткәндә, Насыйри тарафыннан алдагы гамәлләренең программасы эшләнгән, калган гомерен ул шуны тормышка ашыруга багышлаган. -
ИЛҺАМЛАНУ (повестьның дәвамы)
Ә тышта яңгыр ява. Мескен ат күшегеп басып тора инде, нишләсен. Мин Илһам абыйның теге җиләнен алып чыктым да атның өстенә ябып куйдым. Икенче кат караганда, ат инде юк иде... -
Аңлыйсыңмы икән, Яр, әллә юкмы...
Халыкларга, Яшәүгә ата бу туп, Вата бүген Туган тел, Гүзәллекне. -
Вахтада
...Буранбайлар салган юллар буйлап Бу башкортка күпме үтәсе. Урау юлны язмыш насыйп иткәч, Эләкми шул аның тәбәсе. -
ӘЛЛҮКИ (романның дәвамы)
Чыннан да, бәхет дигән нәрсә Күлтәктәге калкавыч кебек: бер караганда, дәү балык аны төпкә алып төшеп китә, икенчесендә тагын дулкыннар өстендә калка. Аның «калкуы» Мулланурга дә уңай булырга охшап тора бит әле. Тик уллыкка Гафиятне алу дөресрәк булыр, ди, хатыны. -
Караңгыдан күпләр куркып кача...
Афәт чолгап алган бу җирлектә Кеше заты көн дә чума сазга. Чиста җаннар сазда әсирлектә, Чиста җанның бәясе дә арзан. -
Сау бул, җәй!
Җылы язның шомлы тәрәзәсен ачып, Син яшәгән җәйгә таба үрелеп багам. Калам. Бер сораса, әйтегезче: «Ул – хушлашкан язда һаман!» -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Тагын бер булган хәл турында сөйлисем килә. Безнең гаиләдә, дуслар арасында ул фразеологик әйтемгә әйләнгән, әткәй әйтмешли – көлмәч! Әткәйнең әле яңа гына беренче машинасын алып, машина йөртергә өйрәнгән чаклары икән. -
Һәр кешенең үз сукмагы кабатланмас...
Һәр кешенең үз сукмагы кабатланмас, Балачактан коры, кара картлыккача. -
Таҗ-тәхетләрсез кем кала бу җирдә?
Кол да, патша да сөюдә мин – Гаташ, Буйсынам тик Хискә – ихлас әмергә! -
Тамчы ялый табаннарны, җилләр үбә...
Нәрсә өчен бирә, нинди хакка гына Дөнья миңа бу ләззәтне өеп-өеп? -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Әткәй моңа гаҗәпләнеп карап кына куйды, каршы берәр нәрсә әйттеме –анысын хәтерләмим. Әйтмәгәндер, ләкин күңел түренә салып куйгандыр. Ул беркайчан да, бернәрсәне дә онытмый иде. Бигрәк үз-үзенә сүз биргәндә. Әмма ул вакытта Хәмдүнәгә бернәрсә дә вәгъдә итмәде. Итә дә алмый иде. Ул бит Татарстан кешесе түгел. -
Ике даһига – бер риваять
Дәрдемәнднең тууына – 165 ел -
ӘЛЛҮКИ (романның дәвамы)
Солтан исемен ишетүгә, Гайнан дерт итеп куйды. Тик бик тиз тынычланды, дөньяда Солтан исемле кешеләр бер атасының сыйныфташы, авылдашы гына димәгән ләбаса дип юатты үзен. Тиз тынычланды, чөнки ул чакта һәр яңа туган көн үзе ярдәм итте Гайнанга. Аңа чын поп булып кыланырга да кирәк түгел икән, Сарби Даниловна лютеран динендә -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Сөйләшеп утырганда, мин әткәйнең күңелен дә ишетә идем кебек. Күңелен бушатырга теләгән чагында заман борчуларын да, күңелендә саклаган шатлыкларын да сөйли иде. Ул сөйләгәндә, пафос та сизелми. Аны югары кимәлдәге сүзләрне чын күңеленнән әйткәненә ышанасың, ул бит – шагыйрь кеше. Аңар матур сөйләм хас. -
Укудамын, дип, төш күрәсең, имеш...
Әллә күкләр, әллә баш көч әмере: Милли хистән азат икәнсең, имеш! -
Яшьлек кебек тансык нәрсә бар соң? Сөйлә, белсәң!
Мин гомеремне җиде ят та, шулвакытта Үземнән дә яхшы белгән танышымны – Кыйммәтле таш-табышымны Күзем чытырдатып кысып! (Югалтмаска!) Истә тоту хакына дип багышлыймдыр. -
Бүген бездә зур бәйрәм - «Казан утлары»ның баш мөхәррире Рөстәм Госман улы Галиуллинның туган көне!
Котлыйбыз! -
ӘЛЛҮКИ (романның дәвамы)
Солтан Хәйдәров Рәимовка Касыймда хәзинә барлыгы турында әйтте. Дөресрәге, булырга тиешлеге хакында. Шакир Закировичның хәзинә дигәнгә исе китмәде, чөнки белә, «Госфонд» алтыннарын ниндидер юллар белән елгыр караклар кесәләренә шудыралар, күпләр Касыйм тирәсендә катлы-катлы коттеджлар салып чыкты -
Кызыл кан, ак кәфен
Чор үтәр. Үзгәрер барысы... Ил белән һаман да... чоңгылда. Тик Берәү күзәтер дәүләтләр Упкынга очканын соңында. -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Мостай әйткән: «Әдәбият һәрвакытта да азатлык өчен көрәште. Хәзер азатлык бар, тик әдәбият кына юк. Чөнки көрәшерлек сәбәп калмады». -
БЕРЕНЧЕ ГАРМУНЧЫ
Виртуоз музыкант, татар халкының беренче профессиональ гармунчысы, Татарстанның халык артисты Фәйзулла Туишевның тууына 140 ел. -
ВАРИСЛАРГА ВАСЫЯТЬ
Татарстанның халык язучысы, Татарстанның, РСФСРның атказанган сәнгать эшлеклесе, Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты Нәкый Сираҗетдин улы Исәнбәтнең (1899–1992) тууына 125 ел -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Мостай әйткән: «Иң саф, иң хәйләсез һәм мәкерсез кешеләрне тизрәк пычраталар. Ул мескеннәр ак күлмәк кебек кер күтәрмиләр». -
Мин агачтыр
Шундый уйдан гел дәртләнеп китәм, Үз-үземә һаман үсү теләп! -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Лилия Америкада көллият тәмамлады. Һәм укыганда ук чәчәк кибетенә эшкә урнашты. Кеше ышанмаслык хәлләр! Чәчәк кибетенең хуҗасы – данлыклы Лев Николаевич Толстойның оныкчыгы Татьяна Толстая булып чыга! Татьянаның дүрт баласы була. Олы уллары Иван Лилиягә тәкъдим ясый, алар өйләнешәләр -
Шопен
Дәрт тә бирә, көч тә бирә Шопен язган көйләр. Шул көйләрдә язылалар Йөрәктәге җөйләр. -
Дигән идек
Колхоз бетте, тик маллары гына Күчә китте зуррак кулларга. Каберләрен әби-бабаларның Белмәүчеләр калды дөньяда. -
Озын-озак язмышлар (повестьның дәвамы)
Мостай әйткән: «Язучы йөрәгенең кыюсызлыгы – аның талантына хыянәт итүче».