«Татар энциклопедиясе» битләреннән

ӘМИР (Әмирев) Мирсәй (Мирсаяф)
Мәсәлим улы (6.1.1907. Уфа губ. Эстар- летамак
өязе, хәзерге Башкортстан Респ касы Мәләүез
р-ны Җиргән а. 1.6 1980. Казан), прозаик,
драматург, җәмәгать эш леклесе, ТАССРныц
атказ. сәнгать эшлек лесе (1945). 1939-41
елларда Мэскәүдә М.Горький исем Әдәбият
нн-тында укын 1928-29 елларда "Кызыл
яшьләр" г тасы һәм "Авыл яшьләре" ж-лында
җаваплы сәркәтнб. 1931-32 елларда ТатЛОКАФ
идарәсе сәркәтибе. 1933-35 “Чаян" ж лы
сәркәтибе. 1936-37 - Татарстан кит нәшр-ты
матур әдәбият бүлеге мөхәррире. 1937-39
елларда репрессияләргә дучар була. 1941-44
Татарстан радиокомите тында әдәби
тапшырулар мөхәррире 1943 елда әдәби
хезмәткәр һәм хәбәрче булып “Ватан өчен ‘
фронт г-тасында эшли. 1926 елда “Авыл
яшьләре” ж-лында "Дуслар һәм дошманнар"
исемле беренче хикәясе басыла. Колхозлашу
хәрәкәте чорында авылдагы социаль
каршылыкларны публицистик пафос белән
сурәтләгән “Безнең авыл кешесе" (1933)
повестеннан соң. Ә. шул ук темага, атаклы
“Агыйдел" (1936. русчага тәрҗемәсе “Агидель"
М . 1948. Татар ака^темия театры спектакле.
1974, ТАССРныц Г Тукай исемендәге Дәүләт
премиясе. 1974) әсәрен язды. 1940 елларда
Бөек Ватан сугышы вакытында совет
кешеләренең батырлыкларын, тормышка,
туган җиргә мәхәббәт хисләрен публицистик
лирик планда тасвирлаган хикәя, очерклар
бастырды ("Исеңдәме". 1972). Ә драматургия
жанрына еш мөрәҗәгать итте. Бу өлкәдә иң
зур иҗади уңышы булып “Миңлекамал" (1944.
Татар акад театры спектакле. 1944) драмасы
санала Ил азатлыгы хакына үз җилкәләрендә
тормышның авырлыкларын татыган, нык их-
тыярлы. рухи яктан бай. оптимист күңел ле
татар хатын-кызының реалистик образын
тудырды. Сугыш чоры авылының хезмәт
энтузиазмын, батырлыгын, әхлак, мәхәббәт
проблемалары белән бергә үреп сурәтләгән
"Тормыш җыры" (1946; шул
ук театр спектакле. 1947), сугыштан соңгы
чынбарлыкка багышланган “Җыр дәвам итә"
(1947; шул ук театр спектакле. 1948). “Наилә”
(1947. шул ук театр спектакле. 1947).
"Гөлшаян" (1958; шул ук театр спектакле.
1958). ). Бөек Ватан сугышы елларында Казан
галимнәре тормышыннан “Профессор
Саматов" (1949), гаилә һәм мәктәп арасындагы
мөнәсәбәтләрне чагылдырган "Минем хатын"
(1955; шул ук театр спектакле. 1955).
гражданнар сугышы елларында авылдагы
кискен каршылыкларга корылган "Хөррият"
(1960, шул ук театр спектакле. 1960) героик
драма, комедияләре белән Ә. татар сәхнә
әдәбияты үсешенә сизелерлек өлеш кертте
Аның пьесалары шулай ук Башкорт академия
театрларында да уңыш белән барды. Ә.нең
юмористик стильдә язылган. мавыктыргыч
сюжетлы әсәрләре дә шактый; “Кысыр хәсрәт"
(1954) җыентыгы. “Пар күгәрчен" (1929),
“Хикмәтуллинның маневрда күргәннәре”
(1931). "Балыкчы ялганнары" (1971; русчага
тәрҗемәсе “Рыбацкие бай- ки". 1973)
повестьлары, фельетоннары Җиңел, йөгерек
телдә язылган кечкенә хикәяләре ("Батыр
исемле малай турында хикәяләр". 1941;
“Алдакчы бозау". 1940 һ .б.) Ә.не талантлы
балалар язучысы итеп танытты.
Сугыштан соңгы еллардагы иҗатының
казанышлары булып "Ялантау кешеләре"
(1954). аның дәвамы булган “Саф күңел" (1959)
романнары тора. Соңыннан “Саф күңел" (1964)
исеме белән басылып чык кан бу дилогия
сугыш чоры чынбарлыгы ның киң
панорамасын күз алдына китереп бастыра,
совет кешеләренең нык ихтыярлыгын.
фронтта да. тылда да фидакярлеген калку итеп
гәүдәләндерә. “Җан көеге" (1969) повсстендә
исә, язучы, куркак җанлы. дезертир бер
кешенең гыйбрәт ле язмышын бәян итә.
“Үзебез турында" (1971) исемле җыентыгында
әдәби тәнкыйть һәм публицистик мәкаләре
тупланган. Гомеренең соңгы елларында әдип
автобиографик материалга нигезләнгән
документаль повестьлар ижат итте "Без
балакай чакларда" (1979) Үсә төшкәч" (1981)
дигән өлешләре язучының утызынчы еллар
уртасына кадәрге тормыш вакыйгаларын үз
эченә ала. Трилогиянең дәвамы булган “Кичә
турында бүген” 2002 елда гына басылып чыкты
Ә И С Тургенев, В Г Королеико: А Е.Корнсйчук. Б
.1 Горбатов. Г Гулиа әсәрләрен татарча га
тәрҗемә итте Ә иҗтимагый-полн- тик
тормышта актив катнашкан әдип. 1937. 1961 68
елларда ТАССР Язучылар берлеге идарәсе рәисе
1963-71 дә РСФСР ЮС депутаты. 1963 67 да
РСФС Р ЮС Ирези диумы рәисе урынбасары.
1967 71 РСФСР ЮС рәисе урынбасары Ленин
ордены, ике тапкыр Хезмәт Кызыл Байрагы
ордснна ры белән бүләкләнде.
Әсәр : Сайланма әсәрләр: 3 томда К..
1966-67. Әсәрләр: 3 томда К 1987-88. Грехи
мосй молодосги. М , 1968. Курай. М . 1978
Әд.: Бикмухаметов Р Чистая душа
Литературная Россия 1967 6янв.;Гор- бунона Г!
Псред лицом новой действнтель- ности. М .
1978: Мустафин Р Образ иремени К . 1981.
Хатипов Ф Мирсәй Әмир К . 1964: Мусин Ф
Мирсәй Әмир Чор белән аваздаш. К , 1983,
Миңнуллин Ф Талантлар юлы Балта явызлар
кулын да К . 1991
Р.Х. Свернгнн.
ӘМИРИ (Әмиров) Гайнан Гыймадетдин
улы (25.8.1911. хәзерге Башкортстан Респ-касы,
Янавыл р-ны Яңа Уртауыл а.
I ю 1982 Уфа ш ) .............. 1р1 прозаик
публицист. РСФСРның (1969). БАССР ның
(1976) атказ. мәдәният хезмәткәре. Башкорт
телештә иҗат итә Башкорт псд. нн-тын
тәмамлый (1939) 19.30-32 елларда “Коммуна"
(Уфа ш ) г-тасында эшли, 1933-35 тә Кызыл
Армия сафларында хезмәт итә. Боек Ватан
сугышында кат паша 1940-50 иче елларда СССР
ФАнең Башкортстан филиалы Тарих, тел һәм
ә.ыбият ми тында. 1955-57 да "Әдәби Б.ин
кортстан” ж лы редакциясендә эшли 1930 иче
елларда тел байлыгы белән аерылып
торган, башкорт авылы тормышын тирән
психологнзм белән тасвирлаган “Яиы уй- зар"
(1932) исемле очерклар китабы. “Кәмһетелгән
Шәмсетдин, трудденһез Нуретдин" (1935)
исемле лирико-публи- цистнк поэмасы дөнья
күрә Ә поэзиясенең публицистик пафосы Бөек
Ватан сугышы елларында фольклор мотивлары
6-н баетыла " һалдат йөрәге" (1944) җыен-
тыгына кергән "Батырзар йыры". Волга йыры".
"Ерән кашка атканым җырлары аеруча
популярлык казана. 'Йәшәү шат лыгы" (1950),
'Йәшәү яны>" (1953). “Яззын бер тамсыһы'
(1964) исемле җыентыкларында
сугышчы-фронтовик- нын тыныч тормышка
кайту темасы, хезмәт рома1гтикасы чагылыш
таба Ә нең 1960- 70 нче еллар поэзиясендә
яшәү үзем, кешенең тормыштагы урымы
турындагы уйланулары тирән фәлсәфи
яңгырашка ирешә (рус теленә тәрҗемәсе
"Августов- скис звёэды” җыентыгы. 1981)
Башкорт халкынын милли герое- турындагы
“Са- лауат күпере** (1970-75) поэма монологы
башкорт поэзиясендә күренекле урын ала
“Моразым" (1961) исемле повестендә Ә милли
традицияләрне» һәм гореф-гадәт ләрнең
бүгенге тормыш шартлары б ң кар шылыкка
килүен кнекен рәвештә тасвир лый. Ә. балалар
өчен Август төнендә” (1936). “Байрак өсөн"
(1938). Алгын (1940) исемле хнкәя
җыентыклары. Труп мм 1.1 пцл (1941) Вә
ш (1942) I' ш әкияте" (1960) исемле шигырь
җыентык лары яза Ә М Гафуринен “Кара
йоззәр" повесте (В.Галимов белән бер лектә,
1937). Таштуый (1940) легенда сы буенча
эшләнгән инсценировкалар ав торы Очерклар
һам эсселар тупланган “Ак елкән” (1971)
исемле җыентыгында татар һәм башкорт
әдәбият һәм сәнгать әһелләре портретлары
урын алган 1 нче дәрәҗә Ватан сугышы. Кызыл
Йолдыз орденнары һәм медальләр 6-н бүләк
лангән.
Әсәр һайланма әсораар: 2 томда Өфо
Толпарлар. Өфо. 1976.
Әд Агиш С Башкорт язучысы Г Әми ригә 50 яшь
Совет аовбняты 1961 N9 Р Ы Ә.чнров
Дәвамы к иләсе саннарда
12.