ТАПШЫРЫЛМЫЙ КАЛГАН БҮЛӘК

абдулла Тукайның шәхси китапханәсе булганмы! Б улган, әлбәттә, һәр каләм иясе ке бе к,
шагыйрь ү зе не ң басылып чыккан әсәрләре н җыеп барган, шуның е сте нә аңа дуслары,
каләмдәшләре , замандашл ары у з китапларын бүләк итә торганнар Профе ссор И Нуруллин
мәкаләләре ндә Тукайның шәхси китапханәсе ндә сакланган шундый ике китап күрсәте лә
Габдулла Тукай күре не кле демократик татар наширләре Әхмәтгәрәй Хәсәни, бе ртуган Әхмәдуллин-
нар, бе ртуган Шәрәфләр бе лән дус булган, алар шагыйрьгә үзләре бастырган китапларны бүләк ите п
килгәннәр
Тукайның шәхси китапханәсе , ме гае н. зур булмагандыр Боек шагыйрьне ң тору е че н үз почмагы юк,
бе р номердан икенче номерга күче п, миһманханәдә яшәгән кешене ң бар байлыгы аның чемоданнарына
сыярга тиеш. Димәк. Тукай иң яраткан, иң кирәк тапкан китапларын гына үзе бе лән йертә, саклый алган
Ме нә шушы ке чке нә ге нә шәхси китапханәсе сакланып калса, һич югында анда нинди китаплар булуы
гына ачыкланса да, шагыйр ь тур ында мәгълүма тыб ыз ни дәрәҗәдә киңәе р иде !
Тукай вафат булгач, аның әйбе рләрен чыгарыл ташламаганнар бит. кайсыдыр якыны әдипнең
әйбе рләре бе лән китапларын да хормә тләп с аклаган булырга тиеш И. Нуруллиниың э зләнүләре ннән
күренгәнчә, тора-бара ул китаплар те рпе кулларга таралганнар. Димәк, шулай да алар тулысынча юкка
чыкмаганнар!
Әле гемә табылган икс китапка бүге н Тукай исеме бе лән бәйләнгән тагын бор китапны е сти алабыз
Ул — Ка зан дә үләт униве рсите тының Н И, Лобаче вский исеме ндәге фәнни китапханәсе ндә «Т-958»
шифры бе лән сакланучы, бое к рус язучысы Л. Н. Толстойның 1913 е лда Казанда басылган «Хаҗи
Морат» дигән тарихи хикәясе , басманың үзе ндәгеме әйткәндә, «Кавказ таулары арасында шәе х
Шамилне ң Руе на хе куме то илә сугышуы тарихыннан бе р әсарлы хикәяде р». Ул атаклы та тар китап
осталары Әхмәду ллиннарның «Өмид» типографиясе ндә басылган Китапның нәшире— Оре нбургтагы
«Бе лек» квтепханәсе Демократик юнәлешле уку укыту буе нча доньяе и дәре слекләр бастырган, татар
һәм рус әдәбиятл арын пропагандалауда шактый эшләр башкарган бу коопе ратив нәшрияты
оештыручыларның бе рсе Моз- мүт Галоү (Ме рҗаии) булуы мәгълүм. Толстойның «Хаҗи Морат»ын да
татар те ле нә ул тәрҗемә иткән
VII Г Иб мһимаанзм ә тисе Троицк ииһәре ид» тунаса да. шунда Троицк а. .
ләисп, гаип.. тормышы корып җибәрә һәм озак е ллар Г Ра- тапкулоа к .ц.н *Смрал сасы тык .«рем, тнтсн
• Манат и бик Та «хат Ли» «а раза
Г
Китлпның титул бите нә «Татар социал шуралар җөмһүрияте мәркәз шәрык кө - те пханәсе
музе е » дигән мөһе р басылган. Бу аның әле ге «Мәркәз шәрык китапха- нәсе »ннән Татарстан
дәүләт китапханәсе аша, соңгысының китап фонды бе лән бе р гә, униве рсите т китапханәсе нә
килеп ке рүе н күрсәтә.
Титул бите башында матур каллиграфи я бе лән: «Мәдрәсәм Мөхәммәдия шә ке ртләре
тарафыннан бөе к шагыйре бе з Тукаевка ядкяр 19 — —дип язь,яган-
Датага игътибар итик: 1913 е лның дүрте нче апреле Ә Тукай икенче апре льдә кичке 8 сәгать 15
минутта дөнья куйган. Димәк, бу китап шагыйрь кулына бар ып җигәргә өлге рмәгән.
Инде Тукайның вафаты бөте н Казанга гына мәгълүм булмыйча, е рак авылларга барып
ише те лгән вакытта — дүрте нче апре ль көнне аңа шундый багышлама язу аңлашылмый. Мәсьәлә
монда башкачарак булырга тиеш Иң соң дигәндә, мөгаен, икенче апре ль көнне «Мөхәммәдия»
шәке ртләре , сөе кле шагыйрьләре не ң хәле н бе лү өчен. Клячкин больницасына барырга суз
куешалар һәм, шунда аңа бүләк итү максаты бе лән, әле ге китапны табып, махсус багышлама
язалар. Языл у датасы и те п үзләре барачак көнне күрсәтәләр...
Бүләк ите лергә тиешле китапның тагын бе р үзе нчәле ге игътибарны үзе нә тарта. «Хаҗи
Моратпның әле ге нөсхәсе калын, шома, яхшы кәга зьгә басылган. Бу басма ның китапханәләрдә
сакланган башка данәләре бөте нләй ике нче , соргылт, юка газе та кәгазенә басылган Шушы
фактны, шәке ртләр үзләре басмаханәгә киле п, әсәр не яхшы кәгазьгә бастырып алганнардыр, дип
кенә аңлатырга мөмкин Шуны да искә алырга кирәк, бу китап ул вакытта әле сатуга чыгып
өлгермәгән була. Цензор докуме нтлары буенча аны дөньяга чыгару өче н рөхсәт апре ль
ахырында гына бире лә Әлеге фактның икенче ягы да бар Шәке ртләр Тукайга бүләк игәргә те ләсә
нинди әсәрне түге л, ә Л. Н. Толстойның әле дөньяга чыг ып та җи тмәгән китабын с айлаганнар Бу
инде Тукайның бөек рус әдибе нә булган мәхәббәте н бе леп, шуны искә алып эшләнгән. Яраткан
әдибе не ң иң гүзәл әсәрләре ннән берсе н бүләк итү шагыйрь өче н сөе не ч буласын шәке ртләр
яхшы бе лгәннәр.
Шәке ртләр багышламасында Тукай «Бөе к шагыйре бе з» дип аталган. Моңа чак лы шагыйрьгә
әнә шундый зур. дөре с бәя бире лгәне булдымы икән әлеЛ Тукайны татар шәке ртләре бөек
шагыйрь буларак та. шәке ртләрне ң яклаучысы буларак та хөрмәт иткәннәр, яратканнар Татар
мәдәнияте нә күп зыялылар биргән «Мөхәммәдия» мә дрәсәсе шәке ртләре не ң шушы ядкярне
әзе рләве турында, бәлки, ише те п бе лүче ләр дә табылыр әле Тукайның шәхси китапханәсе ндәге
ае рым китапларның саклануы бу өлкәдә э зләнүләр яңа уң ышларга ките ре р дигән өме тне дә
көчәйтә.