Зәңгәр кыңгыраулар (дәвамы)

Романның башын монда басып укыгыз.

Көчледән дә көчлерәк
Классташ егетләр, Хәбибрахман белән Булаттан башкалар, СПТУда укыйлар. Район ерак булмагач, училищега барып-кайтып йөриләр. Хәбир бераз ачылып китте. Училищедан кайткач – терлекләр янында. Телевизордан барлык киноларны карап бара. Клубка чыкмый.
Хәбибрахман белән Булат Суворов хәрби училищесында укып йөриләр. Кайткан чакта игезәкләр янына киләләр. Киемнәре матур, бертөрле, хәрбиләрчә. Аларда ниндидер рухи көч тоела, аралашкач, күңел үсә. Тик сирәк кайталар. Хәбибрахман түш кесәсеннән ак йөзле көләч бер чибәрнең фотосурәтен еш күрсәтә. Горурлана. Минем матурым, ди. Яратуы, карточкасын кадерләп, сак кына тотуында ук күренә. Булат әллә шаярта, әллә чын сөйли: «Әнкәсе ишетсә, эләгә инде аңа. Надюшасы урыс затыннан», – дип елмая. Белмәссең Булатны, ул бит гел елмая, гел шаярта. «Хәбибрахман Баланлы тау түбәсендә таң каршылаганда, кояш чыгышын күзәтмәгән икән, сары чәчле Черемушка кызын күзләгән», – ди. Көлешәләр инде. Яшьлеккә ни аңа? Аннан бергәләп, клубка чыгып китәләр. Минвәли Зөлхәбирә белән көн дә очраша. Классташ кызлар арасыннан бер Зөлхәбирә генә авылда калды. Ә Суфия «Теплоконтроль»дә эшли, диделәр. Аңламый ул Суфияны. Ни өчен шулай тәкәбберләнеп үтә ул аның яныннан? Сыер савасың, диюеме икән?
Классташлар атна ахырында клубта күрешәләр. Суфия Зөлхәбирә булганда, башка төркемгә кушыла, ул китү белән янәдән килә. Шәһәрчә киенергә тырыша, әмма зәвык белмәгәнгә, бар кигәне котсыз күренә. Беренче карашка гына шулай. Үзе белән аралашканда, киеменә һич тә игътибар ителми. Ул күңелдәге бушлыкны очсыз сүзләре белән тутыра. Һәркемне авызына карата. Сөйләгәне җитди булмаганга, гел күңелле. Ә мәдәният йортында үзара кызык тапсаң табасың, тапмасаң – юк. Бәйрәм көннәрендә мәктәп директоры доклад укый, аннан укучылар көче белән әзерләнгән концерт куела. Гадәти көннәрдә, яшьлек хакимлек иткәнгә, уен-көлке үзеннән-үзе ярала, шуңа да рәхәт! Бер уйласаң, Суфия кебек юк-бар сөйләп көлүче, көлдерүче булмаса, шәһәрдән дуслар кайта дип очрашырга ашкынмасаң, клубта ни бар соң? Хәер, кино яратучылар атнаның һәр көнендә диярлек мәдәният йортында. Клуб мөдире Мәрдан инде карт. Нигәдер аны Мәрдан абый дип түгел, Мәрдан карт дип йөртәләр. Мөдир клубны ача да яба. Соңрак япсын өчен хәйләкәр егетләр өстәл уеннарында картлачка уен комары биреп, юри җиңеләләр. Җиңелсә, кәефе бетә – клуб ябыла. Сәнгать җитәкчесе концертлар булганда гына күренә. Тәртип – ташка үлчим. Авыл советы башлыгы клубта эшләргә кеше таба алмый. Сәнгать җитәкчесе вазифасында ике-өч ай эшлиләр дә ташлап китәләр. Сәгыйть Сәйфиев яшьләрне тәртип белән ял иттерә алган клуб хезмәткәренә колхоз кассасыннан өстәмә акча түләргә риза. Бары мәдәниятне ныклы куллар гына алсын! Суфия, әнисе клубта техничка булып эшләгәч, үзен хуҗаларча тота. Янәсе үз кеше!
Классташ егетләр военкоматта кат-кат тикшерелеп йөргән чакта, Хисмәтне армиягә яраксыз дип тапсалар, Хәбирнең быел ук китәчәге билгеле булды. Зөлхәбирә «Хәбирне дә алмасыннар иде» дип, чын күңелдән теләде. Өметләре акланмады. Игезәген армиягә озаткан көн әнисен мәңгелеккә озаткан көн кебек булды. Туганнан бирле гел бергә үскәч, туганыннан аерылу бик авыр иде аңа. Күңеле төште. Бер кешене дә күрәсе килмәде. Минвәли белән дә рәтләп аралашмады.
Ул көнне егет бик хисчән иде. Классташ егетләр көзге каткак юлдан куркып тормадылар, матайларын җигеп районга «Маленькая Вера» киносын карарга бардылар. Кайткач аракы эчтеләр. Барысына да кыюлык иңде. Зөлхәбирәне гел кочасы, үбәсе килде Минвәлинең. Ә кыз, киресенчә, аннан тайчанды. Аның күңеле мөлдерәмә сагыш кына иде. Көч-хәл белән егет кочагыннан ычкынып, кайтып бикләнде.
***
Зөлхәбирә бүгенге кичтә клубка чыгарга, Минвәли белән соңгы кичләрен бергә үткәрергә тиеш. Иртәгә Кадыйрлар йортында озату кичәсе була. Аның икенче көнендә үк Минвәлие ике елга армиягә китеп барачак. Зөлхәбирә ышанасы да килмичә, аш пешергәндә дә, табын җыйганда да тукталып- тукталып уйга калды. Мәрхәмәтсезме әллә бу дөнья? Әле май аенда гына әтисен урамда күргән иде. Җәй уртасында гына кадерле әнисе исән иде. Кара көздә бердәнбер газиз туганы да, ике елга аны ялгызын калдырып, китеп барды. Инде сөйгән яры Минвәли... Кызның күңеле катылана бара. Җиһанга ниндидер үпкә, язмыштан канәгатьсезлек туа. Тәлинкәләрен дә җитез-җитез юа. Нигә болай? Нигә минем белән генә шулай? Зеңгелди җиһан!
Кинәт кемдер артыннан кочты. Кыз акрын гына, аяк очына басып кергән егетне сизми калган иде шул. Куркынып башын борды һәм кочаклаучыны этеп җибәрде. Минвәли икән.
– Ай, нишлисең, ә? Ул кадәр җилпенмә инде, – диде үпкәләгән егет.
– Яле! – Кыз матур итеп кабат кочакларга үрелгән кулларны кабат читкә этәрде. – Аңламыйм мин сине! Мин берсекөнгә армиягә китәм, ә син кочаклатмыйсың да. Кил әле! – Минвәли кочагын җәеп, чын күңелдән елмаеп, Зөлхәбирәне кочагына алып үпмәкче булды.
– Минвәли! Син эчкәнсең дә, ахрысы?
– Аз гына ул! – диде шактый кәефле егет.
– Исе әйбәт үк килә.
– Каты итеп кочаклыйм әле.
Зөлхәбирә каршы килмәде, ләкин аңа бу әрсезлек һич тә ошамады. Минвәли Зөлхәбирәдән каршылык булмагач, иреннәренә үрелде. Тик кыз егетнең бу кыланмышын яратмады, үзеннән этә төште.
– Син мине тамчы да яратмыйсың, ахрысы. Китәм бит инде, син аңлыйсыңмы? Яратып каласым килә. Без синең белән каты итеп яратышканыбыз да юк.
– Без бик яратышабыз бугай. Тагы ничек итеп сөешәсе, ди егет белән кызга?
Минвәли елмаеп текәлеп торды да стенага кысрыклап, кызны үбә, назлый башлады. Утны сүндерде. Караңгылыкта бер мәлгә Зөлхәбирә югалып калды. Егет, кыз йомшарганнан файдаланып, караватка егылуның җаен китерде. Әүвәл курку, аннан ниндидер эчке тетрәнү Зөлхәбирәне бу җиһанда эретеп, зәңгәр диңгезнең йомшак, шаян дулкыннарында тибрәтәсе килә иде бугай. Ул дулкыннар, бер-бер артлы килеп, каршылыксыз бөтереләләр, бер-берсен үз иркенә ала-ала, әүшәләнә-әүшәләнә кушылалар... Минвәлинең көчле куллары кием эченә кереп ныграк капшый, назлый. Зөлхәбирә дулкыннар иркенә бирелә, тирәнрәк чума, рәхәтлеккә бирелә, диңгездә йөзә, бата... Ю-у-ук! Аңны ярып, уй керә: төпкә китәргә ярамый! Ул дулкыннар арасында батмас өчен салулап, ике куллап каршы көрәшә. Ул бит чалкан яткан килеш йөзә икән. Зур дулкын өскә менә, сулыш каплана. Чү, бу куркыныч йөзү! Борын төбендә мыш-мыш килеп бәргәләгән дулкын тәмам күмеп китмәсен, Зөлхәбирә! Ул көчле итеп сулыш ала:
– Әни!!!
Тирә-ягына карый. Ә анда диңгез төбендәге энҗеләр җемелди. «Өскә күтәрел!» Курку каяндыр көч тудыра: «Болай ярамый!» Ул, бар көчен җыеп, диңгез төбеннән күтәрелә – зур, куркыныч дулкынны җиңеп, тәмам өскә чыгу бәхетенә ирешә һәм сулышын томалаган уйнакчан, шул ук вакытта дуамал дулкыннан арыну белән йотлыгып сулыш ала. Кыз чарасыз каушый. Йа Хода, бу төш?! Түшен каплый... Төш түгел, чын лабаса. Тамак төбеннән көчле аваз күтәрелә:
– Юк! Кагылма! Кагылма! – Кыз егеткә суккалый, тагын да ныграк чәбәләнә. – Кыргыйланма инде!
Кызның бар тырышлыгы аягына басу иде. Ниһаять...
– Көтмәссең дә инде син мине, кызый! – Дулкынның көчсезләнүе иде.
– Көтәм, тик кагылма миңа! – Зөлхәбирә сикереп торып, аягына басты, утны яндырды. – Башка болай кыланма! – Кыз дуамал диңгездән дә хәтәррәк ярсый иде, шуңа тавышы да чамасыз көчле. Ул:
– Эчкәч, буеңа сеңдерә бел! – дип ярсып кычкырып җибәргәнен үзе дә сизми калды.
Мондый каршылык, дорфалык Минвәлинең мин-минлегенә тиде:
– Минме исерек?
– Мин алай димәдем. – Кыз үзенең дуамаллыгына уңайсызланды. Егеткә күтәрелеп карамый гына өс-башын тәртипкә китерде, караватны ипләде. Чәчелгән гәрәбәләрне җамаякка салды. Үзенең куллары калтырый, сер бирмәскә тырыша.
– Без клубка чыгабызмы? – Зөлхәбирә җавап көтмәде. Әйтүе дә болай сүз өчен генә. Өстенә киенә башлады.
– Син мине яратмыйсың! Яратсаң, болай итмәс идең. Китәм бит, син аңлыйсыңмы?
– Китсәң, кайтырсың, Минвәли! Көтәм, көтәм, көтәм!
Минвәли үпкәләп, Зөлхәбирәгә карап тора.
– Без чыгабызмы клубка? – дип кабатлый ишек төбендәге кыз.
– Ничек инде син, кунак кешене калдырып, үзең чыгу юлында беренче торасың. Мин кунакка килдем. Синең чыгып барышың, «бар кит!» дию белән бер. Мин синсез армиядә нишләрмен дип уйлап аптырап беттем. Ә син?.. – Минвәли бик каты үпкәләгән чырай ясады.
Зөлхәбирә үзен гаепле хис итте. Башын аска иде. Үзе мичкә сөялде. Мич бик кайнар иде, аркасына хәйран нык кызу үтә, әмма ул түзә...
Минвәли үзен җиңелгән итеп калдырасы килмәде.
– Киттем мин алайса. Сиңа мин китсәм дә, берни түгел икән. Аңлашылды! – Йөзенә нәфрәт чыгарып, ачу белән идәнгә лап-лоп басып, егет өйдән чыгып китте. Утлы ялкын мич эчендә түгел, Зөлхәбирә эчендә дөрли иде бугай. Тораташ сын басып торган килеш «янды». «Дык» итеп ишек ябылганга да байтак вакыт үтте сыман. Миңгерәгән баш, ахыр чиктә, үткән вакыйгаларны төш сыман кабат хәтердә барлады. Ышанасы килми: «Бу Минвәли идеме соң?» – дигән самими уйлар калка. Мәхәббәтле күңел күпме генә акларга тырышса да, вакыйга чын булып күз алдына килеп баса, тәнне калтыравык ала.
Кыз, тынлыкта башын аска иеп, зыңгылдаган зур дөнья каршында япа-ялгыз басып калды. Вакыт саны – кич, пешерде арканы мич, Зөлхәбирә аны тоймый һич. Бәхеткә, ярсыткыч көч янында көчсез, елак хис бар ич. Ул капылт кына кузгалды да әле яңа Минвәли үзен көчләргә теләгән караватка барып капланды һәм үксеп елап җибәрде.
***
Клубка килгәндә, Минвәлинең ачуы бик яман иде. Классташ егетләр, җаен туры китереп, тагын бераз кәгеп алдылар. Егетнең ярсу холкы басылды. Күңеле күтәрелде. Зөлхәбирә онытылды. Клубта «Ласковый май», «Мираж» хитларына биеделәр. Минвәли тирәсендә Суфия рәхәтләнеп бөтерелде. Күп тә үтмәде, Минвәли Суфия колагына нидер пышылдады да дуслары, классташлары белән саубуллашмый гына клубтан парлашып чыгып та киттеләр. Җыр озата калды:
Белые розы, белые розы...

Беззащитны шипы...
Бу ике яшь йөрәк өчен бернинди чикләр юк иде.
Зөлхәбирә боларның берсен дә ишетмәде, күрмәде. Ул елап арыгач, җәелмәгән урында клубка барырга дип кигән өс киемнәреннән йоклап киткән.
***
Озату кичәсенә Зөлхәбирә үзе барды. Минвәли килеп алыр дип көткән дә иде, ләкин ул күренмәде. Тәкәбберлекнең эзе дә юк, Зөлхәбирәдә горурлык бар иде. Әмма ул Минвәлигә булган саф мәхәббәтен дә, Кадыйр абыйсына, Мәдинә әбигә булган хөрмәтен дә горурлык белән бастыра алмады. Бер урамнан ун ел буе җитәкләшеп мәктәпкә йөргән өч кыз: Лилия, Суфия һәм ул Минвәлиләр йортына бергә килеп керделәр. Суфия бүген күңелсезрәк. Хуҗалар Зөлхәбирәгә аерым игътибар күрсәттеләр. Мәдинә әби кочаклап ук алды. Суфияның ачуын китерәсе килми иде аның. Шуңа да Мәдинә әби белән артык озак сөйләшеп тормыйча, кызлар белән бергәләп, табын артына ашыкты. Тик өстәлнең уң ягыннан түргә таба үткәндә, Суфия кинәттән Зөлхәбирә белән Лилиядән аерылып, Минвәлинең уң ягына утырды, Зөлхәбирәгә егетнең сул ягыннан урын калды. Зөлхәбирә Минвәли белән елмаеп исәнләште. Минвәлинең күңелендә дә ачу юк иде кебек. Ул да эчкерсез елмайды. Ә күзләре, күзләре... Анда ниндидер гаҗизләнү, әллә сагышмы, ниндидер уңайсызлану барын тойды. Туган нигезеңнән, әти-әниеңнән, туган илеңнән аерылу авырдыр дип, Минвәли урынына үзен куеп карады кыз. Кайтыр җиргә китсәң дә, җиңел түгел шикелле. Күңеле нечкәрде. Сөю тулы күзләре белән күңелдән генә түгел, тәне белән дә якынрак, терәлебрәк утырды. Суфия да, нишләптер, Минвәлигә елыша сыман тоела аңа. Ә Минвәли шәм кебек төз утыра. «Кичәгегә үпкәләгән, димәк, тамчы да җылылык юк!» Зөлхәбирә күңеленә үпкәле хисләр тулды. Килүенә үкенми, ләкин болай булырга тиеш түгел иде, түгел!
Ашадылар, җылы сүзләр әйттеләр. Зөлхәбирәгә дә сүз бирделәр. Ул: «Үзенә генә әйтәм мин!» – дип елмайды. Ошаттылар бу сүзен, алкышлап алдылар.
Яшьләр клубка чыгып биергә булдылар. Минвәли янәшәсендә атлаган Зөлхәбирәсен биленнән кочты. Кичәге һәм баягы үпкәләр кыз күңеленнән мизгел эчендә юкка чыкты. Минвәлигә наз тулы күзләрен төбәп карады: «Дус кына булыйк, бәгърем! Мин бит сине бик яратам!» Зөлхәбирә аның күзләренә караган саен, нигәдер Минвәли күзләрен читкә алды. Ә клубка килеп җитәрәк Суфия аваз салды:
– Минвәли, калып тор әле!
Минвәли туктап калды. Зөлхәбирә көтеп торыргамы, тормаскамы дигән сыман таптанып торды да, акрын гына атлап китте. Артка борылып карарга горурлык кушмый һәм ничектер уңайсыз да. Атлый торырга булды. Тик арттан тиз генә куып җитеп, биленә кул салучы булмады. Лилия читтән күзәтә иде. Килеп Зөлхәбирәне култыклады. Инде клубка килеп җиттеләр. Ул ишекне ачкан булып, артка борылып карады. Юл уртасында Минвәли белән Суфия әрләшәләр идеме – кызу-кызу әйткәләшкән сыман тоелды. Зөлхәбирәгә Суфияның кыланмышы ошамады, әмма сер бирмәскә тырышты. Лилиянең исә нидер әйтәсе килә, әмма җаен тапмыймы төбәп-төбәп карап тора да, нидер йоткандай итеп куя. Соңгы вакытларда өсте-өстенә килеп чыккан вакыйгалар Зөлхәбирәне күпмедер битарафлыкка әйдәде сыман. Суфиядан тамчы да көнләшмәде үзе. Хаксызлыктан уңайсызлану гына кичерде. Шактый гына торып, клубка кергән Минвәли кәефсез иде. Ә Суфия клубка кермәде. Зөлхәбирә бик сәерсенде. Тын көйгә Минвәли аны танцыга алды. Тик биегәндә, чын күңелдән үзен кочагына алмавы яхшы сизелде. Ни бу? Кичәге өчен шулай һаман үпкәсен оныта алмыймы? Әллә китәсе булганга, шулай күңеле сагышланамы? Шулайдыр, шулайдыр... Ул егетенең кулбашларыннан ныграк кысып, иңбашына башын салды. Рәхәт дулкында икәү тибрәнделәр. Бу клуб түгел, киң җиһан!.. Анда Минвәли дә, Зөлхәбирә генә...
Иртүк торып, булачак солдатны әти-әнисе, Зөлхәбирә, ике классташ егет Казанга озата киттеләр. Шундый авыр булды. Минвәлигә сыенып елыйсы килде кызның. Егетнең әти-әнисе янында улларын кочаклап, елап тору килешле түгел шул...
Кайтканда, киләчәктә каената булырга тиешле Кадыйр «булачак килен»гә булышырга вәгъдә бирде. Һәм сүзендә торды. Ярты еллап, чыннан да, нык кына булыштылар...

Дәвамы бар.

"КУ" 9, 2020

 Фото: pixabay