БЕЗНЕҢ АНКЕТА

Зәки Нури

ЖУРНАЛ ӨЧЕН, ЖУРНАЛ БЕЛӘН

Журналга мин кордаш һәм чордаш буларак бары берничә ген» эчкерсез суз әйтергә телим. Ничектер туры килеп, без журнал белән бер тирелерәк туганбыз: киде менә илле яшьтәгелор булып чыктык . Ләкин дәресе шутг журналга мин инде сугышка чаклы елларда ук шигырьлэо. е соңыннан исе шигырьләр белән беррәттән тәрҗемәләр. рецензияләр, мәкаләләр һем очерклар Җибәрүдән һәм 1968—1971 елларда аның баш редакторы булып эшләүдән башка, бернәрсә дә бирмәдем кебек Киресенчә, ул үзе миңа, барыбызга да биртекче, бик кулие бирде. Саный калсаң, чыннан да ез түгел бит! Беренчедән, әдәбиятыбызның иң «ңа Һәм иң яхшы әсәрләрен ай саен килеп "орган яңа саннардан вакытында укып бару мемкинлеген безге шул журнал бирде һәм бирә Икенчедән, миңа, әле башлап кына язучы бер үсмергә, язучылар исеменнән Каян Нәҗми, Гомәр Бәшир. Шәйхи Маннур. Фатих Хесни, Сибгат Хәким имзалары куелган хатлар алу бохе’ен шул журнал Китерде Өченчедән, берәр язганың басылып чыкса—түбәләремне күккә тидереп шатлану минутларын мин шул журналны алгач кичердем. Дүртенчедән — минем ечеч. бәлки, аеруча истәлекледер бу — Белоруссиягә, Константин Заслонов җитәкләгән партизаннар берләшмәсенә, самолет белен килеп тошкән берничә журналны поход биштәреме салып, патрон белән бар дәрәҗәдә кадерле итеп йортчан куанычлы коннар һәм атналар гомер-гомергә онытылмастыр шикелле Менә ни эчен журналны мин һәрвакытта да безнең һәммәбездән дә олы булган остаз' ител саныйм һәм санармын. Журналны боз әдипләрнең иҗат тәҗрибәсен анарның иҗтимагый һәм политик эшчәнлоге үрнәкләрен, тугандаш әдәбиятлар белән аралашу практикасын әйрәне, туплый һем пропагандалый торган бер үзәк дип тә беләбез. Доресроге. иҗатны, тәҗрибәне. эш нәтиҗәләрен яктырта яки туплый гына түгел, ә практик эшне Язучылар союзы идарәсе белән бергә оештыра да ул. Биредә 8. И. Ленинның тууына 100 ел тулу уңае белен татарча лениниана материалларының иң зур күлчәлеген журнал тапты, журнал яздырды, журнал тәрҗемә иттерде дисәк, һич ялгыш булмас. Юлбашчыбызның Себердәге сорген еллары һәм Польшада чактагы зур эшчеилеге турында шигырьләрне һәм репортажны, мәсәлән, мин журнал кушуы буенча шул якларга барыл яздым Бүтәннәр исе журналчың шундый ук бик меһнм социаль, политик һо« әдәби заказын Ульяиовскига, Куйбышевкә. Ленингоадка. Шушенскоега Уфага. Псиоака һем Ленин булган бүтән урыннарда йереп кайткач үтәделәр. Нәтиҗә шул: яәзор боаноң Татарстан кигал нәшрияты бастырыл чыгарган б«ш томлы татарча ленинианәЖ быз бар аның алтынчы томы исә быел чыгачак! Димәк, журнал безне киң дөньага чыгара, безчең эшчэнлекнең һәм географик, һәм тематик офыкларын киңәйтү зшепа зур өлеш кертә. Безнең хөрмәтле укучыларыбыз ечен дә журнал яңадан-яңа офыкларны эледәй- өле ача тора. Аның соңгы елларда «Якташларыбыз сәяхәттә», «Алар бездә булганнар», “Елмаеп-келеп кенә...», «Балаларга укыгыз», «Бездә кунакта» кебек рубрика белән бирелгән әсәрләр бик хуплап каршыланды. Эзләнүләр һәм ачышлар уңышлы дәвам итә. Без, әдипләр, заман героикасы материаллары белән журналның эчтәлеген тагым да тирәнәйтү, аның тематик колачы белән сәнгатьчә сыйфатын төрле яклап күтәрү өчен тагын да күбрәк тырышырга тиешбез әле. Журнал өчен ешрак һәм яхшырак язган әдип журнал белән бергә тизрәк үсәчәк!

Мирсәй Әмир

ЗУР БАЙЛЫГЫБЫЗ

Казан утларыпн мин «Безнең юл» исеме белән чыга башлаган еллардан ух диярлек укып киләм. Иң башлап ул миңа үзем яшәгән чорның алдынгы әдипләре, шагыйрьләре һәм әдәбият белгечләре — тәнкыйтьчеләре белом, дөресрәге, аларның иҗатлары белән танышып барырга мөмкинлек бирде. Әдәбиятка булган мәхәббәтемне, аның актуаль мәсьәләләре белән кызыксынуымны арттырды. «Шушы ук журнал минем кулыма каләм дә тоттырды» дисәм, бу сүз, әлбәттә, юбилей көннәрендә матур яңгырар иде, ләкин ул дөрес үк булмас иде. Чөнки шул ук елларда бездә башка газета-журналлар да чыга, алар арасында яшьләр ечен үзрэи, редакция ишекләре җиңелрәк ачыла торганнары да бар иде. «Кызыл яшьләр», «Авыл яшьләре» кебек органнар аша үтмичә, «Безнең юлига күтәрелү җиңел түгел иде. Шулай булуы белән ул миче һәм минем каләмдәш кордашларымны тырышыбрях язарга рухландырды. Әйе, «Безнең юл»да әсәр бастыру яшьләр өчен дәрәҗә иде Аңа ирешү җиңел түгел, аның өчен тырышырга, үз чорыңның таләпләре югарылыгында торган әсәр язарга кирәк иде. Шулай да бу дәрәҗәгә мин шактый иртә ирешкәнмен дип уйлыйм. Яшьләр матбугатында 1926 елның азагында гына исеме күрен» башлаган кеше— 1928 елның башында ук инде «Безчең юл» авторлары җөмләсен» керде: журналның шул елгы 3 нче санында минем «Бәхет порошогы» дигән хикәям басылып чыкты. Димәк бү.-ен «Казан утлары» исемендә 50 еллыгы уздырыла торган журналыбызда ба-ыла башлавым шул саннан исәпләнә дигән суз. Сүз уңаенда шунысын да әйтеп үтәсем килә: «Бәхет порошогы» бәхәсле хикәя булып чыкты, аның турында миңа үз вакытында уңай яктан да, тискәре яктан да күл кенә сүзләр ишетергә туры килде. Ягъни журналның таләпчәнлеге формаль генә түгел, әдәби әсәрнең, авторның (ул яшь булса да) индивидуаль үзенчәлекләрен дә (кайвакыт алар бәхәсле булса да) искә ала белә торган акыллы таләпчәнлек булган. (Ул хикәяне 40 елдан соң үземнең сайланма әсәрләр җыентыгыма кертергә мөмкич дип тапканмын икән, ул, бәхәсле булу белән бергә, әдәби яктан билгеле дәрәҗәдә әһәмияткә ия булырга тиеш.) Билгеле булганча, илебездә яңа, социалистик җәмгыять төзү процессында әдәби хәрәкәтебездә дә зур үзгәрешләр, яңарышлар була килде. «Безнең юл» журналы «Яңалиф», «Атака» исемнәрендә дәвам итте, озак еллар буена «Совет әдәбияты» исеме астында чыгып килде. Беренче хикәям басылган чордан башлап, мин бу журнал битләрендә актив катнашып килдем. Күләмлерәк әсәрләремнән «Агыйдел», «БәзК мең авыл кешесе», «Балыкчы ялганнары» повестьлары «Миңлекамал» «Тормыш җыры», «Херрият» пьесалары, «Саф күңел» романы (I иче һәм II иче китаплары), шулай ук дистәләгән хикәя һәм мәкаләләрем иң башта шушы журнал битләре аша укучыларыма барып җиттеләр «Казан утлары» үзенең 50 еллык гомерендә һәрвакыт әдәби хәрәкәтебезнең иң тулы күрсәткече булу белән бергә, язучы белән укучы арасында иң эшлекле арадашлык хезмәтен дә үтәп килде һәм килә Без моңа шул ♦ кадәр ияләшкәнбез, кендәлек тормышыбызда һавага, суга һәрвакыт игьтибар итеп < тормаган кебек, шундый журналыбыз барлыгын да б»« табигый һем гади хәлгә санал g йерибез Юбилей уңае белән аның турында бер-ике авыз сүз әйтү ечен кулга каләм алып уйлана башлагач тоясың: никадәр зур байлыгыбыз бит ул безнең «Казан утлары»! ~ Безнең ечен, язучылар ечен. һава белән су дәрәҗәсендә кирәкле зат бит ул! Аны алдьрып ейрэигән укучы ечен дә ансыз тору кыен. Юбилеи кеннәренә хас гадәт g буенча гына түгел, чын-ихлас күңелдән янып әйтәсе килә: яшә. озак еллар буена еракларга балкы, «Казан утлары»! Редакциянең портфельләре берсеннән-берсе әйбәтрәк әдәби әсәрләр белән һәрвакыт тулып торсын! Укучыларың саны елдан-елга арта барсын! Зур булу белән бергә, бик реэль теләкләр. Шунысы әйбәт- алэрны тормышка ашыру уз кулыбызда! Кадерен генә белик. Аны үзебез күрергә теләгән дәрәҗәдәге •••би журнал итү ечен холобезден килгәннең барын да эшлик!

Афзал Шамов

ЖУРНАЛНЫҢ БЕР НӨСХӘСЕ

Беек Ватан сугышы егларында без. фронттагы язучылар. «Совет әдәбияты» журналының һәр санын бнч сагынып, зарыгып кәгеп ала идек. Безнең очәи бик кадерле кунак иде ул. Аның яңа саны килгән саен коннар күңелле бер бәйрәмгә әверелә иде дисом дә, арттыр/ булмас Кызганычка каршы, журналчы тәртипле рәвештә ала алмый идек Хәрәкәттәге армиягә подписка юк иде Бары бандероль белә», генә килә иде ул безгә Ул еллар- дагы журнлл редакциясе коллективына һәм Язучылар союзы җитәкчеләренә рәхмәт, алар фронттагы татар газеталарын онытып бетермиләр, журналның яңа саннарын җибәргәлеп торалар иде Шулай да 1943 елны журналны алдыруда шактый зур езеклок булды Тылга, каләмдәш иптәшләребезгә хатлар язып, ялынып, ялварып та алдыра алмаган чакларыбыз булгалады Андый вакытларда журналның яңа санын гына түгел, хәтта күптәнге саннарын күрү ечен дә еллә ни бирергә әтео идек без. Журналның чираттагы саннарын күрергә сусап йергән шундый айларның берендә, әле дә хәтердә сентябрьдә, хәзер Боек Ватан сугышы тарихында «1943 елдагы Смоленск операциясе» дип аталган каты сугышлар бвргаи коннарда, алгы сызыкта бер лейтенант миңа, сүз ора сүз чыгып — Беэго моннан бәр ай чамасы элек «Совет одобияты» журналы килде.— диде Бу хобәр мине бик кызыксындырды «Аларга килгән, ә безгә юк» — Кайсы саныГ —• Май саны. Б Бу санны күргәнем юк иде. Мин сорашуымда дәвам иттем: — Кемгә килә соң уп сездә? — Махмуд Максудов дигән сугышчыга килгән булган. Бусы инде минем эчен чамадан тыш гаҗәп хәбәр булды Мим. лейтензнтым янымнан кител бармасын дигәндәй, аның портупеясыннан тотып алдым — Кем соң ул Максудов? Язучы Махмуд Максуд түгелдер бит? Капитан? Егет гамьсез генә җавап кайтарды: — Кем белгән аны Ә минем сорауларым артканнан арта бара иде кайда ул Максудов? Кем булыл хезмәт итә? Күргәнең бармы? Төсе-бите, кыяфәте ничегрәк' Дустым Мәхмүд Максудтан күптән хат юк иде Аның тылдагы хәрби частьтан фронтка киткәнен ишеткән идем, ләкин кайсы фронтка икәнен белми идем. Шуңз күрә бу исем мине бик кызыксындырды. «Безнең фронттамы икән әллә?» — дип уйлап алдым мин Лейтенант бу юлы да сорауларыма күңелне ка тәгатьләндерерлек җавап бирмәде — Батальоныбызда андый офицер юк,— диде ул һәм шунда ук естәп әйтел куйды: — Хәер, кем белә аны? Бәлки булгандыр да Мондый каты сугышларда бүген киләләр иртәгә китеп тә баралар Күбесе дөньядан ук кигә. Нишлисең, сугыш. — Батальоныгызда булмаса, полкыгызда яисә дивизиягездә Максудов дигән офицер юкмы? Егет батальондагы офицерларны гына белә икән. Ахырда мин, Мәхмүд Максудовның кем икәнен, аның хәзер кайдалыгын полк яисә дивизия штабында ачыклармын дип уйлап, соңгы соравымны бирдем — Ул журнал кайда соң? Мина биреп тора алмыйсыңмы? Кызганычка каршы, биреп тора алмый икән. Оборонада торганда журнал батальондагы татар сугышчылары арасында кулдан-кулга күчеп йөргән, аны аерым-аерым да. җыйнаулашып та укыганнар Ә хәзер ул күрше батальондагы татар сугышчыларында икән. Лейтенантның әйтүенә караганда, сугышчылар аны бик кызыксынып, яратып укыганнар, хәтта ул татар сугышчылары арасында хәрби-политик тәрбия алып бар/ өчен кулланма булып та хезмәт иткән. Сугышчылар аны тылдан, ту аңнарыннан, әти- әниләреннән килгән хат кебек итеп укыганнар Эзли торгач, ул журналны мин күрше батальоннарның берсеннән таптым. Табуы ансат булмады. Дөресен әйтергә кирәк: бик авыр булды Каты һөҗүм сугышлары барган көннәрдә аерым сугышчыларны гына түгел, хәтта син күрергә теләгән офицерларны табуы да, алар янына бару да бик читен иде Ике арада өзлексез ут астында тотылган, снарядлар, миналар белән актарылып, пулялар белән мыжлап торган территория ята иде. Шулай да мин әлеге журналны табу бәхетенә ирештем 1943 елда чыккан 5 и«в санның бер нөсхәсе иде ул. Гадәттәге нөсхә Сугыш елларындагы начар сыйфатлы саргылтсу кәгазьгә басылган Буявы шактый тонык. Хәреф хаталары да җитәрлек Шулай да аның тышкы күренеше, торышы һәм язмышы кызык иде Тышлыгын ертып алганнар Әлеге лейтенантның әйтүенә караганда, аның эчке ягы буш булган, ягьни аңа бернәрсә дә басылмаган Кәгазь юкльжтан йөдәгән сугышчылар моңа бик шатланганнар, шунда ук аны ертып алып, тылга, өти-әниләренә, туганнарына хат язганнар Ике хатка җиткән, ике кешене бәхетле иткән. Журналның текстлы өлеше беренче битеннән алып соңгы битенә кадәр тулысыч- ча сакланган Әмма ул, укыла-укыла, кулдан-кулга йөри-йөри. шул кадәр тузган, таушалган, күпереп калычаеп киткән, аерым юллары хәтта танымаслык хәлгә җиткән иде.— кыскасы, иң бәхетле, иң укылган китап язмышын башыннан кичергән иде ул. Сугышның тынып торган минутлары иде. Тынып торган дигәч тә. атышлар тәмам туктаган вакыт түгел, ә бераз басылып торган минутлары гына иде Мин күптән түгел генә немецлар ташлап качкан әле һаман дары исе, үлем иСӘ аңкып торган тәбәнәк бер зем.шнкада журнал битләрен ашыгып-ашыгып актарырга, кайбер урыннарын укырга черештем Сугышчылар зиы миңа, дәресе бер теожзчт вакытлыча гына биреп торды. — Зинһар, ишэш капитан, ачы миңа кире кайтарып бирергә онытмагыз.— д-де /л миңа, ялынган һәм үтенгән тон белән — Бик киракпе журнал ул . Миңа бик кирәк Ротадагы татарлар, башкортлар, казакълар, узбәклар арасында агитатор мии Алар з укыйм мин аны. Барысы да аңлый. Куртайсез, татар халкының каян килеп чыгуы ф турында бик кызыклы мәкалә бар анда Шигырьләр, хикәяләр дә бар... Очерклар да Чыннан да бу санда X Гыймадииың «Урта Идел буе халыкларының тагар-моигэл ». игосына каршы кәрәше тарихыннан» дигән мәкаләсе бар иде — Журналны озак актарып торырга насыйп булмады Агышлар кечәйде Е'етем минем янга ашыгып йегерел керде дә: ы — Гафу итегез, иптәш капитан, журналны мии алып китәргә мәҗбүр булам,— ~ диде — Батальоныбыз хәзер кузгала Җыеналар Ул журналга таба кулын сузды Мин аңа каошы килмәдем, бирдем Ул акланыр- ф га, миннән гафу үтенергә теләгәндәй — Бик кирәкле журнал шул ул,—дип кабатлады—Безнең борынгы бабаларыбыз Идел буендагы башка халыклар белән бергә бер сафта торып монгол оккупант ларына каршы сугышканнар икән. Буган дә без. Сержант әйтәсе сузен әйтеп бетермәде, сейләшеп торырга аакыты юк иде аның . Кадерле журналны противогаз сумкасына тыкты дә йегерел чыгып китте Миңа да инде монда калырга кирәк түгел иде Ашыгыч эшләрем, утисе бурычларым бар иде ШуЛ чак күңелемдә сакланып калган уемны эитим журналдан аерылу җиңел булмады миңа якын дустымнан кадерле илтешемнән аерылган кебек хис иттем мин үземне Соңыннан билгеле булды редакция чыннан да бу журналны коньяк фронтларның берсендә хезмәт итүче язучы Мехмуд Максудка җибәргән булган икон (бу сәчдз аның «Фәриднең хатлары» исемле очеркы да басылган иде) ләкин нолевая почтаны күрсәткән цифрларның берсе ялгыш язылу аркасында үл әдип кулына барыл кермәгән, ә ботенләи икенче икка киТеп, Калинин фронтындагы бер батальонга зләккзн Һәм шунда аның бик кызыклы язмышы башланган Боек Ватан сугышы тәмамланганнан соң. Совет Армиясе сафыннан кайткач, журнал редколлегиясенең бор утырышында мин бу вакыйганы иптәшләргә сойлодам. Алар моны бик кызыксынып тыңладылар Тик бер иптәшнең генә сугыш елларында фронтларда чыгып килгән татар газеталары редакцияләренә журналның яңа саннарын җибәрү эше йокләтелгән со-рудникиың гына. кеефе бик китте моны сонләго ■ әчоң миңа чынлап үпкәләде Ул, үзенең хатәсызлыгына бик ны« ышанып ачуланып: — Әгәр анда сәзнсң полевая почталарыгыз адресны саташтырганнар икән, анда минем гаебем юк.— диде ул миңа. Сүз шуның белән бетәр дип уйлаган идем мич, лӘкин бетмәде Редколлегия утырышында катнашучы олиән язучыларның берсе, әлеге сотрудникка дусларча карап — Тукта әлә, син нигә үпкәлисең мОңәТ — диде — Афзал сине гаепләмәде бит, бары бүлгән хәлне генә сеилода Әгәр 'опгәчрок уйлап карасаң, син моңа үпкәләре түгел, о шатланырга тиеш. Беләсеңме нигә/ Син алгышып җибәргән журнал алгы сызыктагы сугышчылар кулына барып кергән, аларны корашкә. батырлыкларга рухландыр' әи, фашизмга маршы сугышкан, атакаларга бартен. боек Җиңүне даулаган Син менә бу вакыйганың шул ягын уйлыйсыңмы, ютСмы?.. Ни диген сүз б/Т Журналыбыз халык белән борте бара дигон сүз түгелме соңТ Ә син үлкеләгон буласың Үпкәлор*о түгел • моны сеиләген ечен рәхмәт әйтергә кирәк Өлкән язучының, аксакалыбызның, сүзләрендә тирен фәлсәфи мәгънә бар иде. Чыннан да журналыбыз халык белен бер'о бара аңа хеэме- ите. укучыларны ле~>и«- Чыл рухта тәрбияли, аларны боек коммунистик җәмгыять оно* керешкә еидп, чакыра Бу кызыклы оемыйгеден соң имде бик «үп еллар үтте, бик күл сулар акты. Шулай дә журналыбызның әле-е укыла уныло тузып керләнеп, каралып беткем несхәсо, аның язмышы әле һаман ««үңелемде, күз алдымда,