Дүртенче дәрес

Классик гар-in алфавитында бары тик ө« хәреф кенә сузык һәм ярым сузыкларны белдерә ( ). Грамматик формасының нигезендә өч тартыклы тамыр яткан глрәп язуындагы кыска сузык аназлар вазифасын хәр->к<> дип аталган ярдәмче билгеләр үти. Алар хәрефнең өсгенә яки астына куела. Шунысын да әйтергә кирәк: хәрәкәләр иске тагар язуында гына түгел, гарәпләрнең үзләрендә дә аз кулланылган. Татарлар хәрәкәләрне башлыча Коръәнне күчереп язганда яки басканда, догалыклар язганда, әлифба китапларында һәм кайбер очракта язуга декоратив төсмер бирергә теләгәнд» (мәсәлән, шәмаилләрдә) кулланганнар. Әмма укырга-язарга өйрәнү процессында хәрәкәләрнең язудагы вазифасын Һәрвакытта истә тоту зарури, чөнки иске язуыбызда берничә сүзнең язмада бер үк хәрефләр белән генәНмрелгән очраклар бар. Мәсәлән. сүзен биш алты төрле укырга мөмкин уч. үч, оч. ауч, әүч: ике төрле: мәһәр һәм мөһер дип укырга мөмкин. Мондый сүзләрнең дөрес укылышын укучы бары тик контекстта гына ачыклый алган. Бу хәл, ягъни күп вариантлылык сүз ләрнең мәгънәләрен бутау куркынычын тудыра. Мондый очракларда хәрәкәләр кую мәгънә буталчыклыгыннан саклап кала Фәтхә: ' татар тезендә а. ә кыска сузык авазлапын белдерә. Мәсәлән: язылы шы • м I. Гарәп телендә генә һәм нигездә тартыклардан гына торган сүзләрне уку өчен язуда кулланыла торган хәрәкәләр тәнвиннәр дип атала. Аларның төп вазифасы — сүзнең кайсы килештә килгәнлеген күрсәтү һәм нинди дә булса кыска сузык белән берлектә н авазын белдерү: —китабун (китап — баш килештә) Ulf — китабин (китапның — иялек килештә) китабән (китапны — төшем килештә) Тәнвин—Фәтхи: ан—ән. Мәсәлән: гомумән • мәсәлән — ; заһирән (күренештә, тыштан) — Һ. 6. Тәнвин — кәсрә: ин. Мәсәлән UIJ - санин (икедән): хәддин (чиктән); — кәлимәтин (сүздән) һ. б. Тәнвин — заммә: - пн — өн. Мәсәлән: — китабун (китап): — дәфтәрүн (дәфтәр); — каләмун (каләм) һ. б. Әмма шуны истә тотарга кирәк, китабун. дәфтәрүн дип язылса да, гарәпләр ул сүзләрне китап, дәфтәр дип укыганнар һәм бу кагыйдә татарларга да кергән. Сәкен: ° тартык авазны белдерүче хәреф өстенә куела һәм бу тартык ның һичнинди сузык авазны кабул итмәвен, иҗекнең ябык икәнлеген күрсәтә. Мәсәлән: тәрҗемә - ; мәдрәсә — -М; дәфтәр — һ. б. Тәшдид w таптык авазны белдерүче хәреф өстенә куела һәм тартык Ц Тх- , авазны ике итеп укырга кирәклеген күрсәтә. Мәсәлән: мөгаллим— ■>! ». үзенчәлекле тартыкны белдерә. Мәсәлән: мөэмин- мәсьәлә — *jQ тәэмин — ; тәэсир - ^[7кебек гарәп теленнән кергән сүз ләрдә һәмзә куелган. Мәддә: билгесе әлиф (а авазын) озынайту өчен хезмәт итә. Мәсәләнафат (афат); уД ~ ахиР (ахыр). - аһәң һ. б. Бу дәрестә, шулай ук, иске язуыбызда гамәлдә йөргән саннарны да тәкъдим итәбез. Аларның язылыш тәртибе хәзергечә, ягъни сулдан уңга.