ЯҢАЛЫКЛАР
ИЛБЛШЫ ФИКЕРЕ
Ике телне белү мөһим
Татарстан Президенты Минтимер
ШәЙмиев РФ Конституция Суды тара-
фыннан татар һәм рус телләренең тигез
күләмдә укытылуының Россия Консти-
туциясенә каршы килү мәсьәләсе кара-
луның республикабыз өчен мөһимлеген
ассызыклады Шуны исегезгә төшерәбез 16
ноябрьдә Конституция Сулы рес-
публикамын мәгариф учреждениеләрендә
ике дәүләт теленең бер күләмдә укытылуы
турындагы Татарстан законнары норматив
нигезләмәләренең леги- тимлыгын
таныды
Республикабызда ике дәүләт теле бул-
ганга, Конституциябез нигезендә без
лларнын икесен ое белергә тиеш “РФ
Конституция Судыпын әлеге мәсьәләне
чишүгә айлап якын килүе бик яхшы, ул
хокукллрыбы жы раслады,—диде Татар-
стан Президенты — Бу проблема мине бик
борчый иде,—дип сүзен дәвам итте ул
—Әгәр башка төрле карар кабул ителгән
булса, монын хәтта гаиләдә лә фикер
төрлелегенә китерүе бар иде Рес-
публикабызда барлык өйләнешүчеләр- нен
өчтән бере—катнаш гаиләләр, һәм алар
өчен дә бу проблема һәрвакыг кискен тора.
Ага аналарның кайберләре бала ике телне
дә белергә тиеш дип исәпли, икенчеләре
исә моны мөһимгә санамый Минтимер
Шәймиев фикереңчә, ике телне дә
белү—тынычлык һәм килешү юлы
Мәсәлән, оныкларның икс як
әби-бабайлары белән алар телендә
сөйләшүе гаиләләрне берләштерә, алармы
бәхетле итүгә булыша. Шунл күрә дә әлеге
мәсьәләгә мин конструктив якын кичәм.
Укучылар!а телне өйрәнү нинди зур йок
булып төшүе исә, икенче мәсьәлә Бу
республикабызда яшәүче башка милләт
вәкилләренә дә кагыла. Бе з программалар
ипләү һәм балаларыбызнын уку процессын
килештерелгән нигездә алып бару өчен дә
барысын да эшләрбез, диде Минтимер
Шәймиев
Без лазимнан баш тартырга
жыенмыйбыз!
РФ Конституция Суоынын респуб-
ликаларның үз теле язма рәвешен
мөстәкыйль билгеләү хокукына карата
чыгарган карарына Татарстан Президен-
ты М Шәймиев ү з мөзтәсәбәтеи белдерде
Анын фикеренчә. бу карар Татарстанны
әтеге проблема белән шөгыль- ләзгү
хокукыннан мәхрүм ИТМИ Димәк,
бу—киләчәктә әзеге мәсьәлә федераль
закон кабул итү аша лайга салынырга
мөмкин, дигән сүз
“Татар телен латин әлифбасына
күчерү турындагы карарны. I Бөтендөнья
татар конгрессы клрарларызз гамәлгә
ашыру йөзеннән. ТР Дәүләт Советы кабул
иткән идс. Әлеге карарларга Дәүләт
Советы да. Республика Президенты да,
албәпә инде, колак салмын кала алмады
Карар ни элек. ерак чит илләрдә яшәүче
татарлар йогынтысында кабул ителде
Чөнки аларга латин әлифбасы мирасы
буынназз-буынза күчеп килә Шулай ук
бүгенге көннәрдә күп кенә илләрдә латин
әлифбасы ззи- гезендәге инглиз телен
куллану да зур роль уйнады Әмма
республика эчемдә латин әлифбасына
күчүнсн ни дәрәжәлә вакытлы
булу-булмавы жәһәтеннән әлегәчә бердәм
фикер юк Мин, бу мәсьәләне ахыргача
уйлап бетерү өчен, кайда яшәүләренә
карамастан, ин элек татарларнызз үзләре
арасында уртак аклашуга килү очен вакыт
кирәк, дип исәплим Бу мәсьәләне
жснтскләп өйрәнергә кирәк Юкса без. бер
яктан, бөтен дөнья татарлары белән ру хи
бердәмлекне сакларга тырышып, икенче
яктан, калган барлык татарларны үзе-
бездән аерачакбы з—алар тагар телен кз|
риллицада. ә Татарстан латин әлифба-
сында өйрәнүне һәм язуны дәвам згтәчәк
Бүген Татарстан латинга күчкән
тәкъдирдә, мисал өчен. Башкортсган га
тарларына нишләргә (ә ачар бу респуб-
ликада миллионнан артыграк бит) ’ Бу-
Башкортсган парламентына якзз татар-
зар яиззз торчзн башка төбәкләрдәге зл
коннар чыгару органнарына тиешле карар
кабул итәргә кирәк булачак, дигән сүзме?
Ә бүгенге көндә татарларның күпчелеге
кириллицадан файдалана бит Бу. албәтгә.
латиннан баш тарпны анлатмый Мин
республика бу жәһәт- тән •кепериментын
ДӘ1С1М нпер»»чәк. дин уйлыйм Ул әзеге
мәсьәләне төптән аачау һәм карар кабул
итү өчен кззрәк. чөнки бирелә 7
миллионнан артыграк кеше яз мыш ы
гүрьшдл сүз бара' пие Илбош
ҖӘМӘГАТЬЧЕЛЕК ФИКЕРЕ
Латин әлифбасына кайтуны яклыйк!
МӨРӘЖӘГАТЬ
Газиз милләттәшләр!
Россия Федерациясенең Конституция
суды кабат безнен рухи мәнфәгатьләргә
туры килми торган сәяси карар кабул
итте 2004 елнын 16 ноябреннән сон татар
әлифбасын, телнен иясе булган татар
халкы үзе түгел, татар теленең яшәешен
һәм язмышын хәл итүгә тулы вәкаләтле
республика да түгел, ә халыкара хокукны
санга сукмаган һәм Россия
Конституциясен ихтирам итмәгән судь-
ялар билгеләячәкләр. Безнен мәнфәгать-
ләрне яклау өчен дәүләттә бер мөмкин-
челек тә калмады. Бу хәлдән сон. хәзер
барлык ышанычыбыз һәм өметебез бары
тик үзебезнең көчкә һәм ихтыярга бәйле
Мәгълүм хакыйкать: халыкара канун-
нар буенча һәрбер халык үзенең телен
һәм мәдәниятен үстерү юлларын ирекле
рәвештә сайлау хокукына ия. Татар
халкына латин имлясын тыю—шул хо-
кукка каршы һөжүм, дигән сүз. Әгәр мона
юл куйсак, алга таба республикаларның
дәүләт телләренә кинәнмәсләрме. татар
теле, гомумән, законнан тыш тел булып
калмасмы Бу һөҗүмнәрдән сон.
мәктәпләрдә уку-укьггуны тулысыңча
урысчага күчерүгә дә ерак калмый.
Татарстан Республикасын бетерүгә Рос-
сия җитәкчелеге, шул исәптән Дума,
ныклап кереште Аны Ульяновск өлкәсе
белән бергә кушып, Волга-Кама губер-
насы итү күздә тотыла Әгәр дә без каршы
тормасак, ул шулай булачак та
Латин имлясы бүгенге
көндә—халкыбыз һәм республикабыз
язмышы өчен көрәшнен алгы сызыгына
әверелде.
Гадел хөкем карарын без инде озак
көттек. Әлегә булган мөмкинлекләрне
ычкындырып, вакытыбызны әрәм итсәк,
дөнья мәдәниятенең төп ызаныннан
төшеп калуыбыз бик ихтимал. Үз сүзе-
бездә тора белүебезне күрсәтер вакыт
җитте Шуна күрә, кичекмәстән, мөстә-
кыйль рәвештә латин графикасын
үзләштереп, аны гамәли куллануга күчик,
мәктәпләрдә өйрәнүне дәвам итик, мат-
бугат битләрендә латин шрифтында язу
үрнәкләрен бирүне активлаштырыйк,
интернет сәхифәләрендә үзара язышыйк
Конституция судының гаделсез карарына
бездән җавап шул булыр Милли горурлык
тойгысы—ул безнен халкыбызга хас
сыйфат Аны’югалтмыйк!
“Латин фронтына” тупланыгыз!
" Җ о м г а " галетасы. Татар
халкының Милш Мәҗлесе. “Ийел-Ьрал"
иҗтччагый хлрәклте. Башкортстан
Республикасының татар иҗтимагый
оешмалары берлеге (БР татарларының 22
иҗтимагый оешмасы исеменнән), "Ватан"
җлигыяте (Мәскгу), “Туган тел"
җлчгыяте (Мәскзу), "Сарытау" татар
чяЬнияте үзәге (Сарытау), Мм клу Татар
яшкләре советы. һотснАоиья татар
серверы Т4Т4Ш.4Я.Я1'.
ЗУР ХЕЗМӘТКӘ-ЛАЕКЛЫ БӘЯ
Президентыбыз Минтимер Шәйми- ев
"Россиянен Милли Олимпы” бүләгенә лаек
булды.
Аңа милләтара һәм динара бердәмлек
булдыруы, Татарстанны Европа
дәрәҗәсендәге төбәккә әверелдергәне
өчен “Ел Президенты” исеме бирелде.
Башкалабыз Казан исә “Россия шә-
һәре—2004” дип аталды. Әлеге дәрәҗәле
премия шәһәр хакимияте башлыгы Камил
Исхаковка 20 ноябрьдә Мәскәүнен Кремль
сараенда тапшырылды.
Шуны искә төшерү урынлы булыр:
безнекеләргә мондый бүләкләр беренче
тапкыр бирелми. Президентыбыз 2001
елда да “Ел Президенты” дип аталды. 1995
елда ук Камил Исхаков “Ел мэры” исеменә
ия булды.
“Россиянен Милли Олимпы” премиясе
төп иҗтимагый бүләк санала. Аны гамәлгә
куючылар федераль хөкүмәт, “Өченче
меньеллык” фонды, Фәннәр академиясе,
Сәүдә-сәнәгать палатасы, Сәнәгатьчеләр
һәм эшмәкәрләр берлеге, Бөтенроссия
күргәзмә үзәге
ТАТАРСТАН МАТБУГАТЫ ХАЛЫКАРА
КИ МӘЛДӘ ЭШЛИ
Мәскәүнен Бөтенроссия күргәзмәләр
үзәгендә XII халыкара "Матбутат—2005”
күргәзмәсе узды. Анда меңнән артык ва-
кытлы матбугат чаралары,
типографияләр, мәгълүмат агентлыклары
катнашты.
Әлеге күргәзмә-форум кысаларында
"түгәрәк өстәл”ләр узды Россиянең төрле
төбәкләреннән килгән журналистлар һәм
чит ил матбугаты вәкилләре Россиядәге
медиа-базар, нәшрият бизнесы турында
сөйләште.
Әлеге зур чарада Татарстаннан “Тат-
медиа” агентлыгы да катнашты. 70 кә
якын мәгълүмат чарасын берләштергән
стендны тәкъдир итүдә "Татмсдиа" аген-
тлыгы генераль директоры Вазыйфала-
рын башкаручы Ф Шаһиәхмәтов, Та-
тарстан Дәүләт Советы Рәисе урынбасары.
Журналистлар берлеге рәисе Р Ратникова.
РФ Дәүләт Думасы депутаты Ә Кармиев һ
б. катнашты.
Очрашулар барышында “Россия Фе-
дерациясендә матбугат чараларына һәм
китап басуга дәүләт ярдәме турында”гы
федераль законның гамәлдән чыгуы
җәһәтеннән зур сөйләшү булды. Ф Ша-
һиәхмәтов төбәкләрдә матбугат чарала-
рына ярдәм күрсәту буенча җирле канун-
нар эшләү кирәк булачагын белдерде.
‘Татмедиа ’ агентлыгының “Татарстан
Республикасы матбугаты" экспозициясе ин
яхшы дип табылды һәм безнекеләр XII
халыкара күргәзмәдән диплом белән
кайтты.
МӘСКӘҮДӘ-ТАТАР СЪЕЗДЫ
27 ноябрьдә Мәскәүдә Башкортстан
татарлары съезды булды Мәскәү татар-
лары милли-мәдәни мохтәрияте бинасы
булган Асадуллаев йортында үткән әлеге
чаранын кон тәртибендә төп мәсьәлә
Башкортстан татарларының региональ
милли-мәдәни мохгариятен гөзү һәм
әлбәттә, закон нигезендә теркәлү1 УЗУ
Съездга Башкортстаннын 31 райо-
ныннан килгән 150 делегат тарафыннан
кабул ителгән резолюциядә региональ
мохтәрият төзелү сәбәпләре күрс.пслг.ж
Документта мондый юллар бар "Берен-
чедән, республикадагы Татарлар—Россия
Федерациясендә “үз" республикасыннан
читтә яшәүче ин күп санлы жәмгмнть
(миллионнан артык кеше анда) Икенчедән.
Башкортстаннын бүгенге җитәкчелеге
республикадагы барлык халыкларның
хокукларын тигез күреп, татарларның
милли мәсьәләләрен шул нигездә чишәргә
теләми һәм, кызганыч ки. җирле хөкүмәт
татарларнын закон нигезендә үзләренә
милли-мәдәни мәсьәләләрен чишү,
мәнфәгатьләрен кайгырту өчен
үзоешуларына каршы чыга Шул сәбәпле,
оешу съездын Мәскәүдә уздырыр!а булдык
Республика хакимиятенең кысуына да
карамастан, республика район һәм
шәһәрләрендә татарларнын 31 җирле
милли-мәдәни мохтәрияте оешты Өч елга
сузылган суд тикшеренүләреннән соң 2003
елда теркәлү узган Уфа милли- мәдәни
мохтәрияте тагар халкының мил-
ли-мәдәни мәнфәгатьләрен яклау һәм
үстерү буенча эшен башчан җибәрде"
БТК Башкарма комитетының Россия
Федерациясендәге татар иҗтимагый
оешмалары белән эшләү бүлеге мөдире
Фәрит Уразасв сүзләрснчә. Башкорт-
станнан делегатларны татарлар съездына
җибәрмәскә тырышуларына ы кара
мастан, алар “Бердәм Россия" партиясе
съезды узган бина янышта пикет белән
чыгып (съездмын анысына, әлбәттә.
Мортаза Рәхимон га килгән), таләпләрен
җиткергәннәр һем икән шарт 11ры на туры
китереп, региональ милли- мәдәни
мохтәрият төзүгә һәм теркәтүгә
ирештеләр Фидакарьлекләрен күрмәү
мөмкин түгел, билгеле Башкоргсглнла- гы
татарлар өчен генә түгел, гомумән, тулаем
татар тарихы өчен дә үзенчәлекле вакыйга
6\ ШУНЫСЫН да ассызык ларга кирәк
Россиядә 1996 елдан бирле милли мәдәни
мохтәрнятләр турында закон гамәлдә
булса да. хәзерге көнгә кадәр
Башкортчамда әлеге законның эшли
алганы юк иде Шулай итеп. Башкортстан
җирендә дә закон кысаларым
да татар мәнфәгатьләрен кайгыртучы
янача, конструктив эш башланды
АЫРЧЫ ЮБИЛЕЕ
Казаннын С Сәйдәшен исемендәге Зур
концерт залында Татарстан. Каракалпак
һәчз Россиянен халык артисты Зилә
Сөнгатуллинанын 55 яшьчек юбилеена
багышланган тантаналы кичә узды ТР
Прсмьер-чинистрынын беренче
урынбасары Равил Моратов юбилярны
республика җитәкчелеге исеменнән кот-
чап. Татарстан Президенты Минтичер
Шаймиевнең Рәхмәт хатын укыды. “Сез
талантыгыз һәм башкару остачыгыгыз
белән тамашачылар күнелсн Татарстан
һәм Россиядә генә түгел, ә ерак чит
илләрдә дә яулап ачлыгыз Яшь сәнгать
әһелләрен тәрбияләүгә Сез керткән атеш
әйтеп бетергесез зур", диелә республика
җитәкчесе котлавында
Кичәдә Зилә Сөнгатуллина һәм анын
шәкертләре, шулай ук Прага опера сту-
диясе солисты Эдуард Трескин башка-
руында операдан арияләр һәм романслар.
халык җырлары ингыпалы
Зилә Сонгатуллина 1973 елда Казан
дәүләт консерваториясен тәмамлаганнан
сон зур сәхнәгә аяк басты Ул Муса Жәлил
исемендәге Татар дәүләт опера һәм батет
академия театрында куелган операларда
төп партияләр башкарды. Габдулла Тукай
исемендәге дәүләт премиясенә лаек
булды
Бүзен профессор Зилә Сөнгатуллина
Казан дәүләт консерваториясендә җыр
кафедрасына җитәкчелек игә, тәҗрибәсе
Һәм белемен яшмәр белән уракчаша
АЛИШ ИСЕМЕНДӘГЕ БҮЛӘК
Каһарман язучы Абдулла Алиш исе-
мен мәңгеләштерү һәм балалар әдәбия-
тын тагын да үстерү ниятеннән берничә
ел мюк Гятарсязш
Язучыларбсрлегсязу чынын туган ягы
булган Спас районы хакимияте белән
бергә әдзш исемендәге бүчәк булдырган
иде Ул балалар өчен язылган әсәрләре,
китаплары өчен һәр ел саен балалар я
зучыларына бирелә Быел исә бу
мәртәбәле бүләккә балаларга язылган
шигырь китаплары өчен шагыйрә Мәрзия
Фәйзуллина (уч күпьеллык иҗаты
дәверендә балалар әдаби- ятын үстерүгә
зур өлеш керткән кеше) "Сабантуй
газетасында зшләүче шагыйрә Йолдыз
Шәрәпова. баталар китапларын нәшер
итүдә зур казаззыиг- лары һәм соңгы
елларда А Алиш иҗатын укучыларга
җиткерүдә нәтиҗәле чичәнчеге өчен
"Мәгариф" нәшрияты коллективы
(директоры —М Жалнл исемендәге
бүләккә лаек булган шагыйрь Мөдәррис
Вәлиен) лаек дип табылды Шунысы
күңелле А Алиш исемендәге бүләкне
лауреатларга язучының туган төбәгендә
тапшыру күркәм гадәткә
әйләнгән. Шушы максат белән 5 ноябрь
көнне Татарстан Язучылар берлеге рәисе
Фоат Галимуллин җитәкчелегендә бер
төркем язучылар— Галимҗан
Гыйлъманов. Мәрзия Фәйзуллина.
Йолдыз Шәрәпова, Мөдәррис Вәлиев, Әхәт
Хафизулла һәм күренекле җырчыбыз
Рабига Сибгатулли- на белән композитор,
баянчы Фәрит Хаты йпов Спас районына
юл тоттылар Аларны район хакимият
башлыгы Камил Әсхәт улы Нугаев каршы
атлы
Башта язучылар А. Алиш туган Көек
авылында булып (башка елларда лауре-
атларга бүләкләр дә шушында тапшы-
рылган). анын һәйкәленә чәчәкләр сал-
дылар Аннан сон язучылар А. Алиш
укыган Ямбакты авылы урта мәктәбендә
укытучы һәм укучылар белән очрашты
Лауреатларга Абдулла Алиш исемендәге
бүләк тапшыру тантанасы да шушында
узды Язучылар, балалар алдында чыгыш
ясап, үзләренең яна шигырьләрен укы-
дылар. мәктәпкә китапларын бүләк ит-
теләр, мәктәп музее белән таныштылар.
ИСЕМНӘРЕ-КИТАПТА
“XXI гасыр хәирия фонды" оешмасы
Мәскәүнен "Авангард" нәшрияты белән
берлектә Казан шәһәре хакимияте ярдә-
мендә "Гордость города Казани" дигән
русча-инглизчә энциклопедик басма
әзерли. Әлеге китапта бүгенге көндә
исән-сау ижат итүче йөздән артык күре-
некле шәхеснен исеме урын алачак.
Бу китап Казан юбилеена килгән
кунакларга, шулай ук республика китап-
ханәләренә һәм татар диаспораларына
тапшырылачак.
КОТЛЫЙБЫЗ!
Мәдәният өлкәсендәге хезмәтләре
һәм күп еллар буе уңышлы эшләгәне өчен
Татарстан Республикасы мәдәният
министры Тарханов Илдус Габдрах- ман
улына. Россия Федерациясе Президенты
Указы нигезендә. "Россия Феде-
рациясенең атказанган мәдәният хезмәт-
кәре" дигән мактаулы исем бирелде.
Күпьеллык нәтиҗәле фәнни-педаго-
гик эшчәнлеге өчен Башкорт дәүләт
университеты укытучылары татар теле
һәм әдәбияты кафедрасы профессоры
Поварисов Суфиян Шәмсетдин улына,
татар теле һәм әдәбияты кафедрасы
мөдире Сибәгатов Радик Гали улына
“Татарстан Республикасының атказанган
фән эшлеклесе" дигән мактаулы исем
бирелде.