ЯШЬТӘШЛӘР

Автобуска менү белән Мөнир Фөсхетдинов иптәшләрен» сәлам бирде дә тирә-ягына каранып алды һәм урта урыннарның берсенә кереп чумган Барый янына килеп утырды. Сүзсез генә кул кысыштылар. Машина эче бөркү иде — автобустагылар изүләрен ачып, баш киемнәрен салып җилләнеп утыралар. Мөнир, әле генә күргәндәй, Барыйның шактый гына чаларган чәчләренә карап торды да: — Әллә инде син, яшьтәш, чынлап олыгаерга исәпләдең? — дип куйды.— Нәкъ карт бүре төсе кереп бара чәчеңә. — Мин күргәннәрне күр әле, үзеңнеке дә агарыр,— дигән булды Барый. Шаярып башын кашып алды. — Нәрсә генә күрдең соң син? Матур кызлар турында хыялланып агарса гына инде... — Мин фронтта сержант булдым, отделение белән командовать иттем, ә син— ефрейтор гына— — Аның каравы, хәзер син минем кул астында эшлисең... Бу ике яшьтәш бергә туры килсә, бала-чага кебек гел бер берсен «чеметкәләргә- керешәләр Алар хәтта ерак үткәннәргә кайтып гамьсез мәктәп елларын, бергә укыган чакларын исләренә төшереп, сохари тутырган биштәрле капчык асып армиягә киткән көннәрен хәтерләренә алып та үртәшәләр. — Җәмәгать! Мөнир солдатка киткәндә җиде пар чабата алган иде,— дип көлдерә аогобустагыларны Барый.— Ә үзе, җитмәсә, офицер булырга училищега бара! — Ә Барыйны ни өчен училищега алмадылар дип беләсез? Үзе күтәргән сохари к- .пчыгыннан да тәбәнәгрәк иде. «Үскәч килерсең», дип җибәрделәр. Барый игътибарны үзеннән читләштерү өчен «һөҗүмне» яңа юнәлештән башлады. А.өнир Фәсхетдинов РСФСР Верховный Советы депутаты. Ул шуңа ишарәләп: — Карагыз әле. җәмәгать, Мөнир бүген дә депутат значогын тагыл килмәгән; — дип гаҗәпләнгән булды. Шуны гына кеткән сыман, бораулаучылар әле беренче сессиягә дә барырга өлгермәгән Фәсхетдиновка ябырылдылар: — Чыннан да, иптәшләр, нигә ул значогын үзенең сайлаучыларыннан яшерә? — Безне санга сукмый башлавымы Мөнирнең? — Син халык өчен депутат булезң да безнең өчен бит гади бораулаучы!—дип, һәркем үзенчә «үпкә» белдерергә тотынды. — Әйе. Ленин ордены алгач та буровойга тагып килмәде! — Юарга кирәк аның значогын, җәмәгать! ОЧЕРКЛАР Уен-келкелэр. шаярып сейлешулэр мастер узв кергәнчег» кадар ген» барды Ефрим Долгов автобусның ишегеннән башын тыгып кына исәнләште. кешеләрен бар- леп чыкты да күңелсезләнеп эчкә узды. Бугеи аның тагын бер эшчесе килмәгәч иде I Бораулаучы ярдәмчесе Габделбәр Саттаров кич» үзе әйтеп китте. Мичв кетмегез диде, моннан соң мин буровойныкы тугел. үзем» җайлы эш таптым инде диде. Аннан алда гына Владимир Потапов бригада белән исал-хисалиы езде Эчкем «мен i Рим Подрядчикоаны кудылар. Кешеләр кими, кешеләр ките, кешеләр тормый... Килеп берничә ай гына эшләп чыккан бораулаучылар да байтак. Бригадада алармың «әзер исемнәрен дә хәтерләмиләр инде. Автобус Леииногорскидан Азнакай ягына — Канчыгыш Ромашкино нефть майда ныне юнәлде. Иртә кояшлы, җылы, матур. Тәрәзәсеннән тәрле пейзажлар күрсәтергә теләгәндәй, машина әле ямь-яшел басу яннарыннан, әле купшы куаклы елга буйларыннан узды, әле куе урман эчләреннән, тау араларыннан утте. Автобус җилле барды, ләкин эшне кеше чыкмаудан туган күңелсезлек аңа карап кына басылмады, киресенчә, әкренләп бораулаучыларның йезләренә. кәефләрен» күчте. — Кайчанга кадәр девам итәр бу иеше җитмеу! — дип, үзалдына әйтел куйды Барый, башын түбән иеп уйланып бара торгач. Барый җавап эзләми иде. Бу хакта инде сүзләр күл булды. Бригад» җыелышы булмасын, контораныкы яки идарәнеке булмасын, иң күп шау-шу кадрлар месьәләс» буенча чыга иде. Әле үткән атнада гына идаоеноң профсоюз җыелышы булып үтте Кен тәртибендә «Социалистик ярыш йомгаклары» дип язылган булса да, җыелыш тиз арада кадрлар мәсьәләсенә салулап кереп китте һем шул юлыннан чыга да алмады Социалистик ярыш мәсьәләсе буровойларда эшче кече җигешмәү кебек мәһим фактлардан читтә кала аламы соң! 1971 елны җиде ай эчендә генә до Леииногорск идарә» бораулаучылары 15 мең метрдан артык җир тишәргә бурычлы булып калдылар Бу нефтьчеләргә девон тирәнлеген» җиткән 16 яңа скважина биреп җиткермәү дигән суэ. Бораулау планы үтәлмәү скважинаның бер ме'рын 4 сумга кыйммәтлене һә» идарәгә барлыгы 236 мең сум зыян китерде. Профсоюзның буровой комитеты члены буларак, бик игътибар болан һәм бик бормы лып тыңлап утырды Барый отчетның бу элешен. Егерме ел эчендә бораулауда мондый хәлнең булганы юк иде бит. Идарәнең кадрлар бүлого начальнигы Куприяновтан информация сорадылар. Ул 1971 елның бореичо яртысында гына да 136 кешенең үэ телеге белән эштән киткәнлеген хәбәр итте. Шулерның утыз еч» торак булмау сәбәпле, унсигез» эш шартлары авырлыктан, унҗидесе укырга момкннлек юктан, уналтысы хезмәт хакы канәгатьләндермәүдән, егерме җидесе семья шартлары аркасында һ»м егерме бише һеиэран алыштыруны сәбеп итеп гариза биргән. Эштән киткәннәрнең күбесо яшьләр, бораулауга яңа кергән кешеләр икән. — Кайчанга кадәр барыр бу хәл! —диде тагын Барый, ү>ү»е-е сорау бнр'айдай.—Менә, син депутат кеше. я. ейт. берәр чиге булырмы аның/ Минир җайлап иыиа Барыйга таба борылып утырды. ___ Син эшче җитмоү дисең, яшьтәш Эш монда җитмәүдә тү-ал Х.чм»’ —ашъ- ларнпң эш сәймәүлеренд». минемчә. А «ә ак булып тәрбияләнгәннәр - мен» н- әчем килмиләр буровойга, мен» ни »ч»н качалар! — Белки белеп кача торганнардыр! Без генә ул с-н.ң балан .ке .«п. «буровой, буровой, дип хәлдән таябыз... Чынлап та, уйлап кар» әле кен димисең, тән димисең, тәүлекнең телес» кай вакытында карчыгыңның җылы куеныннан торып эшкә чыгып китәсең Аннан 50-60 чакрым доңгыр-доңтыр -леп машинада ****** Буран дими, кар-яңгь.р, салмын-ксе Д-ми ачык һавада җир борасың... Я. әйт. нәрсәсе кызык, нәрсәсе рәхәт! ,Ә«п. монысы п. зярн.нырс. >«•.«« «•“'W— ,«р.н. н.р.п «"»'■ "»■“ «•— ................... «• 6 '"“ •"“« Г ШАМИЛ МОТЫ Н ГУЛЛИ 1! ф яшьтэшлш* Барый шактый кыза тешеп һәм мондый чакта гадәтенчә сүзләрен сүзләре өстен» атландырып тиз-тиз дәвам итте: — Үзең ишеттең бит җыелышта яшьләр нәрсә диделәр: давай безгә укырга мөмкинлек, давай культура, кино, танцы, давай с удобством квартира һәм башкалар, Барысын да бир син аларга, тик үзләреннән генә сорама!.. Менә бит ул хәзерге яшьләр кая сикерә... Ә без синен белән эшләгәндә ничек иде! Без яшь чакта нәрсә, суыгы йомшак идеме, кар-бураны рәхимле идеме, әллә бөтен уңайлыклары белән өчәр-дүртәр бүлмәле квартиралар безне көтеп торалар идеме? Буровойларда икешәр- өчәр смена калып эшләдек, карточка белән ипи ашадык, әмма эшләдек бит, ә? — дип, яшьтәшенең сүзен күтәреп алды Мөнир — Ничек кенә итеп эшләдек әле — Татарстанда бөтен бер нефть диңгезе ачтык! Барый зур диңгез булып җәелгән нефть мәйданын күз алдына китерергә тырышты. Ләкин ничек кенә итсә дә, нефть чыккан урыннар диңгез булып килеп басмады. Хәтта ул мәйдан булып та күз алдына килми. Газеталарда гына шулай язалар. Алай диңгез кебек шома гына җәелеп ятмады шул нефть. Аны табу өчен разведчиклар таулар, елгалар кичтеләр, чокырлы-чакырлы юллар уздылар, таралып һәм укмашып утырган эреле-ваклы авылларны үттеләр, урманнар-кырлар аша чыктылар, һәм шунда, кайдадыр басу уртасында яки урман буенда, кукраеп, биек буровой вышкасы гына утырып тора иде. Моңа кадәр күз күрмәгән, колак ишетмәгән якларга барып, шул билгесез җирләрне бораулап йөрделәр алар Иңө-буе 100 километрга сузылган Ромашкино нефть ятмасының теләсә кайсы почмагына барсаң да, бу ике яшьтәш — Барый Вәлиев белән Мөнир Фәсхетдинов — басмаган урыннар юктыр. Менә шушылай, бер машинада иңгә-иң терәлеп, егерме биш ел бергә эшкә—буровойга йөрделәр бит алар... Уйлар ерак үткәннәргә кереп китсә, иң әүвәл үзең бораулаган беренче скважинага барып туктый. Барый өчен аннан да истәлеклесе, аннан да якыны юк сыман. Сугыштан кайтып эшли башлаган буровой... Ул скважина Шөгер янында, Шушма елгасы буенда гына иде. Буровойдан төннәрен яп-якты булып битум заводының зур тәрәзәләре, Шушма аръягына үсеп барган Шөгер эшчеләр поселогы күренеп тора иде. Егет чак. Күңелләрне җилкендереп күпер өстендә яшьләр гармун уйныйлар, кызлар җырлыйлар һәм күпер такталарын дөбердәтеп биеп китәләр. Эттәгидер генәме. Гармунчыгыз өйдәме! Өйдә булса килсен әле, Биетеп китсен әле. Бөтен эшне ташлап шулар янына китәсе, алар белән бергә буласы, җырлыйсы, биисе килә иде. Ә бит җиде ел армиядә булып, фронтларда йөреп, мылтык-автомат тотып куллар да эшкә сусаган. Юк, буровойдан бер генә минутка да аерылып булмый... Барый эштән кайтканда, арып, еш кына күпер өстендә туктый, аның култыксасына таянып, елгага, су өстендә уйнаган балыкларга озак кына карап тора иде. — Хәтерлисеңме, яшьтәш, Шөгердә очрашкан көнне? — дип, кинәт кенә сорап куйды Барый. Әйтерсең Мөнир дә аның белән бергә суга карап Шушма аркылы салынган әнә шул озын такта күпер өстендә басып тора иде. Алты-җидө елдан соң булган бу очрашу икесен дә бик нык шатландырган да. гаҗәпләндергән дә иде. Барый үзенең сабакташын, яшьтәшен бораулаучы киеменнән күреп исе китсә, Мөнир Барыйның таза булып буйга үсүенә аптырады. Армиядә чакта Барый солдатлар арасында иң кечкенәсе, иң чандыры иде. Тезелгәндә иң артка, стройның койрыгына бастыра иде аны командир. — Билләһи, Шөгердә очрашкач мин сине танымый тордым! Миннән бер башка үсеп киткән идең! — Солдат шулпасы үстерде,— диде Барый, беренче очрашканда әйгкән сүзен кабатлап. Барый белән Мөнир бер авылныкы булмасалар да, бер мәктәптә укыдылар. Мөэ- минКаратай авылыннан Бәкергә — өч чакрым ераклыктан килеп йөри иде Барый. Укуы белен де, усаллыгы белән де әллә ни аерылып тормады ул. Бәкер малайларыннан куркыпмы, дәрестән соң күпер аша чыкмыйча, ниндидер яшерен сукмаклардан, ерәмә эчләреннән ейләреиә турыдан гына еыэалар иде Каратай укучылары Ә менә тулы булмаган урта мәктәпне тәмамлап һөнәр училищесына китәргә комиссиягә килгән Мәнир Барыйны күреп гаҗәпләнде дә калды. Барый да гариза биргән икән! Барый булып Барый, чандыр, тәбәнәк Барый да ФЗУга китәргә йөри! ♦ Ул чагында һөнәр училищеларының беренче еллары иде. Үсмер егетләр, романти- % кага бирелеп, ничек кенә булса да шул училищеларның берсенә эләгергә тырышалар. 1- Гаризалар күп, комсомол райкомы һәм врачлар яшьләрне бик тикшереп, сайлап кына = алалар. Ул райком ишек төпләрендә, больница ишек алларында ФЗУ га үтмәгән малай- д ларның аһ оруларын, алуны сорап кемнәргәдер ялыиу-ялваруларын күрсәң! Барый комиссиядән авызы колагына җитеп, елмаеп чыкты. Врачлар аның шера - аркасын чәбәкләп: «Годен»,— дигәннәр! Барый да алынгач, Мөнир үтә дә үтә инде. Кара син аның теп кебек гәүдәсен, киң “ күкрәкләрен, кулындагы йодрык булып каткан мускулларын! һәм комиссиядә әйтте- п ләр: «Яхшы шахтер чыгачак бу егеттән», диделәр. Алдылар! Юллар ике сабакташны беренче көннән үк аерды. Менир Татарстандагы бер ь. төркем яшьләр белән шахта училищесына — Донбасс якларына китте, Барый исә = фабрика-завод һөнәр училищесына — Ленинградка таба юл тотты. Германия сугыш башламаган булса, бәлки бу егетләрнең берсеннән менә дигән о шахтер, икенчесеннән оста слесарь чыгар иде. Булмады Өч еллык программаның бары л тик сигез аен гына укып калдылар. Фашист самолетлары Донбасс шахталарын, Ленин- град заводларын бомбага тота башлзгач, укучыларны өйләренә тараттылар Язмыш ике яшьтәшне һич көтмәгәндә тагын очраштырды. Бу толы инде военкомат • «««•»«•. - —- - — н„„ .... флшисуллр .... Б.лорусс—.. V.p.-.н■■ „ы.л.ры» Донв.сс Ш..У.Л.Р..Л оииул.ц-л.дилАР. ■•>•₽ БАР—«■ A.pw«~.~p™. „,л,ул.рг. «AP-ЫЙ. ........................... ——К“Р““'А. ДОШЫ.НГ. ивршы в«Р’А •“«"*- - Ис.нл—. ЛШАУАШ. АО.бА... БАР ..................................... .... „р,д„ М.и.р Б.р.« Д. шул су..™ -УРы-Д. У-л« _ К..ДА. ««"•" •“ ‘ ,Г““ фронтка китәсе иде... Тик Бу юлы ллир.л БАЛЛУ ЫЛНЫММ. Алы.дыи.р уи-л-шлсы... •- ей. руси. Бллулгел нлм.лы.. Мулл влУАр-АСАЛДр А. .нл.шыиды -Сону. КвЛДЫУЫЛя — ДИГАН Булып И—«рып Ы-Б.рД.Л.Г Кул .. ууми ш.ггр .Л.ИИО-..ЫИД. .ы-.ши.р о-р.шуыл.р Бу «гм -ДА д. иисид. и.ил.и •>-«. ... .................Ф'—-Р А-— - лалар. "а «•- —■ — Менә шул яшьләр турында уйлана торган. Без күргәннәрне күрсәләр белей булмаслар иде.. Кадерен белерләр иде, мин әйтәм. тыныч хезмәтнең... Мөнир Астраханьнан пароход белән Сталинградка менгәндә, бомбага әләккә i еекытны исенә төшер-әндер. Каяндыр яшеренеп килеп чыккан фашист самолетлары чак кына Иделгә батырмый калдылар бит аларны. Бәлки, дошманның Сталинградка килү юлында оборона тотканда булган вакыйганы сөйлидер? Әйе, анда да үлем өстән узып китте. Немецларның егермеләп самолеты шәһәргә таба килә иде. Көчләрен күрсәтергә теләгәндәй, тигез сафларга тезелеп, курыкмыйча, тыныч кына киләләр! Юл уңаенда, эш юктан юанып алу өчен генә дигәндәй, һәрберсе берәр-икешәр бомбасын ташлады да көнчыгышка очуын дәвам итте. — Рота командиры аяктан тартып екмаган булса, белмим, хәзер буровойга барып йори алыр идем микән? — дип, тирән сулап алды Барый.— Тузан-туфрак эченнән баш калкытсам, янымда гына бияләй кадәр бомба китеге зырылдап әйләнә. Уйлап кара, зәп-зәңгәр корыч кисәге! — Әйе, кырда дистәләгән мәет калды алар артыннан. Сугышның шушы беренче чирканчык алган көннәрендә Мөнир белән Барыйның дуслыгы тагын да ныгыды. Бу инде бер көнне тәпәләшеп, икенче көнне татуланышкан малайлык дуслыгы да, больница, военкомат ишек төпләрендә, комиссияләрдә очрашкандагы дуслык та түгел, язмышың кыл өстендә торганда туган чын фронтовиклар дуслыгы иде. — Исән-сау калсак, киләчәктә ташлашмабыз,— дип ант иткәннәр иде алар сугышта. Фронтта Барый яраланды. Аны госпитальгә озаттылар. Шуннан соң ике дус яңаДан күрешә алмадылар. Сталинградта 330 меңле Паулюс армиясен камалышта калдырып, безнең гаскәрләр көчле һөҗүм белән Дон буйларына. Донбасс якларына юл алдылар. Мөнир күптән түгел үзе укыган Макеевка тирәләрен азат итүдә катнашты, Дон, Днепр елгаларын кичте, Совет Армиясенең туктаусыз ташкынына кушылып, Молдавиягә, °умыниягә барып чыкты. Ә Барый, дүрт ай госпитальдә дәваланганнан соң, савыгып яңа частька килде һәм Керчь шәһәрен штурмлады. Аннан Белоруссия фронтына күчерелде һәм Брянск өлкәненнән башлангач сугыш аны җиңүләр белән Польшага китерде. Висла, Одер елгаларын кичерде һәм фашистның соңгы оясы Берлинга алып килде. Барый армиядән кайтканда, яшьтәше Мөнир бораулаучы булып эшли иде индо. Очраштылар. Мондый чекта Хәл-әхвәл сорашып буламыни? Әйе, җиде ел армия тезмәте, шуның өч елдан артыгы тоташ фронтларда, сугышта. Кеше дигәнең бу вакыт эчендә ниләр генә күреп бетерми дә, башыннан ниләр генә кичерми!.. «Дан» орденын, биш-алты медален тагып килгән яшел гимнастерканы дусты белән очрашкач, Мөнир күз кырые белән генә үлчәшеп алды. Барый үскән, аңарДвн бер башка узып киткән иде. «Ордены да бйр, медальләре дә минекеннән күп, Җитмәсә сержант» — малайларча эчке бер көнләшү биләп алды Мөнирне. Армиягә нефть эшеннән киткән булгач, разведкага да бик ансат керде Барый. Ә менә Мөнирне гаризасын тоттырып унбиш көн тилмертеп йөрттеләр: Мөнир кебек демобилизация белән кайтып нефть эшенә керергә теләүчеләр бик күп иде. Колхоздан ничек китәсе иткәндер Келәүле станциясенә кайтып төшкәч, солдат капчыгын асып, туган авылы Бәкергә 40 чакрым җәяү атларга булды ул. Машиналар Керми, ат көтеп торунын мәгънәсе юк, чөнки кешеләр станциягә үзләре арбалар таргып килгәннәр иде... Әллә армиядә чакта Барыйның буровой, скважина турында сөйләүләре күңелгә геңеп калды, әллә КелӘүле белән Спиридоновка авылы арасында шактый күп булып утырган буровой вышкалары үзенә тартты, шул чакта ук нефть эшенә керергә карар кылган иде Мөнир. Һөм менә алар тагын икәү бергә. Ике сабакташ, яшьтәш, дус һәм фронтовик. Армиядән ел ярым элек кайткан Мөнир инде бурильщикка күтәрелгән, вахта җитәкчесе исемен алган иде. Барый белә: бу дәрәҗәгә менү өЧен кешеләр шактЫЙ о: ис буровой эшчесе булып йөриләр, аннан бораулаучы ярдәмчесе сыйфатында хәт- с.-.з генә бораулау станогы янында эшлиләр, шуннан верховой вазифасын алып күпмй- д»р вышка башында җилләнәләр. Махсус курслар бетермәсә, аннан соң да Әле тйшеп ■длрэ пультына басе аямый кеше. Димәк. Монир булдыра, димех. кулы эшкә -эта Бергә эшләгән дәвердә Мөнир үзенең уңганлыгым бер түгел, йөз мәртәбәләр раслады. Үтмен бишьеллыкта күрсәткән батырлыклары «чем хекүмәтебез-ен иң -гр бүләген - Ленин орденын алгач һәм РСФСР Верховный Соаетына сайлаулар вакытын- да депутатлыкка кандидат итеп тә күрсәтелгәч. Мөнирнең хезмәтен яңа яклары бепән ♦ ачкандай булды Барый. «Үз кешебез, иң лаеклы бораулаучыбыз-— дип шатланып t тавыш бирделәр аңа бригада членнары. Барый армиядән кайтканда кайчандыр үзе эшләгән Шегер мәйданындагы 1 нче = номерлы скважина нефть бирә иде инде. Аннан нефть сугыш вакытында, дошман ~ Бакуны басып алырга омтылганда. Кавказга, Грозныйга куркыныч тудырган кемнәрдә а чыга башлаган. 1 нче скважина тирәсендә тагын 15—20 вышка күтәрелгән. Меиир ' шул буровойларның берсендә икән. ф Бик күп яңалыклар ишетте ул Мөнирдән. 1948 елның жәеидә Шогердәи 35—40 - чакрымнар ары — Тимәш авылыннан тагын җир мае тапканнар Искиткеч күп. тәүлеге- = иә йоэ тоннадан артык нефть бирә. ди. Бораулаучылар күптән түгел Зәй-Каратай 5 Вәли хуторы янында да җир асты байлыгына юлыкканнар. Имеш «кара алтын» тирән- х дә зур диңгез булып ята._ — Геологлар картасында скважина салынырга тиешле урымнар гади нокталар белән — генә билгеләнгән. Мөнир белән Барый ул «нокталарга» ерак юллар, таулар, урманнар, w чокырлар үтеп, елгалар кичеп бардылар Ээләделәр, таптылар ул «нокталарны», борау- 2 ладылар һәм нефть чыгарып бирделәр. Күпме сәяхәт итәргә, мешәквт», жәфа чигер-» туры килде. Шуның белән бергә эшеңнең нәтиҗәсен күреп ничаклы шатлык, куаныч 2 кичерергә, үзеңнең эшче, файдалы кеше икәнлегеңне тоеп, горурлык хисе тттырга — насыйп булды нефтьчеләргә. < Шегер битум заводы янындагы скважинаны тәмамлап, 1949 елны, бетен хуҗа- S лыклары, конторалары белән Ромашкино нефть ятмасына күченгәч, эшкә барь-п кайту йоэ километрдан артып китте. Җиңел түгел иде, тик сынатмадылар — еч ел буена Чупай. Суркино авылы тирәләрен бораулап йөрделәр Техника үсте кешеләрнең тәҗрибәләре үсте. Авыр роторлы станокларны алмаштырып, турбина ысулы белем бораулауга күчтеләр, балчык измәсе урынына җирне арзанлы су белән бораулый башладылар. 1954 елда, Васильевка кырына килеп. 82 нче буровойда эшләделәр, твгым да арырак китеп иң күп продуктлы Миңлебай мяйданын ачтылар Геологлар картада күрсәткән нокталар чыннаи да могҗизалы нокталар булып чыктылар — тишкәне берсе нефть фонтаны булып атты. Эх, ул заманнар! Ул вакытларда девон батырларының үэләрон күрү, нефтьнең тесен карау, исен иснәү очен генә дә күпме халык җыела иде бит скважина яныңа! Шуңа күрә дә һәрнәрсәдән канәгать булып, зшнең ямен, тәмен табып йериләр иде бораулаучылар!.. 1956 ел бораулаучыларны Ромашкиноның кәнчыгышыма — ерак Кодаш, Кьиы чишмә якларына алып китте. Барыйның әле булса хәтерендә бер буровойдан иие копшә — игезәк скважина салдылар. Тарих ечен монысы да >ур яңалык иде. Шушы елны аны үрнәк буровой салу ечен Мәскәүгә җибәрделәр. Ул скважина әле ыттлр до булса килгән кунакларны, чит ил туристларын сокландырып башкаланың үзәгендә. Халык хуҗалыгы казанышлары күргәзмәсендә тора Мәскәүдон кайткач, тагын Кодаш яклары, яңа ачылган Куаибаш мәйданы . Монда да техника бер урында таптанып тормады. Бораулаучылар авыш скважина тишәр.» Әйрәндолор. су белән бораулауны камилләштерделәр, буровойда автомат че—.тр. автомат ачкычлар куллана башладылар Авыр буровой инструментлары урыны-а ..... «..м.трпм .орб.л.р, турвовурмр. 6.Р.Г-.Р Вуро.ой Т.,у....р л» "... .ыш««..р.ы .Р...ОР-.Р «•— у.рпырмо «>..р.«.р. Н...Ы.Л. Soo«y""y -.-Р..Р-. «»>'. .ур..." Ә»..,». 5.0 ........ .0 урм».... в.р •»«. »" Р. шулай. Сер түгел, хәзер идарәләрнең кадрлар бүлеге белдерүләр тактасына кәгазьләр 3 элеп тә, газеталарга языл та, вербовка белән дә үзенә эшче кәчләр чакыра. н Без, әлбәттә, эшчеләр җыюның оешкан тәртипләренә каршы түгел. Тик шунысы ® мәгьлүм: былтыр вербовка белән Леииногорск бораулау идарәсенә килгән егерме ' егетнең бүгенге квндә берсе дә буровойда калмады — Нәрсә белән куркыттык соң еле без яшьлерио? Дерес, буровойда эшләү кунакта булу түгел. Эш авыр, ул батырлык, кыюлык < сорый. Ләкин элеккеге белән чагыштырганда, авырлык икеләтә ким. Илленче еллар- Э дагы кебек яртышар тонналы озын-оэын торбаларны буровойга кул белән сейрәл кертәсе юк — аларны механизмнар тарттыра. Шәмнәрне утыртканда да торбалармы кул белән борасы түгел — сүс арканнар, Залкин ачкычлары да модадан тошеп калды — ул эшләрне дә автоматлар башкара. Ә бораулаучылар тарафыннан каһәрләнгән измә хәзерләүләр?.. һәр скважина саен 150—200 тонна балчык болгатып, кул белом измә хәзерләүләр күптән онытылды инде. Аны да бит хәзер заводтан әзер килеш китерәләр. Транспорт мәсьәләсе дә зарланырлык түгел. Бораулаучылар эшкә. Барый әйтмешли, киерелеп комфортабельле автобусларда гына баралар. Ә бит нефтьчеләр теге елларда эшкә кышын-җеен йәк машиналарында йәриләр иде. Ә эш, кенкүреш шартлары? Бик туңгач, кереп чыгарга кечкенә генә агач будка һәм идән уртасында утын белән ягыла торган тимер мич. Шул будкада вл да «теләр иде, кием-салымнарын да киптерәләр иде, ойдән алып килгән ризыкларым да җылытып ашыйлар иде. Бүгенге буровойда бетен уңайлыклары тудырылган махсус вагон. Үзенең зурлыгы, матурлыгы, эшләнеше белен ул тимер юллардагы экспресс вагоннарын хәтерлеге. Бер ягы аның яхшы естәлләр, утыргычлар, шкафлар, тумбочкалар белән җиһазлан- дырылган. Якты бүлмәдә — телефон, радиоалгыч, телевизор, суыткыч Ял вакытында газота-журналлар укырга, шашка, шахмат, домино уйнарга мемкин. Икенче як — йокы бүлмәсе Йомшак ятакларда — күпереп торган мендәрләр, ак җәймәләр- Тагын бер кечкенә бүлмә кием киптерү шкафы, кайнар су. ойне җылыту һәм аш пешерү о чем газ белән тәэмин ителгән. Хәер, аш пешерел юрмасвң да була — аны махсус мвшине- дв термослар белен шәһәрдән китерәләр. — Шулай да нәрсә белән куркыттык соң әле без яшьләрне? Мастер Долгов та ишетеп алды бу сорауны. Чуваш милләтеннән булса да. татарча яхшы аңлый, шушы якныкы бит ул. Ефрим Митрофанович бу ике дусның моңа кадәр дә ош кына буровойның киләчәге турында борчылып сейләшкеннореи ишетә, хәтта кадрлар мәсьәләсендә бәхәсләшеп киткәннәрен до күро «до Әңгемого катнашмаса да. ул эченнән елар белен килешеп, Фесхетдиное белән Волковнең яшь- дәрга карат, булган д.гь.аларын хуплап утыр- ид. .. Ченеи Ефр-м Митрофаиое-ч үэе до «карт .вардия. исемлегендә йорн.вш.42 до гене булса да, буровойда инде чирек гасыр эшли. Буровой тормышының бөтен стадиясен үтте Долгое: буровой эшчесе булды, верховой булды, бораулаучы ярдәмчесе булды, бораулаучы булды. Инде биш ел бораулау мастеры. Әйе. Мөнир белән Барый дөрес әйтәләр, хәзер яшьләр иркә. Эшкә керешкәнче үк хезмәт хакын сораша, тормыш-көнкүреш шартлары белән кызыксына, культура мәсьәләсен белешә. Ефрим сугыштай соң разведка эшләре белән Куйбышев өлкәсен ермалап чыкты, Татарстанның бөтен көнчыгыш өлешен гизде. Мөнир белән Барый кебек үк ачык машиналарда йөрде, ниндидер таныш булмаган авылларда әби-бабай- ларда торды, буровойларда кунды, идәннәрдә йоклады... Кая ул, эш-көнкүреш шартларын* бернинди дәгъвасы юк иде Ефримның. Киресенчә, үзен уналты яшь тә тулмас борын эшкә алган буровой конторына, һөнәр өйрәткән, кеше иткән остазларына рәхмәт кенә укый иде. Яшьтән әнисез калып, сугышта әтисен дә югалткан ятим малай, көтүче малай өчен буровойда эшләү, ипигә тую үзе зур бәхет иде бит! Күрәсең, олыгаюның бер галәмәтедер — яшәгән, гомер узган саен артка таба ешрак борылып карыйсың икән. Малай чакларыңны, яшьлегеңне искә төшерәсең, нигәдер үзең майтарган һәм майтара алмый калган эшләреңне барлый башлыйсың, ирексездән «элек» белән «хәзер»не чагыштырырга тотынасың. «Элек болай иде, хәзер болай»... «Элек замана начар булса да без әйбәт идек... Хәзер замана әйбәг булса да без начар... Дөресрәге, безне алыштырасы яшь буын начар...» Мастер Долгов, күптән эзләгән нәрсәсен тапкандай, кинәт талпынып Мөнир белән Барыйга карап куйды. «Моның белән без, үзебез дә сизмичә, үткәннәргә кире кайту морален сукалыйбыз түгелме?» — Менә син. Барый, хәзерге яшьләрнең таләпчән булуына гаҗәпләнеп утырасың.— дип, әкрен генә сүзен башлап җибәрде Долгов,— бу заманда, тормыш кон- нәи-көн матурая барган чорда нишләп алар хаклы түгел? Синеңчә, алар буровойда эшлим дип электәгечә йөк машиналарында йөрсеннәрмени? Менә син үзең, мәсәлән, Крупская урамындагы өч бүлмәле, газлы, ванналы квартираңны ташлап элек торган барагыңа чыгар идеңме? — Юк, чыкмас идем! — дип, кискен генә әйтеп куйды Барый. — Шул шул менә! Мөнир дә автомат ачкычларын ташлап Залкин ачкычы белән эшләмәс иде! — Залкин ачкычын кире бирсәләр, билләһи, каравыл кычкырыр идем! У-у, кулдагы сөялләр әле булса да бетми! — Мөнир кулын уып алды. — Шулай булгач, «Без буровойда кундык, сез дә шулай итегез!» — дип. яшьләрне тиргәп утырасы түгел. Яшьләр таләпне дөрес куялар! Алар «бабайлар ысулы» белән эшләмәсләр хәзер. Җырдагыча: «Сулар үргә акмый!» Безнең идарәдән алты ай эчендә киткән 136 кешене генә алып карыйк. Алар барысы да диярлек яшьләр иде. Берсе дә эшне яратмыйм дип китмәде ич. Утыз өче торак булмаганнан китәргә мәҗбүр булды, унҗиде кеше укырга мөмкинлек тудырылмаганнан гариза бирде, уналтысы хезмәт хакы түбән булганнан эшен ташлады. Гаризаларына «семья хәлләре аркасында». «һөнәрне алыштыру сәбәпле», «эш шартлары авыр булганлыктан», дип азганнарында да әле без белеп бетермәгән күп нәрсәләр яшеренеп ята! Мәсьәлә шулай тора: эшкә аласың икән, кешегә тормыш шартлары да тудыр! — «Мин эшкә килдем» дию белән аңа бөтен уңайлыклар булган квартира ачкычы китереп тоттырыргамы? Ай-Һай, туган, артык майлы булып китмәсме? — Ә нәрсәсе начар? — Без андый квартираларны унбиш ел эшләгәч кенә алдык... — Әйтәм бит. безнең заман белән бу заманны чагыштырырга ярамый дим- Ееләсең килсә, хәзер яшьләр өчен дә квартира салына инде... Мастер Долгов яшь эшчеләргә шартлар тудыру буенча соңгы вакытларда «Лениногорскбурнефть» идарәсендә нинди чаралар күрелгәнен сөйләп китте. — Әйе. яшь бораулаучылар өчен бүгенге көндә 120 квартиралы бер йорт салына. Дөрес, квартира бер генә бүлмәле булачак. 18 квадрат метр. Аның каравы, кухнясы, ваннасы, туалеты үзендә. Торыр, эшләр өчен армиядән кайтучы яшь солдатларны чакырырга уйлыйлар. Квартира кешенең өйләнү-өйләнмәвенә карамастан биреләчәк. Шуның естенә, идарә нефть чыгаручылар торагыннан арендага 120 урын алып куйды. Идарә тагын уз кече белән җитмешәр квартиралы мте йоот тозетә 140 урымлы балалар бакчасы салдыра Эшкә киткәндә баланны калдырыр урын да булачак Шунысы кызганыч, идарә бу эшләрен кешеләрне качырып бетергәч кенә {ашлаган... Әйе, алданрак кирәк иде... Барый картаер дип куэ алдына да китермәгәннәр күрәсең, дип елмаеп алды да Долгов сүзен дәвам итте.— Үзегез беләсез бездә уку мәсьәләсе бик начар иде биХәзер яше утызга кадәр булган барлык кешеләр исәпкә алынды. Чама белән йеэ кырыктан артык кеше урта мәктәпне тәмамламсга*. Чакырып сейләшкәч, шуның алтмыш икесе укырга ризалык биргән. Алар әчем сме-тадач саң кендезге һәм кичке дәресләр оештырыла. — Эх, безгә булмады бит шундый мәктәпләр! — дип керсенеп алдылар Барый белом Монир. Моңа кадәр Лениногорск нефть техникумында бораулаучылар бүлеге юк иде Нефть министрлыгына үтенеч җибәреп, яңа бүлек ачтырганнар. Аңа урта мәктәпне бетергән ун егет гариза да биргәннәр инде. Монысына Монир белән Барый чыи-чыилап чәйләшеп куйдылар Чипам торып бары оч кенә еп укырю ииән ләбаса. «Читтән торып» дигәне дә бит аның үз шәһәрендә. оеңнәи ике-оч кинә квартал ары. Өч ел укыйсың да. диплом алып, аш» башен, техник бораулаучы булып чыгасың. Юк, туры килмәде бит аларның яшьлегемә шундый мемкиилекләр... Боларның барысы да яшь буын эчен бик мирен икәнен белсә дә. имидмдер эчке каршылык Ефрим Митрофаноаичиың үзәнен дә күңелем тырнал тора Артык күп булып китмәсме икен соң бу яшьләр ечем, ди; аздырып җибәрмәбез микем аларны, дип шәбһоләнэ. Каһәр, һаман шул искелек, консерватизм калдыгы ята эчтә Долгое үзе дә зур канәгатьлек белән тагын шуны белдерде: быел дан башлап эшчеләр, озак эшләгәннәре эчен, ел азагында унеченче хезмәт хакын ала башлаячаклар. — Димәк, элек булып та бетерелгән «за выслугу лет» дигән нәрсә хңадах кайтарыла! — Әйе. Хәзәр, әлбәттә, кешеләр эштән киткәндә стажын югалту турында да уйлап карарлар... — Күптән кирәк иде мондый кызыксындыру чаралары . —- Шуның естенә әле. бишьеллык директивалары нигезендә, бораулаучыларның хезмәт хаклары да шактый артачак. Бу бигрәк те аз һәм уртача хезмәт хакы алучыларга кагыла. — Тагын яшьләргә! — Гадәттә, андый хезмәт хакын кем ала! Стажы а». разряды түбән булган кешеләр алалар. Димәк, яшьләр— Лениногорск бораулау идарәсендә күптән түгел җитәкчеләрме, нефть в« орание- рыи, мастерлорны һәм алдынгы эшчеләрне кертеп җиде кешедән Совет тезелде Уа яшьләр арасында аңлату-тәрбия эшләре алып барачак, аларның эшләре у-улары яллары, кенкүрешлере белән кызыксынып торачан Планда «иң яхшы профессия кәшәсе» исемен алу эчен ярышлар уздыру, бораулау мастерлары иои.н булдыру ............. ... Р- «»••>■" •'■•»> 6.0.1... «» ИШ.МР»- .po.l.o,™-. 6«ро~»«—р—, 6.К-, .бр... руда, һичшиксез, зур этәргеч булачак. — Димәк, боз кузгала— Бу вакытта машина сузган. Яшьләрне