ТЕШСЕЗГӘ ҺӘР ЧИКЛӘВЕК ТӨШСЕЗ

 МАРС ШАБАЕВНЫҢ 2 САНДА БАСЫЛГАН «ТӨШСЕЗ ЧИКЛӘВЕКЛӘР ... ИСЕМЛЕ МӘКАЛӘСЕН УКЫП УИЛАНУ атарстан Язучылар союзы исемлегендәге сигез йезләп яшь һәм башлап язучыны күпсенгәндәй искә ала М Шабаев Ә бит 7 млн га якын татарга 800 яшь иҗатчы булу — ә әбиятка үз сүзен үз җылысын естаргә шуның кадәр омтылучы булу негатив күренеш түгел' Моңа куанырга гына кирәк* Сеекле Тукаебез менә бит ничек дигән •Дорессн әйткәндә, халык зур ул, кочле ул, дәртле ул. моңлы УЛ. шагыйрь ул Ул. әле әллә нинди кара кочләр басканга күрә генә бу күренештә йпри Ләкин бу хәл вакытлы гына бер авыру кебн газизи бер хәлдерТукаебыз әнә нинди аныр елларда да үзенең халкын таный аның күңелен аңлый белгән һәм потенциаль момкиилеген дирес билгели, чамалый алган' Шул елларда ук ничек нечкә сиземли белгән ул үз дәверендәге -надан- татарның рухи днньясын Менә нинди була икән ул чын патриотлык' Чынлап та. халык бүген дә шагыйрь ул Әле билгесез әдипләребез — -халык иҗаты- вәкилләре күпме икән әле татарыбызда’ Алар үзләрен «санга- алуны да үтенмиләр. Язучылар союзы барлыгын да белмиләр Аларны тыяргамыни инде хәзер’ Кизләү игелекле икән, инешләр юл табып бәреп чыга тора бит ул Инешләр бар икән димәк, гаялар дә калка «Туган як җыры» дигән күмәк җыентык турынди М Шабаев болай ди -Укып караган кеше әйтсен я. берәр ачыш булырлык исем бармы’ Ә мин әйтәм бар һәм бар' Андагы авторларның олкәннәре Марсның бу хнкеменнән- нркерләрме’ Әлбәттә юк' Алар яндыйны күп ишеткәннәр чыныкканнар чыдарлар Ә менә Алсу Гайфуллина. Фирүзә Җамалетдинови кебек яшьләр ничек күтәрер бу -нәтиҗәне-’ Инде аларны да аңлый белмәгәч” Мин бу мелаем күңелле шагыйрәләребезнең әсәрләрен сееиеп, хуплап, зур канәгатьләнү, ләззәт белән - кабат-кабаг укып рухланам күңелемә ял табам кайта-кайта куанам Алсу шул олымы һәм сәләте белән үсеп китсә ул безнең шигърияткә Есенин моңнарын, нурларын мул итеп беркиячәк ул безгә Есенинны китерәчәк Ә Фирүзә шигырьләре’ Тирән хисле автор' Сибгат Хәким исән булса ничек куаныр иде бу авторларны күреп Ә Марс Шабаев нишли’ Шул гүзәл .илләргә ләйсән яңгырлары китерү аларны дәртләндерү урынына яларга таба кырау тошерәчәк салкынлык куа Шулмы инде олкәннәрнең кайгыртучанлыгы.’ Шулмь яшь талантларны күрә таба үстерә белу” Ә соңыннан -Ах' Вах'« килеп әдәбиятка талантлар килми диеп кеенәбг.1 Үстерүе кыенрак шул' Күр», таба һәм үстерә белү ечен дә табигать биргән талантың булу зарури, күрәсең «Яшь язучыларыбызның уртача яше 45—48 тирәсе икәне фаш булды- - ди тагы М Шабаен Ә мәсьәләне болай куйсак Игенне кем үстергән - яшь механизатормы әл Т лә картларымы Икмәкне кем пешергән — яшь киленнәрме әллә түтиләрме’ Без бит хезмәт иясенең яшеннән чыгып түгел, ә эшнең сыйфатын тикшереп бәя бирәбез Базарда. кибеттә дә җимеш сатучының яшен билгеләп түгел, җимешнең ютына. сыйфатына карап алалар Ә бездә, татарда, иң элек авторның яше кирәк, әйтерсең лә кәләш сайлыйлар' • Мүкләкләр -сукыр черкиләр». -мәчет картлары - М Шабсев мәкаләсендә әнә шундый сүзләр күп. Ә бит акылы, зиһене, тәрбиясе камил кешеләр борын-борын заманнарда ук. дусларына, юлдашларына түгел, хәтта кан дошманнарына да кушамат белән эндәшмәгәннәр' Алар моны үзен кимсетү, үзенең тәрбиясез зат икәнлеген исбатлау. үз дәрәҗәсен төшерү гамәле итеп санаганнар — шуны аңлаганнар Ә бүгенгеләр- гә. бигрәк тә әдип кешегә, килешәме соң бу9 Менә сезгә әдәбият — тәрбия мәктәбе* Әйдә, укыгыз — үрнәк алыгыз, үзегез дә кемнедер кимсетергә, рәнҗетергә теләп кемнәргәдер тага бирегез өшеткеч. җирәндергеч кушаматлар Әдипләргә ярагач, нигә бүтәннәр тыелып торырга тиеш әле? «Рәшит Мозаффаров үз вакытында тиешле шартларга тап булган булса .» ди М Шабаев. Тагын да бер парадокс' Бүген без Алсу һәм Фирүзә кебекләрне күрә, күтәрә бел- мәсәк. 20— 30 елдан соң тагын әлеге сүзләр әйтеләчәк бит «Тиешле шартлар* дигән сүз Кемнәрдер эш башында утырганда Р Мозаффаров та яшь автор булгандыр бит9 Нигә аны әнә шул кемнәрдер үз вакытында күрмәгән дә. күтәрмәгән дә9 Ә шулар бүген уфтаналар—Мозаффаровның иҗат өчен зая узган яшьлеген кызганалар • Чыннан да. галантлы яшьләр юк икән, эзләп таба алмыйбыз үстерә белмибез икән — нигә көчәнергә’ • дип яза тагын бер автор Талантларны күрә белмәүдә, эзли белмәүдә тынычланып, шуның аркасында шигърият, әдәбиятыбызны сүндерергә өндәү түгелме соң бу9 • Сез Союз членымы9»— бусы Казанга килеп бик күп ишекләрне ачу белән ишетелә торган сорау Әлеге тылсымлы титул бик кодрәтле шул аларга -ишекләр». ■ портфельләр- җай гына ачыла, гонорарга кайчак процент та өстәлә, иҗат йортлары күп вакыт тик Союз членнары өчен генә Ә бүтәннәргә ’’ Кем соң алар Союз членнары9 Эш. иҗа> җимешләрен татып карасаң, бик күпләре берни белән дә артык аерылып тормыйлар бит. шул ук -урта куллар- Югарыда әйтелгән җайлы, майлы калҗалар» өчен генә омтылалармы бик күпләр Союзга, әллә • халыкка хезмәткәме 9 Сан өчен, - безнең Союзда фәлән кадәр кеше дияр өчен генә кирәк сыман бу гамәлләр. Чын-чыннан халыкның күңелен, зәвыгын аңлап, аның бүгенгесен. киләчәген күреп, аның рухи байльнына өстәмә хәзинә салырлык иҗат җимешләре биреп хезмәт иткән әдип тәребез — чын талантлар күпме соң Союзда9 Гадел анализ ясасак сайлап алсак, күңелне куандырырлык, халкыбызның горурлыгы булып калырлыклары нибары 20 процент чамасы гына табылыр Бүгенгебез — үзгәртеп кору чоры икән, бу өлкәдә дә зурдан кубып, тамырдан үзгәртеп кору кирәк Членмы, башкамы — иҗат мәйданында моның әһәмияте булмаска тиеш иң эи.ск иң беренче критерии — күрсәткән эш' Ә соңыннан — лаеклы титул Бер мисал Бик күп еллар элек мин Уфада, очраклы рәвештә генә, башкорт әдипләренең әңгәмәсенә юлыктым Сүз башлап язучы бер хатын-кыз турында иде Берсе, куана-сөенә шуны хәбәр кылды — Карагыз әле. егетләр, безнең яңа авторыбыз роман язарга җыена икән бит. материалын туплаган планын да төзегән — Кайчан тәмамлар соң ул аны? — Биш ел гына узар. — Жәл* Озак көтәсе икән шул! Менә бүген язып бетерсен иде ул аны — Исән, имин генә тәмамласа, иллә дә шәп булыр иде Барысының да йөзендә сөенү куану, канәгать елмаю Менә шул түгелм» күркәмлек9 Ул авторлар үзләре дә Мәскәү нәшриятларында калын-калын китаплар чыгардылар инде Уңышмы бу9 Әлбәттә, бик күркәм уңыш! Нилектән 1 Җылы атмосфера, җылы теләктәшлектән Ә бездә9 - Каләмдәшемнең уңышы халкыбызны бизи данын күтәрә» дип куану юк. -Әһә’ Мине узып киттеме - ну. погоди* - менә 6v бар Менә шуңа да инде әле күптән түгел генә татардан сабак алып, татарны үрнәк итеп яшәгән кайбер кардәш халыклар безне инде узып китеп тә баралар шикелле Бу барча жанрларда да сизелә драмада, җыр-бию осталыгында, яңа популяр җырлар тудыра белүдә Тәрбиялелек9 Узганда-барганда гына булса да. нәшриятка һәм редакцияләргә кереп, кайберәүләрне күреп чыккалыйм Сирәк керү, күренүнең уңай ягы эле генә күргән ишеткәнеңне күңелдәге башка, бүтән җирләрдә, илләрдә күргәннәр ишеткәннәр янына куеп, чагыш 1ырып карау, анализлау мөмкинлеге Бер коллективта озак яшәсәң, аның барча уңай һәм кире күренешләренә күңелең күнеп бетә һәм уңнар, сул лар шулай булырга тиешле итеп кабул ителә эталонга әверел» Бу кергәләп йөрү әңгәмәләрдән шулдыр тәэсир эш башында етыручыларыбыз- иын күбесе дәрәҗәләренә тиеш булган дәрәҗәдә тәрбияле түгелләр дорфалык Я кто’ -Ты кто''»лыклар. масаю сыман, хәтта Пушкин кыяфәтемә кереп, «пьедсютал • тан текә Кирап сүз йөртергә тырышу маташу, әңгәмәдәшеңне түбән дәрәҗә кеикге күреп кыланулар бар Бу кыяфәтсехзек биләгән урынны да. шулай кыланучының >зен дә бизәми уңай хисләр уятмый Киресенчә шундыйларның әле булса кодрәтле рульдә утыра бирүләренә әрнеп кенә чыгып китәсең Белүебезчә, безнең классик әдипләребез бик әдәпле булганнар тәрбияле иделәр биләгән дәрәҗәле урыша гына түгел хәтта яшь аермасына да алар басым ясамаганнар масаймаганнар Алар үзенә тин. үзенең күптәнге танышы фикердәше сыман күреп •бу сабый бәлки бөркет баласыдыр әле 1 - дигән игътибар белән мөгамәлә кылганнар һәм кылдылар Бу. бердән үзең зур ихтирам белән баккан кешеңнән тәрбиялелек үрнәге алу — сабак булса, икенчедән, канатланып әсәрләнүгә сәбәп булган Миңа күп еллар элек. Мирсәй Әмир Кави Нәҗми. Җәүдәт Фәизи Сара апа Садыйкоөа кебек талантлар, даннары инде илгә киң таралган танылган шәхесләр белән очраклы гына булса да очрашырга насыйп булды Әле булса гаҗәпләнәм алар нинди гап-гядиләр җылы җанлы әңгәмәдәш иделәр Аралашканда да. уен-көлкедә дә мин аларның бөеклекл >рен дә зур талант ияләре икәннәрен дә аларның үз тотышында гамь-гамәтләрендә дә сизмәдем сабыйларныкы сыман якты күңел иде аларда Чын ю теләр иде алар1 Ьәм аларның -шундыйларның җылы игътибарыннан, аларның уңай үрнәге тәэсирләреннән матур-матур талантлар үсеп чыктылар, күтәрелделәр Нинди игелеклелек’ Ә бүген? Аңлый алмыйм мин бүгенгеләрнең күбесен чын адәми җылылык игътибарлылык. тәрбиялелек җитми — эчке тәрбия әдәплелек, рухи тыйнаклык күңел матурлыгы җитми Мин ил буенча илләр буенча хезмәттә чакта да күп йөрдем әле дә йөрим күп милләтләр белән яралашам аларның тарихын да бүгенгесен дә күзалларга ropeq*-ra- дәтләрен. үз тотышларын, ятчитләргә — тәү мәртәбә күргәннәргә — могамәлә-монә- сәбәтләрек күзәтәм шуларны чагыштырып карарга — анализ ясарга тырышам, һәм моның файдасы зур Менә шул тәэсирләр үз милләтем турында шуларны әйтергә мөмкинлек бирә бар ягыбыз да килешле - уңган, булган, кыю багыр - бу яктан без матур1 Ә менә -чабатаны түргә элеп» бар уңай якларыбызга күләгә салабыз Тик ары таба да без шундый түбән культуралы түбән әхлаклы булып калырбыз — яшәрбезмени’ Шул шөбһә эчне пошыра Илләр алдында, кардәшләребез алдында бу яктан да матур буласы килә бит. егетләр1 Шәхесне ботмнән. аны матур итеп күрсаткән рухи сыйфатларның иң мөһиме иң кирәге менә шул бит инде — эчке матурлык, рухи тәрбиялелек, җылы и.ътибарлы күңел, теш ыржайту урынына — елмая белү үа-үае t не кулда тота, үз гамәлеңне, аны кылганчы ук бәяли белү. Kotrrpi чьдә тота белү Без моны теория буларак, кулланма буларак аңлыйбыз тик практикада - гамәлдә үги генә алмыйбыз Бик озак тәрбиялисе бар әле безне татарны Булган матурлыгыбызга яңа бизәкләр — рухи матурлыкны да өстисебез бәр әле Г-у бүгенге һәм киләчәк әдәбиятыбызның топ бурычы дип аңлыйм Марс Шабсг в мәкаләсеннән чыгып хөкем кылсак безнең шигъриятне җиде йозак артына бикләп куясы гына кала барыбер аның киләчигз юк Ләкин -Хялык шагыйрь ул >ны искә төшерсәк. «язу җене кагылган- 800 кеше арасыннан -төшле чикләвекләрне таба алмаган мәхрүмнәргә нәр^ә дияргә’ -Балыкчы гына балыкчыны ерактан күрә -Сукачы сукмагында сунарчы очрамый шул-, дияргәме'* Әллә тешсезгә һәр чикләвек төшсез икән шул дин. уфтаныргамы*