№10(октябрь),2016

Унсигездә әле һаман Җаным, тәнем – барлыгым, Зарланмыйм да, сыктамыйм да, Сизмим дөнья тарлыгын.

Әнвәр Шәриповны замандашларыбыз кабатланмас шәхес, бер үк вакытта олуг галим, менә дигән укытучы-остаз да, шагыйрь дә, гомумән алганда, әйбәт кеше буларак беләләр һәм бәялиләр.

Тукайга ияреп язучыларыбыз да, Тукайны укучыларыбыз да, Тукайны өйрәнүчеләребез дә байтак, әмма арада иң-иң тукайчы дигәннәре күп түгел. Ә.Исхак – әнә шуларның берседер.

Гомер шавын тыңлап карар өчен кешеләргә... картлык бирелгән.

«Безнең театр – районның «фишкасы», – Раил Садриев.

Очын очка килә ялгыйсым...

Университетның хәрби кафедрасында дәрес башланырга тора.

Һади Такташка Наумовның рөхсәте белән хәрби кием бирделәр. Шул көннән Такташ безнең эскадронның алдынгы бер сугышчысы, солдаты булып китте.

Сәгыйдә миңа елышыбрак утырды, ягымлы, йомшак тавыш белән: «Әйдә, Хавис, аның турында нәрсә дә булса сөйлә әле», – диде. Аның турында. Ул Илнур иде. Минем балачак дустым...

Без йөзәбез... Дөнья ап-ак күбек. Без йөзәбез, менә, шашкан кебек, Безгә тәкъдир язган бөтен ләззәт Бергә килеп баштан ашкан кебек...

Уйлар, уйлар...

Гомер юлы булмый туры гына, утка-суга салып мең сынар...

Тирә-якта бар да зарланыша, Бар да сүгә кемне булса да. Ә мин дәшмим, әмма елмаямын, Күңелләрем бик нык тулса да.

Америка Кушма Штатларында йөргән чакта мин бәхетле очракка туры килдем.

Җаным тулы моңсулык...

Нәрсә бу? Наданлыкмы, әллә хакимият вәкилләреннән курку шул дәрәҗәдә канга сеңгәнме?.. Шуңа әсәрдәге соңгы абзац, трактор астына кысылып калган кешене коткармаулары да ышандыра мине. Чыннан да, авторның соңгы сүзләре дөп-дөрес.

Икенче кат килдем бу дөньяга... Көн утырды, буран басылды. Дусның кадере артты. Дошманның да асыл йөзе, шөкер, ачылды.

Меңләгән хатыннар үлгәндер. Онытма, кешелек, Ул минем Әнием иде бит, Бердәнбер!

Әниемнең бөтен гомере көрәштән генә тора. Шуңадыр, ахры, ул кинәт кенә вафат булмады, ә еллар дәвамында әкренләп сулды...

– Өч минут вакыт сезгә. Кызыңны юлга җый! Урман кисәргә алып китәбез! Капка төбендә ат көтә! Мичкә сөялеп торган әнкә аңга килә алмыйча бер тын торды да, үҗәт-кырыс холкын калкытып, ярсу тавышына күчерде: – Шушыдый салкында! Бала гына бит әле ул?!

Туган авылымның исеме – Балтач. Мондый исем каян килә? Халык телендә йөргән риваятьләр мондый: имеш, безнең авыл урынында элек кичеп чыккысыз кара урманнар булган. Юан кәүсәләренә оялаган бал кортларының гөжелдәве агач шауларын да күмеп китә икән...

Миңа биш-алты яшьләр чамасы булгандыр. Өянкеләр күләгәсеннән, бер төркем малайлар, чыр-чу килеп, судан узышып йөгерәбез. Кинәт, минем аяк кытыршы әйбергә тиеп китте, авырттырып чәнчеп алган да кебек булды. Берчак аяк турыннан кызыл кан шәүләсе чагылып киткәндәй булды. Туктап, күтәреп карадым да, атылып-бәрелеп, сөзәк ярга чыгып аудым. Уң аякның баш бармагы төбеннән кайнар кан чәптерә... – Су төбендә ватык шешә төбенә баскансың, улым... Төп тамыры киселгән бит...

Менә шаулы Бөгелмә базары. Һәркайда ыгы-зыгы, сату-алу бара. Ә мин хәер сорашучыларны күзәтәм. Күбесе – фронтовиклар, өсләрендә уңып, сүсәреп беткән солдат гимнастёркасы. Әнә берсе, сыңар куллысы, өздереп тальянда уйный, аның янәшәсендә ике аягы да бот төбеннән өзелгән, кулдан ясалган дүрт тәгәрмәчле нәни арбага утырган димме, баскан димме – гармун моңына кушылып җыр суза. Алларында – тиен акчалы пилотка...

– Нигезебезне сиңа ышанып калдырам. Газиз әнкәебезне карарга да, Камиләбез, мәхәббәт җимешебезне, күз карасы кебек саклап торырга да тик сиңа гына ышанам. Авыр булыр... Тик нишләтәсең, түзәргә кирәк булыр, – диде дә газиз һәм дә сөекле хәләл җефетен күкрәгенә кысты. Күпме ярсу катыш ләззәт иде ата күңелендә...

Камилә әле озак кына Булат киткән юлга карап торды... Аннан соң яратып очраша торган урыннарына барды. Башында кинәт балачак мизгелләре яңарды, бар әйтелгән сүзләр, кичерелгән хисләр искә төште.

Димәк, рәссам безнең гореф гадәтләребезне, динебезне хөрмәт иткән, аларга иҗаты белән дә игътибар биргән, ошбу күренешләрне күңеле аша үткәргән. Һәр милләткә тигез караган.

Көтәләр йөрәкләр бер-берсен – Арада юп-юка пыяла.

Шушмада йөзеп дөньяга Аяк баскан кеше мин, Идел минем горурлыгым, Шушма – үскән бишегем.

Безнең киләчәкләр – куе томан... Ул томанда бәхет бар сыман.

Кар астында тетри үләннәр...

Н.Гыйматдинова повестьлары – хәзерге татар прозасының энҗе-җәүһәрләре. Язучының әсәрләрендә тәкъдим ителгән дөнья сурәте чынбарлыкның үзгә моделен төзи, гомумкешелек кыйммәтләрен ныгытуга хезмәт итә.

Тарих ялганнарын Төзәтмәкче һәм язмакчы була Дөрес итеп, сөттәй ак итеп...

...Гадәт-холкы белән әйткән һәр сүзе гаять тә тәңгәл килә торган кешеләр күп очрамый. Әдип һәм шагыйрь Рафаэль Сибат – менә шундыйларның берсе.

Буразнадан йолдыз эзли-эзли Сөрдем туган якның басуын.

Җиргә туган һәр Зөһрәнең Табыла үз Таһиры – Шулай булгач булаламы Бу дөньяның ахыры?!

Еракларда калды, еракларда, Без юк инде хәзер ул якларда. Хәтеремдә сулар гөрелтесе, Сулар гөрелтесе колакларда.

Бәлки инде вакыт җиткән Карарга ике яклап.

Әллә бу тормыш дигәнең Карурман карасымы, Әллә бу дөнья үзе бер Уй-хәсрәт дәрьясымы?

Сөләйманова иҗаты – үткән гасырның 60-80нче еллар шигъриятендә иң гүзәл сәхифәләрдән берсе.

Шул халыктан Бер адымга калып кара – Милләтсезлек... арбасына салып бара... Ышанмасаң – Маңкортларны алып кара...

Мөдәррис Әгъләм гомер буе бу җиһанны Тукай бизмәне белән үлчәп яшәде, иҗат итте. Ул да, Тукай шикелле, үз халкының сюрреалистик сурәтенә охшабрак тора иде... 

Текә ярдан суга сикерергә башсызлык кирәк.

Гомер шавын тыңлап карар өчен Кешеләргә... картлык бирелгән.

Заманны юып та булыр Уып-уып, чәбәкләп, Ә аны таплаучыларны Юаргамы бәләкләп?!

Шушы узган юлны күзаллап карасак, гаҗәп бер хәлгә тап булабыз: радионы оештыруда да, тугыз дистә елга сузылган үсеш чорында да язучыларыбыз һәрвакыт хәлиткеч роль уйнаган.

Халык әйтсә – уйлап әйтә, Һәрбер сүзе хак аның, Кая барсаң, арттан калмый Йөрер кара сакалың.

...Тугрылыкның асыл билгеседер – Каеннарның сары шәлләре.

Туган ягым – ак каеннар иле...

Сабыр канатларым, сабыр канатларым... Кулым сузып калдым, чапты пар атларым!

Куанычлар белән узсын көнем, Таңнан торып әйтәм: «Бисмилла...»

Уйлар, уйлар – кеше яшәеше – Туу белән үлем арасы.

Үлем дигән йолдыз бирелгән...

...шагыйрь йөрәгеннән Бунтарь моң һәм җырлар саркыды.

Кереп барам кара төннәремә... Көннәр миңа никтер иш түгел.

1917 елдан Һади Атласиның Бөгелмә чоры башлана, ягъни ул гаиләсе белән Бөгелмә шәһәренә күчеп килә. Бу күчүнең дә үз сәбәпләре булган, әлбәттә. 1909 елгы хөкем карарыннан соң патша чиновниклары Атласиның Әлмәттәге кыз балалар мәктәбен ябалар, үзен каты күзәтү астына алалар.

Кайгы-хәсрәт күләгәсе кай яктан – Бәндәләрнең җан-тәне бихәбәр.