10 (октябрь), 2020
Бу санда
ШИГЪРИЯТ ҺӘМ ЧӘЧМӘ ӘСӘРЛӘР
Ркаил ЗӘЙДУЛЛА. Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте. Роман. .................................................3
Сирень ЯКУПОВА. Алтыннан да ялыгылган заман... Шигырьләр. ............................................52
Фоат САДРИЕВ. Сайрар чак. Роман. ...........................................................................................57
Данис ХӘЙРУЛЛИН. Фикеремнең филтәләре тоташ күмер... Шигырьләр. ..............................87
Гүзәл ГАЛЛӘМОВА. Зәңгәр кыңгыраулар. Роман. .....................................................................92
Сания ӘХМӘТҖАНОВА. Ватан хакын хаклап. Шигырьләр. ....................................................138
Ләйсән ЮНЫСОВА. Күпме дөнья гиздек хыялда... Шигырьләр. .............................................152
«ИЛЕҢ ТУРЫНДА УЙЛА» ӘДӘБИ КОНКУРСЫ
Зәбир ГЫЙМАЕВ. «Самавыр». Хикәя. ......................................................................................143
Фотоархив: «Шәһри Казан» газетасына – 30 ел. ......................................................................156
ЕРАКТАГЫ УТЛАР
Дания ЗАҺИДУЛЛИНА. Чишмәләр – диңгезгә... ......................................................................158
Дилбәр БУЛАТОВА. Туй. Хикәя. .................................................................................................162
ҖӘҮДӘТ ДӘРЗАМАННЫҢ ТУУЫНА 75 ЕЛ
Рифә РАХМАН. «Илне уятырга вакыт». ....................................................................................175
РОЗА ТУФИТУЛЛОВАГА 75 ЯШЬ
Гөлфия ГАЙНУЛЛИНА, Ландыш ӘБҮДӘРОВА. Гөлсем-Джоконданың кайтуы. ....................180
КИТАП КҮЗӘТҮ
Луиза ЯНСУАР. Дөнья сүрүе (Гаташка һәм үзебезгә нәни ретроспектива). ..........................184
Кайтаваз: Әлфия ГАЗИЗОВА. Әсәр үз урынын тапты! ............................................................187
Шаян сәхифә: Фарис ФӘСХИ. Үртәмешләр. ............................................................................188
«Казан утлары» архивыннан. ....................................................................................................178
Иҗтимагый-мәдәни тормышыбыздан. ......................................................................................190
-
Аңламаслар
Үз җанымны үзем камчылыйм тик... -
Самавыр (хикәя)
– Кулларым исән булса, атар идем мин ул врачны! Нигә шулай яшәргә калдырган ул мине?! Пычагың кулыңда бит, җан тамырына сыз да җибәр! Йә укол яса! Һәм юк син, юк! Болай кеше күзенә карап яшәгәнче!.. -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (роман)
Ташкент вокзалында Ильяс Алкинны бер яшь хатын-кыз каршы алды. Егермедән яңарак кына узган булса кирәк. Әнә нинди ышанычлы адымнар белән каршыга килде, соры күзендә нинди тәвәккәллек! -
Базар
Берсеннән-берсе көнләшеп, Бер-берләрен сатарлар. Киң күңелле татарлар! -
Фәлсәфи аң
Ешрак тыңла авыл картын... -
Мең яшә, Татарстан!
Без яшәгән заман – алгарышлар чоры, Республикам чәчәк аткан чор! -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
– Тарихыбызга күз салсак, без таркаулыгыбыз аркасында элек тә дәүләтебезне үз кулларыбыз белән урысларга биргәнбез бит инде! Безгә һәрвакыт бердәмлек җитми... -
Зәңгәр кыңгыраулар (романның дәвамы)
Мәхәббәтле күзләр бер-берсен генә күрә, Зөлхәбирә алар өчен юк бугай. Көн артыннан көн үтә. Ялгызак яшь кеше өчен парлы кешеләр белән янәшә яшәү бик читен икән лә... -
***
Гомереңнең миңа һәр мизгелен биргәнеңне нишләп онытам? -
Әсәр үз урынын тапты!
«Казан утлары»нда басылган һәр әсәрне игътибар белән укып барам. Айгөл Әхмәтгалиеваның «Кичке таң» әсәрен дә яратып укыдым. Гомумән, бу язучының иҗатын аерым бер игътибар белән күзәтәм... -
Кайсына тиңләшик?
Аһ, соңлап аңлыйбыз, аһ, соңлап таныйбыз – Узу юк икән лә чикләрне... -
Зәңгәр кыңгыраулар (романның дәвамы)
– Мин гомер буе сине уйлап яшим, Зөлхәбирә. Зөлхәбирәнең күз алмалары зурайды. – Ник? Ни өчен? – Сине өзелеп сөйгәнгә! Зөлхәбирә тыела алмыйча елап җибәрде... -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
Уллары Мозаффарны басмачылар үтергән икән. Бердәнбер угылсыз калган әти-әнине бу очракта нинди сүз белән юатасың? Юк андый сүзләр! – Бигрәк олы кайгы булды шул. Өйләнмәгән дә иде бит улыбыз. Нәселебез корыды... -
Уйга бату
Бу уйларны нишләтергә, и Ходаем? -
Язам шулай
Күктән йолдыз чүпләмәсә, шигырь язалмый күңел... -
Зәңгәр кыңгыраулар (романның дәвамы)
– Әти-әни юк, туганнар читтә яши. – Булат башын сүзсез генә иеп утырды да: – Ник кенә үлеп калмаган икән мин Чечняда?! – дип куйды. Зөлхәбирә утырган урыныннан калкынды: – Булат! Авызыңнан җил алсын! Ни дигән сүз бу? Кемгә җиңел бу дөньяда? Кешене көлкегә калдырырга яраткан Суфияга җиңелме? -
Күчеш дәвере яки Җанисәп
Бердәмлекне сыный кырыс күкләр, Милләт өчен көрәш, Өммәт өчен алыш-тартышта. -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
Камерасына төрмә нәчәлниге килеп кергәч, Ильяс әҗәле җитүен аңлады. Үлем белән ничәнче тапкыр күзгә-күз калсаң да, мондый халәткә барыбер күнегеп булмый икән. Аңа бит әле егерме өч кенә яшь! Ул бит әле җүнләп яшәп тә карамады... -
Зәңгәр кыңгыраулар (романның дәвамы)
– Китәм! Йөрәгемә ятмадыгыз! – Хатын сумкасына барып ябышу белән Хәбир аның юлына аркылы төште. Аш-су бүлмәсеннән олы якка таба этеп кертте. – Мин яратам что ли бу авылны? Яратыр да идем, бу өй синеке түгел, Зөлхәбирәнеке. Ну нәрсә инде бу? -
***
Күпме дөнья гиздек хыялда... -
Гасыр мизгеле
Ачык авызлының авызын яптым... -
***
Кояшлы күлләвектә, нур тамчыларын чәчрәтеп, чырык-чырык коенган нәни соры чыпчыктан көнләшер көн килер дип кем уйлаган... -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
Луизага әллә нәрсә булды. Ул үз-үзен аңлый алмый. Хәер... Танырга гына кыймый түгелме соң? Әйе, үз-үзеңә дә икърар итүе кыен – егерме ике яшькә җитеп, беренче тапкыр гашыйк булды, ахрысы, ул?! Кемгә диген? Үзеннән байтак өлкән кешегә, инде күптән гаилә корган ир-атка... -
Зәңгәр кыңгыраулар (романның дәвамы)
Булат клубка чыкса гына ярар иде. Бердәнбер теләк әлегә шул. Зөлхәбирә Булатка ни диясен уйлап, кызарып чыкты. Ни уйлап, Булатка ияреп кайтырга уйлыйм соң? Йә Аллам. Мин кем булып чыгам соң? Бу адымыма әнием рухы риза булырмы? -
«Илне уятырга вакыт»
Югары зәвыклы укучыга адресланган, үзенчәлекле, гадәттән тыш көчле тәэсиргә ия, каләмдәшләрен дә гашыйк иттерерлек шигырьләрне табигатьтән талантлылар гына иҗат итә... -
Зәңгәр кыңгыраулар (романның дәвамы)
– Акбүзкәем! Үлә күрмә! – Зөлхәбирә үзен тыя алмый, елый. Аны кемдер беләгеннән читкә таба тарта. Акбүз кызганыч итеп карады да, бер тапкыр алгы аякларына тезләнеп басарга тырышып карады, тик кабат авып китте. Мин дә Акбүз кебек янмаммы икән? -
Вирус
Ә бүген без карантинда, Бай да, ярлы да бер чинда... -
Зәңгәр кыңгыраулар (романның дәвамы)
Алгы як ишек ябык иде. Тукта, Зөлхәбирә! Бергә яшисе! Талашып, ни үзгәртәсең?! Чәйгә чакырыйм! Ишекне җиңелчә шакыды. Колакларын сагайтып тыңлады. Бер аваз да ишетелмәде. Әкрен генә ачты. Ишек ачуы белән авызы да, күзләре дә ныграк ачылды. Маша икона каршында иде... -
Тезләнмик
Сирәгәя бара милли сафлар... -
Сүзләр анархиясе
Кайнап-кайнап, шигырь чыга йөрәгемнең түреннән... -
Хатын-кызларга багышлап
Бикәләрнең җаны кош сыман – белми чикләр, оча гел биеккә, үзенә тиң үрләр юксына... -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
Комган борынының юнәлеше үзгәреп, су Ильясның күлмәген манма иткән икән. – Кичерегез, тәкъсир... – Син әллә кайдагы тылсымлы утрауларда йөрисең бугай, – диде Ильяс, сөлгене кызга сузып. – Рәхәтме? – Син үзең! – диде Луиза, нәрсә әйтергә дә белмичә. Муенына кадәр кызарып чыкты... -
***
Соңга калдым... кирәк түгелдер... -
Сайрар чак (романның дәвамы)
– Егетнең сәләте, һөнәрләре күп. Мин үзем аны художник-моменталист итеп әзерләү ягында. Бездә чарлансын, ә буш вакытларында бары тик бер нәрсә – шарж, портрет ясау белән шөгыльләнсен. Һәр көнне ясаган рәсемнәрен безгә тикшереп торырга туры киләчәк. Бәлкем, өч-дүрт айдан манежга чыгарырлык булып өлгерер? -
Зәңгәр кыңгыраулар (романның дәвамы)
И-и әни, яндың бит син утларда... Яндың! Әти дип караңгы базга төштең... Их!.. Яраткансың әтине. Хәзер генә аңладым. Мин дә яраттым. Тик динен ярата алмадым. Җанны өшетте, чиркәүнең җиз кыңгырауларын каккан саен, Машадан ераклаша баруымны аңладым... -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
Беренче мартка каршы төндә Алкиннарның Воскресенский урамындагы өйләренең парад ишеген кемдер бик каты итеп дөмбердәтте. Җүнлегә түгел бу! Ильяс, тиз генә торып, киенә башлады... -
Сайрар чак (романның дәвамы)
Виктория аның ике кулын кулына алып, күзләренә туп-туры карады: – Минем сиңа бер тәкъдим ясыйсым килә. – Аның куллары җиңелчә генә калтыранып алды. – Мин япа-ялгыз... -
Сабыйга
И сабыем, уйначы и, уйначы, уймак кынам... -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
Зәки торып басты, Коръәнне сак кына маңгаена тидереп алды, аннары аны тантаналы рәвештә Ильяска сузып: – Йә, шушы Коръән-Кәримгә кулыңны куеп ант ит! Ильяс та урыныннан торды, кулын Китапка куеп, сораулы карашын Зәкигә төбәде... -
Зәңгәр кыңгыраулар (романның дәвамы)
Ни булган Зөлхәбирәгә? Битләре тырналган, киемнәре ертылган, үзе яланаяк, үзе аксый. Әллә... яман куллар харап иткәнме үзен?.. Хәбир, куркынып, тукталып калды... -
Кош каргышы
Пандемия тоткынлыгында туган уйлар... -
Дөнья сүрүе
Үзенең дә бай, затлы китапханәсе белән билгеле бу шагыйрьнең уй-фикерләре – гел китап тирәсендә. Моннан берничә ел элек аның белән әңгәмә корганда, болай дигән иде: – Юкка гына китап бездә Коръән белән тиңләнми, ул шуңа да изге. – Әмма китапларны инде гасырлар, меңъеллыклар буена гади кешеләр яза... -
Төнге җыр
Еламачы, кызым! Балам, еламачы! -
Сайрар чак (романның дәвамы)
– Син, балам, Тимурга бик ышанып бетмә. Ул – шәһәр малае, син – беркатлы авыл кызы. Бераз күзләреңне ач. Һәрбер кеше үз мәнфәгатен кайгырта. Синең өстеңдә коточкыч йөк бар – ул чибәрлегең. Һәрбер ир-ат сине үзенеке итәргә теләячәк... -
Ат холыклы шагыйрь
Атлар саклап үстек. Шуңа Бераз ат холкы бездә... -
Охшаганмы кылган?..
Бер кайтырсың сагынып, и балам!.. -
Зәңгәр кыңгыраулар (романның дәвамы)
Хәбибрахман белән концерттан соң чынлап та «әллә кайларда» йөреп кайттылар: клубтан чыгу белән мәктәптә укыган чактагы кебек Чишмәсу буе ярын урап йөрделәр. Сүз иярә сүз китеп, гаиләсеннән күп еллар элек аерылуын, улы белән еш очрашуын, булышып яшәвен дә сөйләп үтте Хәбибрахман. – Җыр яздырасың килмиме синең? Булышам. – Җыр? Җырлау өчен ишетергә кирәк, минем бит колакларым начар ишетә, Хәбибрахман... – Сәламәт кеше юк, Зөлхәбирә. Һәр кешедә азмы-күпме ниндидер чир бар... -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
Кызның кулына орынгач, Ильясның умырткасы буйлап кайнар агымсу үткәндәй булды. Аптырады ул – әлеге кыз нигә шулай аны дулкынландыра соң? Мондый хәлне аның кичергәне юк иде бит. Ул бит инде шактый өлкән кеше – утыз биштә! -
Икеләнүче колагына
Үз булыр һәрчак үзеңә үз дигәнең. Корьән вә сөннәт булса баш игәнең. -
Сайрар чак (романның дәвамы)
Тимур тугызынчыда гына бик кәефле, салмыш хәлдә кайтып керде. Аннары Сөмбелне кинәт күтәреп алды да ятагына салып үбәргә, чишендерергә тотынды. – Сөмбел, бәгърем, без бер-беребез өчен яратылган. Сөмбел елый-елый кычкырып җибәрде: – Әгәр якын килсәң, тәрәзәдән сикерәм! -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
– Әни, юлымны бүлмә. Миңа Хәят кирәк! – Ачудан өйләнәсең бит, улым. Андый никах бәхетле булмый ул. Аһ, дип уйлый ул хәзер, аһ! Вакытында әниләрне тыңламыйбыз шул без. Үз сүзебез генә сүз. Ә бит нинди хаклы булган ул?! Соң инде, соң. Чыннан да бәхетсез булды никах... -
Сайрар чак (романның дәвамы)
Ул юлбарысның бугазыннан чыккан көчле ырылдау тавышын ишетте, ерткыч коточкыч тешләрен күрсәтеп авызын яртылаш ачты... Шуннан соң дөнья юкка чыкты... Ислам больницада операциядән соң гына аңына килде һәм шундук йоклап китте... -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
Чибәр, сөйкемле... Ниндидер үзенчәлекле җылы, мөлаем гүзәллек аңарда. Ильяс аңа күп нәрсә сөйли алыр иде, тик ышанып буламы соң? Ул инде соңгы елларда үз шәүләсеннән үзе шикләнә башлаган кеше бит... -
Сайрар чак (романның дәвамы)
Исламга өч операция ясадылар. Кулы һаман күтәрелмәде. Чәнти бармагының әз генә селкенүе сизелде. Ислам пошаманга төште. Аны дәвалаучы табибларның берсе русча ярыйсы гына сөйләшә иде. Исламның сорауларына ул нык өметләндергеч җаваплар бирергә ашыкмады. «Төзәлү озак барачак, – диде. – Без барысын да эшлибез, калганы Аллаһ кулында» -
Кем – алдан, кем – аннан...
Өч көнлек дөньяда мәңгелек күк йөрибез... -
Ильяс Алкинның соңгы мәхәббәте (дәвамы)
Үзең генә сизмисең ул, соңгы елларда бик алҗыды, картайды түгелме? Юкса утыз биш яшь нәрсә әле ул? Картлыкның малай чагы гына. Шулай булырга тиеш тә бит җүнле илдә... -
Соңардың
Күптән сине көттем бер тынгысыз... -
Чишмәләр – диңгезгә...
Башкортстанда туып-үскән, шунда яшәүче Дилбәр Булатова – бүгенге татар әдәби барышы диңгезенә үз тавышы белән килеп кушылган, анда үзенә урын барлаган иҗат чишмәләренең берсе... -
Туй (хикәя)
– Син шундый матурсың бүген, – дип кайнарланып пышылдады Илшат. – Туй күлмәге бик килешә үзеңә! – Рәхмәт... Хәзер сиңа комплимент әйтәм, яме?.. Беләсеңме, син миңа карата шулкадәр игътибарлы, кайгыртучан булдың... Мин азрак куркып та куйдым, үзгәрерсең, бергә яши башлагач, икенче кешегә әйләнерсең дип... – Нигә алай дисең? Нишләп үзгәрим, ди, мин? -
***
Диңгезне мин тик бер генә күрдем... -
Авылдаш
Хушлашмыйча да Барый китте кичә кайтмаска... -
Соң сүзем
Кит ташлап киталсаң... Бу – минем соң сүзем. -
Яз көтү
Яз килә шул... Язылыр күк күңел, Катлам-катлам боз астыннан чыкса. Бу бозларга кыш гаепле түгел, Җанны-тәнне заман-котып кыса... -
Тавык төше
Туйдым инде тавык бәхетеннән, Әтәчләнеп килә карыйсы. -
Чиккән сөлге
Тоныкланмас җете бизәкләре, Ул – халкымның күңел өлгесе. -
Күп кирәкми сиңа, күп кирәкми...
...Аптыратам әле, мин бит – әни! Балаң булгач, үзең аңларсын!» -
Шәһәр чүплегендә мәтрүшкәләр...
Шәһәр чүплегендә мәтрүшкәләр, Киптерелгән бәйләп, бер кочак... -
Диңгезне мин тик бер генә күрдем...
Диңгезнең мин ярларында йөрдем, Йөзә белмәвемнән оялып. -
Гөлсем-Джоконданың кайтуы
Исхакый, гафу үтенеп, тиз-тиз эшнең нәрсәдә икәнлеген аңлатырга тотынды. Үзе һаман «Гөлсем»нән күзен ала алмады. Еларлык яшьләре кипте дип уйлаган иде дә, үзеннән-үзе бите буйлап кайнар яшь акты» -
Күпме юллар уздың җәяүләп...
Күпме юллар уздың җәяүләп, Күпме юллар яздың өздереп! Хәтерләсәң, йөрдек җәяүләп, Казан урамнарын бер итеп. -
Очар кошлар пар канатта оча...
Бер фотодан карап тора өчәү – Өчесе дә кирәк татарга. -
Кояшлы күлләвектә, нур тамчыларын чәчрәтеп...
Әйе, кем уйлаган килер дип көн: шашар чиккә җитү шул уйлардан... -
Таң беленде
Мәңгелекнең утлы тәгәрмәче – Кояш яна дөрләп, офыкта...