Мәдинәгә медаль бирәләр (дәвамы)

(Әсәрне башыннан МОНДА басып укыгыз)

Кәҗә комсомолга керә...

Мәдинә тормышында быел зур үзгәрешләр көтелә: сыйныф белән
комсомолга керәчәкләр. Бу шатлыклы вакыйгага көздән – уку елы
башлангач ук әзерләнергә кереште ул. Комсомол Уставын ятлады, махсус җырлар өйрәнелде, бәйрәм уңаеннан күрсәтәсе концерт номерларына кадәр әзер.
Мәдинәгә мәктәптә уку бик ошый. Кайчандыр әтиләре тимерчелектәге эшеннән аерылып, кечкенә кызын җитәкләп, бәйрәм күрсәтергә алып килгән иде аны. Бу вакыйга хәтер почмагында күңелле төш булып кына сакланып калган. Бәйрәм хөрмәтенә (ТАССР төзелү бәйрәме икәнлеген соңыннан әнисеннән белде) җәйнең иң матур чагы – 25 июньдә авыл халкы җыелышып, өмә үткәрде. Соңыннан күл буендагы мәктәп янына җыелыштылар. Баганадагы радиодан күңелле көйләр агыла. Сталинның чыгышы тапшырылды. Кем икәнлеген белмәсә дә, Мәдинәнең радиодан сөйләгән абыйны бик игътибар белән тыңлаганы исендә калган. Иртән бәйрәм хөрмәтенә туптан атканнар. Анысы өмәгә чакыру булган икән.
Казан халкы Театр мәйданы дип аталган урында янгыннан зыян
күргән хәрабәләрне чистарткан. Шуннан Юнысов мәйданында Мулланур Вахитовка куелачак һәйкәл урынына тантаналы рәвештә таш салынган. Сөембикә манарасы каршында исә – митинг, кич белән кызылармиячеләр сараенда тантаналы җыелыш узган. Мәдинә өчен иң истә калганы – әтисенә ияреп, мәктәпкә керү һәм багана башындагы радиодан ишетелгән җырлар иде. Чыгыш ясаган абый татар халкының йорт нигезенә – дәүләтенә нигез ташы салынган көн, диде. Әлбәттә, боларның мәгънәсенә төшенмәде кыз: әмма йорт нигезе дә, аларның гаилә-дәүләтенең терәге дә бары бер кеше, ул да булса, аның әтисе икәнлеген җаны-тәне белән тоя иде ул.
1945 елның маенда шуңа охшаш бәйрәм мәктәп янында тагын
кабатланды. Ул көнне бәйрәм итүчеләрнең күзләре яшьләнеп беткән иде. Икенче сыйныфта укучы Мәдинә дә, Сталинның сөйләвен бик дулкынланып тыңлады. Урысчаны такы-токы аңлаган кызга Сталин кинәт татарчага күчәр дә: «Мәдинә! Борчылма, сугыш бетте, тиздән әтиең кайтыр!» – дип
әйтер сыман тоелды. И өметләнде бала: күзләрен йомды да Сталин сөйләп бетергәнче ачмады. Үзе көткән сүзне ишетмәгәч, бәлки, күзне йомганга күрә ишетми калганмындыр дип, көне буе кайгырып йөрде. Шулай да өмет чаткысы җаныннан җуелмады. Кайтыр әтисе, кайтачак ул, сугыш беткән бит инде. Сугыш булмагач, нишләп йөрсен ул читтә, аны өендә көтәләр,
аны тимерчелектәге эше көтә ләбаса!..
...Инде көзге салкыннар башлануга карамастан, Мәдинәнең аякларында кара эчле галошлар иде. Башта районнан килгән комсомол секретаре кызның аякларына карап, борынын җыерды. Ләкин кыз шулхәтле дулкынланган, борчулары исә тагын да куәтлерәк. Әгәр Уставның сүзләрен онытса, мәгәр каушаудан райкомол кешеләре биргән сорауларга җавап таба алмыйча
тотлыгып калса?!
Ни гаҗәп, аларга берәү дә Устав турында сорау бирергә җыенмый
иде. Чираты җиткәннәрне алга чыгарып сораштырырга керештеләр. «Әтиең кайсы фронтта булган, нинди орден-медальләре бар? Бабаң мулла нәселеннән түгелме? Өегездә намаз укучы өлкәннәр юкмы?»
Читтә тыңлап торган Мәдинә әлеге сорауларга да тиз-тиз җаваплар әзерләде: кызның комсомолга бик тә, бик тә керәсе килә иде. Бик тә тагасы килә иде түшенә Ленин бабай рәсеме төшерелгән значокны! Значокка да охшамаган әле ул, нәкъ медаль кебек.
Берәү узды сынауны, икәү, өченчесе. Мәдинәгә чират җиткәч, сары
чәчле, кара киез каталы абый аннан да әтисе турында сораштырырга кереште.
– Кайсы фронтта булган?
– Әтием фронтта хәбәрсез югалган!
– Бәлки, пленга эләккәндер дә, качып ята торгандыр ул нимечләр ягында? Әнә, фәлән авылның фәлән кешесе пленга төшкәч, Германиядә яшәгән, фашист кызына өйләнеп калган!
Баштагы сорауларга тыныч кына җавап биреп барган кыз, монысын ишеткәч, бурлаттай кызарды һәм күзләренә килеп тыгылган кайнар яшьләрне кешегә күрсәтмәс өчен урамга чыгып йөгерде.

Өенә дә йөгерә-йөгерә кайтты ул, шундый ук кызулык белән ишектән керде, дөбер-шатыр килеп, үзенең калай тартмасын тартып чыгарды. Рәсемгә оста иде кыз. Катыргыдан кисеп, комсомол значокларын күптән ясап куйган иде. Аларны чын значоктан аерырлык та түгел хәтта. Тимер булмагач, артык ялтырамый гына. Шуны түшенә тагып, көзге янында бөтерелергә ярата иде ул.
Ул бераздан күз яшьләрен сөртеп, дөньядан үзенең ятимлеге өчен үзенчә үч алырга булды. Тормышның мәрхәмәтсезлегенә каршы шулай әмәл табып, күңелен күтәрергә, гарьлеген «онытырга» өйрәнде кыз. Бу юлы да карават башына бәйләп куелган пионер галстугы белән үзе ясаган комсомол «значогын» эләктерде дә җәһәт кенә лапаска йөгереп чыкты ул. Аннан аратадан сөт кәҗәсе «Сыхари»ны лапас уртасына сөйрәп чыгарды. Әүвәл кәҗә муенына галстукны бәйләде һәм кызыл чүпрәккә катыргы билгене
беркетеп куйды. Кәҗәгә бигрәк тә галстук ошады, ул аны бер кырыеннан чәйнәргә үк кереште. Ләкин Мәдинә аны каршысына бастырды да:
– Син, Сыхари, гомер буе пионерларча намуслы һәм тырыш булдың! Күп итеп бәтиләр китердең, безгә тәмле сөт биреп торасың! Хәзер син пионер гына түгел, чын комсомолка да! Мин сине тантаналы рәвештә комсомоллар сафына кабул итәм! – диде.
Кәҗә шатлыгын белдергәндәй мекердәп куйды.
– Бу исемгә киләчәктә дә лаеклы кәҗә булырга ант ит, Сыхари! «Ант итәм!» – диген!
Кәҗә җавап биргәндәй, янә мекердәвен белде. Кыз лапастан чыгып киткәндә, ул кабат галстук кырыен тәмләп чәйнәргә керешкән иде.
Әнисе кич эштән кайтканда лапаска сугылса, чак артына авып китмәде. Муенындагы кызыл элмәгеннән киртә башына эленеп, Сыхарилары батыр комсомолларча җан тәслим кылган иде.
Ул чакта әнисенең, кызлардан качып, яшерен генә елаганын сизде
Мәдинә, әмма баласын орышып, ник бер ачулы сүз әйтсен шунда?! Бары эче пошкан чакларда гел кабатлый торган такмагын гына көйләде:
Дөнья каты чикләвек.
Ватып караган идек,
Эче тулы корт икән –
Анда безнең йорт икән...
Җиденче сыйныфта укыганда, «комсомол хәлләре»ннән соң, «Ул – ил дигән йорт икән» дигән юлны инша язган чакта Мәдинә үзе өстәде...
Колхоз рәисе аны икенче көнне үк райкомсомолга утыртып барып, кара тавыш чыгарды, ул Нәфи белән бик каты сүзгә килде. Нәтиҗәдә, Мәдинәне шул көнне үк комсомолга алып кайтарып җибәрделәр. Алай гына да түгел, кыш буе кара эчле галош киеп йөргән кызны кайгыртып, итекчедән колхоз хисабына киез ката да суктырдылар.

 ***

Авылда мәктәп җиде класслы гына иде. Укуын дәвам итәсе килүчеләр Мәмдәл урта мәктәбенә бара. Мәдинәнең дә Казанда укып, табиб буласы килде. Әнисенең аяклары торган саен күбрәк аксый. Җитмәсә, борчак басуыннан кулын сындырып кайтты. Белем алса, үз куллары белән дәвалар иде ул әнисен! Ләкин анда ук барып укырга кешенеке төсле рәтле киеме юк. Әнисе аяклары авыртса да, кулы гарип булып калса да, колхоз эшеннән
туктый алмый, көн итәсе бар. Күрше бригадир Мөхәррәм абый, Мәдинәнең сигезенчегә бармаганын белгәч, ялынып-ялварып диярлек, ындырга, төнге эшкә кушты. Ашлыкны җилгәрергә кеше җитми иде. Өстәвенә бик авыр эш. Мәдинә каршы килмәде, икенче көнне үк әвенгә менеп китте. Тырышып эшләде. Кызның тырышлыгын күрделәр, яраттылар. Ындыр табагында
эшләр тәмамлангач, җыелышта, әйбәт эшләгәне өчен, Мөхәррәм абый кызны медпунктка фельдшер Саимә янына эшкә куярга теләве турындагы фикерен җиткерде. Шулай итеп, Мәдинә Саимә апасы янында эшли башлады. Аңа өч йөз сум хезмәт хакы да билгеләделәр. Чорына күрә зур акча иде ул.
Кыз Саимә апасына зур ярдәмче булды. Хәтта укол ясарга да өйрәнде, нинди авырудан нинди дару кирәген хәтеренә сеңдереп барды, ике ел эчендә үзе дә дипломсыз табибка әверелеп җитә язды. Баласының шулай кул астына керә башлавына бик куанды Рәхимә. Зәйнәбе дә бишенче сыйныфны тәмамлагач, мәктәпкә барып тормады, ферма малларына бәрәңге пешерергә алынды. Анысына нибары ун яшь иде.

(Дәвамын сайтта күзәтеп барыгыз)

"КУ" 05, 2021

Фото: pixabay