ҺӘРВАКЫТ ЮЛДА

еи үзәгендә, карьерда эшнең иң кайнаган вакытында, Рәисне диспетчер туктатты:
— Заһидуллин! Хәзер үк машинаңны гаражга кайтарып куй да конторага чап. Анда сине көтәләр.
— Ничек? Ничек инде?1 — дип аптырап калды Рәис.— Шу
лай буш кузов дыңгырдатыпмы? Бөтен шәһәр буйлап буш
чыгаргансыңдыр әле. Әле генә Исмәгыйлов шалтыратты.
_Менә сиңа мә! Автобаза директоры үзе чакыра.
Исмәгыйловның әле күптән түгел генә җыелышта сөйләгән сүзләре Рәиснең хәтеренә төште. Ике-өч чакрымга буш машина куган өчен гравий ташучы бер шофернЫ тәмам кызган табага бастырдылар бит.
— Гравий! Гравий! Гравий! — дип, өзеп-өзеп кабатлады директор.— Нәрсә соң ул грзвий?- Асылын аңламаганнар өчен гравий — гади чуерташ кына. «Биш таш» уенчыгы. Башында мие булган кешегә исә гравий—бетон. Гравий яңа йортлар, яңа мәктәпләр, ферма каралтылары, яңа юллар. Үзегез уйлап карагыз, без бер сәгатькә кичексәк, бер сәгать буе бетон заводы эшсез тора дигән сүз. Бетон булмагач, төзелешләр туктала. Безнең аркада йөзләгән эшчеләр кул кушырып утыра. Әнә шундый ваемсыз егетләр аркасында кемнәрдер хезмәт хакын кимрәк ала, кемнәрдер яңа фатир көтеп, начар торакта яши бирә...
Кызып-кызып, рәнжеп-үртәлеп сөйләде директор. Ахырда, кылыч белән һаваны
машина куаргамы?
— Аныгы минем эш түгел,— диде диспетчер, кырыс кына.— Үзең берәр мөгез
кискәндәй, уң кулын селтәп куйды:
— Бетте! Мондый башбаштаклыкка чик куярга вакыт. Сиңа, иптәш, бу юлга каты шелтә. Тагын бер шулай кыйлансаң, үзеңә үпкәлә!
Ә бүген менә һич көтмәгәндә Исмәгыйлов үзе Рәисне Дербышка ягыннан шәһәр үзәгенә чакыра. Тикмәгә түгел инде. Нәрсәгә икән соң шул кадәр?,
Рәис карьер ягына борылып карады. Таш табак кебек түгәрәк чокыр төбендә машиналар, машиналар... Бульдозерлар, тракторлар, экскаваторлар. Кышка хәзерле-
иуче зш«эн кырмыскалар кебек, туктаусыз кайнашалар. Терле авазлар чыгарыл гүелди лар, тырылдыйлар, үкерәләр:
— Гр-рааий!.. Гр-равий!..
Рәиснең һаман аптырап торганын күргәч, диспетчер җәһәт кенә башын күтәрде:
— Син нәрсә оедың, Заһидуллин? Кара аны, мин вакытында әйттем. Соңыннан сүз булмасын...
Машина кузгалып киткәндә, диспетчер, будка тәрәзәсеннән башын сузып, кычкырып калды:
— Оныта язганмын. Аотобиографияңиә әзерләп килергә куштылар. Җиде бабаңны җентеклиләр, егетем.
■Автобиография» дигәч, тагын сәерсенде Рәис. Нәрсә язсын, нәрсә сейләсен
1932 елда туган. Апае районында. Олы Кайбыч авылында, хәрби хезмәткәр семьясында... Соң... Соң бит болар барысы да билгеле. Эшкә кергән вакытта анкеталарга бәйнә-бәйнә язылган. Инде тагын нәрса эстәсен икән— Юлда кайтканда Рәис үзенең тормышын
Кайбыч. Гади бер татар авылы. Салам түбәле каралтылар, җил калка, тузанлы урам. = Малайлар кайнар тузанда ялан тәпиләрен пешерә-пешерә авылның бер очымнан икән- "* че очына чабалар. Әрекмән яфрагына туфрак терел «бомба» чоешәләр. Колак тишекләренә, борыннарга балчык тулып, хәтта сулышлары буыла башлагач, җыйнаулашып Берле елгасына йегереләр. Бала йоннары кабарганчы суда чупырдаганнан соң яшел чирәмдә ауныйлар, кәҗә сакалы, какы, кузгалак җыеп ашыйлар. Куак артларына кочып барып, су коенучы кызыйларның күлмәк җиңенә кычыткан тыгалар.»
Кызык, бик кызык иде хафасыз, гамьсез бала чак. Хәтта ачлы-туклы узган авыр сугыш еллары да үзенең куп кенә яклары белән куңелдә якты истәлекләр калдырган икән ләбаса. Менә алар абыйсы Вил белән таңнан торып әлеге шул Бәрле елгасына юнәләләр. Хәзер инде су коену, үрдәкле уйнау кайгысы түгел, ничек тә тамак ялгау, җан асрау. Елганың уйдык урыннарында ару гына чабак балыклары каба. Ара-тире алабуга, бәртәс кебек затлыраклары да эләккәли. Елга ярына чиләк асып пешергән тозсыз балык шулпасы әле аннары кәзен. кышын да тешләргә кереп йедәтә. Ә инде җәйге җылы тәннәрдә яр буенда тән кунулар... һай, ул тәннәр, ул сихри тәннәр! Күктә дә йолдызлар, су тебендә дә миллион йолдыз. Күктән дә йолдыз атыла, учактан да учма-учма йолдызлар чәчелә. Якында гына тартар кычкыра:
— Тар-р, тар-р...
Шундый матур, шундый миң дәнья аңа ничек тар тоеладыр, аңламассың!»
Елга аръягындагы куе тирәкләрне аралап, ай башын калкыта. Кәзгедәй су эстоннан аръяк камышларына кадәр нурлар сукмагы сузыла— Менә хәзер йәгереп теш тә китеп бар шул комеш күпердән. Таңгача елгерә калсаң, һичшиксез. Ай илеме, әкиятләр доньясына барып чыгачаксың— Өмме, китим дисәң, менә бу— менә шушы дәнья әрәм кала. Кече Кайбыч ягындагы очсыз-кырыйсыз урманнар мәл кала. Ай-һай-һай, ул урманнар! Барып керсәң бер кавым һушыңны җыя алмый торасың. Тирә-ягың тын, тып-тын... Әмма әз генә җил исеп куйдымы, моңа кадәр йокымсырап утыргәм җилбәзәк усаклар «дерт» итеп уяналар да бетен урмвнга шаулаша башлыйлар, пышын- пышын килеп, тынгысыз җилнең гайбәтен саталар. Ә чыршы мондый гына җилне санга сукмый. Әкрен гене чайкалгалап, гамьсез генә гүелдәп утыра— Тагын бераздан корт имен уяна, һәм озакламый урмандагы бәген агачлар борсен-берсо бүлә-бүле шаулашырга, ухылдашырга керешәләр. Күңелдә шом туа. Нинди генә хинмәтләр булмас бу урманда... Әнә бит күрше авылның Сафиулла абзыйга юлымнан ди шулап-
ҺӘРВАКЫТ ЮЛДА
«Ухалла» арбасын тартып, телен аркылы тешләп утыннан кайтып килә икән, кар. шысына бер шүрәле карты килеп чыккан.
— Минем йолдыз кашлы ай йөзегемне син тапкансың. Яхшы чакта бир, Саный,-. ди икән бу.
— Эч пошканда ачуны кигереп йөрмә әле, карт тиле,— ди икән Сафиулла абзый.— Эшең булмаса, әйдә, тартыш бераз!
— Бирмәсәң, кети-кети итәм,—дигән ди шүрәле һәм килеп кытыклый да башлаган ди. Уң ягыннан да кытыклый, сул ягыннан да төшә ди. Әмма ник кенә бер көлеп караеын Сафиулла! Соң инде... көләрлек ди анда. Иртәдән бирле сыңар бәрәңге кәлҗемәсе белән йөреп кара әле син. Тырыша торгач, үзе телен асылындырган ди шүрәле.
— Булмады, Сапый, бирешмәдең. Егет икәнсең — дип әйткән ди.
Шактый җир аның «ухалла»сын тартышып килгән ди шүрәле. Урман авызына чыккач, өрәңгө яфрагы болгап, озатып калган ди...
РәиС үзалдына елмаеп куйды... Менә сиңа автобиография! Сөйләп бир идең шу- ларны. НәрСә әйтерләр иде икән?.. Ә шулай да уттай эш вакытында әкият сөйләтер өчен чакырмаганнардыр бит. Нәрсә сорарлар икән соң, әкәмәт. Казанга күчеп килгән чаклардан башласаң... Анда да шул бер балык башы ләбаса! Сугыш, авыр еллар.. Хәзерге цирк урынында иске тегермән. Баржа белән җитен, көнбагыш түбе китерәләр. Көн буе йөк бушатырга булышкан булып чуалсаң, берәр такта түп эләгә. Анысы ярап куя. Рәхәтләнеп кимер! Туклыклы да, тиз генә бетеп тә китми...
Абыйсы Вил уналты яшеннән шофер булып эшли башлады. Әнә шул чак Рәискә дә машина җенө кагылды. Тик руль тотарга аңа иртәрәк иде шул әле. Сирәк-мирәк кейә, кыр юлына чыккан чакларда гына беразга үз урынына утырткалый иде абыйсы.
Башың* төшсә башмакчы булырсың, дигәндәй... Рәискә дә башмакчы булып китәргә туры кигДе. Унөч яшендә укуын ташлап, инвалидлар артеленә итекче өйрәнчеге булып кер с 1-,и кисү, чүәк, башмак тегү эшенә өйрәнде. Сугыш беткәч, ФЗӨдә укый башлады. Кь.рык тугызынчы елда дүртенче разрядлы токарь булып чыкты. Аэродромда токарь булып эшләде, шуннан армиягә китте, Молдавиядә чик сакчысы булып хезмәт итте. Аннан кайткач, шоферлар курсын бетерде...
Күпмә генә уйлаСа да, менә мин болай эшләдем, дип сөйләрлек нәрсә таба алмады Рәис. Барысы да шул гап-гади тормыш, барысы да шул бер буын язмышы.
Исмөгыйлов белән партоешма секретаре Костромин Рәисне гараж капкасы төбендә үм каршы алдылар. Йөзләре җитди, әмма алай пешереп ашарга теш кайрап торгандай күренмиләр.
—■ Кул-битөңнө г*иә юып ал да, әйдә. Обкомга чакыралар,— дип каударлады Костромин.
-.Партия өлкә комитетына! Бусы тагын да бер табышмак. Гади бер шоферны ул зур йортка ник чакырдылар икән? Җитмәсә тагын майга баткан киемнәр белән барыл керергә туры киләчәк. Өйгә кайтып өс-башны алыштырырга да ирек бирмичә, җиңел машинага утыртып алып киттеләр.
— Уйлабрак бар, Сафиуллин. Эшең турында төпченебрәк сөйләргә гуры килер,—дип,. янәдән кисәтте Исмөгыйлов.
Рәис тагын баш ватарга кереште.
—Эш турында... Димәк, шушы соңгы еллар... Шоферлар курсын тәмамлагач, таныклыгын тотып, автохуҗалык начальнигы кабинетына барып кергән иде Рәис. Керде дә ничектер кинәттән хәрбиләрчә ярып салды:
— Мин сездә шофер булып эшләргә телим.
Начальник, өстәлдә өелеп яткан кә|азьләрдән күзен алып, башын күтәрде һәм әгетнө баштанаяк күзләп чыкты:
— Я, хуп. Шуннан,— дип, мөлаем гына елмаеп куйды ул аннары.— Нишләп кадрлар бүлеген санга сукмыйсыз?
— Мин *ида булган идем инде,— диде Рәис.— Хәзергә машина юк, диделәр.
Начальникка Рәиснең буй-сыны ошадымы, үз-үзен тотышы күңеленә хуп килдеме, ул урындык артына авып, көр тавыш белән көлеп җибәрде.
— Кар АС ала! Алдаганнар икән бит сине, егет!..—Аннары җитди төс алып, әкрзн
геи» әйтеп куйды — Мии дә шуны әйтәм шул, туганкай. Юк машиналар. Җитми. Бернб икегә ярырга торабыз да бит...
— Мин яңаны сорамыйм,— дип үзсузләнде Рәис.—Хәзергә берәр калтырча булса чаршавын читкәрәк тартып, ишек алдына күрсәтте.— Анда бер кәлчәге урынына агач бүкеи кыстырылган «Калтырча»—«ЗИС-150» машинасы янтаеп тора иде.— Әнә ул. -j таныш бул! Әмма дуслаша алмассың шул, туганкай. Бик күбәүләр кул селтәде инде аннан. Металломга озатырга туры килер, ахры.
— Рехсет итсәгез, мин тырышып карармын... _
Начальник бераз вакыт Рәискә сөзеп кенә карап торды да, кабат бер сүз дә әйт- мәстән, гаризасының почмагына кыйгачлатып кул куйды.
Ул кеине көн буе машина тирәсендә бетерелде Рәис. Дөресен әйткәндә, машина дияр җире юк иде моның. Яраса шул кысасы белән кабинасы гына. Калган барлык д лаигаи егетне күргәч, күбәүләр мыек астыннан көлеп йөрделәр. Беренче этилларда ' хәтта килеп танышучы, киңәш бирүче дә булмады. Усал телле шоферлар «калтырча»- га ишләп тагын бер кушамат атый башладылар:
— Патриот!
Тик Кәрим исемле өлкән яшьләрдәге слесарь гына үтешли-сүтешли Рәис янында туктап, тәмәке тартып киткәли иде.
Шулай бер кеине Кәрим агай эштән соң озак кына Рәиснең карбюратор сүткәнен карап утырды.
— Күрем, син, энекәш, чынлап тотынгансың, ахры, бу эшкә,—дип куйды ул,— тартынып
торма. Эш итеп чыксаң, уен түгел. Машина бит!
Шуннан соң Көрим агай Рәисне еш кына ярдәм иткәлеп торды. Я авыр деталь» өлкән кешенең киңәшләре д» иүп чак урынлы була. Бигрек тә яныңда бер теләктәшең булу —үзе бер таяныч. Рәиснең ФЗӨ да алган слесарьлык һөнәре дә бу зштә бик ярап куйды. Күп кенә аак детальләрне ул Кәрим абзый мастерскоенда үз кулы белен ясады.
«Лв1риот»иың уен уйнамаганын күргәч, элек авыз ерган кайбер шоферлар да килгели башладылар. Кайберсе төпле гене киңәшләр бир», кайберсе үзенең «кара кенге» саклап тоткан запас частьларыннан елеш чыгара. Мир текерсә, күл булыр дигәндәй. «калтырча» дигенебез екрен-екреи машина кыяфәтен» кер» башлады.
Ниһаять, дүрт ай буе бер караңгыдан икенче караңгыга кадер эшлеген эшнең нәтиҗесен күрер кен җитте. Дересен әйткәндә, ул кенне эшкә килгәндә Рәиснең җаны уч тебекдо диярлек иде... Әгәр кабынмаса? Кабынып та кузгалмаса?.. Капкамы чыгу белен юл уртасында утырып калса?.. Әле авыз еручылар хәзер дә җитәрлек. Шулар
да ярап торыр...
Бу сүзләрне ишеткәч, начальник тагын кәлел җибәрде:
— Калтырча дисең елайса. Әллә ишетеп үк килдеңме? Бар бездә андый нәрсә. Шоферлар телендә күптәннән «Калтырча» исемле. Әнә, кара_.— Начальник, тдрәзә
элешләрен юктан бар итәсе...
Башта бераз каушап та калды малай. Әмма кире чигенергә хурланды. Иргә и таңнан күз бәйләнгәнчегә кадәр шунда казына башлады. Я
Инде темам беттегә санаган «калтырча» тирәсендә җан-тен белән тырышып азап- —
Ай-Һай, барып чыгарлыкмы икән? Бигрәк бетәшкән бит.— Үзе шунда ук, Рәисне юаткандай, естәп куйды:—Тырышкан табар,— диләр бит. Бер башлагач, тырышып кара, әйдә. Кабинаңны төшергәндә миңа әйт. Булышырмын. Алай-болай йомышың төшсә.
ләрен күтәрешергә кил», я мастерскоенда аек-теяк частьлар ясап бир». Тәҗрибәле,
алдында оятка калсаң...
Моторны кабызганда «калтырча» янына бер теркем халык җыелды.
— Заводтан яңа чыккан бит. Обкатка нык кирәк инде моңа,—дип, дусларча гына шаяртып куйды арадан берәү.
— Буксирга ДТ чакыртырга кирәк,— дип авыз ерды икенче бер әче телләсә.
Әмма «калтырча», тигез генә герелдеп. капкадан чыгып китте. Ул кенне кен б,» Рәиснең күңелендә күгерченнер герледә кебек. Әйтерсең, ул автобаза ихатасындагы чүп-чарны түгел, алтын таулары ташып йери...
Обкатка вакытында Рәис машинаның тагын күп кенә урыннарын кейләде, «ла» паннарын яңадан җайлап куйды, сцеплениесен рәтләде. Бер атнвдап исе «малгырча»-
сын гараждагы башка машиналар ретене илтеп туктатты. Шулай итеп, автохуҗалык, | бер машина юктан бар булды.
Дүшәмбе көн иртән Рәис Заһидуллин чын путевка алып, чын эшкә — тимер юл станциясеннән товар ташырга җыенды. Грузчиклар шактый сүлпән, берән-сәрән ге«, килделәр.
— Болай ярамас, егетләр,— дип шаярган булып кисәтте аларны Рәис.— Минем «калтырча» ике ел буе ял итеп ялыккан инде. Эшкә атлыгып тора. Сезгә бераз өлгеррәк булырга туры килер!
Станциядә йек теяргә ярты сәгать вакыт китте. Бу юлы инде Рәис бернинди шаяртусыз-нисез әйтеп салды.
— Бу эшкә унбиш минут җи-ә. Алдагы рейста шуңа сыешыгыз, егетләр.
— Ничек инде? Тик торгам кеше юк бит,—дип чыраен сытты грузчикларның бригадиры.
— Син, Камил дус, тәмәкене эш вакытында түгел, юлда тарт,— диде Рәис.—Аннары ник ул әрҗәләрне берәмләп җилкәдә ташырга. Әнә теге арбаларны нәрсегә дип тезеп куйганнар?!
Дөрес сүзгә җавап юк, ди. Камил каршы әйтмәде. Алдагы рейста йөк тех/ унҗиде минутка, ә аннан соңгыларында нибары ундүрт-унбиш минутка гына сузылды. Бу көнне алар тугыз рейс ясадылар. Шулай итеп, норма 160 процентка үтәлде.
Эш бетереп кайтып кит р алдыннан Камил аңа үзе килеп кул бирде:
— Болай булса, Рәис абый, синең белән куллар да буш тормас, кесәләр дә буш булмас. Ку әйдә шулай!..
Бер ай үтте. Күрсәткечләр тактасында Заһидуллин фамилиясе турында 140 проценттан ким сан күренгәне булмады. Әкренләп «калтырча» дигән кушамат та тәмам җуелды. Хәзер инде шоферның үзен дә, машинасын да кинаясез-нисез «патриот» дип йөртә башладылар.
Кеннәрдән бер конце Камил Рәисне кинода очратып сүз катты:
— Гомер буе җилкә белән йөк ташырбыз микәнни, Рәис абый,— диде ул, кыюсыз гына.— Заманасы ул түгел бит. Машинага үрмәләп булмасмы икән?
— Менә тагын! Теләгең булса, әйдә, үзем өйрәтәм,— дип хуплады аны Рәис.
Шуннан соң берничә ай буе Камил машина тирәсендә кайнашты. Ә көзен шоферлар курсына укырга керде. Стажерлыкны да Рәис янында узды. Мөгаллиме яңа машинага күчкәндә, «патриот»ны кабул итеп алды.
П.-ртия сафына керү һәркемнең күңелендә онытылмас бер якты сәхифә булып кала. Рәис тә бу кенгә озак һәм дулкынланып хәзерләнде. Беренче рекомендацияне «■ңс автохуҗалык начальнигы Кадыйров үзе бирде.
Җыелышта сүз бирелгәч, Рәис дулкынланудан тотлыгып калды. Сөйләргә дип әляө кайчан әзерләп, кат-кат 'Әкърарлап куйган сүзләре бөтенләй хәтереннән чыктылар. Аның каушап калганын күргәч, партоешма секретаре ярдәмгә ашыкты:
— Автобиографияңне сөйлә, Заһидуллин. Кайда тудың, кайда үстең, ничек укыдың™
Автобиография... Анда үзе ничектер шома гына чыккан иде кебек:
— 1932 нче елгы™ ФЗӨ. Армия. Токарь булып эшләдем. Өченче класслы шофер б(лып чыктым. 13—82 номерлы машинаны кабул итеп алдым™
Шунда кемдер берәү арткы рәттән кычкырып куйды:
— Машинаны түгел, «калтырчаны».
Зал гер килеп көлеп алды. Дусларының шулай үз игеп, якын итеп көлүеннән Рәиснең күңеле иркенәеп китте, каушавы кимеде, пәм ул шома гына итеп сөйләп бирде.
— Хәзер мәнә «калтырча»ны Камилгә тапшырдым. Ә миңа «МАЗ-200» машинасын бирделәр,—дип, елмаеп ул сүзен тәмамлады...
Җыелыщ ярыйсы узды. Анда барысы да көн саен бергә эшләп, бергә шаярышып йөргән дус-ишләре, үзе кебек шоферлар иде шул. Ә биредә, партия өлкә комитетында, нәрсә сөйләр менә...
Ни өй-сә дә урынсыз, ни әйтсә дә тозсыз чыгар сыман тоелды Рәискә. Җитмәсә әлөго шуя бил< есеаләм күңәзме туктаусыз 'ырнап тоса...
Тик барысы да бик гади килел чыкты. Уртача гына буйлы, коңгырт «эчле б«р кеше алармы аягүрә басып, кул бирел каршылады. Ая.-үрә үк хәл-әхвәл сораша башлады, урый күрсәтте. Бер дә кыенсынырга урын калдырмыйча, тормыш, семье хэл- лере, фатир яклары белән кызыксынды... Эш турысына килгәч, шунда ук Исмегыйлоо белән Костромин ягына карап елмайды:
— Ягез, җитәкче иптәшләр, кешенең артында гына сөйләп йөрмә, аз, күз алдында йөзенә карал әйтегез. Эшендә ничек Заһидуллин*
Шул сорауны гына көтеп торган кебек, тегеләр берсен-берсе бүлә-бүлә сейлеп киттеләр:
— Мондый коммунистлар күбрәк булса, дөнья актарырга була, иптәш "роицкий,— диде Костромин.
— Күрсәткечләре буенча, үзегезгә мәгълүм,—дип ялгап китте Исмәгыйлое,—республика автохуҗалыгында ун меңнән артык шофер арасында безнең Заһидуллни иң алдынгы...
Мондый мактау сүзләрен ишеткәч, Рәис уңайсызланып, кызарып китте.
— Арттыралар инде бераз.— дип уйлады ул күңеленнән һәм, каушавын сиздермә: а ечен, башын тагын да түбәнрәк иде.
Сүз үзе турында түгел, бөтенләй башка чит бер Заһидуллин турында баргандай, < битараф булып тыңларга тырышты. °
Әнә ул Заһидуллин дигән кеше «МАЗ-200» машинасында, прицеп белән эшләп, = хезмәт җитештерүчәнлеген 80 процентка үстергән. Тагын да зуррак уңышларга омтылып, ул үзенә самосвал бирүләрен сораган. Ник дигәндә. «МАЗ» машинасында еш о кына аның кулы йөк теяүчеләргә, йөк бушатучыларга бәйле була икән. Билгеле ииде, яңа техника тагын да югарырак белем, тагын да зуррак осталык сорый. Заһидуллин £ төн йокысын йокламый, укый, өйрәнә Икенче класс шоферлыгына имтихан бир/ S турында хыяллана, һәм 1956 елда бу теләгенә ирешә. Әнә ул Заһидуллин шуннан сон- = гы елны ук беренче класска укыл имтихан тота. Беренче класс дәрәҗәсен дә ала, бер үк вакытта автомеханик квалификациясен дә үзләштерә.
Ул Заһидуллин иптәшләренә карата һәрчак игътибарлы, һәрчак ярдәм кулы сузучан икән. Экономия эчен керештә ул башкаларны әйдәп бара, һәр литр бензинның, һәрбер >ш сәгатенең кадерен белергә өйрәтә. Камил кебек яшьләргә кулыннан килгәнчә файдалы киңәшләр бирә:
— Машинаның үз теле бар аның. Өйрәнергә кирәк аны. Аңа кайчан яхшы, кайчан кыен икәнен аңларга кирәк,— ди.
Тиздән әнә Заһидуллинның тагын бер теләге тормышка аша. Автохужалыкка ■Татра» маркалы киң күкрәкле яңа самосваллар кайта. Хәзер Заһидуллин карьерлардан төрле участокларга, Идел ярындагы дамбаларга, спорт сарае, цирк, горек төзәлешләренә ком, гравий ташый. Еш кына ул арып-талчыгып, кичке сәгать тугыз-униар- да гына кайта. Өстен чишенгәндә ул хатыны Мөнирәгә кичегүенең сәбәллерен әйтә:
— Ашыгыч йен илтәсе булды... Бер иптәшкә ярдәм итәргә туры килде— Партия Җыелышында тоткарландым...
Мөнирә, борчылып, ялыгып кеткәй булса де, үпкәләми, Рәисе йерәгенең түземсез, ашкынулы икәнен белә.
Иртән аның эш көне сәгать алтынчы яртыдан ук башлана. Алты тулганда ул инде әле уянып кына кило торган Казан урамнары буйлап махсус автобуста гаражга бара. Янәшәсендә утырган илтешләрен шаян сүзләр сейлеп келдерә, аларның кайгы-шат- лыиларын уртаклаша. Гаражга килгәч, күңеленнән ул машинасын сәламли:
— Хәерле иртә, хезмәттәш дустым. Әйдә, кузгалдык. Бүген дә безгә »ш җитәрлек. Юллар кете, заводлар, тезелеш мәйданнары материал кетә._
1960 елдан бирле Заһидуллин «Татра-Ill» машинасында зшли. Норма буенча капиталь ремонтсыз 130 «аең километр узарга тиешле машина инде 250 меңне каплаган...
Менә инде тугыз ел Заһидуллин таш базлары хәзинәсен ташый һем елның елында икешәр норма үтәп кило.
Ө күңел, тыйгысыз күңел һаман да аңа юллар яра, һаман взләнә, һаман таба. Кайчандыр шулай Уралга алдынгылар киңәшмәсенә баргач, Заһидуллин үзенеке ишә бер машинаның прицеп тагып узганын күреп кала, һәм инде шундый екемет аның
ҺЭРВАҺ JT ЮЛДА
ЧвШЛэренэ керә башлый. Озакламый ташландык «Татра» кузовыннан прицеп ясатып, шуны тагып та чыга.
Тагын сынау! Унбиш тонна, унсигез... Егерме тонна!
Тарта күгәрченкәй! Гөрелдәп тарта. Бер юлда ике рейслыкны алып бара.
Шагыйрь әйтмешли:
Үзем сөю генә җитми әле,
Дусларым да мине сөйсеннәр...
Үзе яхшы эшләү белән генә канәгать түгел коммунист йөрәге. Ул дусларының да алгы сафта булуын тели. 1964 елда ук бригада методы белән, күмәкләп эшләү принцибын алга куя. һәм менә аның бригадасындагы сигез егетнең сигезе бер тиң булып хезмәт җитештерүчәнлеген 14 процентка күтәрәләр. Сигезе тиң бер үк вакытта диярлек бик күпкә алдан бишьеллыкны төгәллиләр. Коллективта да Рәис йөкнең иң зуры- сын үзе тарттыра: ул, җидееллык нормасыннан тыш, бер үзе генә дә кырык сигаз мең тонна йек ташый. Өеп куйсаң, очы күренмәслек биек тау дигән сүз бит бу I
Автохуҗалыкта, беренче буларак, аларга коммунистик хезмәт бригадасы исеме бирелде.
Рәис — автохуҗалыкның партбюро члены.
Рәис — машиналарның техник торышын тикшерү буенча комиссия члены.
Рәис — автоинспекциядә җәмәгать инспекторы.
Рәис — Киров район советы депутаты...
Тынгысыз йөрәкле бу кешегә игътибар беләнрәк караган саен аның яңадан-яңа кешелек, гражданлык сыйфатлары ачыла... Менә ул көзге салкын бер көндә машинасы белән Аккош күле буеннан узып бара. Аңа бөтенләй таныш булмаган бер кеше бәхетсезлеккә юлыккан. Көше бата. Кемнеңдер карт анасы улсыз каласы... Кемнеңдер баласы ятим, хатыны тол буласы...
Рәис, һич икеләнмичә, кием-салымы белән үк, суга ташлана. Ярга чыккач, кешенең исән калуына ышангач, үзенең исемен дә әйтергә онытып китеп бара...
...Озак, бик озак сөйләделәр автохуҗалык җитәкчеләре Рәис Заһидуллин турында. Ә Рәис ничектер гаҗәпсенеп тә, дулкынланып та тыңлады. Чыннан да... Бер карасаң, кыска гына гомер эчендә шактый эш эшләнгән түгелме соң? Икенче карасаң, бездә теләсә кем башкара алырлык эшләр бит бу. Гайре табигый бернәрсә дә юк_
Троицкий да ничектер тәэсирләнеп Рәискә дәшә:
—- Әйе, иптәш Заһидуллин!.. Я инде үзегез әйтегез. Ничек ирештегез мондый уңышларга?
Гаҗәп! Шундый гади генә сорауга берничек тә җавап биреп булмый икән. Күпме генә тырышып караса да. әйтеп бирә алмады Рәис. Күрәсең, аның сере йөрәкнең иҢ тирән, иң изге урынындадыр. Күрәсең, аның сере халкыңа, Ветаныңа булган мәхәббат орлыгы тешендәдер.
...Аннары, һич көтмәстән, куанычлы, шатлыклы хәбәр килде.
Якшәмбе көн иде. Иртән иртә үк Мөнирәнең туганы Сания апа йөгереп керде дв:
— Ишеттегезме?! Радио... Указ бар. Герой син, Рәис җаным!.. Социалистик Хезмәт Герое!..—диде.
Әйе, шул ук минутта алып кергән «Правда» газетасында ул көнне шундый Указ эре хәрефләр белән басылгац иде.
Әгер юлыгыз уңай төшеп, Казандагы автокомбинатның икенче филиалына килеп чыксагыз, сез анда уртача гәүдәле, калку маңгайлы, коңгырт чәчле, калынчарак иренле, җитез хәрәкәтле бер кешене очратырсыз. Юк, ул сезнең алдыгызга фотодагы кебек ыспай костюмнан, галстуктан, күкрәгенә Ленин ордены һәм Алтын Йолдыз медале тагып килеп басмас. Ул бензин исе сеңгән спецовкадан булыр. Ул машиналар арасында кайнашыр. Хәер... ай-һай! Рәис Газизовичны анда очратуыгыз бик икеле. Сез аны шәһәр читендәге карьерлардан, берсен-берсе куып, «МАЗ»лар, «Татра»лар чаба торган юллардан, төзелеш мәйданнарыннан эзләгез. Ул җир хәзинәсе тащый. Уп һәраәкәл икддә. һ~£шшшт эштә, һәрвакыт тезелештә.