СҮЗНЕҢ ЧӘЧӘГЕ, ТЕЛНЕҢ БӘЛЗӘМЕ

Мин ул чагында Азнакай район газетасында эшли идем Бервакыт редак- I циягэ шундый хат алдык [ -Хөрмәтле редакция' Мин сезгә бераз сәеррәк хат язам булыр ахры Мин колхоода сыер савучы булып эшлим Болай соңгы вакытта мактаулы эш ул Алдынгы булсам, макталасың, артта булсаң, сине берәү да күрми Әмма кон да кабатлана торган бер үк эш белән генә тормышны бизәп булмый Инде миңа 24 яшь Ирем бик каты эчте, без аерылыштык Тормыштан кайткан кеше булуыма кармастан. һаман каядыр омтыласы, тормышны матурайтасы килә Кайчак күңелем тулы сагыш-моң була Шул вакытларда күңел шигырьгә тарта Тукайны Такташны Җәлилне укыйм Аларда әллә нинди җанны дәвалаучы дару тапкандай булам, уңышсыз яшьлегемне онытып торам Әмма йөрәгемне иң әрнеткәне шул бергә эшләүче иптәшләрем минем шигырьләр белән мавыгуымнан көләләр генә Беркөнне кызлар -Алай бнк яраткач. мә. укы. рәхәтлән инде» дип, минем алдыма 1952 елда чыккан -Татар совет поэзиясе» дигән китапны китереп салдылар Укыдым да аптырашка калдым Менә сеэга дә берничә куплетын күчереп җибәрәм Г Ху.ө ■а> үэенеп тиран хислар,- һам ачиорсалотс Сслаи Сок Такташ хал.ы.. чыкты Ьаи 30 елларда татар г.оааилсе натур г ................................................................................................... уңышлар Си|Ы башлады Әнма кл «стоила каш. иш.-.. ашаиада кыргый -үк «¥«!»»- -арыгыш. л. таныш Сулган күңг-лстэ ....................................................................................лл.р килде Инташ Хруш.анын ...ггы еы-д»,ар лата. докладларында күрстп рт«г.ик. ««« -Г" •л Сакчасындагы ...ау чачаклар,., кыр.г таштг By чирда .ур .Диллар гар.-хгарг. ■•аидылар Эстафетаны .шыларга ..................................... ...... алиы.ча внк куп китаплар докай кура алкалы Кы» ф.игр.ырг. кул» акты Хык.уар ТЫрс- Л. шиңделәр Әдиплар һак »Р«--Л- —■»■■»»“*» оСсг—иасм W Яз кила'. Яз лрор. чөнки Сталин аның дусы Яшәсен яз Яшә. яриңү Генералиссимусы' Юлбашчыбыз Сталин аның Мактап кулларын кысты туды Әдипләрнең баш очында балта тоткан кара шәүлә торды Язучы, ни әйтсәм ярый алырмын микән дип. бетен иҗатын яраклашуга, җитешсез якларны күрмәү, бар дөньяны алсу буяуга буяу тактикасына корды Бу Сталинның рәхимсез шәхес культы заманасы башлану чоры иде Илдә шундый хәл. шундый тәртип урнашты ки. шагыйрь һәм язучы үз шәхесен, үзенең йөрәк кичерешләрен, халыкның яшәү сулышын онытып, бер аллага табынгандай бер шәхескә дан җырлый башларга мәҗбүр булды Күпме көч күпме яшьлек, күпме йокысыз төннәр гел дә бушка, гел дә заяга, гел дә үкенечкә әрәм булды Ә бит алар арасында шедеврлар язарлык талантлылары да бар иде Халык әдәбиятның үлә барганын тоеп, аны укымас булды Аңлырак кешеләр идән астында гына булса да. әдәбият юк инде хәзер, дигән кыю фикерләр әйттеләр Яшерен әдәби оешмалар барлыкка килгәләде Ләкин алар гына хәлне үзгәртерлек түгел иде инде Кырыгынчы елларда поэзиягә килгән яңа буыннан утызлап шагыйрь Ватан сугышы кырларында ятып калды Күп кенә яшь талантлар, кая барырга юл таба алмыйча, өметсехпеккә бирелеп, каләмнәрен ташладылар 1952 елда чыккан Татар совет поэзиясе» дигән зәңгәр тышлы китап менә шундый шартларда туган иде Ә бүген ил күгендә язгы кояш елмая Язгы кояш ил өстендә генә түгел, татар поэзиясе бакчасында да мул нурлар сибеп елмая Язучыларның сулышлары киңәйде дөньялар иркенәйде Партиябезнең егерме икенче съезды илебез алдына якты, яңа максатлар кую һәм коммунизм төзү программасын кабул итү белән беррәттән. Сталинның шәхес культын ахырынача тәнкыйть итте (Кызганычка каршы, ул ахырынача хәтле булып чыкмады 1988 ел Р X.) Башта гаепләнеп йөртелгән, үлгән һәм онытылган бик күп язучыларның әсәрләре яңадан халыкка кайтарылды. Хәзер әдәбиятта өр-яңа. иң кызыклы чор башлана. Бу чорда милли культуралар һәм поэзия дә күрелмәгән үсешкә ирешәчәк Куәтле яшьләр төркеме калка Әнисә сеңлем, әгәр сез бу яшьләр арасыннан Такташ кебек кызыклы, талантлы шагыйрь үсеп чыгуын һәм сезнең яшьлегегезне үзенең шигъри энҗеләре белән бизәвен телисез икән, аларның әсәрләре белән тагын да ныграк кызыксыныгыз Язучылар һәм тәнкыйтьчеләр алар бер-берләрен кырыс, каты туры итеп тәнкыйтьләүдән тартыналар Шунлыктан онытмагыз шагыйрьне сез. укучылар үстерәсез Начар шигырьләрне тәнкыйтьләп, яхшыларын хуплап, язучылар союзына, редакциягә языгыз Яхшы, кыю шигырьләрне чыгаруны таләп итегез. Минем үземне поэзиядә кеше йөрәгенең иң тирән газаплары, яшәү һәм үлем темалары кызыксындыра Кешелек моңарчы җирдә — бишектә генә яшәде. Хәзер аны бөек космик ачышлар көтә. Аны чиксез пространстволар ымсындыра. Әмма кешегә космоста да сирень букетлары, чәчәкләр кирәк булачак Ә кайда чәчәкләр, анда поэзия дә мәңгелек. Бу яңа чор бездән яңача язуны да таләп итә Татар шигыре, яшьләрнең йөрәк тибеше, коммунизм төзелеше яңа форма сорый, бөек ашкынуларыбыз «кирпеч» строфаларга гына сыеша алмый Язгы ташкын кебек куәтле, космос кебек серле һәм тирән поэзия киләчәкнең иң гүзәл казанышларыннан берсе булачак, һәм ул җир шарын атом сугышы һәлакәтеннән саклап калырга ярдәм итәчәк Сезгә уңышлар теләп, ихтирам белән. » Мәкхпәм газета өчен ул елларда әле һаман да кирәкле пафос белән бизәлгән булуына да карамастан, дөнья күрә алмый калды Кая ди ул7 ' Җепшетү чоры башланса да. әле ул вакытларда район газеталары андый әңгәмәләр оештыру дәрәҗәсенә күтәрелә алмаганнар иде Журналистлар кеше яшәеше өчен иң кирәкле булган поэзия турында кайгырта башлаудан ерак торалар иде Газеталар һаман да тирес чыгару, көл җыю. туган җиребез каны — нефтебезне күбрәк суырту турындагы һәм шул рухтагы кыска гомерле мәкаләләр белән тулып чыга иде Заманалар Айный да алмый калдык Озак та үтмәде, җепшек чигенде, бар дөньяны торгынлык катырып ташлады Шул елларда мин бер шагыйрьгә хат яздым Ул хаттан биредә берничә өзек китерәсем килә Беренче сүзем Сезнең И. Нуруллин белән башлап җибәргән бәхәс берьяклырак булды ул. Нуруллин өлкән буын кешесе, ә сез яңа. яшь. энергиясе ташып торган ярсу буын вәкиле Мин үзем Нуруллинны. «Тукай» романы авторы буларак, бик хөрмәт итәм Ул бик зур эш башкарган кеше Мин аның Питрәчкә килеп Тукайны күргән карчыкларны эзләп йөрүләрен әле дә хәтерлим Ул бездә, татарда гына була торган бик тырыш фидакарь кеше Әмма поэзия дигән катлаулы дөньяны аңлауда без аның белән аерылышабыз Безнең поэзия һаман да шул дөрес «шакмаклар* юлыннан китсә дә. болай да телебезнең инде ничәмә-ничә гасырлар буена диңгез җиле күрмәгән йомыкыйрак бер тел икәнлеген искә алсак, ул тончыгып, басылып. сүнәчәк, үләчәк Аңа иреклелек кирәк. Аңа нәкъ менә Равил Фәйзуллиннар. Ренат Харислар поэзиясе кирәк Бик күп кирәк- Кеше күңелен. күзен бер төрле генә форииар туйдыра гына түгел аны котырта ярсыта чирләтә дә башлы* Тәбиг.ть- „ » гармония белән бергә иршлелек чәчелеп китү формасызяыклар да бик күп бнт Табигатьнең чәчелеп китүе дә үзе бер гармония Тел иоң дөньясы искиткеч киң. чиксез Дөньяны татарча күрү генә җитми аны русча күрү генә д„ җитми Булдыра шан аны французча да. немецча да. японча да һәм башкаларча да күрәсе иде Икенче сүзем Игътибар иткәнегез бармы’ Әдәбиятыбыз нигездә филология факультетын тәмамлаган кешеләр тарафыннан тудырыла Алар арасында математик. физик техник, архитектор һәм башка профессияләрне үзләштергән Ммпләр юк дәрәҗәсендә Ә бит борынгы шагыйрьләрнең күб«се галим булган Мин. математик профессиясен үзләштергән кеше, шактый еллар буена шигырь яздым һәм хәзер дә язам Әмма мин. әллә шул чит-ят профессия кешесе булганга да инде, поэзиядән читкәрәк тибәрелеп калдым Бүгенге шагыйрьләр арасында теләктәшлек һәм мохит таба алмадым һонәрләшү тарайганнан-тарая барган бу заманда, әлбәттә. әдәбият барыбер топ филологлар тарафыннан тудырылыр Әмма шулай да. ә бит яшәешнең-философия- нең филологларга бик үк таныш булып бетмәгән әллә нинди серле яклары да булуы бик ихтимал җәдә корәшә соң9 Кызганыч, менә бу өлкәдә чын тикшеренүләр алып баручы юк Миңа бер вакыт жюри составына кереп район үзәгеннән ерак бер татар авылында мвктяпләрн'ң үзешчән смотрын карарга туры килде Клуб шыгрым тулы *Кыш Озату» бәйрәме дә иде бугай Сәхнәдә ниндидер шигърият болгар моңнары матурлыгын вәгъдә иткән исемнәр йөртүче Тоба. Каенлы. Болгар Ү <>. • Чапчак. Чаллы. Симанәй кебек акылларның мәктәп балалары чыгыш тын Бер/- р 4”’“ башкарылды Шунда, ышанырсызмы-юкмы ник кен- бер Тунал Г Җәлил, Хәким шигыре яңгырасын! Нур ГаЙсиннең бер --mru,» ь-Ц-■■ - н Ф Кәримнең берәр шигыре укылды Ә кая уен-кплкс.ь . ч •' ■ "■ < Хеле Г. Афзаллар. Ill Галиевләр9 Кая балаларны дөр--» юлдан »..■»«.» \ ч. г-т-р i>.w ДМ әдәбияты укытучылары? Ә кая ул. укытучыла| юлга юнәлтүче бүгенге көннең актив, фидакарь шагыйрьләре7 Ник з.. .; ' м.скен леккә каршы таныш күтәрмиләр9 Ә бит татар теле укытучыл .рынын кдйГ-рләр, хәтта «Казан утлары» журналын да укып бармыйлар, алдыртмыйлар Мидый рухи фәкыйрь кешеләрдән нинди ялкын нинди мәнфәгать кот.м.ң7 Коры-сары дт горган концерт беткәннән соң клуб тмрәггн- чыктай гаммам ясалып куйган карачкыны яндырып яталар иде Кыш оза»*лар »»мма г-р-айга бер п-ill ачык айнык, нурлы йоз дә күренмәде Яшьләрн диярлек мсерекләр иде Коточкыч күренеш иде бу Алар стеналарга ки- ■ ’-’•Р . > г. нә-< v нбер-бе-рләреп төртешеп егышалар Кайсыдыр, селәгәен агызып, җырлап та маташа Аракы ирыш .нае. Эч әле, карышма .ыс лон кайтты Техник училищеда укучылар НДС бугаи Лларнмң сүгеш кыланып кайтулары бернинди итагатьлек нормаларыма да сыиряы» егетләрнең шигырь китаплары кебек изге әйберл-рн* KYI тарын » л» лары иллә каян күренеп тора иде Оч мең татарга '"Р имтал туры •кадерләп» чыгарылган ул шигырь китаплары ничек итеп инде .ү кулына ки . тулай торакларда безнең Татарстан рухы ботен.-ыи юк Кызыл поч телдә биаалмәгон татарча гтеиә гв аталары чыгарыгиыи чнда j. алдыртмыйлар Училищ» ларында тггар әдәбияты Училищесында да кешелек ле.»К1и-Ң иик •« туган тел • * тәрбиянең иң топ и.тге чыганагы булган әдәбият халкы ы - тарихы Поэзия турында барган дискуссиядә филолог И Нуруллинның мзтематик-ша- •ыйрь В. Хлебниковны гаепләп үтүе дә әнә шул галимнәр дөньясын аңлап бетермәвенең бер чагылышы булды Ә юкса бит Хлебников башка бик күп фмло.тог-шагыйрь- лвр Онытылганда да тиз генә онытылмый торган шагыйрь Ул яңа формалар яңа тел яңа төшенчәләр яңа шигъри алымнар тудырырга филология дямьисы алга саргай гадәти тел кануннарыннан югарырак күтәрелергә тырышкан Телнең дә үл Цмол- ховскийлары үз Королевлары булырга тиештер бит' Өченче сүзем Поэзиябез үсә, сугышчан, аның гаҗәп талантлары бпек- ларе бар дип мактанырга, шаулашырга яратабыз Ә менә шулар бүгенге дөн1>яда. тормышта, төзелеш һәм колхоз авылы дөньясында кешене Кеше итү- өчен ни дәрә Соңыннан биш-алты исерек счет, аптобуска утырып, шәһәргә чаклы бе.но 1рЫ укытылмагач, каян килсен ди аларга әдәплелек?! Кая барабыз’’ 1 Озаккамы культурабызны энтузиастларның йөрәк мае гына алга этәрер’ Дүртенче сүзем Шагыйрьләр ни карый’ Халык үзе ни карый’ Ни өчен соң үзләрен гаҗәеп гражданинкөрәшче санаган шагыйрьләребез менә шушы яшь исерек массаны яктыга чыгару өчен көрәшкә ташланмыйлар’ Рух. яшәеш, көрәш, бәхет өчен искиткеч кирәк була торып та. пропаганда җитмәү аркасында гына кирәксезгә әверелеп, сатылмый яткан үз китапларын тарату эше белән алар ни өчен кызыксынмыйлар’ Яшьләребез озаккамы шулай, аракыдан миңгерәеп, сарыккүзләнеп яшәр’ Ә бит язучының гражданлык йөзе турында сөйләнеп җитәрлек авыз суы корытабыз И Нуруллин үзенең чыгышында «шагыйрь, минемчә, барыннан да элек, үз даирәсен, үз төбәген, үз халкын энәсеннән-җебенә кадәр яхшы белергә тиеш», дип яза Әлбәттә, шагыйрь халыкның этнографиясен дә. археологиясен дә, җырларын да. авыл тарихларын да. халыкның психологиясен дә бик әйбәт белергә тиеш Ләкин, кызганычка каршы, безнең кайбер шагыйрьләр, туган якларын бик сагынабыз дип язсалар да. хәтта үз авылларын, үз якташларын, үз ягының тарихларын да яхшылап өйрәнмиләр Аларның күпчелеге туган ягыннан йөз чөергән дәрвишләр төсле яши бирәләр. Авыл халкының үзенең дә җитешсез яклары юк түгел Моңарчы ул еш кына ниндидер анда җыр чыгарган үз шагыйренә түгел, ә читтән баеп кайткан шахтерына. төзүчесенә хөрмәтне зурдан куярга яратты. Халык дигәнебезнең әллә нинди вәкилләре дә бар бит аның. Үз телен, үз тарихын, үз әдәбиятын сукыр бер тиенгә дә санамаган йортсыз-илсез. буш җанлы, бер имансыз зимәгүрләре дә безнең арабызда яши Алар өчен корсак хаҗәте, тормыш исәп-хисабы синең шигырь-әдәбиятыңнан мең мәртәбә өстен тора. Ә бит шулар аркасында хәзер «А кто такой Тукай?» дип оятсыз сорау бирүче бөтен бер мескен буын хасил булды Менә шундый чакларда ашкынулы, ярсулы, мәгънәле шагыйрьләр, яңачарак уйлый ала торган кыю. батыр шагыйрьләр, башка төрле профессияләрдән дә килгән шагыйрьләр бик-бик кирәктер! Бишенче сүзем Ни өчен соң без малга, вак-төяк данга, чит чакыруларга алданучан’ Ә бит юкса, иң бөек дан. иң бөек мал —ул яшәү үзе! Күзле булу, дөньяны тою! Иң бөек бүләк, иң бөек дан — ул үзең булып калып, үз телеңдә, үз денеңдә яшәп үтү' Менә шушыларны аңлый алмыйча, бәһасез Күз. иң татлы Тойгы заманның ялгыш фикер кысаларында кысылып кала Моның өстенә техника прогрессы кешегә әллә нәрсәләр алып килде дип шаулаган булабыз. Әйе, ул күпмедер дәрәҗәдә буш вакыт алып килде. Әмма тутырыр рухың булмаса. буш вакыт коточкыч агрессив нәрсә ул. Күпчелек җинаятьләрне буш вакытларын кая куярга белмәгән кешеләр эшли. Поэзиядән, әдәбияттан ерак торган адәм баласын буш вакыт бигрәк тә нык җимерә, аны упкынга тәгәрәтә. Димәк, әдәпсез-әдәбиятсыз калсаң, буш вакыт та. техника прогрессы да сиңа хәсрәт арты хәсрәт кенә алып килергә мөмкин Менә шундый чакта поэзия кешегә һавада йөзгән өрфия болытларның ямен күрсәтсә, ботактагы бөредә бөтен бер планета тойдырса, гомернең мизгелен дә чиксез байлык, илаһи бер әверелеш, галәми хәрәкәтнең бер дулкыны итеп ачып бирсә, адәм баласы чын бер рухи азатлыкка ирешер, төпсез, иксез-чиксез ерак галәмнәргә ашкыныр иде Ә ашкыну ул — иң бөек бәхет!» Күп еллар элек язылган әнә шул хаттагы фикерләр бүгенге поэзия өчен дә актуаль яңгырый бит Шигырь китаплары бездә шактый күп чыгып килә Мин үзем аларны башта урман-кырларга. елгакүл буйларына алып чыгып укырга тырышам Ләкин табигать гүзәллеге эчендә, чын күк. чын болытлар, чын кош-корт авазлары арасында күпләрнең шигыре күмелеп кала Анда күп шигырьләр бик үк укылмыйлар Шунлыктан мин аларны кире бүлмәгә алып кайтып укырга мәҗбүр булам Димәк, әле без табигать гармониясеннән өстен, яисә шуны ачып бирә торган әсәрләрне аз тудырабыз Әйе. безнең шагыйрьләр читләтеп тирән серләр, фикерләр әйтергә омтылалар. Кызыгып, көнләшеп тә куясың: туктаусыз янулар, тетрәнүләр, югалтулар бәрабәренә китап чыгару бәхетенә ирешкәннәр Мин ул китаплардан халык алдына чыгып укырдай шигырьләрне «Җидегән чишмә- сценариена кертер өчен эзлим Андый шигырьләрне, кызганычка каршы, бик үк күп табып булмый Шулай да мин Сибгат Хәким Равил Фәйзуллин. Харрас Әюпов, Роберт Миңнуллин шигырьләрен шактый еш файдаланам С Хәкимдә мәңгегә чаң кагып торган олы моң бар. Бигрәк тә «Кырыгынчы бүлмә» моңнары сценарийларга көтмәгәндә үзләре бәреп керә. Р Фәйзуллин шигырьләре дә, «Җидегән чишмә» идеалларын куәтләп, һәрвакыт сакта тора Ул шигырьләрдән сыекланган буыннар катып китә Аның поэзиясеннән без мәңге tap алмаячак Sy дгшьяда бик кнракле булган ф„а„ „„ „. „«мня Ә халыкка биролгаклекта анкорсеалек Җаныаны тетрагон жы»р» Л,,ык ш»- гырьләре—кеше данының гуманлылык үлчәме Аларда яшәү һәм үлем мәхәббәт һәм нәфрәт, дуслык һәм дошманлык яхшылык һәм ямаштык турында ялкынын чәчеп торган фикерләр табасың Җанны иң әүвәл бер хис били мондый шигырьләр язган кешенең күңеле начар була алмый Ул һәр шигырен язар алдыннан иң кайнар җан саунасында сафланып кына каләмгә тотына сыман Нинди кодрәт ул шагыйрьдә күкләргә, җирләргә үзгә бер тос керә, һәм син үзең дә боек булган сыман яши башлыйсың. Кешелегең арта Тик менә тәнкыйтьче Мансур Вәлиев үзенең «Шигъри бушлык, мәкаләсендә («Казан утлары- 8 сан. 1987 ел) С. Муллагалиевнең бер шигырен Р Фәйлуллмн- ның «Ах. тау юклыклар» дигән шигыренә капма-каршы куя Теләмәдем кыяларга Бер кош булып ояларга. Ачып карасаң, шунысына да игътибар итәргә кирәк иде Аның бу шигыре «Кошлар юлы» дигән китапта «Җаныңның ваклыгын сылтама заманга- дигән мәгълүм шигыре белән янәшә дә урнашкан Аңлашыладыр Бодайны кибәк белән бутаулар кирәкмәс иде. Барысын да ачыктан-ачык әйтеп бетерергә мәҗбүр итмәскә иде Шигырь хикмәте. күңел скальпеле буларак, сүзләрне «предчувствие мысли* ител, сүзләр астына остам» мәгънә төреп, яшереп, ягъни ул мәгънәне тел тында менә-менә әйтелергә менә-менә туарга торган фикер итеп өлгертеп, башка тупас сүз һич үтеп керә алмый торган күңел түренә нәфис кенә итеп элеп калдыра Шигырьнең менә шушы сыйфаты тылсымлы да инде Кеше бер укыган шигырен ятламаска да. каблт-кабат укымаска да момкин, ә менә шул төреп бирелгән мәгънәсе, сүз белән атамыйча гына әйтелгән эчке хикмәте кайдадыр безнең тирән күңел нейроннарыбызда сакланып кала да. кирәк чагында уянып, безнең иң кешелекле хисләребезне хәрәкәткә китерә Ирләрнең асыл сыйфатларын югалта барулары сәбәпләренең берсе — кыяларга, тауларга чакырасы урынга, үзәннәргә чакыруыбыздадыр. балки’ Бу шагыйрь турында инде шактый күп язылган Ә менә Харрас Әюпов Ул тенге йолдызлы күк астында йөрәген ачып, керсез хыялый егет булып басып тора Кемнәрнең серен яшергән. Кайларга дәшә тогын’ Агызып китәр шикелле Мине бу төнге агым Безнең тамашачыга Харрасның эчкерсезлеге хыялыйлыгы романтикасы <»шый булса кирәк Аның иркен сулышына киң якты карашына киләчәк матурлыкларга ышанычына соклана ахры Әйе. бүген әле җирдә дәүләтләр чикләр бар Әмма Харрас поэзиясендә җир шары һәм яшәеш өчен бернинди чикләр дә. дәүләтләр дә юк Харрас Әюпов ана шул биеклеккә менгән әнә шул киңлеккә бәйселлекк» иреш- как шагыйрь булып тоела Анна пиен ерак үгкнинар ант мер Вармом да вугеи- ш«а КаЯгьшьф бер актар акма шигырь «кт.бмна куаатуен». -ештмг -шт. »«• еүалареаек кубр-.к кабатл.кум турын», «аг.к нле <3нна .. лакан ае... н. ана •атгер алар купае кабатлашалар д< ту<инр«м«лар кпрж-еине Нанае Р.н.н шу» турм». укыйсы кала Чанки татар ПШИНЯге «"Ае -V -“ар Вуеп. ни« аена шу» Ташеичаларга шул ваКсе.т «иалекларга сусап акла Чек.» Seaaea Шп™ т.ракмВма шул Вакытка, Всанеи Ватса уткан.-Ве. Млаг«а«к ...шеинисен. ареп кереп Воткни Акын поиккспла Угнан, Вугаа К.гманк Вер а.агклт. ~К -сабм» кужаре.кан аклана. Карап тора. Анар». Вугенгаг» к.лтмп каннага. .Тафтклау һан .Длтун.л.р. .рам астенлек кта. «агы зааг.р «үкгаге ак Вштмтл.рг. УР~»п, ......a. а*р« арырга С. Муллагалиев үзәнлектә яшәүне хуп күрә Шушы ук идеяне хөрмәтле тәнкыйтьчебез М Вәлиев тә күтәреп ала Аны халыкка якынлык ди Нигә ул кыя янәсе «ә кыялар алар — үле таш. тораташ'» ди. Моңарчы классик әдәбият, минемчә, тау-кыяны. биеккә, яктыга омтылу символы буларак, аңа ирешүне чын поэзиягә саный ган кешегә аңларлык итеп язган ич Биектән башкача Тау да, чүл дә, ил дә Тау да, үзән дә бер Тик җебегән иргә иде бугай Файзуллин шигырендә аңдаБоркетләр түмгәктә Канатларын җилпи Басар кыя җитми. Менәр күге җитми торган ак каеннар моңы кайный, беренче мәхәббәттән канатланып, бәхет тавына менеп җитеп килүчеләр жыры ымсындыра, шигырь белән музыка арасындагы моңы җаныңны сафландыра Аның уй-фикерләре кемнәрдер тарафыннан кайчандыр әйтелгән сыман тоелсалар да. ул аларны ниндидер яңа бер фонда, ниндидер яңа гаммада, ниндидер башка бер нюанс белән үзенчә әйтә И. зле бар бит безнең дз Күбәләк буласы лар1 Бу юлларны укыгач, кемнәрнең генә бәгырьләре сызланып куймас икән! Мине поэзиясе белән гашыйк иткән тагын бер исемгә тукталып китәсем килә «Җидегән чишмә»нең Бакый Урманче кичәсенә сценарий язганда кулыма Асия Мин- һаҗеваның китабын тоттырдылар Анда бөек рәссамыбыз турында шигырьләр бар икән Укыдым да хәйран калдым Кайнар дәрт тирән фикер бәреп тора Урманчега багышланган өч шигыре сценарийга кайнар сулыш өрде Шигырьләрендә гел яңа хис. яңа алым яну. дулкынлану, кайнау Укыйм да билге куям «бишле1»! Укыйм да «бишле» куям Булдырган' Гадәттә китапта иң талантлы дигән шагыйрьнең дә «дүртле» яки «өчле» белән бәяләнгән шигырьләре була, ә мин Асиянең бер шигыренә дә андый билгеләр куя алмадым Тәнкыйтьчеләр Саҗидә Сөләйманованың дәвамын эзлиләр түгелме соң’ Ә соң бөтенләй башка бер планетадагы сыман ярсу, ашкын җанлы бу шагыйрәнең иҗаты шул алдагылар рухында һәм әлбәттә, алардан алгарак бер адым түгелме соң9 Әнә бит ул үзе турында нинди кыю белдерә. Мин. күрәсең, гомер китабында серлелектән торган яңа тип... Бу кыз бала моңарчы булган бөтен шагыйрәләрне бер бакчага җыеп, аларның барлык тавышыннан үз тавышын ясаган сыман Хисләр төенләнешенең исемнәрен генә кара син «Максат». «Илһам». «Ант». «Юану». «Төшенү» ’Биогамма» Әйтерсең лә ул астрономнар, математиклар, физиклар бәхәсен тыңлаган, аларның йөрәк пульсын ишеткән, әйтерсең лә бөтен фәлсәфәләр илендә булган Менә ул кыршаусыз илһам, менә ул шартлы юк-барларны танымаган япь-яшь көчле буын' һәр шигырьдә нинди рух биеклеге, рәнҗүләрдә никадәр гаҗизлек, хисләрдә никадәр сафлык, сер бүлешүләрдә никадәр самими эчкерсезлек! Башка телләргә тәрҗемә иткәндә дә бик көчле яңгыраячак иҗат бу! Шагыйрә иҗатында шашкын җан тетрәнеп давылларга каршы бара. Аңа кул сузасы, иңеннән сыйпап көч бирәсе, аңа хәерле юл телисе килә Иркенлек һәм тантана яратучы бу шагыйрәнең җаны сүнмәсен, сүрелмәсен иде. кайнар давылларда канаты көймәсен иде' Гомумән хәзер поэзиябезгә без илле яшьлекләр күргән кара шомнарны күрми, өрекми, курыкмый үскән, караңгы-карачкылардан гарипләнми-имгәнми өлгергән, мескенләнүдән өстен таза шәпле буын килә! Мондый шагыйрьләр иҗаты бездә тагын да көчлерәк поэзия туачагына ышанычны арттыра Әйе. тагын да көчлерәк' Моңарчы безнең дистәләгән шагыйрьләребезнең җаны. хисе, кыюлыгы өстеннән үткән гасырларның авыр канаты, хәтта яңа чорларның да күпмедер дәрәҗәдә утилитар фәлсәфәсе хакимлек итеп килде Шагыйрьләр генә гаепле түгел иде Күп еллар буена әдәбият-сәнгать битләрендә дә. журналларда да торгынлык хөкем сөрде Шагыйрьнең язганнарын матбугатка үткәрүчеләр һәр шигырьдән «двойное дно»— ике катлы төп — янәсе, «алдавыч яшерен баз» эзләп утырдылар Янәсе, артык милли була күрмәсен, артык кыю уйлатмасын! һәм аның яшерен мәгънәсен, ягъни шигырьне шигырь иткән «төшне» актарып чыгарып «ярамый» мөһере суктылар Кешене иң кешелекле, матур, бөек иткән тойгы — мәхәббәт турындагылары да булса, «обком органында мәхәббәт турында шигырьләр бастыралармыни9 ' Ышту син9 '»—дия-дия барысын бергә архивларга сыпырып төшерделәр. Ә инде без кешегә иң авыр минутларында якты нур булырлык шигырьләр, рухани сүзләрдән өстен булырлык тел ачкычлары, җан бәлзәмнәре тудыру турында уйларга да курыктык. Ә бит алар туган булса, туган телне яраткан йөзләрчә мең укучыларыбыз була торып, шигырь китапларын 1000—2000 данә тираж белән генә чыгармас идек, чыгарганнарының да әкрен таралуына зарланмас идек Түбән Кама