РЕВОЛЮЦИОНЕР ҺӘМ ЖУРНАЛИСТ

Вәли Ш әфигуллинның тууына 90 ел ладимир Ильич Ленин 1921 елда РКП(б)ның X съезды барган чакта Казаннан килгән делегатларның бер теркеме белән очраша. Башка куп мәсьәләләр белән беррәттән, ул республикада матбугатның ничек үсүе, аның тиражы, полиграфия базасының нинди хәлдә булуы белән кызыксына, җирле матбугатта милли интеллигенциянең ничек катнашуы турында сораша. Шушы әңгәмәдә катнашкан, ул вакытта Казанда чыгып килгән «Известия ТатЦИКа» дигән республика газетасының редакторы, соңрак күренекле совет язучысы В. М. Бахметьев искә алганча, делегатларның берсе болай ди: «— Владимир Ильич, казанлылар үткән ел ук гомуми редакция астында татар һәм рус телендә бер газета чыгарырга карар бирделәр.— Ул кулы белән минем якка күрсәтте.— Аны рус теле буенча редактор итеп һәм Казанның яшь бер журналистын... — Шәфигуллинны,— дип әйтеп куйдым мин. — Әйе, Шәфигуллинны — татар теле буенча редактор итеп куйдылар. Владимир Ильич безне хуплап баш селекте...» 1 Заманында исеме бөек юлбашчыга билгеле булган, республикабызның күренекле партия эшлеклесе, журналист һәм әдип Вәли Сәлимулла улы Шәфигуллинның тууына быел 90 ел тула. Ул 1894 елның 4 (16) августында элекке Тәтеш өязенең Борнаш авылында (хәзерге Апае районы) туа 2 . Аның әтисе Сәлимулла Шәфигулла улы һәм әнисе Газизә Миңнегали кызы урта хәлле крестьяннар булалар. Башка яшьтәшләре кебек Вәлигә дә яшьтән үк крестьян тормышының ачысын- төчесен татырга туры килә. Шуның өстенә аңа 11 яшь тулганда әтисе үлеп китеп ятимлек кайгысы да өстәлә. Рус-япон сугышыннан соң крестьянның хәле бигрәк тә мөшкелләнә. Вәлине Урта Азиядәге читек-кәвеш сатучы туганнарына асрамага биреп җибәрәләр. Авыл мәдрәсәсендә Шәрәфетдин мулла карамагында өч ел укып хәреф-язуга өйрәнгән малайга анда күзләрен ачу өчен уңай шартлар туа: аны Ташкентта башлангыч училищега бирәләр. Ике ел русча уку Вәлинең карашлары киңәюгә ярдәм итә. 16 яшь тулганда Вәли Шәфигуллин «Азия» товариществосы литографиясенә хисапчы булып эшкә урнаша, үз көнен үзе күрә башлый. Аннан соңгы елларда Киенер типографиясендә заказлар җыю агенты, «Кюммене» акционерлык җәмгыятенең кәгазь складында күпләп сатучы, «Садаи Төркестан» исемле демократик юнәлештәге үзбәк газетасы редакциясендә өлкән экспедитор булып эшли. Күрәсез, Вәли Шәфигуллин торган саен матбугат эшенә ныграк якыная. Бу чорда ул, матбугат таратучы буларак, рус, татар, үзбәк телләрендә (ул еч телне дә яхшы белә)3 чыга торган газетажурналларны зур кызыксыну белән укып бара, әледән-әле революцион карашлы яшьләр белән очраша. Болар Вәлинең гомуми белем һәм культура дәрәҗәсе үсүгә, революцион карашлары формалашуга уңай йогынты яса- * Ленин и Татария Казань. 1970. З&Г бит ’ Татарстан АССР Министрлар Советының архив бүлеге һам Татарстан АССР Үзәк дәүләт архивының 1964 ел 13 августында 12241 номерлы җавабы ’ КПССның Татарстан өлкә комитеты партия архивы IS фонд 380 эш. 267 бит. В ия«»й. ялб.ттв. Шуе елллрлл «ялбугят битп.р.».. аур бул-.,,. Sen..,. I «екалелере басыла башлый . Ур,< Алия лялыклары тормышына шактый кунаке. ,yr„ „ в.„„, ,op,_ ' ,»«. иыерак тарт. Егетнең күңел. Идел буйларын, ашкына, һ.м ,, IMS „ 6.. „кд. Калакта кайтып теша Тик бир... матбугат, типографка тиркеид. >ш ..в. «яМ. Аңа Мусии алк кием, фабрикасы иде бухгалтер булып лшл«т. ппдш «галар Моида сәүдәгәрләр һем приказчиклар, фабрикант һем эшчеләр арасында -«ү-— талар үсүен, беренче бетен день я сугышы Казан эшчеләре, приказчиклары, ярлылары тормышын тагын да авырайтуын күрә. Ул тормыштагы гаделсезлекләр турында уйлә- М күңелендә туган сорауларга җавап эзли, һәм шундый вакытта тормыш давылы мың үзен дә патша армиясенә хезмәткә алып китә. Тик фронтның алгы сызыгында түгел, Сембердә урнашкан пехота полкында, аннары — Казанда. Резервта торган полкларда, яшьләр белен беррәттән, сугышның ечәсен-течесен үз җилкәләрендә татыган солдатлар да, империалистик сугышның теп максатларын аңлаучы большевиклар да була. Вәли алар белән аралаша, үзендә туган сорауларга җавапларны алардаи ала Февраль буржуаз демократик революциясе җиңгәндә Шәфигуллин большевиклар, революцион рухтагы сугышчылар арасында була. Әмма бу революция болай да чуалчык тормышны тагын да чуалта тешә буржуаз Вакытлы хокүмәт күпмилләтле Россия халкы зарыгып кеткәй тынычлык, җир һәм а милли мәсьәләләрне чишәргә ашыкмый. Империалистик сугыш тукталмый, алпавыт ♦ җирләрен конфискацияләү сузыла, милләтләргә үзбилгеләнү хокукы бирелми Патша в иманындагы кебек үк шовинистик һем колонизаторлык политикасы үткәрелә Урын- ° нарда җирле милләтчелек кечәя. с Мондый шартларда хезмәт ияләрен социалистик революция җиңүенә туплау эчен з милләтчел буржуазиягә каршы кәрәшне бик нык кочейтергә кирәк була. Больше- - •иклар, социалистик революция җиңүе эчен керешүчеләр үзләренең революцион х оешмаларын, газеталарын булдыруга керешәләр. Күренекле революцнонер-интор- ь националист Мулланур Вахитов, беренче татар большевикларыннан Галимҗаи Сей- < фетдинов инициативасы белән 1917 елның язында Казанда Мәселмаи социалистлар г-, комитеты барлыкка килә. Бу хакта В. Шәфигуллин ■Казан Мәселмаи социалистлар J» комитеты» дигән мәкаләсендә болай иске ала: «1917 елның март урталарында Казан Мәселмаи социалистлар комитетын оештыру зшене керешелде Бу комитетны оештыру ечеи... Мулланур Вахитов һәм Галимҗаи Сейфатдинов иптәшләр тарафыннан март урталарында бер-ике-әч кешелек аерым калганнар) Бу мәҗлестә татарлардан шул партия әгъзалары булган иптәшләрне берләштерел татар эшчеләренә сыйнфый аң бирү, солдат һәм крестьяннар арасында сәяси »“• алып бару һәм Мәселмаи комитеты белен иерәшу ечеи бер комитет (социалж •• Н.) тезү мәсьәләсе каралды» ' Истәлектән һәм башка документлардан күренгәнчә, Вәли Шәф»т социалистлар комитеты (МСК) оештыруда актив катнаша. М. Вахнтое к< председателе. В Шәфигуллин — секретаре булып сайлана Бу •**₽’****' лары белен расланган, Татарстан деүләт музеенда саклана торган М члеиь» (.Ә,—.-X ___ Революционер большевик, күренекле татар совет журналисты Вәли Шәфнгү клипның тормыш юлы Коммунистлар партиясе эшенә намуслы һәм ф-дә.»р» итү үрнәге булып тора Tourer НАСЫМРО4 тарих фәннәре кандидаты