10 (октябрь), 2021
ШИГЪРИЯТ ҺӘМ ЧӘЧМӘ ӘСӘРЛӘР
Булат ИБРАҺИМ. Кем чоры бу... Шигырьләр. ................................................................3
Рифә РАХМАН. Татар кызы. Роман. ................................................................................8
Гарифҗан МӨХӘММӘТШИН. Үткән еллар кайтавазы. Шигырьләр. ............................56
Вакыйф НУРИЕВ. Казаннан – мияу. Хикәя. ....................................................................60
Рифат ҖАМАЛ. Чәчәктә булсам да көзләрен... Шигырьләр. ........................................66
ЯҢА ИСЕМНӘР
Илшат БИЛАЛОВ. Мәдинә тавы. Повесть. .................................................................70
«КАЗАН УТЛАРЫ»НЫҢ 100 ЕЛЛЫГЫН КАРШЫЛАП
Ренат ХАРИС. Әдәби хәрәкәт үзәгендә. ..................................................................122
«Казан утлары – минем язмышымда: Факил САФИН. Юнәлеш бирүче басма. .......127
«АҺ, ТУГАН КАУМЕМ ГАЗИЗ!» ӘДӘБИ КОНКУРСЫ
Сәмига СӘҮБАНОВА. Әткәм чыбыркысы. Хикәя. ......................................................129
ЮБИЛЕЙЛАР
Вахит ИМАМОВ. Чатыр таудан дөнья шәп күренә. (Марсель Галиевкә 75 яшь). ...........145
Фотоархив: Марсель Галиевнең тормыш мизгелләре. ..........................................152
Гөлфия ГАЙНУЛЛИНА. Үзгә дөнья сурәте (Нәбирә Гыйматдиновага 65 яшь). .....154
Юбилейга барышлый: фотоархив. .........................................................................158
Якутлар табыладыр вакыт белән: «Мәхәббәттә кайчак ялгызлар без...».
Хатларны Гөлнур САФИУЛЛИНА укыды. ..............................................................160
Кардәш халыклар әдәбияты: Әкбәр ГОШАЛЫ. Һәр аваздан да сүз ясап булмас. Шигырьләр.
(азәрбайҗан теленнән Рифат СӘЛАХ тәрҗемәләре). .......................................176
ГАЗИЗ ТАВЫШЛАР
Туган якка уза кош юллары... (Саҗидә Сөләйманованың тууына 95 ел). ...........179
Тузга язган сүзләр генә калды (Мөдәррис Әгъләмовның тууына 75 ел).
Сәхифәне Нәсим АКМАЛ алып бара. ...............................................................180
Җанисәп – 2021: Илдус ЗАҺИДУЛЛИН. 1917 елгы инкыйлабка кадәр җанисәпләр: йомгак урынына. ...............................................................................................................181
Шаян сәхифә: Зимфира ГЫЙЛЬМЕТДИНОВА. Уены-чыны бергә......188
«Казан утлары» архивыннан. .......................................................159
Иҗтимагый-мәдәни тормышыбыздан. .........................................190
-
Татар кызы (дәвамы)
Зәмниханың япь-яшь килеш яңа төшкән йортында солдат хатыны булып яшәп калачагы уена да кереп чыкмаган иде: ире сугышка башыннан ук эләкте. -
Утырып сөйләшик әле бер...
Бу заман шулкадәр тизләнде, Үзгәрде яшәүнең мәгънәсе. -
Татар кызы (дәвамы)
Диндарлыгыннан ырым-шырымнарга артык игътибар бирмәгән Зәмниха, сөннәт дигәндә, әллә нәрсә эшләде. Бабасыннан, йөзенче баланы сөннәткә утыртырга ярамый, үлә, дип ишеткәне бар иде, акылы белән шул сүзне кире какса да, күңеле тыңламады, ниндидер зур бер көч аннан сөннәт пәкесен еракка – келәттәге кием-салым салынган сандыкның инде кесәсенә түгел, төбенә үк яшертте. -
ӘДӘБИ ХӘРӘКӘТ ҮЗӘГЕНДӘ
Мин «Казан утлары»нда баш редактор булып 1982 елның 11 октябрендә форсмажор шартларда эшли башладым. -
Мескен бию карамыйм
Бервакыт Туфан абыйның телефоны шалтырады, теге яктагы тавыш аны ниндидер концертка чакыра, концерт бию белән бәйле иде кебек. -
Нигә соң көзләргә кергәндә...
Чәчәктә булсам да көзләрен, Алмагач түгел лә, мин – имән. -
Ватабыз аны, диген, Асия!
Редакциябезнең асылташы Асия апа Юнысова юган чакка туры килгәндә, шул «немец кызларының» төшеп ватыла торган гадәтләре бар иде. -
Акча сөйләгәндә, хаклык дәшми
Акча сөйләгәндә хаклык дәшми, Халык һаман күзен йомып яши. -
Татар кызы (дәвамы)
...Җәй тиз җитте. Эссе һәм матур килде. Инде сугыш башланмас та кебек иде, көтмәгәндә колхоз радиосы, бөтен урамга ишетелерлек авыр хәбәр җиткерде. Әле кайчан гына сугышка китеп, батырлык казанырга хыялланган, чакыру тотып кайткач, Әхмәтгалине моңсулык басты. -
Дин булганчы, сөю үзе дин иде
Дин булганчы, Сөю үзе Дин иде, Гашыйк ярлар, анда һәрбер җан – гашыйк. -
Мин һаман да уртасында
Мин һаман да уртасында Үткән белән киләчәкнең. -
Татар кызы (дәвамы)
Шундый уңай хәбәрләр белән сөенешеп яши генә башлаганнар иде, хәлләр кирегә үзгәреп китмәсенме? Тагын бер төн уртасында, апасы кебек агарынып, хәлдән таеп, Галинур кайтып төште. Эшкә алынганда, аңа әле ундүрт кенә иде. Озак та узмады югыйсә, шул арада йончыган, олыгайган бер кыяфәт кергән. -
Кешеләргә бәхет өчен бик күп кирәк
Бар да бар күк. Ә нигә соң ярсый йөрәк?! Бу йөрәккә бәхет өчен бер син кирәк. -
Юнәлеш бирүче басма
Әдәбиятка килү юлында миңа төп юнәлешне «Казан утлары» бирде, дисәм, хилафлык булмас. Әлеге сүзләр һич тә журналның 100 еллыгын каршылаган көннәрдә гавам алдында да ниндидер шәп сүзләр әйтеп калырга тырышудан түгел. -
Өшегән алмалар
Йә туңып үләсең җирдә, йә инде янып. -
Мәрәтхуҗа баланы
Туфан абый йортларын кышка әзерләп калдыра, без Рәйсә Борһаниева белән бакчасында балан җыябыз. -
Тауларга яңгыр явачак
Болытлар диңгезгә ташланды, Бүген кич яварлар тауларга. -
Татар кызы (дәвамы)
Башка бер чакта кунакка барганда, кошлар сайравына сокланып, юл буендагы чокырлардан сулар эчә-эчә, җиләкләр капкалый-капкалый, агачлар белән сөйләшә-сөйләшә барган булыр иде Зәмниха. Аның йөрәге бүген әнисенә җитәрлек хөрмәт күрсәтә алмавы өчен сыкрады. Юл аңа артык озын тоелды. Тизрәк барып җитәсе килде. -
Гөнаhлымын сине сөйгән өчен
Җибәр кулларымны! Мин китәрмен, Гөнаhларны алып үзем белән. -
КАЗАННАН – МИЯУ (хикәя)
Виолетта телефоннан тагын нәрсәләрдер әйтте. Булат аны тыңлап тормады. Кыз тагын шалтыратты. Егет алмады. Аннары кызның исемен телефоныннан сызып атты. Һәм... йөрәгеннән дә. -
Сөйдем-сөелдем, шашып сөендем...
Сөйдем-сөелдем, шашып сөендем. Киттең – көендем. -
Дәшәр
Син уңга киткәндә, сул сине дәшәр, Йокыга киткәндә, юл сине дәшәр... -
Гасыр-гасыр катламнарны ерып
Гасыр-гасыр катламнарны ерып Чыга күптән үткән тарихлар... -
Киткәннәргә яхшы теләк телә...
Озатулар кыен. Кире кайтып Какмасыннар күңел капкасын. -
Казаннан Тукай китә!
Сату көне сүнеп бара, кояш сүрелә күктә. Колакта һаман шул тавыш: «Казаннан Тукай китә!» -
Татар кызы (дәвамы)
Зәмниха соңгы вакытларда урамга чыктымы, беренче эше итеп, почта тартмасын карауны гадәткә алды. – Көн дә хат киләмени? – ди Галим. – Улыңны гел уйлап торып, бимазалама инде күңелеңне. Килмәгәнен дә белә, җаны түзми. Алгач, укырга чыдамый. Начар хәбәрләрдән хәлсезләнә хәзер ул. -
Шагыйрьләр янып кавышыр
Яндырды күбәләкне шәм, Яндырды күбәләк шәмне! -
Нинди атага угыл без?
Яңадан туып булмас. -
Кошчык
Ул гасырлар буе сагынып сайрар Халкыбызның батыр егетен. -
Кемдер җырлый кара төнне ярып...
Кабына да сүнә, кабат-кабат Хатирәләр хәтер учагында. -
Мин сине көтмимен таңнарда ...
Нигә соң төннәрен киләсең, Сорамый төшемә керәсең!? -
Керфегемә төргән идем...
Сине күргәч, нигә җанга кайнар утлар капты соң? -
Туфан әтәче
Инде Туфан абыйның бу хәсрәтен белгән, терәлеп торган кәттә йортта яшәүче бер күршесе дә беркөнне борчылып: «Туфан Абдуллович, что, так и не кукарекает?», – дип сорагач, Туфан абый гарьләнеп, кычкыра торган әтәчне каяндыр үзе табып алып кайтты. -
Кешеләргә аңлашырга, һай, күп кирәк...
Биктә калган изге хисләр кеше җанын Гомер буе сүнми торган утка сала. -
Чатыр таудан дөнья шәп күренә
– Монда безнең абруй белән уйнамакчы гына булалар бит, – дип кабынып китте берчак күптән «бөек» даны алган Марсель Галиебез. -
Үзгә дөнья сурәте
Татарстанның халык язучысы Нәбирә Гыйматдинованың иҗаты классик совет әдәбияты чоры тәмамланып, яңа дәвер әдәбияты килүен хәбәр итүчеләрдән булды. -
Татар, алга!
Без монда чит түгел, бу җирдә, Әләмең тибрәлсен күкләрдә. -
Кайчак барын онытам да...
Күңелемдә ниләр барын Сорама, бел күзләремнән… -
1917 елгы инкыйлабка кадәр җанисәпләр: йомгак урынына.
Патша Россиясендә яшәгән татарлар арасында 1917 елга кадәр үзләренең нәсел-нәсәпләре белән максатчан рәвештә, нигездә, сәүдәгәрләр һәм морзалар, йомышлылар катламы вәкилләре кызыксынган. -
Басынкыланды күңелем...
Басынкыланды күңелем, Гүя көзге урман ул.. -
Син киткәндә шундый горур идең...
Сагынырсың, җаным. Мин булмам! -
Әйт, телем...
«Син безгә нигә, әйт әле?!» диючеләргә җавап: Телең барында телеңне кадерлә, кардәш, ярат. -
Әткәм чыбыркысы (хикәя)
Кеше үзенең кайчан да булса җанының тәненнән аерыласын яисә җирдәгеләр әйткәнчә, үләсен белә торып, мәңге үлмәс кебек яшәвен дәвам итә, үлем аны һич тә куркытмый. Ә инде үзенең гомере азайганын сизгән саен аңа теше-тырнагы белән тагын да ныграк ябыша. Минем белән дә шулай. -
Беләм инде синең карарыңны...
Инде күрәм – синең күңелеңдә Җиде ятлар булып мин калган. -
Мәдинә тавы (повесть)
Гөлшат республиканың берәр ерак районындагы үзәк хастаханәгә эшкә җибәрүләрен үзе сорады. Үткәне белән бернәрсә дә бәйләп тормасын өчен, ул хәтта кесә телефонын да алмады. Әтисенә дә, эзләмәүләрен үтенеп, язу гына калдырды. -
Нух пәйгамбәр хәстәрләнеп йөргән алдан...
Оран салып йөрүче юк батабыз дип, Эт койрыкка сылтый, муен – башка. -
Тау битендә кызарып кына...
Малай чагым хәтерләтә Аларның кай төшедер… -
Мәдинә тавы (дәвамы)
Гөлшат сигез ел элек мәрхүм булган әбисен күргәндәй булды һәм, үзе дә сизмәстән, каршысында пәйда булган әбине кочаклап алды. Наилә апа бу ят кыз аны кочаклар дип һич тә көтмәгән иде. Ул да кызны кочаклап, аркасыннан сөйде. Шулай берничә минут басып торганнан соң: – Наилә апа, гафу ит, алдымда яраткан әбиемне күргәндәй булдым, ни эшләгәнемне үзем дә аңламыйча калдым, – дип, Гөлшат оялуыннан кызарып чыкты. -
Саубуллашмый гына китеп бардың
Күпме гашыйк өзелеп көтә булыр Тик бер сүзне: «Җаным, кил әле!» -
Басуларның дулкыннары тынган...
Адашкандай ялгыз бер ромашка Торып калган сукмак буенда. -
Татар кызы (дәвамы)
Акчаның бәясе калмаган бер вакытта әнисенең шуның кадәр әйберне сатарга җыенганын алай да аңлый алмады Рәгыйдә, шуңа күрә: – Галинур белән нигә сатканыңа аптырадык, – диде. – Соң... Атагыз булмагач, безгә әйбер нәрсәгә? Рәгыйдә телсез калды. Алар исән бит әле! -
Алда ярлар бардыр әле
Көзләр диеп тормый әле Чәчәк ата гөлләрем шул, Чәчәк ата гөлләрем. -
Мәдинә тавы (дәвамы)
– Алайса, түшәмнәр ишелеп төшкәнне көтәбезме? Сез бит миңа үзегез, ярдәм кирәк булса, кулымны сузармын дип сүз бирдегез. Ә хәзер акча юк, планга кермәгән, дисез! Сез күпчелек ир-чиновникларга охшагансыз, сүзегездә тормыйсыз, – дип, Гөлшат кызулыгыннан үзе дә нәрсә әйткәнен аңламыйча телефон трубкасын куйды. -
Күк чәчәкләр кабат чәчәк аткан
Күкчәчәкләр кабат чәчәк аткан – Зәңгәр күзләр арыш арасында... -
Мәдинә тавы (дәвамы)
– Тәнзилә, мин нинди диагноз куярга да белмим, ә баланың хәле күзгә күренеп начарлана, Фәимә апа да юк, ичмасам, киңәшләшергә. – Нинди баланың хәле начарланды? – Тәнзилә, күп сорау бирәсең, шалтырат тизрәк. -
Мәдинә тавы (дәвамы)
– Киләсе атналарда безгә Казаннан комиссия килергә мөмкин. Ул комиссия Әхмәтшин Рүзәл эшен тикшерергә дип килә. Хәтерегезгә төшерәм, ул баланы без Казанга күчергән идек, ул бездән реанимация бүлегенә күчкәч, дүрт көннән соң аңына килмичә үлгән. -
Мәдинә тавы (дәвамы)
– Исәнмесез! Ә Нурия кайда? Әллә ялдамы? – Нуриябез, егете белән юл һәлакәтенә очрап вафат булды, – дигән коры гына җавап ишетелде. Даруханә кинәт караңгыланып китте. Гөлшатның тыны кысылып, йөрәге тибүдән туктагандай булды. – Кайчан, ничек булды бу фаҗига? – дип сорады Гөлшат әкрен генә аңына килеп. – Туйга әзерләнә иде. Туй урынына кырыгын уздыралар, – диде әлеге тавыш. -
Мәдинә тавы (дәвамы)
– Миңа карамагыз, авылыгызга карагыз. Нинди матурлык! Сез соңгы тапкыр Мәдинә тавына кайчан мендегез? Сез барлык эшләрегезне ташлап, азга гына булса да, тауга менеп, авылыгызны, аның табигатен күзәтегез, чишмә суыннан авыз итегез. Бәлки, шул чишмә сулары сезнең эчегездәге хатын-кызларга карата булган начар уйларыгызны юып чыгарыр? Сез кешеләрдә яхшылык күрә башларсыз. Тормышыгыз шулай узып та китәр бит. Сезнең үз балагызны сөясегез килмимени? Зуррак үскәч, Мәдинә тавына алып менеп, җиләкләр, тәмле чишмә сулары белән сыйлыйсыгыз килмимени? Сезгә тиздән кырык яшь тула, башыгызда чәчләр дә калмаган, сезгә кызлар карар дип беләсезме? Чынлап та, тавышыгыз искиткеч, матур җырлыйсыз, ләкин тавышыгызда җылылык юк, кешеләргә, хатын-кызларга мәхәббәтегез сизелми. Сезне бит бу дөньяга хатын-кыз тудырган. Табигатьне, авылыгызны, аның кешеләрен, хатын-кызларны яратыгыз, тормышыгызга мәгънә өстәлер. Менә шул минем даруларым, аңласагыз, кулланырсыз. -
«МӘХӘББӘТТӘ КАЙЧАК ЯЛГЫЗЛАР БЕЗ...»
Язучы, Гаяз Исхакый исемендәге премия лауреаты Рафаэль Сибатның китап киштәсенә менә шуның кадәр яңа әсәре өстәләчәк хәзер. Саргайган бу кәгазь битләренең кыйммәтен бәяләү дә авыр. Татар укучысы, татар әдәбияты өчен үзе бер хәзинә! -
«МӘХӘББӘТТӘ КАЙЧАК ЯЛГЫЗЛАР БЕЗ...» (дәвамы)
Ярый инде, гафу үтенеп тормый, гел дә кичерү сорап йөрү – саилчелек, мескенлек һәм шапшаклык ул. Булганы – булган! Бары да – мин!