ГАСЫР БАШЫ ШИГЪРИЯТЕННӘН

Сәетгәрәй Еникеев (1889- 1914) Уфа шәһәрендә туа. Реальное училищеда укыганда ук үпкә авыруы белән авырый башлый һәм шуннан савыга алмыйча, бик ашьли үлеп кию. Ул оч кенә шшырен бастырып олгертои (кульм 1ма хәлендә ка.п аннарынын язмышлары билгесез). Болгар кызы Күрәм мин: зифа буй һәм пәрдә үтәли Җем-жем кара бөдрәле сачлорен. Фәрештә сынлы йөрүләрен һәм атлавын Бүтән юк. кайвакыт ишетәм сүзләрен Онытып дөньяны. Тынлыйм мин аны. Әллә бер көмеш агачының яфрагы Җилпердиме диеп Уйлыймын, жаный Күтәрде ул кинәт каплаган пәрдәсен. Таш һәйкәл мин булдым һәм каным урнымда. Болыт тик сачләрсн һәм ай тик шәүләсен. Таң нурын күрдем мин анда Сөй мине, (абыныйм сиңа, гашыйк, дидем мин Шәригать, диде ул һәм япты йөзләрен Мин калдым батынып. тәкьрар кыйлдым Шәригать!. дигән сүзләрен •Аң». 1913 ei 21 сан Үткән гомер искән жил... ( Үттн иинупча/> тлзсирс Исеңдәме, жанкай диңгез текә ярлары Ье тнсң ак г ык исәнләшү дулкыннарның шау лавы Хәтереңдәме синен суырып гыйшык атуын эчкәнен Эчкел. жаный. син дә диеп бәңа һәм дә әйткәнен Оныттыңмы дулкыннарның безнең зарга кушылып Акканнарын төрле якка диңгез буйлап ишелеп Исеңдәме... без киткәндә Чулпан сүнеп, таң атты, һәм дә гүзәл былбыл сайрап безне моңлап озатты! Исеңдәме, җилләр орып... туздырды сачләреңне... Хәтереңдәме суырып үбеп сөрттем бән яшьләреңне Исеңдәме, актык күрешү, минем яшьле күзләрем... Оныттыңмы... егьлап-егьлап бәңа әйткән сүзләрең... Шул сүзләрне искә төшереп... икәү торган урында Торам инде мин ялгызым... диңгезнең шул ярында һаман шулай диңгез шаулый, дулкыннар ярга бәрелә — Диңгез өсте., диңгез буе... һаман күренә. . ~ Кызара офык калтырый диңгез... яктыра башлый... таң җитә; Шулай һаман былбыл сайрый... таңны тәбрик итә Шулай һаман элгәргечә. . һичнәрсә кузгалмаган — Кузгалмаган, шулай тора — киткән үтеп тик заман. «Аң». 1913 ел. 24 сан Тәфтиләү (Җәйге тәэсирләрдән) Сайра .. сайра. . әй сандугач... сайра... жуат. күңлем ач' Сайра, яңгырат., ачылсын гөлләр, чәчәк ярсын алмагач! Тәрәзәмне киң ачам да... тыңлыйм матур сайравың. Моңлы таушың әйтә миңа дөньяда ни калганын... Сайра сайра. . әй сандугач, ерак таулар артында. Сайра шунда күрнеп торган җаныем йорты каршында. Белсен жаныем жир йөзендә яз яшәреп житкәнен. Белсен, сагынып көтәм аның тау башына килгәнен! Сайра . сайра, әй сандугач сайра... жуат, күңлем ач... Сайра яңгырат, ачылсын гөлләр, чәчәк ярсын алмагач! «Аң».1914 ел. 1 сан Фәрит Ибраһимов (1893 — 1943) Чыгышы белән республикабызның Балык Бистәсе районы Түбән Ырга авылыннан. «Уйларым» һәм «Өмндемнен нурлары» исемле китаплары (Казан, 1912) белән шагыйрь булып ганыла. Аерым IIIHI ырьләре «Ан», «Сөембикә». «Себер» кебек ■ азета-журналларда басыла, берничә поэмасы да бар... Ф. Ибраһимов Октябрь революциясен икеләнүсез кабул итә. 1919 елда партия сафларына керә. 20 еллардан башлап Ташкент, Сәмәрканд якларында яшә1ән, югары уку йортларында укыткан. Уй Кайда китте (соң бу) уй? Язалмыйм мин берни дә— Керсә дә, юл табалмыйм, Фикер-уйлар керми дә. Языйм дисәм, качадыр Күңелдәге хәзинә Торса — разый буламын Хәзинәмнең әзенә. Барыбер булмам вели*. Ьср җай торсам яратам; Лакин ул да булмыйдыр. Ни иле кайгы таратам? Тукта, булмас микән дип. Карыйм әле тырышып. Тик утыру ярамый Бер урында бөрешеп Башка нәрсә кирәкми. Халкым какмый караса. Сызган кара буявым Татарыма яраса. Бар өмидем шул гына Әй. ходаем! Бирсәнә! Качма, фикерем' Син дә кил. Уем. зинһар, килсәнә' Белеп тор. уй-фикерем. Әрәм булмый килгәнен. Яхшы жнргә таратып. Начар җиргә бирмәмен Кадереңне бик белеп. Бер дә каршы сүз әйтмәм. Кирәкмәсләрне язып Юкка сүзне күбәйтмәм. Сүзем ялган булмыйдыр. Ышан, фикрем. ант итем! Җавабын әйт. килмәсен! Мин дә килмәскә китәм К иләм дисән әгәр дә. Көтәм, фикрем. белеп тор! Ушбу көннән капкама Ялындырмый килеп кер! Шагыйрь тормышы Ходай бирсә шагыйрьгә бер йөрер юл. Табып алса язар бернәрсәне кул. Теләвенчә чыга калса шигырь дә. Гаме калмый ша1ыйрьнен бер дә. бер дә Була барча галәммен бәхтияры*. Гүя кергән куенга яхшы яры Шулай ук һәм анар хәсрәт тә жннел. У най юллар белән бик гиз дә килер Әгәр тапмый гажиз булса язарга. Колакка һични ксрмәсә базарда. Яки тапкач язалмыи булса гажиз. Сугып китсә башыннан уйны фалиж. Була ашар бәген дөнья җәһәннәм. Бизә күнел авыл, сәхра. шәһәрдән. Торырга һич теләми бер минут та. Бу дөньяда янадыр тереләй утта Бар иде... Бар иде дустларымнан файда көткән Заманнар га хәзер дә инде беткән. Суынган гөл күнел «Дустмын'» дигәннән. Минем башны кулы берлән игәннән Вали изге Бвхтняр бәхсглссс Фалиж паралич Барыбер булмам вели*. Ьср җай торсам яратам; Лакин ул да булмыйдыр. Ни иле кайгы таратам? Тукта, булмас микән дип. Карыйм әле тырышып. Тик утыру ярамый Бер урында бөрешеп Башка нәрсә кирәкми. Халкым какмый караса. Сызган кара буявым Татарыма яраса. Бар өмидем шул гына Әй. ходаем! Бирсәнә! Качма, фикерем' Син дә кил. Уем. зинһар, килсәнә' Белеп тор. уй-фикерем. Әрәм булмый килгәнен. Яхшы жнргә таратып. Начар җиргә бирмәмен Кадереңне бик белеп. Бер дә каршы сүз әйтмәм. Кирәкмәсләрне язып Юкка сүзне күбәйтмәм. Сүзем ялган булмыйдыр. Ышан, фикрем. ант итем! Җавабын әйт. килмәсен! Мин дә килмәскә китәм К иләм дисән әгәр дә. Көтәм, фикрем. белеп тор! Ушбу көннән капкама Ялындырмый килеп кер! Әгәр килсә берәү «Дустмын!» дип әйтеп, Мина ялган планнарны киңәйтеп,— Нидер, белмим, яныма шул вакытта Килә дә «Син ышанма!» дип бирә әйтеп. Гыйззетдин Исәнбирдин (1888—1968) Башкортстан әдәбиятчылары хәбәренә караганда, бу шагыйрь шул реснублнканыц Чакмагыш районы Аблай авылында туып үскән. 1910 елда атаклы «Галия» мәдрәсәсен тәмамлагач, авыл мөгаллиме булып китә һәм гомеренен кырык елын MOI ариф эшенә багышлый. Анын шигырьләре «Шура» журналы битләрендә еш күренгән. 1914 елда Уфада «Гыйззетдин Исәнбирдин шигырьләре» исемле җыентыгы басылып чыга. Шигъри тәрҗемәләре, мәкаләләре дә бар. Совет чорында әсәрләре басылмаган. Кыйтга Юк сүз ул: бәхте фәләннең ким, фәләнгә тин түгел; Юк, адәм аелында тиң, хөрмәт тә артык — ким түгел. Тик хәятта күп низам рәтсез, тупаслыктан наши* Бер бичараның көчен, бәхтен икенчеләр ашый. «Шура». 1916 ел. 16 сан Үтте Инде үтте бу гомернең иң жиңел һәм тын ягы, Таш төяп тарткан кебек мөшкел моның калган ягы. Күп заманнар үтте, мин күп төрле уйлар уйладым, Күп өмид, тәмле өмидләр кичте миннән — калмады Инде ул да тик сабый чакта күрелгән төш кенә. Онытып беткәнмен аларны бик ерак һәм бик ары Калмады ялкын, йөрәк салкын хәзер боздан да ул. Өрдерә, чиркәндерә: анда — буран, ямьсез давыл Чәч агарды, калды ул бик сип-сирәк һәм кардай ак. Иске яшь, тойгыр көенчә жан гына тик калды чак. «Шура». 1913 ел. 16 сан Игътираф Ничә рәт тәүбәгә чүкмәдем мин. Ничә рәт янмадым, яшь түкмәдем мин? Наши—аркасында. Игътираф — гаебеңне тану Явыз нәфсем. буйсынмам дип тагын бер Ходая кем. ничә гаһед* итмәдем мин9 ' Ләкин аздым, һаман яздым юлымнан. Гөнаһлар эшләдем, нан* көтмәдем мин Өелгән тау да тау гайбем; исән-сау Кеше гайбен һаман жентекләдем мин Галәм вә мәшәкать Киң галәмгә кил фәкать эшләр өчен жин сызганып. Буш-бушына башкалар икмәк ашатмас тоз манып Бик дөрест. бик зур үзенчә үз башыңнын кыйммәте. Башкаларча: нуль торасың, күз дә салмый кызганып Чолгап алсын дүрт ягын эш һәм мәшәкать чаткысы. Чытма йөз һәр дәмдә, бул эшлекле ир һәм шат кеше Үз-үзеннәи шул вакыт исбатланыр инсанлыгың. Бу мәшәкать чүлмәген ирләрчә тутыра алганлыгын 1914 елгы җыентыгыннан Кәефен кыру Дошманыңның көлүеннән кырма кәйфен. әй даһи1 Хәзрәти Әхмәтнең* өстеннән дә көлгән дошманы Илтифат итмә кара эчләргә көлсен көлгәне. Йөз дә чытма, өлешенә киң юлны бир. кансын дәни* Тик туганлыкка, мәхәббәткә тулы бул һәр заман. Эш һәм хиссият беләндер инсанның инсанлыгы 1914 елгы җ ыентыгыннан Кыйтга Яхшымы алтын кию. кардәш сөю. меңнәр жыю. Зәррә чаклы булмаса күплеңдә инсанлык сөю9 Авыл Менә бак бу фәкыйрь, ярлы авылны Ялангачлык в<> юклык монда нинди! 1 Ходах кем ходай! а ничек Гаһед ант Нан оят. хурлык . Хозрәти Әхмәт Мөхәммәт пәйгамбәр турында сүз бара Дани гүбән, начар (кеше). Ничек монда табигать тә аларча Бөтенләй искечә. аулак, яланча. Ята тып-тын, ята җансыз, хәятсез. Кабынмый һәм сугармый, эшләминчә. Табигатьне җигәргә, тарттырырга. Тереклектә уңай якны алырга Онытканнар, болар йоклый, болар тын. Егылганнар тирән базга, кабергә Боларда якты көн юк, гел томанлы. Аяк, кул, баш, муен — барсы богаулы. 1914 елгы җыентыгыннан Мин теләрмен Нәрсә язмыш язмагандыр, нәрсәләр язмас, дисен. Нәрсә килмәс, нәрсә китмәс; нәрсәләр булмас, дисең? Бу озын тормыш юлы — михнәтле юл бу. мин ышанам. Әлегә тикле түзгәнем төсле үк түзәрмен мин һаман. Алда булган идеалым чиксез чуалчык булса да. Күзләрем сукырайса да, саргайса да йөз. сулса да. Гел бәхетсезлек камап, һәр як кырын күз салса да. Иң күңел тарткан теләк тә булмаса. буш калса да. Мин ялыкмам, мин һаман бик күп теләрмен искечә. Юк! димәм, тәкъдир житеп тормыш юлымны кисмичә. 1914 елгы җ ыентыгыннан Сәхифәне Зөфәр РӘМИ әзерләде