Мөхлис һәм Иблис

РОК-Н-РОЛЛЫ БӘЯН

М ө х л и с . Син милләтең белән кем, урысмы, әллә татармы?
И б л и с . Мин урыс та, татар да түгел.
М ө х л и с . Нишләп?
И б л и с . Мин изге җан, милләтем юк...
Рок-н-ролл (инглизчә – rock and roll, туры мәгънәсендә – селкен һәм бөтерел) – узган гасырның илленче елларында АКШта барлыкка килгән популяр джаз музыкасы стиле.
 

1. Мөхлис уяна һәм...
Мөхлис, йокы аралаш, каты итеп йөрәге чәнчүдән, аркасы сызлаудан әрнеп, талпынып куйды. Ирексездән, ул каткан буыннарын, ипсез ятудан оеган аякларын урын өстенә сузып, җәеп җибәрде. Аннан... ...аннан ул күзен ачты: башы тубал булып каткан, авызыннан күңел болгаткыч тәмәке исе, махмыр сасысы аңкый...
Япь-яшь егет – махмырдан интегә! Андый вакытта ул үзен гел үлем белән яшәү арасында хис итә һәм иң аянычы – үз-үзенә хуҗа була алмый иде...
– Ү-ү-ү-лә-ә-ә-әм!!!
Җанда бушлык, чиксез бушлык. Питер каласының тау-чокырлы җирендә урнашкан ике катлы кирпеч йортның флигель бүлмәсе (авылдагылар аны чарлак, диләр!), гадәттәгечә, шомлы вә караңгы иде. Урам һәм балкон ягына карап торган бердәнбер тәрәзә кара калын пәрдә белән капланган, ул бик сирәк ачыла, шуңа күрә хәзер төнме, көнме икәнлеген тәгаен генә белеп тә, сиземләп тә булмый. Кайчандыр ул кояштай якты фатирда яшәде. Бай атасы: «Улым, студент еллары бер генә була, кадерен белеп, кешечә укы, кешечә яшә!» – дип аны, үгет-нәсихәтләр биреп, өч бүлмәле яхшы һәм җайлы фатирда урнаштырып калдырган иде. Ләкин атасының фатирга түләргә дип калдырган акчасын тиз генә туздырып аткач, ул хәзер үзен шушы шалама алачыкта, ягъни чарлакта яшәргә дучар иткән иде. Тиздән аны моннан да куарлар, чөнки аның шуңар түләрлек акчасы да калмаган иде инде...
Мөхлис язу өстәлендә торган абажурны кабызды. Абажур кара төстә иде. Кискен ут яктысыннан әрнеп әчеткән күзенең кырыен көч-хәл белән ачып, башы яньчек түп-түгәрәк будильникка күз ташлады. Идәнгә атып бәрсәң дә йөри торган сәгать, ни хикмәт, инде йөрми, туктаган, сары күгәрек йөгергән калын телләре күптәннән алтынчы яртыны күрсәтә иде. Билгеле ки, бу дөрес вакыт түгел, күңел сиземләве буенча, хәзер төн урталары булырга тиеш. Ул гел шулай: гулянкадан кайтып егыла да шундук йокыга тына һәм инде, йә башы, йә йөрәге сызланып, төн уртасында уяна...
Киң агач карават... кәгазь, дәрес әсбаплары, юылмаган савыт-саба, каткан ашамлык кисәкләре белән тулы язу өстәле, кулдан буялган кием шкафы (ике ишегенең берсе юк!), берничә урыннан купкан паркет идән, исләнгән швабра, памуй чиләге һ.б. Болар әлеге шыксыз вә котсыз чарлакның интерьерын хасил итәләр иде. Обойлары саргайган, чатлары чатнаган иске дивар түрендә рок-н- ролл короле Элвис Преслиның сурәте төшерелгән календарь, каршы ягында кыллары өзелгән, грифы ярык гитара, ә чатта исә борынгы зур бер көзге һәм яшеле уңып, ниндидер куркыныч төс алган берничә вак шәмаил эленеп тора иде. Шәмаилләрне ул үз кулы белән элде.
Мөхлис кабат караватка ятып дүнмәкче генә иде, кинәт шуның башында торган магнитофон акырып уйнарга тотынды. Егет артка мәтәлгән чагында аркасы белән ялгыш кына магнитофон төймәсенә яткан, шуңар күрә дә ул уйнарга тотынган. Бүлмәдә рок-н-ролл хакимлек итте. Рок-н-роллдан тыш ул башка берни дә тыңламый иде. Рок-н-роллга булган мәхәббәтне аңарда сөйгән кызы Лулу тудырды, Лулу Бөгелмә «общепит»ында бердәнбер рок-н-ролл җырлаучы булып саналды. Аны тыңларга дип бөтен Бөгелмә бомонды җыйнала иде. Мөхлис аңа беренче күрүдә үк гашыйк булды, үзеннән бигрәк – җырлау сәләтенә. Чөнки «попса»ны теләсә кем җырлый ала, ә менә рок-н-роллны бик сирәк җырчылар гына башкара. Аны башкару өчен шайтан көче кирәк, күрәсең.
Карават, өстәл өсте һәм идән рок-н-ролл башкаручыларның альбом дисклары белән тулган, әгәр дә бер кырып-себереп, бөтен чарлакны актарып чыксаң, монда The Animals, John Lennon, Little Richard, Aerosmith, Robert Gordon, Susi Guatro, Elvis Presley, Zz Top, Bobby Dey, Carl Perkins, Wanda Jacson, Dire Straits, Los Lobos һәм хәтта Chauck Berry язмаларын да табарга мөмкин булыр иде.
Мөхлис магнитофонын сүндереп тормады, чөнки бу шайтани көйгә күнеккән иде инде. Ул аның әзрәк тавышын гына басты. Аннан ул көзге каршына килеп, озак кына үзенең ягымсыз чыраена карап торды. Йөзе саргайган, өметсез. Касмакланып каткан пычрак чәч берничә җирдә үрә баскан, күз төпләре кара янып, кызарып, хәтта шешеп чыккан. «Абау, минме бу?!» – Мөхлис үзенең «рок-н-ролл»ы кыяфәтеннән куркынып кисәк кенә артка чигенде һәм чытырдатып күзен йомды. Төшенә генә кермиме, янәсе?! Кабат күзләрен ачты һәм кабат бакты, тик көзгедәге алама сурәт берничек тә үзгәрмәде, ул ничек бар шулай калды. «Мин икән... Кая булдым соң мин кичә? Карарлык җирем дә калмаган... Ярар, әле хет исән кайтканмын! Бер генә түгел бит... Туктарга вакыт, дускай, туктарга...»
Хәл, чынлап та, кискен, хәл аяныч иде. Акча юк, университеттан куарга торалар. Сессиясен ябалмады. Тагын кемнән ярдәм сорарга да кемнән әҗәткә акча алырга? Әҗәткә ала-ала болай да муеннан бурычка батты бит инде. Үзеннән һәм Бөгелмәдә яшәүче бай атасыннан башка аңар хәзер беркем дә ярдәм итә алмас. Ләкин ул атасына шалтыратырга һәм аңардан ярдәм сорарга курыкты. Әйе, аның атасы бай, ул – банкир, ләкин шактый усал, хәйләкәр адәм. Әгәр дә хәзер атасына исәп-хисап бирергә туры килсә, аның бик күп зур-зур һәм дә вак-вак җинаятьләре ачылачак. Кырыс атасы кичермәячәк.
Башта дуслар шактый булды, күп иде, Питердан да, башка шәһәрләрдән дә. Алар аңарда кунып, ашап-эчеп, күңел ачып яттылар (Мөхлис хисабына, билгеле!), ләкин хуҗа егетнең хәлләре мөшкелләнеп, булган бар запасы эреп юкка чыккач, шул дус дигәннәре дә каядыр югалышып, таралышып бетте. Шулай шул... Ирексездән, бөек шагыйрьнең бөек сүзләре искә килеп төшә: «Акча барда бар да дус та, бар да яр, акча исе чыкмый торса, бар да яныңнан таяр!»
«Ярар... күңелне төшерергә ярамый, хәлләр мөшкел булса да, баш исән бит әле, баш!» – дип үз-үзен тынычландырган булды ул. Соңгы вакытта (янда беркем дә калмагач!) ул шулай гел үз-үзе белән сөйләшергә өйрәнгән иде.
– Бичара! – дип эндәште шулчак караңгылык. – Әгәр кирәгең булмаса, исән каласың юк иде!
– Кемгәдер кирәкле була алу зур бәхет инде ул. Тукта! Мин кичә кайда булдым соң әле? Төне буе кайда йөрдем?
Сөйләшү дәвамлы булды:
– Кайда?! Картёжный салонда! – дип кабатланды шул ук калын басынкы тавыш.
– Әйе, әйе, искә төште. Тик нишләдем мин анда? Кемнәр белән булдым? Хәтерләмим...
– Кәрт суктың, аракы эчтең, крупьеларга бәйләндең. Сине кыйный башладылар, башыңны чак кына унитазга тыгып куймадылар.
– Хәтерлим кебек... алар миннән акча таләп иттеләр, ә акча юк, бетте... кәрт уйнап, оттырып бетердем...
Ул өч-дүрт мәртәбә картада куш, ягъни зур акчалар отып, мизгел эчендә баерга һәм бар булган бурычларын каплап бетерергә өметләнгән иде. Тик, ни кызганыч, аның ул өметләре акланмады. Ул фәкать кызык һәм күңел ачу өчен генә уйнаган калын кесәле көндәшләре алдында үзенең бәясен бик нык төшерде. Комарлы уеннар ул фәкать байларга гына килешә, ярлыларны, акчасызларны нигәдер үз итми, якын итми. Ни әйтсәң дә, Бөгелмә түгел шул бу, егетем, Санкт-Петербург була бу, миллионлы кала!
– Оттырдым, әйе... әмма исән калдым... Кем коткарды соң мине?!
Үз-үзе белән сөйләшү бер генә минутка да тукталмады.
– Синең кебек үк яшь, матур егет, – дип җавап бирде усал караңгылык. –
Ресторанда бер өстәл янында утырдыгыз...
Егет, сөенеченнән хәтта ки кычкырып ук куйды.
– Ә... әйе... тук чырайлы, кылыч борынлы... Менә шул чибәр егет котыртты
да инде мине, шуның аркасында гына... Үз-үземә күпме әйткәнем булды – сөйләшмә таныш булмаган кешеләр белән, аралашма, дип... Юк бит, шуңа ихтыяр көчем җитмәде...
Кара пәрдә капланган тәрәзә янында нидер селкенгән, кыштырдаган кебек булды. Бу алама чарлакта ни генә булмас та, ни генә йөрмәс... Тычкандыр, күседер, бәлкем...
– Ялгышасың, – дип телгә килде каһәр суккан тәрәз буе. – Әгәр ул булмаса, башың беткән иде. Сине шул кичне эзләп таптылар. Син Марк Захарыч атлы эшкуардан бурычка акча алып торгансың, ике ай эчендә кайтарам, дигәнсең. Вәгъдәңдә тормадың. Миллиардерлар артында һәрчак бандитлар тора, ансыз Рәсәй яши алмый. Бандитлар сиңа счёт ачтылар, алган акчаңны, тиешле процентларыңны ике көн эчендә түләп бетермәсәң, башыңны борып атачаклар, бөтен бурычыңны Бөгелмәдә яшәүче бай атаңнан түләтәчәкләр!
– Нәрсә, үлем көтәме инде мине? Үләсе килми, мин бит әле яшь, шундый яшь! Егерме бер яшьтә кемнең үләсе килсен икән?! Тик кем... кем миңа ярдәм итәр? – Мин! – дип эндәште ягымлы балкон ягы. – Сине генә түгел, атаңны һәм хәтта мәрхүмә анаңны да яхшы беләм. Син миңа рәхмәт әйтергә тиешсең, мин
сине үлемнән коткарып калдым!
– Рәхмәт... кем соң син...
Мөхлис, башын тотып, мендәргә капланды. Азып-тузып, эчеп-исереп
йөргәннән соң, аңарда гел шундый галлюцинацияләр башлана торган иде. Үз-үзе белән генә түгел, әллә кемнәр белән сөйләшә. Менә хәзер дә... Әгәр дә тормышын яңадан башларга туры килсә, ул бүтән аракы эчмәс, авызына грамм да капмас, кәрт уйнаудан туктар, азып-тузып та йөрмәс иде кебек... «Валлаһи, дим! Аллам сакласын!»
Шул сүзләрне әйтүгә үк, бүлмә эче яктырып киткән кебек булды. Караңгы урыннар, чат-чатлар, пәрдә өсләре яктырып киткән кебек булды, рок-н-роллы абажур яктысыннан әзрәк читтә торган, кургашын болытка охшаган озынча кара күләгә дә тәэсир итү көчен югалтты сымак. Бертуктамый чыңлап, сызлап торган башын төзәтер өчен шайтанга җанын бирергә дә әзер Мөхлис өстәлдәге шакшы фужерда су шәйләп алды һәм шул суны йотыла-йотыла эчте. Җылымса су нык тәмсез, күңел болгаткыч бернәрсә булып чыкты, ул чак кына космады. Шыксыз көз айлары җитсә дә, йорт әле һаман да җылытылмый, бүлмә эче сизелерлек салкын иде. Егет, юрганга төренеп, карават чатына сөялде. Кинәт ул туңып китте, калтыранды, дерелдәде. Атасы алдында оят иде аңа. Ул аның алдында гел яхшы булып күренергә, үзенең җитешсез якларын яшерергә тырышты, ләкин ул, атасы уйлаганча, алтын бала түгел иде. Үзен үзе генә белә иде егет...
«Да... дело дрянь! – дип изаланды ул. – Мине аңлый алырлык, ярдәм итәрлек берәр адәми зат бармы соң бу таш калада? Юк бит, юк! Шайтан алгыры!»
– Мин бар! Мин! – Баягы саллы тавыш тагын кабатланды.
– Кем соң син?
– Синең күптәнге дустың, адашың, чакырсаң, шундук килеп җитәм!
– Уф... тагын башланды...
– Ялгышасың, – дип каршы төште тавыш. – Галлюцинация түгел бу, без инде күптән сөйләшәбез. Мин сине өч бармагым кебек яхшы беләм.
– Ә мин сине белмим дә, күрмим дә, – дип зарланды тегесе. – Дус булсаң, хет чыгып күренер идең, ятмас идең качып! Их... әгәр дә... – Әйе?!
– Әгәр дә мине...
– Әйтеп бетер... – Түземсезлек хәтсез иде!!!
– Әгәр дә мине, – дип көчәнде Мөхлис, – шушы коточкыч хәлдән коткаручы табылса, җанымны шайтанга, иблискә сатарга да разый булыр идем...
Әйтте генә, шундук өйдә ду купты! Нидер шартлап коелды, әйтерсең, җир убылды! Авиабомбардировка диярсең! Гадәттә, күктән бомбалар коелганда шундый гарасат кузгала. Кинода күрсәтәләр бит әле – дөньясы тетрәнә! Билгеле ки, бу очракта исә ярык түшәм дә, начар сыланган штукатур да коелмады, берни дә ишелмәде һәм хәтта берни дә купмады, ә бәлки коелган, ишелгән һәм купкан сыман тоелды гына. Давыл түгел, хәтта тузан да купмады, идән ярыкларына кереп кысылган зарарлы тараканнар да җир тетрәгәндә генә була торган гайрәти чайкалуларны сизмәделәр...
Бүлмәнең баш-башларында ак сакаллы ике скрипкачы пәйда булды. Ни хикмәт, алар смычокларын нигәдер кире башы белән тотканнар иде. Тик шулчак бар көченә стереомагнитофон акырырга тотынды, рок-н-роллның иң хәтәре һәм иң әшәкесе яңгырады, скрипкаларын көйләп, уйнарга гына торган шәүләләр тиз арада күздән югалды. Ләкин алар бар көченә яңгыраган рок-н-ролл тавышыннан куркып түгел, ә кемнеңдер, югалыгыз, дип әмер бирүеннән югалдылар кебек. Мөхлис әлеге ишарәне үз күзе белән күрмәсә дә, аны арка мие, ягъни күңел күзе белән сизде. Магнитофон ничек каты итеп үкерә башласа, ул шулай кисәк кенә тынды да. Баядан бирле психопат кебек селкенеп, тетрәнеп торган карават, тукталышка килеп туктаган автомобильдәй, кинәт кенә калтырануыннан туктап, кабат урынына кайтып утырды. Өстенә яшел мамык юрган бөркәнгән Мөхлис кабат көзге каршына килеп басты. Ул бүген чишенмичә генә яткан иде. Кешелеккә дип тоткан соры кәчтүме, инде «кешелеген» югалтып, берничә җирдән ертылган, казинога барыр алдыннан гына үтүк белән «стрелка» ясаган чалбары хәтәр бөгәрләнгән, замогыннан киткән чалбар ерымы, өй ишеге сымак, яртылаш ачык калган, әйтерсең, анда кемнеңдер кулы уйнаган иде. Шулчак бүлмәдә кот очарлык бер күренеш пәйда булды: егет көзгедән үз артында басып торган бер адәми затны шәйләп алды. Өстенә кара фрак кигән, башында цилиндр, һәм ул гел карадан киенгән, әйтерсең, ул күмердән яралган. Борынгы кино кадрларыннан күчеп, шушы караңгы чарлакка килеп утырган диярсең. Аягындагы ботинкасына хәтле кара төстә, тик ул фасоны белән нигәдер дуңгыз тоягын хәтерләтә иде. Ыспай үзе, пөхтә, элегантлы. Күзенә генә күренәме әллә дип, ул артына борылып карады, ләкин ошбу манзара үзгәрмәде. Әйе, бу кеше иде, аның өендә кунак бар. Ләкин сәер кеше һәм сәер кунак. Егет кунакның кыяфәтеннән бигрәк күзләренә игътибар итәргә өлгерде. Аның күзләре нигәдер дөрес түгел, икесе ике төрле төстә, икесе дә туры карамый, ә төрле якка карый иде. Карашы салкын, битараф, хәер, ул үзе дә нәкъ шундый бер тәмуг кисәве иде.
– Куркыттың, әй! – дип кычкырды аңар Мөхлис. – Кем соң син?
– Кичәге дустың, киңәшчең вә фикердәшең, – диде аңа кунак, тыныч һәм басынкы тавыш белән.
– Кичер, танымадым, – дигән булды егет. (Дөресен әйткәндә, аның бу көтелмәгән кунакны күргәч, коты ботына төшкән иде.) Ике аягы да, паралич суккандай, селкенмәс хәлгә җитте, боз кебек катып калды.
– Кичә син кеше танырлык түгел идең шул! – дип елмайгандай итте кунак, ләкин ул чын, ихластан түгел, ул хасталы кешенең үлем алдыннан якыннары белән хушлашкандагыча моңсу елмаюга охшаш бер нәрсә иде.
– Әйе, кичә бик тә күңелле узды... Кабатланыр микән бу кичә, китмим әле шуны белмичә? Карале, кичә атнаның кайсы көне иде? Җомга түгелме?
Кунак, җомга сүзен ишетүгә, куырылды. Борынгы комод каршында торган имгәк урындыкка, исән-имин сөялеп, егеткә шундук нотация укый башлады. Ул аңа «җомга» сүзен, әлеге изге сүзне башка кулланмаска һәм аны, гомумән, кычкырып әйтмәскә киңәш итте. Кунакның исә иң яраткан һәм иң уңышлы булып саналган көне сишәмбе көн булып чыкты. Чөнки сишәмбе көнне, дини легенда буенча, ниндидер изге пәйгамбәрне җәзалап үтергәннәр...
 – Эш-гамәлләремне фәкать сишәмбе көн генә башлыйм, – дип аңлатты ул Мөхлискә, – яңа планнар корам, яңа дуслар белән танышам. Синең белән дә без кичә кич күрештек, чөнки кичә сишәмбе көн иде. Ха-ха-ха!
Кунак кеткелдәп көлде, йөрәкне өшетерлек итеп көлде. «Мин бер нәрсәне беләм, исән калуың белән иң элек син миңа бурычлы!» – дип искәртте ул соңыннан.
– Үлгән булсам, әйбәтрәк тә буласы икән, – дип еламсырады Мөхлис. – Болай да үлем чигендә тора идем бит, үлем белән яшәү арасында...
– Үлем кеше өчен нормаль халәт, ул тууга ук үлүгә таба бара, кеше өчен бәхет – ул үлем, – дигән фикер атты кунак.
Кембридж университетыннан качкан берәр галим кәмәше, философия фәннәре кандидаты яисә профессор түгел микән дигән уйлар да килде Мөхлиснең башына шулчак.
– Философиядә «ман» дигән бер төшенчә бар, немец сүзе ул, – дип дәвам итте кунак, – татарның «моң» сүзе сымак, башка бер телгә дә тәрҗемә ителми. Экзистенциализм юнәлешенең төп төшенчәсе булып санала. Кыстати... Хайдеггер дигән бер җүләр саткан адәм керткән аны. Ман дөньясында яшәүчеләр барысы да бертөрле уйлый, бертөрле хис йөртә һәм бертөрле гамәл кыла һәм, иң аянычы, берәү дә үзенең чын юлын эзләргә теләми. Шул җүләр саткан философның әйтүе буенча, мондый дөнья, мондый халәт кешегә, гомумән, зыян гына китерә, кешелекне югалта һәм ирекне чикли. Шушы читен халәттә ирек яулар өчен, кеше үзен үлем белән яшәү арасына куярга тиеш. Бары тик үлем куркынычын сизгәч кенә, шәхес әнә шул ман халәтеннән котыла, үзен ирекле итеп сизә һәм кылган гамәлләре өчен дөнья каршында җавап тота ала. Синең ыслучайга туры килә бу мисал, дускай, бик туры килә!
– Белмим, – дип шик белдерде егет, – аннан котылу юк сыман...
– Бар! – дип тынычландырды аны кунак.
– Кая? Ничек? Бурычка акча биреп торасың мәллә? – Кунакны шаклар катырып, ул кинәт кенә аның алдына тезләнде. – Бир, үтермә! Бурычымны кайтарырмын! Ай эчендә, ишетәсеңме, әтидән булса да алып бирермен! Бир! – Ноу проблем! – дип кысык кына елмайды кунак. – Бурычыңны кайтармасаң да була...
Кунакның соңгы сүзләре егетнең йөрәгенә май булып ятты. Ул бик
дулкынланып, дәртләнеп китте һәм могҗизаи акробатик алымнар ясап, башта җүләрләнеп биергә, соңрак аркасы белән идәнгә ятып, бер кулына таянган хәлдә, зырылдап әйләнергә тотынды. Егетнең зиһене, акылы бөтенләй әзәйде кебек, ә рок-н-роллның тавышы тагын да көчлерәк, зәһәррәк яңгырады. Хәтта бу дөньяда күпне күргән һәм күпне белгән сәер кунак та аның бу шайтани биюенә исе китеп, кызыксынып карап торды. Оста биючегә кул чабып: «Афәрин!» – дип кенә кычкырасы калды. Билгеле, Мөхлисне дә аңларга була, аның бәхете тулып ташыган, көтелмәгән ярдәмгә, изге җанлы кунакка рәхмәтләрен яудырып, сөенеченнән бии иде бит ул! Ләкин изге җанлы кунакның дөньядагы барлык кемсәләргә дә (бигрәк тә сәнгатькәрләр арасында!) хас бер гадәте бар, ул башка кешенең бәхетенә сөенә алмый һәм, гомумән, кемнең дә булса уңышын күтәрә алмый торган иде.
– Тик минем кечкенә генә шартым бар! – Ул тамагын кырып куйды: тавышы калын булып, карлыгып чыкты. Бию бетте, рок-н-ролл сүнде һәм егет тә түнде. – Нинди шарт, шайтан алгыры?! Бу хәлемдә мин теләсә нинди шартны да үтәргә риза. Әйт, нинди шарт?! 

– Син әле генә, әгәр дә миңа акча белән ярдәм итүче табылса, җанымны иблискә сатарга да риза, дип әйттең...
– Мин шулай дип әйттемме? – дип шаяртты Мөхлис. Ул гел шулай, эшнең кая барганын аңласа да, җүләр булып кыланырга ярата иде. Атадан калган хата бу һәм ул аңардан берничек тә азат түгел иде.
– Нәкъ шулай дип әйттең! – Кунак имән бармагын югарыга күтәреп эндәште һәм шуның белән әйткән сүзенең әһәмиятле булуына ишарәләде.
– Ә мин чуты... хәтерләмим, – дип җүләр саттты Мөхлис һәм, нәүмизләнеп, җилкәсен генә җыерды. – Соңгы вакытта мин депрессиядә утырам, бик каты депрессиядә... шуңар күрә ни генә сүләмәм...
– Кыек-мыек сөйләшергә кирәкми! – дип җикеренде шулчак кунак һәм, үз чиратында җенләнеп, урыныннан торып басты. – Җавап бир – әйттеңме-юкмы? – Минем авыздан чыккан сүзгә ошамаган, Аллам сакласын! – Ни әйтсәң
дә, таныш кеше түгел бит, ә андыйлардан сак булырга кирәк.
– Алдашма, егет! – дип кычкырды аңа кунак. – Синең әйткән сүзләреңне бөтен халык, бөтен гавам ишетте! – Егет, кашларын җыерып, җилкәсен генә сикертте, янәсе, нинди халык, нинди кешеләр? – Әнә, кара тәрәзәдән! – дип акырды кунак һәм кулы белән кара пәрдә корылган тәрәзәгә төртеп күрсәтте. Ул төртеп күрсәткән кара пәрдә күз алдыннан каядыр очып юкка чыкты, тәрәзә рамында көн һәм кояш яктысы түгел, ә йолдызлар галәме ачылды: күп иде алар, миллионлаган иде... Галәм иде бу, космик галәм иде. – Әйттеме? – дип кычкырып сөаль куйды кунак йолдызлы галәмгә. «Әйтте, әйтте!» – дип җавап
бирде аңар кайтаваз...
«Бетте баш! Кем соң бу? Мин кем белән бәйләндем?!» – дип уйланды Мөхлис. Ләкин аның бу сорауга җавап бирүчесе юк иде шул...
Шулчак күктә юка гына бер якты сызык пәйда булды, ул метеорит койрыгы булып чыкты. Менә ул, тау ташыдай кискен генә аска таба томырылып, атмосферага килеп керде. Коточкыч шартлау тавышы яңгырады. Мөхлис башы белән идәнгә мәтәлде һәм шундук аңын да җуйды...

2. ...белән таныша

Егет, аңына килгәндә, карават астында аунап ята иде. Сүндерелми калган супермагнитофон әкрен генә рок-н-ролл уйнап тора, анда «Pockin Pobbin» (Bobby Day) композициясе яңгырый иде.

Гомер юылмаган шакшы идәнгә борынын төртеп, мәтәлеп яткан Мөхлис туктый алмыйча төчкерергә тотынды. Төчкереп туйгач, ул карават астыннан чыкты һәм акрын гына торып басты. Бая гына күргән коточкыч хәлләр, галәмәтләр төшенә генә кергәндер дигән уй белән яшәде ул. Ләкин төтен исенә баткан бүлмә эчендә кабат шул теге сәер кунак күренгәч, Мөхлиснең йөрәге өшеп киткәндәй булды һәм ул әлеге күзгә күренүләрнең төш кенә түгеллеген, ә гап-гади чынбарлык икәнлеген аңлап алды. Хәзер инде туп-туры күзгә-күз карашып, сөйләшеп аңлашуның кирәклеге көн кебек ачык иде...

– Кем соң син? – Мөхлиснең тавышы калтыранып, ишетелер-ишетелмәс кенә чыкты.

– Иблис.

– Ә мин – Мөхлис.

– Беләм.

– Нишләп соң син иблис, ә?!

– Нишләп син Мөхлис?!

– Да... чынлап та... Нишләп син иблис, ә мин Мөхлис?

– Җавабы гади, – диде кунак, – Мөхлис булган җирдә – иблис, иблис булган җирдә Мөхлис бар.

– Мин Гаян малае, ә син кем малае?

– Наян малае! – дип көлде Иблис.

– Фамилияң?

– Шайтанов.

– Таныш булыйк... Айтуганов...

– Нәрсә, Айтуганов! – дип дәште ул коры гына. – Ризамы минем шартыма? Аңлатыргамы? – Иптәш Шайтанов, – дип ялварды егет, – син миңа уйларга вакыт бирсәң иде. Мин бик нык уйлап, төпле бер фикергә килергә тиешмен...

– Мин түземле, чөнки беләм үземне! – Кунак китәргә дип урыныннан кузгалды.

– Яратмыйсың... да?!

– Кемне?

– Теге җен саткан фәйләсуфны?! Хайдегеррны?

– Киресенчә, хөрмәт итәм. Ул безнең философ...

Әйе, ул хаклы. Җеннәрнең, шайтаннарның да үз акыл ияләре була. Бөтен дөньяны астын-өскә китергән Адольф Гитлерны гына алыйк. Аның яраткан философы – Ницше. Әлеге фәйләсуфның «өстен кеше» (сверх человек) теориясенә нигезләнеп, Гитлер да үзенең куркыныч тәгълиматын тудырган һәм аны фанатларча тормышка ашырырга тотынган. Шөкер, ахырына тиклем җиткерә алмаган, чөнки җиңелүгә дучар булган, Берлиндагы рейхстаг өстендә Кызыл Совет байрагы җилфердәгән...

Кунак ничек тиз пәйда булса, шулай тиз югалды да. Бу куркыныч адәмнең югалуы аңа әзрәк җиңеллек алып килсә дә, шатланырга иртәрәк иде әле. Мөхлис аның кем икәнлеген әлегә аңлап җиткермәсә дә, аның белән бәйләнешкә кермәскә һәм аңардан ерак торырга кирәклеген күңеле белән сизенә иде. Ләкин сизенү генә аз, үз-үзеңне саклап калу өчен хәзер нәрсә дә булса эшләргә кирәк. «Нишләргә? Теге бандитлар озак көттермәсләр, акча даулап килеп җитәрләр. Килсәләр, эзләп тапсалар, исән калырмын димә, – «хана»! Бәлкем, килмәсләр дә, ә?! Бәлкем, ул алардан котыла да алыр?! Юк, тик торырга ярамый, нидер хәл кылырга кирәк. Әйе, әйе, теге бәдбәхетләр килгәнче, бу каһәр суккан чарлактан чыгып качуың яхшырактыр...»

Мөхлис, бар булган мөлкәтен ялтырап торган крокодил күнле чемоданга тутырып, бүлмәсеннән йөгереп чыкты һәм текә баскыч буйлап аска төшеп китте. Баскыч буйлары бик караңгы, анда урам уты яктысы гына сизелеп тора. Инде тәмам төшеп җитеп, подъезд ишегеннән урам якка сикерәм дигәндә генә, ул кинәт баскыч төбендә абынып егылды. Үзе мәтәлмәде, кемдер аңар аяк чалды. Өстенә кара төстәге күн тужурка кигән бер амбал аны егылган җиреннән тартып торгызып, йодрыгы белән каты итеп эченә сукты. Мөхлис, хәле бетеп, бөгелеп төште, ә чемоданы исә, кулыннан ычкынып китеп, эчендәге әйберләрне, ягъни «эчәгеләрен» як-якка чәчә-чәчә, каядыр бушлыкка мәтәлде...

– Ну, ты чё?! – дип үкерде амбал. – Убежать хотел?!

– Юк... а чё!?

– Гони, давай!

– Нәрсә?

– Бабки!

– Күпме?

– Тысяча баксов!

– Мин сездән биш йөз генә алдым...

– Запомни, урод, если завтра в одиннадцать не принесёшь, то пеняй на себя! Понял, да?!

– Да...

– Чухнул?

– Чу...ха...ны...

– Выбирай выражение, коз-з-зёл!

Амбал инде аңар кул күтәреп азапланмады, эченә генә типте. Тал чыбыгыдай бөгелеп төшкән Мөхлис, авызын ачып, аңар бер сүз дә әйтә алмады – сулышы капты, сеңе катты...

– Ты понял меня, нет?!

– По...нял...

– В одиннадцать, значит...

– Кайда?

– В офисе... адрес... запомни... да... Невский проспект, 66 дом, фирма «Дьяволиада» ...Запомнил?

– Да... а если...

– Ты не жилец! Ищи или займи!

– Каян... алыйм...

– Не понял...

Мөхлис, авыртуга түзә алмыйча, тешен кысып, идәнгә тезләнде. Аннан курка-курка, баскыч тоткасына таянып, акрын гына күтәрелә башлады, ләкин кулы шуып китеп, бөтенләй икенче якка – баскыч кырыена очып төште. Шунда аның кулы бер зур тимер кисәген шәйләп алды, ул төзүчеләр калдырып киткән калын арматура кисәге булып чыкты. Үлем исереклегендә йөргән һәм ахыр чиккә җитеп ярсыган Мөхлис, талпынып, әнә шул арматура белән амбалның муен тамырына тартты. Бар көченә һәм шактый каты итеп! Амбал гөпелдәп авар да акырып егылыр дип көткән Мөхлис ялгышты – әзмәвер (ни гаҗәп!) шундук күз алдында эреп юкка чыкты. Кая китте ул? Исән калса да, яраланса да, нишләп җавап кайтармады, кабат аңар ташланмады? Сизде ул, күңеле белән сизде, аны кыйнаган әзмәвер чын кеше түгел, ул бер кеше рәвешендәге шайтани затка охшаган иде. Табигый заттан барыбер нинди дә булса ис килә: йә тән, йә ислемай исе, йә сарымсак, йә аракы исе. Ләкин аңардан бер төрле дә ис килмәде, кыскасы, аны кыйнаган сәер зат кеше түгел иде булса кирәк. Мөхлис, ирексездән, бая очрашкан сәер кунак турында уйлап куйды, уйлап кына алган иде, ул шундук пәйда да булды. Кунак баскычның өске ягында басып тора иде һәм ул кулы белән ишарә ясап, аны өске катка чакырды...

– Нишләп уйга баттың?

– Уйлыйм, – диде Мөхлис, үзенең мескенлеген һәм чарасызлыгын яшерә алмыйча. – Кайчан килерләр дә, кайчан...

– Уйлау гына аз, дускай, чарасын күрергә кирәк.

– Ярдәм...

– Анысы әйе, хак йөзендә.

– Ә бәлкем син...

– Ни өчен яныңнан китмичә шушында басып тораммы, – диде егетне ярты сүзеннән аңлап торган иблис. – Сиңа ярдәм итү теләге белән янганга күрә...

– Рәхмәт... яхшы сүзең өчен...

– Чын дус һәрчак сүзендә тора, кил, калма караңгыда, мен минем янга!

Мөхлис текә баскычтан бүлмәсенә көч-хәл белән генә менеп җитте. Йә хикмәт! Өстәл өстендә яткан бер күч яшел долларларны күреп, ул бик зур гаҗәпсенү кичерде. Каян килгән бу хәтле акча аңарда?

– Ал! – диде Иблис.

– Нәрсә бу? – дип аңламаган булып кыланды егет.

– Акча танымыйсыңмы?

– Таныйм, тик...

– Сорадың түгелме?

– Минме?

– Юк, күршең! – Шаярткан була тагын!

– Ә... әйе... шу-у-улкадәр күпме?!

– Сораган хәтле...

– Мин сиңа суммасын әйтмәдем бит...

– Күпме кирәген күзеңнән күреп торам...

– Да...

Сөенечен яшерә алмаган Мөхлис шакшы кулын шул яшел күчкә тыкты. Шытырдап торган яшел доллар акчалар аның уч төбен көйдереп, яндырып алды. Менә кайда ул байлык, менә кайда бәхет! Шатлан, сөен, сикереп бие! Ә юк, бу егет бар нәрсәгә ышанучы, һәр нәрсәгә бер сүзсез, бер карусыз риза булучы ахмак кеше түгел, хәйләкәрлек, мәкерлек җитәрлек иде аңарда, шуңар күрә дә ул башта яңа танышын сынап карарга һәм аның белән мөмкин хәтле озаграк уйнарга булды.

– Ә... болар ни...

– Нәрсә?

– Ялган түгел микән, дим... фәл...шивый...

– Ышанмыйсыңмы?!

– Юк, юк, ышанам, мин сиңа чиксез рәхмәтлемен, син миңа зур изгелек кыласың. Шулай да тикшереп карау комачау итмәс иде. Үпкәләмә, алдаучылар күп булды...

– Яхшы! – диде Мөхлиснең шикләнүеннән инде саруы кайный башлаган шайтан. – Тикшер! Тик ничек?

– Аны тикшерүе бик тә җиңел... – Егет бер йөз долларлы банкнотны лампа яктысына китерде. – Анда президентның сурәте булырга тиеш...

– Президентның?

– Америка президентының...

– Бармы?

– Бар, бар! Пеләше дә бар! – диде Мөхлис, долларны бертуктаусыз кулында әйләндереп. – Болай чынга охшаган. Тик менә бер әйбер күңелдә шик тудыра...

– Нәрсә?

– Монда дуңгыз тоягы да күзгә чалына димме...

– Илегез шундый...

Мөхлис шайтанның чираттагы сафсатасын тыңлап, вакыт уздырып торырга теләмәде, аның хәзер үз кайгысы кайгы һәм үз уе уй иде. Ул өстәлдә күче белән яткан яшел долларларны берәм-берәм кесәсенә тутыра башлады, тыйнаклык саклап түгел, билгеле, комсызланып тутырды. Кәгазь акчалар кәчтүм һәм чалбар кесәләренә генә сыймый башлагач, ул аларны күлмәк эченә, корсак астына да тыкты. Ул шул эш белән бик мавыгып китеп, янында басып торган кунакның барлыгын да онытты һәм инде, эшен бетергәч үк, ишеккә атылды.

Иблис кисәк кенә аның юлын кисте...

– Шарт?

– Нәмә әле ул? – дип белмәмешкә сабышты егет.

– Өч тамчы кан.

– Нигә?

– Шартнамәне ныгытыр өчен.

– Өч тамчы... өч тамчы кан, дисең инде...

– Ничек?

– Бирермен, ә нигә бирмәскә! Жалкы мәллә өч тамчы кан?! – дип сөйләнде ул. – Өч тамчы кан нәрсә инде ул?! Мәктәптә укыганда, чирек литр да биргән бар анысы!

– Чирек литр?! – Иблиснең күзе шар булды.

– Ие... мин почётлы донор идем!

– Нигә бирдең?

– Кан бирсәң, ни... өч көн укытмыйлар һәм йөз тәңкә акча бирәләр. Шул йөз тәңкәгә мин өч пицца алып ашый идем, чөнки кан биргәннән соң, шактый хәл китә, организмны көрәйтергә кирәк...

– Чирек литр кан өчен йөз тәңкә акчамы?! Бу бит талау, кычкыртып талау! – дип ярсыды шайтан. Ниһаять, иблиснең дә намусы уянды, империя вазгыяте белән яшәгән, үз халкын үзе җәфалаган мәнсез илгә, тиңсез властька аның ачуы кабарды...

– Нишлисең... иле шундый булгач...

Бәхәс шактый озакка сузылды. Мөхлиснең өч тамчы кан бирергә әзер торганлыгы тәгаенләнгәч, шулчак шактый четерекле мәсьәлә килеп туды: канны ничек алырга? Иблис бу юлы да эшне озакка сузмады, ул каяндыр бер тылсымлы портфель өстерәп чыгарды. Дуңгыз тиресеннән ясалган дүрт кырлы дипломатның ялтырап торган алтынсу төймәсенә басты, футляр шалтпылт килеп ачылды. Аның эчендә хастаханәләрдә кулланыла торган кан алу приборлары җәйрәп ята иде: шприц, тишкеч, жгут...

Эшнең уңайга барганын сизенгән шайтанның кәефе шактый күтәренке иде. Ул борын астыннан сәер көй көйләп, футлярны күкрәк турына кыскан хәлдә, шатлыгыннан биеп тә алды...

Өч тамчы кан,

өч тамчы кан,

там, там, там...

Өч тамчы кан, кан, кан,

өч тамчы кан,

там!

– Кабереңне! – дип аты-юлы белән сүгенде Мөхлис. – Каян аласың?

– Ничек каян?

– Бармактанмы, венаданмы?

– Каян телисең, шуннан. Әзерме син?

– Мин әзер, – диде коты чыга башлаган егет. – Канны бармактан гына бирергә булдым, ыслушай.

– Нигә?

– Өч тамчы кан өчен вена тиштереп торасым килми...

– Бармактан тек бармактан! – дип хихылдады җен. – Куй бармагыңны!

Мөхлис, нәҗесләнгән өстәл кырына сул терсәген терәп, имән бармагын өскә күтәрде. Ике бармак арасына юка һәм үткен тишкеч кыстырган канэчкеч җен шундук егет каршына килеп басты. Мөхлис, укол ясатудан курыккан сабый бала сымак, чытырдатып күзен йомды...

– Ә спирт?! Мамык?! – дип кычкырды ул, кан алучы җен тишкеч очын аның бармак башына китереп терәгәч. – Стерильныймы?!

– Спирт исен күтәрә алмыйм! – дип мыгырданды шайтан. – Башлыйк!

– Йә Ходам, үзең сакла! – Иблиснең (каушаудан, күрәсең!) кулыннан бармак тишкече төшеп китте. Мөхлис, кешечә кан да ала белмисең, кулыңда җүнләп инструментыңны да тота алмыйсың, дип, ярсып-ярсып, мәлсез шайтанны сүгәргә тотынды. Иблис, аңсызланып, озак кына өнгә килә алмыйча торды, әле телгә килгәч тә, җеннәргә, фәрештәләргә хас булмаганча, шактый тотлыгып сөйләште. Мөхлис тантана итте!

– Ни...

– Ни?

– Зинһар...

– Әйе?

– Зинһар, – дип ялынды шайтан, – минем алда аның исемен искә аласы булма!

– Кемнең? – Аның?

– Кунак бармагын өскә таба күтәрде.

– Аллаһыныңмы?! – дип баш чайкады егет. – Син атеистмы?! Хәер, дөньяда динчеләр ишәйгәч, атеистлары да булмыйча калмас шул. Философия... Закон отрицания отрицаний... Палач син... әйдә... тиш...

Мөхлис сафсата саткан арада шайтан аның бармагына теге тишкечнең башын чәнчергә өлгерде. Мөхлис, авыртудан шашып, акыра-бакыра, урыныннан сикереп торды да җәлладның чак кына ияген сугып ярмады, аның сугарга дип күтәрелгән уң кулы һавада эленеп калды...

– ...бени! Ү-ү-үтерәсең бит!

– Шуңа да түзмәскә! – дип хихылдады шайтан. – Китер бармагыңны! Кан... кан... өч тамчы кан...

Иблис, Мөхлиснең бармак башыннан кысып, берничә тамчы кан сыгып чыгарды. Кан алгач, гадәттә, үтә күренмәле махсус пробиркага җыялар, ләкин җеннәрнең үз фишкасы икән: ул канны бала учына гына сыярлык имән чикләвеге эченә җыйнады. Чикләвек яртылай киселгән һәм аның эчендәге сыекча, әзрәк чайпалтыбрак җибәрсәң, түгелергә дә мөмкин иде. Шуңа күрә аны кунак бик зур саклык белән генә кулында йөртте, чикләвек эчендә чайпалган канга сокланып карап торды, ут яктысыннан качып, аны хәтта иснәп тә, тел очы белән ялап та карады. Бу хәлгә тыныч килеш кенә карап тору мөмкин хәл түгел иде һәм әлеге кыргый процедурадан тәмам гарык булган Мөхлис кан күреп шашкан кунакка үзенең китәсен, бандитлар белән исәп-хисап өзәргә вакыт җиткәнен белгертте...

– Эшнең яртысы гына тәмам, – дип туктатты аны кунак.

– Тагын нәрсә уйлап чыгардың инде?! – дип чиләнде егет.

– Синең белән килешү төзисе бар, кәгазьдә, билгеле...

– Нинди килешү? Шартнамә мәллә?

– Ничек телисең, шулай аңла.

– Тексты нинди булачак? Минем аны язарга башым җитми!

– Утыр өстәл янына, аңлатырмын...

– Мин берни дә аңламыйм...

– Студент! – дип иренен сытты кунак. – Шпаргалка сырлый беләсең, башкага башың җитми. Утыр!

– Утырдым...

– Менә сиңа кәгазь! – Ул Мөхлиснең алдына ике данә чип-чиста ак кәгазь китереп куйды.

– Нишләп ике? Берсе дә җитәр!

– Килешү ике нөсхәдә төзелә. Килешүнең берсе синдә, икенчесе миндә кала. Ферштейн?

– Ферштейн...

– Кулыңа каләм ал!

– Алдым... – Мөхлис кулына каз каурыен хәтерләткән тимер очлы үткен каләм алды. Ул өстәл кырында өелгән тузанлы кәгазь өемнәре астында аунап ята иде. Тик ни белән язарга? Кара савытында караның исе дә калмаган, савыты каткан – коп-коры...

– Яз! Мин әйтеп торам...

– Ни белән языйм? Кара беткән...

– Мә, менә! – Кунак аның алдына кан савытын (сак кына тотып!) китереп куйды. – Менә шуңар манып яз...

– Кангамы?

– Әйе...

– Бу бит минем кан! – дип кычкырды аңар Мөхлис һәм кабат урыныннан сикереп торды. – Үз каным белән үземә үлем карары язарга мин бит сиңа совет солдаты түгел!

– Утыр! Яз! – дип боерды аңа кунак. Аның кычкырып әйткән сүзе шактый үтемле яңгырады һәм аңар буйсынмыйча да мөмкин түгел, һәрхәлдә ситуация шуны таләп итә иде.

– Тыңлыйм... иптәш генерал...

– Дөнья яралганнан бирле иблис кылган явызлыклар, яманлыклар һәм аның гөнаһсыз вә гөнаһлы корбаннары санап бетергесез, ягъни иксез-чиксез, – дип сүз тотты кунак. – Әйтик... тукта! Яздыңмы?

– Юк, өлгермәдем...

– Дөрес, ашыгырга кирәкми. Болай дип яз: «Мин, Гаян улы Мөхлис, каршы яктан зур суммада акча алып тору һәм өч көн рәттән аның фидакарь хезмәтеннән файдалану сәбәпле, һәм дә ки, бу дөньяви яшәешемдә мине фәкыйрьлеккә төшергән дәүләттән, мине дөньяга тудырган атам-анамнан, шулай ук башка изгелекләрдән ваз кичеп, иблис туган, синең кылган яхшы гамәлләреңне истә тотып, сиңа гомерем буе хезмәт итәргә, тулысынча синең карамакка күчәргә, син кушканны гына үтәргә ант итәм...» Яздыңмы?

– Яздым... кебек... тик...

– Нәрсә?

– Текстка төзәтү кертергә кирәк. Ант итәм, дигән сүзне вәгъдә итәм яки вәгъдә бирәм, дигән сүзгә алыштырып булмас микән?

– Нишләп?

– Туган илең яки атаң-анаң алдында гына ант бирергә була.

– Исеңдә тот...

– Әйе? – Синең хәзер атаң-анаң да, туган илең дә мин. Аңладың?

– Аңладым...

– Булдымы?

– Юк, булмады... уф...

– Яз! «Шушы килешүнең төп кагыйдәләрен исбатлау нигезеннән, каршы як куйган шартларны кабул итү йөзеннән һәм дә сиңа, иблис туган, җанымны бирү ниятеннән шушы шартнамәгә кулымны куям...» Яздыңмы?

– Яздым...

– Кулыңны куй!

– Куйдым...

– Ничек?

– Мөхлис дип куйдым... Айтуганов...

– Яхшы. Шартнамә булгач, шартнамә булсын. Мин болай дип яздым, тыңла...

– Тыңлыйм...

– «Мин, Иблис, Мөхлис әфәнденең килешүен раслап, аңа өч көн, өч төн рәттән хезмәт итеп, аның бар булган икътисади вә әхлакый ихтыяҗларын үтәргә сүз биреп, ошбу кулымны куям. Иблис». Булды.

– Өч көн? Ә өч көннән соң нәрсә?

– Өч көннән соң, шартнамә буенча, син тулысынча минеке буласың, мин синең белән нәрсә телим, шуны эшләргә хаклы булам.

– Өч көн? Бик аз түгелме соң?!

– Белмим, әйтә алмыйм, – дип хәйләле елмайды кунак. – Килешү төзелгән, куллар куелган. Килешүнең берсе синдә, икенчесе миндә кала...

Иблис (кайчан язарга өлгергән диген!) аның алдына үз кулы белән язган шартнамәнең бер нөсхәсен китереп салды. Язылган текст астында шайтанның буталчык кулы куелган һәм дә ки законлы мөһере дә сугылган. Мөһер нигәдер икесе ике якка тырпаеп торган дуңгыз тоягын хәтерләтә иде. Мөхлиснең бу турыда хәзер тавыш чыгарып, сүз кузгатып торасы килмәде, билгеле. Күктән төшкән бәхетенә чиксез сөенгән, канатланган егет, акчаларны эләктереп, үзе әйтмешли, «гулянка»га чыгып чапты, ә гыйш-гыйшрәт (вампирлар бәйрәме) алдыннан берике яшь баланың башына җитеп, шуларның йөрәк майлары белән сыйланасына өметләнгән Иблис галиҗанәпләре исә чарлакта бер ялгызы гына утырып калды...

Тик ул ялгызлык озакка сузылмады.

3. Варвара һәм гөберле бака койрыгы

Чарлакка бер марҗа хатыны килеп керде. Керде дип әйтү дөрес булмас, өстерәлеп менде, икенче каттан. Җен урынына симергән һәм шуның нәтиҗәсендә шактый юанайган, бар җирен май баскан марҗа текә баскычтан, тирләп-пешеп, көч-хәл белән генә күтәрелде. Ул керүгә үк, чарлакны тынчу тән исе, кеше исе камап алды. Дөньядагы барлык исләрдән мәгълүм булган шайтан да, бу ят истән тәмам буыла язып, борынын өч бармаклы учы белән кысарга мәҗбүр булды. Марҗа Варвара исемле урта яшьтәге бер хатын иде. Ул кайчандыр химзаводта хезмәт иткән, болганчык еллар башлангач, заводтан китеп, вак-төяк сату эшенә күчкән. Ул вокзал каршында бәлеш яисә мантый, йә берәр урам кырында арзан ювелир әйберләре, ваклап кием-салымнар сата торган иде. Бүген исә сәүдә эше начар барды. Кеше берни дә алмый. Юеш салкында өшеп, җанын шайтанга сатырга әзер торган марҗага Мөхлис яшәп яткан йорт каршында гына әнә шушы ир заты очрады. Тормыштан зарланып торган марҗага иблис заты, әллә кызганып, әллә мыскыл итеп, кат-кат төрелгән бер кәгазь төргәк тоттырып калдырды һәм соңыннан: «Байыйсың килсә, менә шушы төргәкне каты итеп селке, селкегән саен шуннан акча коелыр!» – дип әйтеп-аңлатып китте. Чынлап та, төргәкне селкегән саен учка акча коелды, шактый күп җыйналды, бу марҗа шатлыгыннан айга менәрдәй булды. Ләкин кызыксыну хисе нигәдер учка коелган акчадан, ягъни хөсетлектән өстенрәк булып чыкты. Ә мосафир ир аңар: «Тик бер шарты бар: төргәкне сүтеп, ачып карый күрмә!» – дип атап әйткән иде. Юк, түзмәде, сүтте, ачты! Җү-ү-үләр! Сүтеп ачса! – акча урынына аннан ниндидер килбәтсез нәрсәләр – бака койрыгы, эт, мәче һәм аю тырнаклары коелды. Хикмәт шунда: алдан алган акчалар да каядыр эзсез югалдылар. Шундый мыскыллы хәлгә калган марҗа хатыны, бу хикмәтне аңларга теләп, ошбу йортка әлеге дә баягы шул каһәр суккан мосафирны эзләп кергән иде...

– Ә! Менә кайда син! – дип кычкырды ул, караңгыда эзләгән кешесен шәйләп алгач. – Дөрес килгәнмен икән! Синең монда кергәнеңне күреп калдым...

– Сез кем? – дип, коры гына каршы алдылар аны.

– Танымаган булып кыланма, сатучы апаң мин... Варвара... Фонтанкада киемнәр сатам...

– Таныдым, ни йомыш? – Шул минутта ук Варвара аңа барысын да сөйләп бирде.

– Мин сиңа нәрсә дидем?

– Төргәкне ачма, сүтмә, дидең...

– Ачасың юк иде, үзең гаепле.

– Ачтым шул...

– Шуның белән син килешүнең шартын бозгансың...

Марҗа кычкырып еларга тотынды. Алар шулай инде, марҗалар, еласалар, гел кычкырып елыйлар! Аны кабат кызганырлар да кабат акчалы төргәк китереп тоттырырлар дип уйлаган марҗа тагын ялгышты, бу юлы аңардан рәхәтләнеп, шаркылдап көлделәр генә...

– Карале, энем, тагын шуны кабатлап булмыймы? – дип үтенде аңардан хатын. – Биреп кара миңа тагын бер шанс, чынлап әйтәм, ачып карамас идем бүтән... Ярдәм ит! Өйдә өч укучы балам, гарип ирем ята... урында...

– Яхшы...

– Ай, рәхмәт яугыры! – дип сөенде марҗа. – Әйдә, яса тагын бер кат төргәгеңне, яса!

– Сабыр...

– Әйе?!

– Сине башкача сынап карарга булдым, – дип, кабат кармагын салып, ятьмәсен үрде шайтан. – Син кием-салым гына түгел, көмешкә дә сатасың бугай әле?

– Каян белдең?

– Анысы мөһим түгел. Табыш керәме көмешкәңнән?

– Так кына инде! – дип кул селтәде бичә.

– Мин сиңа шундый бер порошок бирермен, шуны кушсаң, көмешкәңнең күләме бермә-бер артыр, ә градусы беркайчан да кимемәс.

– Кая, бир!

– Мә! – Иблис марҗага ак төстәге порошок төрелгән бер чеметем кәгазь кисәге чыгарып тоттырды. Марҗа, аның белән нишләргә белмичә, кәгазь чатыннан коелгалап торган шул ак порошокны иснәп карады һәм ләчкелдәп төчкерергә тотынды. Төчкергәндә исә ул каты итеп төкерекләрен чәчте һәм аның көмешсу төчкерекләре шайтанның аксыл чыраена сибелде. Иблис чырайсыз калды. Шулчак «авторежим»да торган магнитофон, бар көченә акырып, рок-н-ролл чәчәргә тотынды, аның да әле иң җитезен һәм дә иң кәттәсен – Jaihouse Rock (Elwis Presley)! Порошок иснәү нәтиҗәсендә шактый хушланып, дәртләнеп киткән хатын, чарлакның сынык идәннәренә каты итеп баса-баса, гаҗәеп рәвештә биеп китте. Бер центнерлы гәүдәнең биюеннән бөтен чарлак дер селкенде. Урындыкөстәлләр, карават-тумбочкалар һәм хәтта түшәмдәге абажур марҗага кушылып биегәндәй тоелды, өстәл өстендә яткан киң аш тәлинкәсе исә, атылып китеп, шайтанның баш очыннан очып узды. Аннан ул диварга бәрелеп чәлпәрәмә килде. Марҗа хатын туктый алмыйча биеде. Ул чарасыз иде. Иблис (мыскыл итәргә аны куш!), көлә-көлә, кул чабып торды. Нәкъ менә шулвакыт Мөхлис яшәгән чарлакка Татарстан җөмһүриятеннән Гаян белән Фәния килеп төштеләр. Гаян Мөхлиснең үз әтисе, ә бичә аның яңа гына өйләнгән яшь хатыны иде.

Музыка бертуктаусыз үкерде. Бәхетсез марҗа, тыпыр-тыпыр килеп, каядыр юкка да чыкты...

4. Гаян гаҗәеп ачыш ясый
Гаян илле яшен тутырып килгән, озын, төз гәүдәле (фитнес клубтан башы чыкмый!), ак чырайлы, кара көдрә чәчле, заманча уйларга һәм яшәргә күнеккән күренекле бер ир заты иде. Акчалы, тормышы җитеш, Бөгелмә шәһәрендә банк филиалын җитәкли. Туган шәһәрендә аның йөз дә илле квадрат метрлы өч катлы кирпеч ташпулаты, үзәктә заманча җиһазланган өч бүлмәле зур фатиры бар, ә ике яруслы гаражында өч яхшы чит ил машинасы тора. Акчалы, бай кеше булса да, ул тормышта үзен тыйнак тота, бер дә юкка шапырынып йөрергә яратмый иде. Сак һәм шуның өстенә астыртын кеше иде ул. Шактый еллар бергә гомер иткән хатыны Гадилә үлеп киткәч, ул бер елдан соң Фәния исемле яшь һәм чибәр кызга өйләнде. Рәсми төстә түгел, әлегә никах белән генә яшиләр. Кызның паспортына язылышу мөһерен суктырудан курыкты банкир, чөнки хәзер яшь кызларга бик ышанып бетеп тә булмый, аерылышып, байлык бүлешеп, соңыннан адәм хурлыгына калдырырга да мөмкиннәр. Ул булачак хатыны белән фитнес клубта, тренажёрда мускулларын ныгыткан чакта танышты. Кызның акылына да, зиһененә дә кызыкмады, иң элек ул аның сылу тәненә, матур фигурасына, яшьлегенә кызыкты. Акыл ягыннан аның элеккеге хатыны һәрчак югары булды, алар бергә (Гадилә үлгәнче!) бер банкта эшләделәр. Табигате белән кызу канлы, тиз үпкәләүчән, югары амбицияле Гаянны Гадилә яшьтән үк гел күктән җиргә төшерә торды. Ирне, кеше буларак, хатыны тәрбияләде дисәк тә ялгыш булмас. Шуңар күрә дә ул хатынын, бик алай үлеп-бетеп яратмаса да, һәрвакыт хөрмәт итте. Бүгенге көндә Гаян ирешкән дәрәҗәдә, Гаян туплаган байлыкта исә мәрхүмәнең өлеше әйтеп бетергесез иде.
Мөхлис Гаянның бердәнбер улы һәм ышанычы иде. Анасы улын бик нык яратты. Баласын иркәләп-назлап, гел аның җаена гына торды. Ананың артык йомшаклыгы, бала нәрсә теләсә, шуны үтәргә тырышуы, баланың холкын шактый бозды булса кирәк, ул тора-бара, әзергә бәзер генә яшәүче «барчук»ка, ягъни иркә угланга әйләнде. Баланы артык яратырга ярамый, яратсаң да, яратуыңны бик сиздермәскә, аңа мөстәкыйльлек бирергә кирәк. Гаян да бердәнбер улының бәйсез булуын, бай атасына гына ышанмыйча, үз проблемаларын үзе хәл итәрлек чын ир-егет булып үсүен теләде. Шуңа күрә дә ул аны артык иркәләп ятмады, анасы үлгәч, Санкт-Петербургка престижлы югары уку йортына укырга җибәрде. Кертте, өч бүлмәле яхшы фатирда урнаштырып калдырды. Яшүсмерне тәрбияләүдә ул американнар ысулын кулланырга теләде. Янәмәсе, бала үсте, ул инде ата-анасыннан, нинди генә бай булсалар да, көтеп ятарга түгел, ә үз юлын үзе табарга тиеш. Ләкин яшьтән үк анасы тарафыннан иркәләп үстерелгән бала укуга, белем алуга битараф калган һәм хәтта семестрларын да япмаган. Дус ахирләре белән шау-шулы күңел ачулар оештырып яткан Мөхлисне, ай-ваена да карамыйча, атасы урнаштырып киткән фатирдан куып ук чыгарганнар һәм ул бичара менә шушында, шушы караңгы чарлакка, җеннәр оясына килеп елышкан. Бу чарлакның адресын аңар деканатта очраклы рәвештә генә таптылар...
Улының шушы тәмуг оясында көн күреп ятканына бик нык рәнҗеде Гаян. Аның хәтта күзеннән яшьләр килде, йөрәге әрнеде, сулышы кысты. Җитмәсә, үзе әнә өйдә дә юк, аның урынында ниндидер кеше белән исәнләшә дә белми торган бер сәер кунак утыра. Әрсез, салкын күз карашы һаман да яшь хатында булды һәм шуның белән ул болай да үз-үзен кая куярга белмәгән Гаянның нәфрәтен генә уятты...
– Хатыныгыз шундый яшь...
– Әйе, – дип тупас кына эндәште Гаян. – Мөхлис шушында торадыр бит? – Шушында.
– Кая соң ул?
– Тиздән кайтыр дип өметләник.
– Сез кем буласыз?
– Аның дусты. Евгений Ваганович.
– Узарга ярыймы? – Ләкин узыгыз, дип тә әйтүче булмады. Улы аркасында
ерак юллар аша газап чигеп килгән ир белән хатын, бер мескен кешеләр сымак, ишек катында басып калдылар...
– Ул сезнең килүегезгә ышанмый.
– Ә без менә килдек әле, – дип йомшарды Гаян, аңар хәзер, ничек тә булса, килеп туган киеренке хәлдән чыгарга кирәк иде. – Мин – банкир, бер айга ял алдым. Билгеле, ял йортына барырга да мөмкинлек бар иде, әйтик, Таиландка, Карловы Варыга, ә без менә, хатын белән уйлаштык та, Питерга, улыбыз янына килергә булдык. Бер очтан Эрмитажны, Пушкин музеен, Петропавловск крепостен да карап кайтырга уйладык... Ие... тәк... ярар, болай бусагада басып торып булмас, эчкә узыйк! Фәния, чәй көйләп җибәр, күчтәнәчләрне чыгар... әйдә... Малай кайтып җиткәнче, табын әзерләп, капкалап алыйк...
Фәния, көзге каршына басып, башта үзен көйләгәндәй итте – чәчләрен тарады, өсте-өстенә кершән сылады. Аннан, чыраен ертып, иске чүпрәк белән шакшы өстәл өстен сөртте. Килгән күчтәнәчләр берәм-берәм өстәлдә үз урынын алды. Хатын электр чәйнегендә су яңартып, чәйнең яңасын куеп җибәрде, ул чыж-пыж килеп, әкрен генә кайнарга тотынды...
– Мөхлис авырмый торгандыр бит? Укыйдыр? – дип сорады Гаян.
– Укый...
– Лекцияләргә йөри инде?
– Йөри... – Иблиснең бу коры сүзләрендә киная шактый җитәрлек иде,
билгеле.
– Евгений Ваганович!
– Әйе? – Гаян иблисне Фәниясе маташкан табын яныннан әзрәк читкәрәк
алып китте.
– Сүзем улым Мөхлис турында, билгеле. Бар курыкканым шул: акылына зәгыйфьлек килмәсен дим, якын кешем буларак, улым өчен борчылам. Соңгы ике-өч ай эчендә аның белән бөтенләй арабыз суынды...
– Аның телефонын урладылар...
– Исән микән инде? Кая йөри? Евгений Ваганович, сез мине аңлагыз, ул бит минем бердәнбер якын кешем, газиз балам. Аның да миннән башка якын кешесе юк...
– Анасы вафат, шулаймы?
– Каян беләсез? Ә... әйе... Аңлыйм... Мөхлис әйткәндер инде...
– Беренче хатыныгыз Гадилә моннан өч ел элек кенә вафат булган.
– Әйе... Авыр туфрагы җиңел булсын. Хатынымны бик нык ярата һәм хөрмәт
итә идем. Нишлисең бит, язмыштан узмыш юк, диләрме әле?! – Тик ятмыйсыз...
– Аңламадым?
– Яшь хатын алгансыз.
– Әйе, – диде Гаян, берникадәр уңайсызлану һәм шул ук вакытта горурлык хисе дә кичереп. – Улымнан биш яшькә генә олы.
– Бәхетле кеше!
– Әйе, мин хатыннардан уңдым.
– Хатыныгыз төшегезгә кермиме?
– Керә, еш керә... Ә нәрсә?
– Беләсезме, – дип серле генә эндәште шайтани зат, – мин, сез уйлаганча, гади
кеше түгел, мин – парапсихолог, маг, күрәзәче. Сезнең өчен яңалык әйтә алам... – Нинди? – Алар инде, сөйләшә-сөйләшә, Фәния чәй пешереп маташкан
табын каршына килеп үк басканнар иде.
– Сезнең беренче хатыныгыз Гадилә исән.
Бу сүзләрне ишеткәч, Фәниянең кулыннан чәшкәсе төшеп китте, ул бик нык
аптырап, бер иренә, бер Иблискә карап катты. Гаян, хатынын шушы чарлакка алып керүгә үк, бер сәер нәрсә сизенде: Фәния Евгений Вагановичтан һич кенә дә күзен ала алмады, аларның күз карашлары бер-берсенә берегеп каткан кебек тоелды. Яшь хатынының чит ирләргә битараф булмаганын белгән Гаян бу юлы тагын аптырашта калды. Евгений Ваганович карап торырга күренекле кеше булса да, инде шулхәтле күз төшәрлек, үзенә бер күрүдә үк гашыйк итәрлек ир заты түгел иде кебек. Сыек чырайлы, салкын канлы һәм үзеннән йөз чөерә торганрак адәм иде ул. Шулай да...
– Исән?! – дип кычкырды Гаян.
– Мөхлиснең анасы Гадилә ханым исән.
Ир белән хатын аптырашта калды. Гаян шуны аңлады: Гадиләнең исән
булуы турындагы хәбәр Евгений Вагановичның авызыннан фәкать Фәнияне котыртыр өчен генә яңгырады кебек. Һәрхәлдә, аңар шулай тоелды. Билгеле ки, Фәния котырмады, ләкин күңеленә шик корты бәреп керде.
– Гаян! – диде аңа хатын, – син миңа әлегә кадәр хатыным үлде, дип әйтә килдең! Ялганладыңмы? Кая ул, әйт миңа дөресен?
– Сез нәрсә! – дип чәчрәде ир. – Гадиләм минем күз алдымда үлде. Мин аны үз кулларым белән җирләдем, ул бит...
– Сез үлемнән куркасызмы? – дип, кинәт кенә сүзне икенчегә борды иблис. – Курка идем, – диде ир, – ә хәзер юк, курыкмыйм...
– Нишләп?
– Барыбызга да шунда китәсе...
– Табышмак...
– Әйе, табышмак, – дип алып китте ир. – Бу дөньяда ике зур табышмак бар: кеше үзенең ничек туганын хәтерләми һәм кайчан үләчәген белми...
Хикмәт монда Гаянның үлемнән курку-курыкмавы түгел иде, билгеле, Гаян яшьтән үк сәламәт булмады, бөер авыруы белән интекте һәм ул гомере буе вакытсыз үлүдән куркып яшәде. Хатыны үлгәч, ул берникадәр дингә бирелде. Көнгә биш мәртәбә намаз укымаса да, җомга намазларын үтәп, сәдака бирмичә калмый иде. Ул шулай итеп күңеленә тынычлык тапты, үлем турындагы сагышлы уйларын каядыр еракка, читкәрәк этәрә алды...
– Хатыным Гадилә турында сез шаярттыгыз гына, шулай бит?! – дип сорап куйды аңардан Гаян.
– Шаярттым, – дип төче елмайды иблис һәм серле генә тынып калды...
Фәния аларны табын артына чакырды. Утырыштылар. Ханым башлары кителгән ике шыксыз бокалга чәй ясап, шуларны ирләрнең каршысына китереп куйды. Гаян бик тәмләп чәй эчәргә тотынды, ләкин кунак чәйгә кагылмады.
– Евгений Ваганыч, әйдәгез, авыз итегез! Монда менә казылык та бар, Бөгелмәдән алып килдек! – дип кыстады аны бер катлы хатын.
– Аппетит качты, – диде иблис.
– Үлем турында уйлыйсыз, димәк, шуңар кәефегез дә юк?! – дип төрттерде Гаян.
– Ә сез юкка газапланасыз, – дип телләнде Фәния ханым. – Әтием әйтә торган иде, кызым, үлем турында уйларга ярамый, уйлаган саен, ул якыная гына, дип... Аңардан бик куркырга да кирәкми, үлем ул бары тик караңгылык кына, шулай бит?!
– Юк, матурым, син дөрес уйламыйсың, – дип бүлде аны ире. – Үлем ул яшәү дигән сүз. Кеше көнгә бер генә мәртәбә булса да үлем турында уйларга тиеш. Уйлый икән, димәк, ул – кеше, димәк, ул яши...
– Фәлсәфә коруы җиңел, – дип астыртын гына елмайды кунак. – Үлем якаңнан тотып алса, бөтенләй икенче төрле сайрый башлыйсың. Юк! Үлемнән куркырга кирәк, курку хисе – иң бөек вә иң олуг хисләрнең берсе ул. Ха-ха-ха!
Иблиснең шулай кинәттән генә көлеп җибәрә торган гадәте бар иде. Ул бу юлы иң арттагы теш казналарына хәтле күрсәтеп көлде. Аның бу хайвани көлүе өйдәгеләрне тетрәндерде. Җан түренә тоташ шом бәреп кергән Гаянның маңгаена тир бәреп чыкты...
– Мисал, – дип мәкерле уйларын уйнатып алды иблис. – Әйтик, сезнең улыгыз тиктомалдан гына сезгә мылтыктан атса, ягъни мәсәлән, сезне үтерергә җыенса...
– Улым? Минеме? – дип, бик нык гаҗәпсенде ата кеше. – Улыгыз!
– Бу мөмкин хәл түгел!
– Сез аны изге җан иясе дип уйлыйсызмы?
– Белмим, әйтә алмыйм, тик шуны яхшы беләм: минем улым беркайчан да андый коточкыч һәм мәгънәсез җинаятькә бармас!
– Тормышта моңа мисаллар күп: атасы – улын, улы атасын үтергән очраклар шактый. Адым саен...
– Тик минем улым...
– Улыгыз сезнең теләсә нинди явызлык кылырга әзер. Явызлык дөньясына тәүге адымын ясарга өлгерде инде...
– Булмас! Булмас гамәл бу! Сез кем соң?!
Алар, күңел кызулыгы белән, икесе дә берьюлы торып бастылар, менә күз карашлары очрашты. Гаян имәнеп китте: аның каршында җан һәм тән җылысы саркып торган адәми зат түгел, ә ниндидер бер үзгә зат, иссез-төссез җансыз курчак басып тора иде.
– Кем... сез?
– Явызлык вә яманлык илчесе.
Шулчак Гаян иблиснең аягына күз төшерде. Ялтыравыклы ботинканың баш-
башлары ярылып, ачылып киткән һәм аннан дуңгыз тояклары күренеп тора иде... – Фәния! Укы! Укы белгәнеңне! – дип кычкырды ул бар көченә. Ир һәм хатын, бер-берсе белән ярышкандай, бар белгән сүрәләрне укырга керештеләр. Үзен Мөхлиснең дусты дип таныткан һәм Евгений Ваганович дип таныштырган шайтани зат кинәт, зилзилә сымак, бөтерелергә, зырылдап әйләнергә тотынды.
Үкерде, акырды, чинады (рок-н-роллның куркыныч дәвамы иде бу!)...
– О-о-о! Уху-ху! Ха-ха-ха! У-ху!
Бу шайтани биюдән, иләмсез көлүдән өй ду купты, чарлакның тәрәзәсе
ачылып китте, черек рамнары дер селкенде. Тирә-якка төрле төстәге зәһәр утлар чәчрәде, кыска ялганышка дучар булган абажур, вак-вак очкыннар чәчкәләп, гөпелдәп сүнде. Иблис югалды – очып юкка чыкты, чарлак эче күз күрмәслек тирән караңгылыкка чумды...

(Дәвамы бар)

"КУ" 3, 2017

Фото: pixabay