1 (гыйнвар), 2020
Бу санда
Баш мөхәррир сүзе: Рөстәм ГАЛИУЛЛИН. ....................................................................................3
ШИГЪРИЯТ ҺӘМ ЧӘЧМӘ ӘСӘРЛӘР
Салават РӘХМӘТУЛЛА. Җырлар туса, һаваларга ашам. Шигъри эссе. .....................................4
Рафис КОРБАН. Әхмәров. Роман-хроника. ....................................................................................9
Рифә РАХМАН. Кояш үзе гашыйк булсын әле! Шигырьләр. .....................................................54
Сәгыйть ЛАШМАНЧЫ. Биектәге козгын. Эссе. .........................................................................59
Ибраһим БИЕКТАУЛЫ. Яралтылыш. Поэма. ..............................................................................83
Равилә ШӘЙДУЛЛИНА-МУРАТ. Карт шомырт хатирәсе. Роман. ............................................87
ЯҢА ИСЕМНӘР
Ильяс БАҺАУОВ. Фәрештә бәхете. Хикәя. ................................................................................141
Җәһәт тәнкыйть: сәхифәне Дания ЗАҺИДУЛЛИНА алып бара. ..........................................146
ШӘЕХЗАДӘ БАБИЧНЫҢ ТУУЫНА 125 ЕЛ
Рәдиф ГАТАШ. Күңелләрдә Бабич һәйкәле. ..............................................................................148
Шәехзадә БАБИЧ. Хөррият бүләге. Шигырь. ............................................................................149
НӘКЫЙ ИСӘНБӘТНЕҢ ТУУЫНА 120 ЕЛ
Миләүшә ХӘБЕТДИНОВА. «Чорлар рухание». ........................................................................150
Фотоархив: Нәкый Исәнбәтнең тормыш мизгелләре................................................................161
ЮБИЛЕЙЛАР
Рамил ХАННАНОВ. «Хатипов җөмләсе кебек ул!» ( Фәрит Хатиповка 90 яшь). ...............163
ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МИЛЛИ КИТАПХАНӘСЕНӘ – 155 ЕЛ
Разил ВӘЛИЕВ. Илаһи утрау. ......................................................................................................169
СӘНГАТЬ
Нәкыя ГЫЙЛӘҖЕВА. «Өч аршын җир» – Аязның җан авазы... ............................................174
«Кызыл кара белән»: сәхифәне Рамил ХАННАНОВ алып бара. .............................................182
Замандашыбыз: Айсылу ИМАМИЕВА. Гаделлек белән сәүдә ит,
җитезлек белән файда ит! Очерк. ......................................................................................................
Шаян сәхифә: Уены-чыны бергә. .................................................................................................188
«Казан утлары» архивыннан. .......................................................................................................172
Иҗтимагый-мәдәни тормышыбыздан. ........................................................................................190
-
Кардан алма исе килә...
Кардан алма исе килә. Кардан елга исе килә. -
«Мин халык белән эшлим» - Салават Фәтхетдинов
Салават Фәтхетдинов үзенең җор теле, беркемне дә аямыйча, турысын бәреп әйтүе белән дә башкалардан аерылып тора. -
Кояш һәм син
Әгәр елым кояш белән узса... -
«Халык безне яшәтә, безне тәрбияли, безне ашата» - Салават Фәтхетдинов
Шул ук вакытта ул иң зур хыянәтче дә. -
Торам яңгыр асларында
Салкын уза күкрәгемә шыбыр-шыбыр... -
Чит калада (шигъри эссе)
Тиздән... тиздән бу калада дивана булып бетәм... -
Ильяс Баһауов. "Фәрештә бәхете"
Әдәбиятның төп үзенчәлеге – хыял ярдәмендә яңа дөнья тудыруда, диләр. -
Туган якта – кояш...
Кала урамына яңгыр коя, Асфальтларның тетә тетмәсен. -
«Гаиләдә булмаган тәртипне илдән сорап булмый» - Салават Фәтхетдинов
Бүген, Татарстанның халык, Россиянең атказанган артисты Фәтхетдинов Салават Зәки улының туган көне! -
***
Җиде миллиард кеше сыйган Җиргә йөзәрләгән патша сыялмый... -
Сынмабыз, сынатмабыз!
Һәр алдагысы кебек үк, 2020 елга да шатлык-куанычларның, яңа табышларның күбрәк буласына, кайгы-борчуларның, югалтуларның урап узасына ышанып, аяк бастык. -
***
Иҗат өчен йөрәк кушу кирәк, Баш эшләтү кирәк иренми! -
Сөю
Син булмасаң сагышлардан йөрәкләр янмас иде... -
Юмарт шагыйрь
Сәхнәгә сценарийда исеме булмаган бер шагыйрь йөгереп менә. Кулында – ал төстәге калын, зур конверт... -
Уйнак кузы
Бик үзгәргән инде аваз-моңым, Син әйткәнчә иде әле кичә... -
Күңелләрдә Бабич һәйкәле
Шәехзадә Бабич (1895-1919) атлы шагыйрь исеме менә 100 елдан артык инде укучы күңелендә сөелеп кабатлана. -
Гөл эзлим
Шифаханә алларына чыгам, гөлле көнне күреп калырга... -
«Автоспорт – бәлки, минем чиремдер» - Салават Фәтхетдинов
Салават Фәтхетдинов үзенең җор теле, беркемне дә аямыйча, турысын бәреп әйтүе белән дә башкалардан аерылып тора. -
Хөррият бүләге
Исте җил... Сүнде бар ялган шәм... -
«Хатипов җөмләсе кебек ул!»
Кабаланулы һәм кабалалы гасырның да егерменче елына кердек. Бер-беребезнең кая, нинди максат белән ашкыну-ашыгуында, кемнең нинди тәкъдир кабаласында бәргәләнүендә гамебез юк кебек... -
Барыбер аерылабыз...
...Барыбер аерылабыз: Моны мин дә, хәтта син дә күптән беләсең... -
Исергән яшь
Тел очыма сине алмамын! -
Ничә еллар?!.
«Китәм!» – дидең... -
Биектәге козгын
Бу затлы, үтә нәзакәтле киек кошлар яшәүне туктаусыз мохит алыштыру, китү-кайтулар, аерылышу-кавышулар белән бәйли шул... -
"Өч аршын җир" – Аязның җан авазы...
2019 елның ноябрь аенда аеруча куанычлы бер вакыйга булды. Кәрим Тинчурин исемендәге театрыбызда күренекле режиссёрыбыз Илгиз Зәйниев тарафыннан Аязымның «Өч аршын җир» әсәре сәхнәләштерелде... -
Өстә – бизәк
Юк күңелгә юлны табучылар... -
Илаһи утрау
Халыклар һәм илләр давыллы чор кичергән заманда 155 яшен тутырган Милли китапханәбезне мин менә шул диңгез уртасындагы утрауга тиңләр идем. Заманалар шаулар да тынар, ә бөтен кешелек акылын үзенә туплаган бу илаһи утрау безне һәрчак үзенә чакырып, көтеп торыр, ул безне мәңгелек белән очраштырыр. -
***
Мәхәббәтнең... мәңгелеген эзли, гүя белми үзенең үләсен... -
Көтәргә!
Юлларның турысы миңа илтмәсә? -
Биектәге козгын (дәвамы)
Ә бу бала ни үле, ни тере хәлдә җан көегенә әйләнсә, ни эшләрсең? Сәфәргә чыгу юк моңа... Көз, кыш кая сыеныр, кем кулына калыр? И Тәңре, газапларга салма, зинһар, ал син бу җанны! -
Вавилон манарасы
...Вавилонда татар булмаганга Төзелмичә калган манара... -
Биектәге козгын (дәвамы)
«Кызым, ач инде күзеңне, уян, зинһар, шикләремне тарат!..» Каррбикә кызы янында үзен тыныч кына тотарга тырышса да, зиһененнән тетрәндергеч бер уй китмәде. -
Пушкин үлеме
...Шагыйрь җанын кыеп очты пуля... -
Биектәге козгын (дәвамы)
Ана кызын саклап, биредә кышламакчы. Һәлакәт бит бу аның өчен... -
Биектәге козгын (дәвамы)
Өстеңдә зәмһәрир суыклар торып, күз ачкысыз бураннар уласа, җан саклау, исән-имин калудан башка тагын нинди теләк, уй булуы мөмкин? Менә бит нинди авырлыклар кичәсе бар гарип кыз баланың... -
Менә шуны гына аңлау кирәк...
Зөлфәт белән тәүге танышуым 1978 елның көзендә Кукмарада оештырылган яшь язучылар семинарында булган иде. -
Карт шомырт хатирәсе
– Балакаем ла, бәгырькәй генәм, ничекләр түзәрсең, мин нихәлләр итим, дәрьяларга агып китимме? Җаным, балаңны ничекләр итеп табарсың? Соңгы көннәреңне йөрисең бит инде! Йә Алла, нинди гаепләребез бар? -
Карт шомырт хатирәсе (дәвамы)
Ана йөрәге барысын да аңлый иде. Кызы суга бармый, соңгы тапкыр Габделгазиз улы Солтангәрәйне күреп булмасмы дип өметләнә. Әгәр Солтангәрәйдән яучы килсә, кызын биреп кенә калдырырлар иде кана. Тик аларның да хәлфә кызын аласылары килмәс шул, заманы ул түгел... -
Карт шомырт хатирәсе (дәвамы)
Мин сине беркайчан да онытмам, җаным! Беркайчан да! Күңелем түрендә гел син булырсың. Без башка күрешә алмабыз. Инде хуш! Берәрсе күрә калса, әллә ниләр сөйләрләр. Хәлфә кызы белән сөйләшеп торды дип, сине дә гаепли күрмәсеннәр. Башкайларыңны гына бетерерләр. Безгә күрешүләр юк инде ул. Бәхил бул, җаным, бәхетле бул! -
Карт шомырт хатирәсе (дәвамы)
Фәгыйлә түти ачыргаланып, кычкырып, кызына ябышты: – Кызым гынадыр ла, бәгырькәемдер лә, җибәрмим, кагылмагыз минем балама, Аллаһның ачы каһәре төшкән бәндәләр! Җирән казакның камчысы инде Фәгыйлә карчыкның җилкәсендә уйный. Аклы күлмәгенә канлы камчы эзләре бәреп чыкты... -
Карт шомырт хатирәсе (дәвамы)
Күчмик, әни, хәлфә йортына, үз өебездә генә торыйк. Әйт әтигә, әгәр бу эшне эшләсәгез, миңа мәңге кияү табылмаячак, карт кыз булып калачакмын. Миңа берәү дә яучы җибәрмәячәк... -
Карт шомырт хатирәсе (дәвамы)
Авылны чыгып киткәч, Зөһрә иренең җилкәсенә башын салып, бертуктаусыз үкседе: – Әнине үтерделәр, кыйнап үтерделәр, Габдрахман, безнең аркада әнинең башына җиттеләр. Әти нишләр? Үзе дә җитмешкә җитеп килә... -
Карт шомырт хатирәсе (дәвамы)
Шамил башын тотып, үз уйларына бирелде: – Үлә күрмә, әнием җаным, үлә күрмә! – ди ул, үкси-үкси. Исмәгыйльләр, Хәмзәләр: «Синең әниең түгел ул, әбиең. Андый әби-әни булмый», – дип үртәсәләр дә, малайга аның әнисеннән дә матуррак әни юк! -
Карт шомырт хатирәсе (дәвамы)
Хәбибулла карт, атна буе аңсыз яткан хатынының уянуына тәмам өметен өзеп, әрнеп, күзләрен яшьләндереп ята. Сүрән саргылт ут карчыкның аксыл йөзен әллә нинди сагышлы итеп күрсәтә. Хәбибулланың йөрәге гомер иткән ипле, акыллы карчыгын жәлләп телгәләнә, әгәр уяна алмыйча үлеп китсә... -
Карт шомырт хатирәсе (дәвамы)
– Әй балам, никләргә генә мине ташлап киттең? Бигрәк гаярь, башбирмәс идең шул. Җәһәннәм тишекләренә әҗәлеңне эзләп китмәсәң, Алансуда каберең булса да калыр иде. Ни гөнаһларым өчен үземнән алда баламны күмдем?! Бу кечкенә генә йөрәк ничек чыдасын? -
Карт шомырт хатирәсе (дәвамы)
Мәчет тирәсендә җыелган халык елап, сыктап, Шәрәфине каргады: – Башың бетсен, нәселең корысын, манарасыз калган мәчет сиңа ләгънәтукып торсын! Күрерсең әле, күрәчәгең алда! Аллаһы Тәгалә газизеңне алып сыный ул! -
Карт шомырт хатирәсе (дәвамы)
Бу – аңа таныш булмаган бөтенләй башка дөнья. Билгесезлек, ятимлек... Иртәгә нәрсә булыр? Кайда яшәр? Нинди акчага тормыш көтәр? Белми. Солтангәрәй, аны эзләп, Көличкә килгәндер. Нәфисәне таба алмагач, кире Алансуга таба, туктаусыз яңгыр сибәләп торган караңгылыкка таба атлагандыр... -
Фәрештә бәхете (хикәя)
Ул арткы ишектән бар баланы чыгарырга өлгерде, ләкин... үзе чыга алмады: дошман пулясы аны җибәрмәде, тотып калды... -
Кошлар китә - кайта...
Яшәешнең иң камилен эзли, Бәхетләрнең эзли келәсен. -
Яралтылыш
Планеталар, йолдызлар Укмашканчы ни кирәк? Миллиард-миллиард ел кирәк. -
Яралтылыш (дәвамы)
Кояшчыклар берсе дә Ялгызлыкка түзмәгән, Чиксезлектә югалмаска, Зур Кояшны эзләгән. -
Яратылыш (дәвамы)
Искәртелгән алшартлар Бармы чиксез Галәмдә? Әйе, алар җыела – Бер Раббы теләгәндә. -
Яралтылыш (дәвамы)
Йөри хәбәр: Чиксез Галәм ноктадай кысылачак... -
Яралтылыш (дәвамы)
Адәм – сөаль биргүче. Аллаһ – барын белгүче. Галәм җае вә мәле – Бары – Аллаһ гамәле… -
Яралтылыш (дәвамы)
Адәми зат – гөнаһлы зат – Кичерер чиксез газап. Ул сөртенер, ул абыныр – Соңра миңа табыныр». -
"Өч аршын җир" – Аязның җан авазы... (дәвамы)
Ул әсәрдәге Мирвәлинең бары тик уңай сыйфатлар аша гына чагылдырылган булуын тели. Баштагы вариантында гына күрәсе килә аның, ләкин нишләмәк кирәк, Аязны да әзрәк бөктеләр шул... -
Яралтылыш (дәвамы)
Кешелек тудырган җырга Миллиард йөрәк тоташа. Мәңгелеккә оч, поэмам, Вакыт-галәмнәр аша! -
Биектәге козгын (дәвамы)
- Син, егет, зәмһәрир суыкларда бу кыз балага бик игътибарлы бул инде, мәрткә китәргә юл куйма. Бу хәтәр хәл иң озын төннәрдә булыр, онытма! -
Биектәге козгын (дәвамы)
- Син, җүләр, нәрсә дип карга кызы белән бәйләндең? Бетмәгәнме үзебезнең гүзәлләр? Зифалар, акыллылар, булмышлары үзебезчә... Сиңа ят кан, ят наз кирәкме? Син чит куенга кереп, бәбкә үрчетмәсәң, дә карга бөтен дөньяны баскан. Ә без, киресенчә, кими барабыз. Инкыйраз! -
Биектәге козгын (ахыры)
Әсәрне укыганда да, синдә, укучым, сораулар тумый калмагандыр. Нишләп кошлар хакында яза бу? Каләмгә беткәнмени аяклы геройлар, кызык хәлләр? -
Серле төндә
Уйлар, сүзләр уртак. Җитәкләшеп Атлый икәү, сизми салкынны. -
Җиде миллиард кеше сыйган Җиргә...
Йөзәрләгән патшаны да Җирдә Җиде миллиард кеше тыялмый?.. -
«Чи утын муртая...»
Галимнәр исәпләвенчә, татар телендә якынча ярты миллионнан артык сүз бар. Ә без язганда, аларны мөмкин кадәр максималь кулланабызмы? -
Өстәлемнән каләмемне алып...
Өстәлемдә – каләм, ак кәгазьдә Ярты юл да шигырь күренми. Иҗат өчен йөрәк кушу кирәк, Баш эшләтү кирәк иренми! -
Салават әйтсә...
Халык ул – көч. -
Тау өстеннән җил-канатта очам...
Тау өстеннән җил-канатта очам, Егылудан куркмыйм, җир – аман. -
«ЧОРЛАР РУХАНИЕ»
Татар әдәбияты тарихында Нәкый Исәнбәт (1899-1992) шәхесеннән дә серлерәк язмышлы әдип юктыр ул. -
Салават әйтсә... (Тәнкыйтькә сүзем юк)
Әгәр шуларның берсе дә туры килми икән, аның мине тәнкыйтьләргә хакы юк. -
Таулар итәгенә көз кунган
Таулар итәгенә көз килгән. Килер кышка юлны сызгандай...