«Татар энциклопедиясе» битләреннән

ГАЛИЕВ Әнәс Касыйм улы (3.4.1920.
Арчар-ныКушлавыча. -26.7.1996. Казан),
язучы Казан финанс-икътисад технику-
мын тәмамлаганнан соң (1939) башта
Юдино һәм Дөбъяз р-ннарында. соңрак
Казанда налог инспекторы булып эшли
Бөек Ватан сугышында катнаша. 1942
елның сентябрендә Майкоп шәһәре тирә-
сендә барган бәрелешләрдә каты ярала
нып. әсирлеккә эләгә Фашист концла-
герьларындагы (Польша, Германия) авыр-
лыкларны үз җилкәсендә кичерә. 1945
елда Америка гаскәрләре тоткынлыктан
азат иткәннән соң. совет эвакогоспиталенә
озатыла. 1945 нең октябрендә Казанга
әйләнеп кайта 1946-70 тә (өзеклек белән)
ТАССР Финанс министрлыгы оешмала-
рында эшли. Беренче шигырьләре 1937 дә
басыла. Г. «Сөю» (1940), «Кыен юл*
(1958). «Тормыш бакчасында» (1960)
исемле шигъри җыентыклар авторы 1960
еллардан нигездә проза өлкәсендә иҗат
итә Фашист тоткынлыгының бөтен газап
ларын чагылдырган автобиографик ха
рактердагы «Йолдызлар шаһит* (1968).
«һәр солдатның үз язмышы» (1991) по-
вестьларын яза Финанс оешмаларында
эшләүче хезмәткәрләргә багышланган
«Намус кушканча» (1982) . «Җәза озак
көттермәде* (1994) повестьлары да әдип
нең тормыш тәҗрибәсеннән алынган.
«Авылдашлар* (1995) романында
фәлсәфи-психологик анализ аша кешенең
эчке дөньясын ачып бирә.
Әд Расих А. Язучы турында берничә
сүз Социалистик Татарстан. 1970. 5 апр .
Гыйләҗев А. Борма юллар аша
Социалистик Татарстан 1990 1 апр . Га
лнмуллнн Ф Авылдашлар кемнәр ачар?
Шәһри Казан. 1993 3 апр
Г. М. Габделхакова.
ГАЛИЕВ Әсрар Әбрар улы (16
10.1938, Әлки р-ны Түбән Биктимер а 13 8
1998. Лсниногорск ш ). язучы Казан ун
тын тәмамлый (1971) Укытучы, шахтер
булып эшли, республика һәм район газета
журнал редакцияләре 6-н хезмәттәшлек
итә «Төнге җыр» (1980) дин аталган
хикәяләр җыентыгында туган илгә
мәхәббәт, татар халкының милли
гореф-гадәтләре турын да с үз бара «Асыл
кошым минем» (1987)
повесты. «Көн яктысы» (1993) романы
шахтерлар тормышыннан алып язылган
1996-97 дә аның «Гали батыр* (1-2 кит..
1-4 томнар) исемле автобиографик повес-
ты дөнья күрә Г әсәрләренең геройлары
тормыш кадерен белгән, гадел, максатла-
рына ирешүчән шәхесләр
Әд Маннапов Ш Гали батыр оныгы
Казан утлары. 1998 N11
ГАЛИЕВ Гариф Закир улы (10.5.1903,
Самара губ , Бөгелмә өязе Урманай а
22.3.1985. Казан), язучы 1918 елга кадәр
«Галия* мәдрәсәсендә белем ала, соңын
нан Бөгелмәдә укытучылар семинария-
сендә укый 1928-41 дә «Сабанчы*. «Кол-
хоз газеты* г-талары. «Советлар канаты».
«Колхоз бригадиры* ж-ллары редакция
ләрендә җаваплы сәркатип булып эшли
1941-46 да - «Кызыл сугышчы», «Кызыл
Армия» фронт г-таларында хәрби хәбәрче,
җаваплы сәркатип. Сугыштан соңгы ел-
ларда «Кызыл Татарстан» г-тасы. «Сель-
ское хозяйство Татарстана* ж-лы редак-
циясендә. «Вәли ничек кызылармеец бул-
ды* дигән беренче хикәясе 1925 елда
«Эшче* г-тасында басыла. 1927 дә «Кы
зыл Армия хикәяләре» җыентыгы дөнья
күрә Иҗатында чагылыш тапкан төп тема
татар авылының үткәне һәм бүгенгесе
(«Еллар һәм кешеләр*. 1951. «Мин авыл-
ны яратам». 1960, рус теленә тәрҗемәдә
«Старый дуб*. 1976. «Җир турында җыр*
1980; «Без авылныкылар». 1982. «Истә,
һаман истә*. 1986) Балаларга багышлан
ган «Борчаклар сөенәләр» (1962).
«Чәчәкле малайлары* (1965). «Хикәяләр*
(1970) җыентыклары, авыл театрлары
өчен язылган бер пәрдәлек пьесалар
авторы Г бигрәк тә 1949 да Мөскәүдә рус
телендә. 1956 да немец телендә Дрезденда
басыл ган «Хаттан башланды» комедиясе
б-н таныла. Кызыл Йолдыз ордены б-н
бүләкләнә
Әсәр Сайланма әсәрләр. К.. 1961
Әд : Хәйри X Яңа авыл җырчысы
Казан утлары 1983. N5
ГАЛИЕВ Марсель Баян улы (8 10
1946. Азнакай р-ны Балтач а ). шагыйрь.
прозаик. ТРның атказ сәнгать эш леклесс
(1995) Казан ун-тын (1974) һәм
Дәвамы Журналыбызның 2005 ел. 3 саныннан басылып килә
Әдәбият ин-ты каршьшда Югары әдәби
курслар (Мәскәү. 1985) тәмамлый «Бе-
ренче карлыгачлар* (1972) исемле күмәк
җыентыкта беренче шигырьләре басыла.
1979 да «Еллар чалымы*. 1980 дә «Су
буеннан әнкәй кайтып килә» дигән
шигырь җыентыклары дөнья күрә
Шигырьләренә нечкә пснхологизм,
үзенчәлекле стиль хас Лирикасы көчле
гражданлык хисе белән сугарылган,
заманча яңгырашлы. Г.нен
1980 дә «Ул чакта* дип исемләнгән
беренче проза китабы басыла. Дөньяның
бөтен катлаулылыгьш. төрлелеген
аңлап, тормыш вагыйгаларын үзенчә
сурәтләргә омтылу, һәрдаим яңалыкны,
үзгәлекне табу Г әсәрләренең нигезен
тәшкил итә «Ерак урман авазы» (1981)
романында, «Нигез* (1984). «Алтын
тотка* (1988) повестьларында һәм
күпләгән хикәяләрендә Г «торгынлык
еллары*ның катлаулы сынауларын
узган шәхес образларын тудыра
Очерклар, ю.тьязмалар, татар язучыла-
рынмн әдәби портретларын үз эченә ал-
ган, үзенә бертөрле вакыт елъязмасын
хәтерләткән «Догалы еллар* (1998), чор,
заман, тарихыбыз турында фәлсәфи уй-
лануларын туплаган «Рух* (2005) китап
лары укучыларга яхшы билгеле. Г шу-
лай ук юмористик хикәяләр иҗат итә,
балалар әдәбиятында уңышлы эшли,
публицистик мәкаләләр б-н матбугатта
еш чыгыш ясый Аның әсәрләре рус,
украин, үзбәк, казакъ, чуаш һ.б. телләргә
тәрҗемә ителгән Кайбер шигырьләре
көйгә салын ган һәм популяр җырларга
әверелгән ТРның Г Тукан исем Дәүләт
премиясе лауреаты (2006) ТРның
Мактау грамотасы б-н бүләкләнә (1996)
Әсәр Сайланма әсәрләр 4 томда. К.,
1998-99
Әд Фәйзуллин Р Марсель Галиев
Казан утлары 1980 N8
Р. Х.Сверигин.
ГАЛИЕВ Фәнил Ислам улы (27 7
1939, Үзбәкстан АССРның Бохара
өлкәсе Каракүл ш ), язучы, ТРның атказ
юристы (1992). Рус телендә иҗат итә
Казан ун тын тәмамлый (1966) 1963-66
елларда Башкортстан АССРның
Хәйбул- лин р-ны прокуратурасында
тикшерүче булып эшли 1966-75 тә
Азнакай р-нында тикшерүче һәм
прокурор ярдәмчесе, 1975- 81 дә
Кукмара р-ны, ә 1981-85 тә Казан
шәһәре Идел буе районы прокуроры,
1985- 92 дә ТР прокуратурасының
тикшерү идарәсендә, ә 1992-94 дә
Теләче р-нында өлкән прокурор
вазифаларын башкара. 1994 тән Саба
р-ны юридик консультациясе адвокаты
Г ның әсәрләре детектив жанрда
язылган, аларнын нигезендә авторның
профессиональ эшчәнлегенә бәйле
вакыйгалар ята «Следы остаются* дип
исемләнгән беренче җыентыгы 1983 тә
басылып чыга «По следам призрака*
(1986), «Тайна лесногодома» (1989).
«Рас- сказы следователя Сомова» (1991),
«Үтерүче якында гына* (1994), «Искать
убий- цу* (1994) җыентыкларына
тупланган хикәя һәм повестьларында
катлаулы психологик һәм этик
проблемаларны күтәрә Г. М. Габделхакова.
ГАЛИЕВ (һидиятуллин) Шәүкәт
Гали улы (20 11 1928. Кайбыч р-ны Олы
Бакырчы а ). шагыйрь, ТРның халык
шагыйре (1995) Әдәбият ин-ты
каршында Югары әдәби курслар
тәмамлый (Мәскәү, 1961)
1949-53елларда «Колхоз бригадасы*
исемле Кайбыч район г-тасы
редакциясендә җаваплы сәркатип,
җаваплы редактор, 1953- 59 да «Чаян»
журналында әдәби хезмәткәр, бүлек
мөдире булып эшли. 1971-84 тә Та-
тарстан китап нәшриятының матур
әдәбият редакциясе мөдире Аның
шигырьләре республика
газета-журналларында 1948 дә басыла
башлый 1954 тә «Яңа көйләр* исемле
беренче җыентыгы, 1956 да «Кич ке
утлар* китабы дөнья күрә Г ның по-
эзиясенә нечкә лиризм хас
«Сөенечләрем, көенечләрем» (1961),
«Күңел күзе» (1963). «Чынлык» (1972),
«Тамчылар тамар чаклар* (1975),
«Баллада о колоколе» (М . 1976) шигъри
цикллары лирик моң белән сугарылган
Шагыйрь замандашларының
уй-фикерләрен эчкерсез бер җылылык
белән чагылдыра. Аның шигырьләрендә
авыл тормышы, халыкның
гореф-гадәтләре, яшьлекләре сугыш
чорына туры килгән буын вәкилләренең
кичерешләре, туган як табигате урын
ала. Г нең табигать һәм мәхәббәт
тугрындагы шигырьләренең образлы
яңгырашы, композицион камиллеге та
тар композиторлары игътибарыннан да
читтә калмый Аның шигырьләренә языл
ган «Раушаниям, бәгърем* (В
Хәбисламов муз ), «Утыр әле яннарыма»
(И Хисамов муз.) һ.б.лар популяр
җырлар булып китә. Г тормыштагы
һәртөрле кимчелекләрне, кире типларны
сатирик рәвештә тасвирлаган яки
кешеләрдәге аерым җитешсез-
лекләрдән көлгән күп санлы юмор һәм
сатира әсәрләре авторы буларак та
билгеле («Уены чыны бергә*, 1966; «Фи
кердәшкә», 1969; «Шалт,
Мөхәммәтҗан!». 1970 һ.б җыентыклар)
«Шәвәли» (1965), «Котбетдин мәргән*
(1971), «Заяц на за- рядке* (1980; Г -X
Андерсен исем Почет лы Диплом, 1982),
«Исәнме, дус!»(1985), «Кто играет на
курае?» (М , 1985) җыентыкларына
тупланган шаян шигырьләре балаларга
хас тапкырлык, шуклык, фанта-
зия белән тулы; җор, йөгерек телдә языл
ган «Минем беренче гомерем» (1997) ав-
тобиографик повесты «Илһамым
мәхәббәтем* исемле лирик язмалары
дөнья күрде. ТРнын Г Тукай исем Дәүләт
премиясе лауреаты (1972). «Почет Билге-
се» ордены, медальләр б-н бүләкләнә
Әсәр Шигырьләр, поэмалар Лирика,
юмор, балаларга К . 1978. Сайланма
әсәрләр Балалар өчен шигырьләр К , 1987:
Сайланма әсәрләр 5 томда К 2002
Әд Галиуллин Т «Коль сын земли
будь добр к её судьбе .» // Здравствуй.
поэзия! М . 1987, Хәким С. Юмор—ша-
гыйрьнең табигатендә // Үз тавышың
белән К.. 1969. Туфан X. Киләчәккә ба
рырлык иҗат // Социалистик Татарстан.
1972 19 апр . Юзиев Н. Әйтер сүзе бар//
Шигърият дөньясы К , 1981. Аху- НОВ Г
Шагыйрь ачкан дөнья / Казан утлары 1998
N11
ГАЛИЕВА Эльмира Рәкыйп кызы
(3.2.1954. Биектау р-ны Каракүл а ), әдәби
ят галиме, филол фән д-ры (2003). проф.
(2004) Казан ун тын тәмамлый (1976) 1979
елдан Казан, пед. ин гында укыта. 1991
дән татар әдәбияты каф мөдире. 1995 гән
тагар филология ф-ты деканы Хезм этләре
татар әдәбияты, әдәби тәнкыйть һәм
әдәби-эстетик фикер тарихына. 1920 30
елларда татар әдәбият белеменең бар-
лыкка килүенә һәм аның кысаларында
культура-тарих мәктәбенең формалашуы
һәм үсешенә карый
Хезм : Татар әдәбияты тарихы К .
1989 Т 4 (автордаш). Татар әдәбият
белемендә культура-тарих мәктәбе К..
2002
ГАЛИМОВ Әкрам Миннегали улы
(14.11 1892. хәзерге Казахстан Ресн-касы.
Тургай өлкәсе Кустанай ш . башка
мәгълүматлар буенча. Акмулла өлкәсе
Акмулла ш 7 8 1913, Оренбург губ Троицк
ш.). шагыйрь, журналист Татар һәм казах
телләрендә язган. «Рөсүлия*
мәдрәсәсендә (Троицк) белем ала. 1911 13
елларда беренче казакъ ж лы «Айкап* та
(1911-16 да Троицк шәһәрендә нәшер
нтелә) җаваплы сәркәтиб. төрле оештыру
эшләрен алып баручы. «Шура*. «Айкап»
«Кармак» ж-лларында. «Идел* г-тасын-
да «Чала татары*. «Кара туры егег* псев-
донимнары б-н чыгышлар ясый Мәкалә
һәм фельетоннарында казах халкының
артта калганлыгы турында яза. аны укы
ту-агарту зарурлыгын яклап чыга Казакъ
телендә чыккан «Яшьлек җимешләре»
(«Җасты жимктер!». 1912) исемле шигь
I>н җыентык авторы Руханилары каршы
юнәлтелгән. татар телендә язылган «Май
мәсьәләсе, яхуд Аңгыра мулла* (Троицк.
1913) пьесасы башта Кустанай шәһәренең
һәвәскәр театры сәхнәсендә соңыннан
һәвәскәр труппалар тарафыннан Уфа.
Троицк шәһәрләрендә уйнала Г.Тукай.
Абай шигырьләренә нәзыйрә яза Татар,
рус һәм Европа язучылары әсәрләрен (мәс
. Тукайның «Сөткә төшкән тычкан »- ын.
Байроннык «Шильон мәхбүсе* поэмасын)
казакъ теленә тәрҗемә итә
Әд Исмаилов Е.К. К вопросу казах-
ско-татарских литературных связей В
поисках нового. А-А , 1967: Искаков Б
Этапы развития казахско-татарских ли-
тературных связей Казахская литера-
тура и её интернациональные связи А А .
1973. Гафифи С. Шагыйрь Әкрәм Га
лимевнең вафат ы Шура 1913 N17.
Иннә лиллаһи вә иннә иләйһи рәжигун
Акмулла 1913. N28: Мәхмүтов һ Илялова
И Гыйззәт Б Октябрьга кадәрге татар
театры К.. 1988. Рәми И Г . Да\ тов Р Н
Әдәби сүзлек. К . 2001
А.М.Ахунов.
ГАЛИМУЛЛИН Фоат Галимулла улы
(21.3.1941. Кукмара р-ны Арпаяз а ) әдәби
ят галиме, филол фон д-ры (1999). проф
(2000). ТР. РФ ның атказ фән эшлеклесе
(1995. 2006) Казан пед ин тын тәмамлый
(1974) 1957-60 елларда Арпаяз авыл клу-
бы мөдире. 1960-62 дә Кукмара р-ны
мәдәният сарае каршындагы татар театры
җитәкчесе, 1965-67 дә КПССнын Кукмара
райкомы инструкторы. 1967 74 тә ТАССР
МС каршындагы телевидение һәм радио
комитеты дикторы 1974 тән Каын пед
ун-тында: татар әдәбияты каф укытучы
сы. тарих филол ф-ты деканы (1986 91)
татар әдәбияты каф мөдире (1995-2000.
2005тән) Берүк вакытта 1975 тән ресн-ка
радиосында «Тел күрке сүз* тапшыруын
атып бара. 1999 дан ТР Язучылар берлеге
идарә рәисе Хезмәтләре 20 йоз татар
әдәбияты үсешенең закончалыкларына.
1920 30 нче еллар татар әдәбиятын
өйрәнүдә эстетик һәм социологик катего-
рияләренең үзара мөнәсәбәтләренә, татар
әдәбиятын урта һәм югары мәктәптә укы
ту методикасына карый Мәктәптә
сәнгатьле укунын теория һәм практика
сына багышланган, урта мәктәп өчен та
тар әдәбияты дәреслекләре" авторы РТ
Дәүләт Советы депутаты (1999 дан)
Хезм : Укучыларны сәнгатьле укырга
өйрәтү К. 1988. Эстетика һәм социоло-
гизм К.. 1998. Эле без туганчы К . 2001
Эл Шәрәфнев Р Үткәннәр аша
бүгенгә Мирас 1999 N 1 Хисамов II Отзыв
на докторскую днгсертацню Ф.
Галимуллина Хәтер сатында. К 2004
Дмн1чы мыасе ымнарда