ГӨЛЧӘЧӘК ҺӘМ САНДУГАЧ

Д. АППАКОВА
&

(Әкият)
Кышлакның пң чптепдә ялгыз бер өй торган. Бу өйдә, үзенең кечкенә кызы Хәлпмә белән. Мәрьям апа дигән бер апа яшәгәп. Аларның пшек алларында, арык буенда. тезелешеп. гөлчәчәк куаклары үскәннәр. Кечкенә Хәлпмә чәчкәләрне бик ярата торган булган, иртәсен дә шуыта, кичен дә шунда чуала икән. Хәлимә, әлеге гөлләрнең кызыл яфрак-ларын җыя икән дә, кояшта киптереп, шуннан чәй ясый икән. Әмма хуш исле була икән дә соң Хәлимәнең ул чәе!
Юаныч та булгач, хуш исле чәй дә биргәч, ана белән кыз әлеге куакларны бпк кадерләгәннәр. Көз килсә, адарны камышлар белән салкын кыштан яшереп куя торган булганнар. Камышларга төрелгән куаклар, салкынга бирешмичә, кышны исән-сау, хәвефсез- хәтәрсез чыга бирәләр икән.
Көннәрдән бер көнне, ана белән кыз, яңа йортка күчмәкче булып, сандыкларын ташый башлаганнар.
— Әнкәй! Безнең гөлчәчәкләребез кала- мени?—дин әнкәсеннән сорап куйган Хәлимә.
— Без күчәсе яңа йортның алдында гөлчәчәкләр тагын да күбрәк булса да, боларып да, ятим итеп, монда калдырмабыз, үзебез белән бергә күчерербез. Тәрәзә алдында гөлләр ни чаклы күп булса, шул чаклы ямьле ул, — дин’ җавап биргән әнкәсе.
.1әкпн алар ваграк куакларны, тамырлары белән казып, күчерә алсалар да, арадан берсенә — иң зур куакка — көчләре җитмәгән.
— Кызым, монысы калсын инде. Казый торгач, тамырларын харап итеп ташлавыбыз бар. Ул инде чьшыккан куак, суыкка бирешерлек түгел, шунда, үз урыпыпда тик үсә бирсен, — дигән әнкәсе кызына.
Кыз, карт куакны үзеп генә калдырырга кызганса да, көче җитмәгәч, нишләсен. Шулай итеп алар, җимерек өйләре алдында карт гөлчәчәк куагын ялгыз калдырып, китеп тә барганнар.
Зур куак, авыр сулап:
— Мин әле' бөтенләй үк ялгыз түгел. Минем япда иске өй белой балчык коймалар калды. Андый-мондый хәл була калса, алар мине якларлар, — дпп үзсп-үзе юата икәп.
Ләкин коры юапу гьша булгап шул бу. Көз — салкып җил, кыш — рәхпмсез суык алып килгән.
Зур куак, куркуыннан калтырапып:
— Зппһар, акырьшырак кыланыгыз. Мпл карт кеше, сынып кптүем бар, — дип көзге җилгә ялварып карагай.
Бу сүзләргә көзге җплпең әллә пи исе китмәгән, һамап үз эшен белгән: дулаган, сызгырган, ыжгырган, әллә каплардан, таулар, диңгезләр артьшпаи куе болыт көтүләре куып китергән дә, ялгыз куак өстепә эрө-эре тамчыларны шыбырдатырга да тотынган.
0 төнлә белән ипләт* каты суык китереп бәргәп. Куакның барлык ботаклары бозланып, пыяла шарлар шикелле, чуклапып-чуклапып катып калганнар.
Куак, йөрәгенә салкып үтүеп сизеп:
— Үлемем тушыдыр ахыры ипде! — тип, нәүмизләнен, уйлап куйгап.
Пртәгесеп күкне калып болытлар каплап алгаппар да, күбәләк-күбәләк карлар яварга тотынган, мескен карт куак, күз ачып йомганчы, ап-ак кар белой күмелеп калган.
Көл артьгппал көл узгап, атпа, ай, борничә ай узып киткән, яз килгән. Җир яшәреп калган, агачлар чәчкәләргә күмелгәннәр, көмеш төсле җидә агачы да, сап-сары • гөлләреп чыгарып, дөньяга хуш исләрен бөркергә тотынган.
Балчык өйләрнең тигез түбәләре, юл буйлары, арык читләре кын-кызыл мәк чәчәкләре
Гөлчәчәк һәм сандугач
болэң күмелеп калганнар. Тау кабыргаларында япьш торган кызалаклар балкыган. Язны тәбрикләп, кошлар да җырлап җибәргәннәр.
Мондый матур бәйрәмнән сандугач та бер чпттә калмаган. Таң алларыннан һәм чыклы иртәләрдә «чут! чут!» птсп, гөлләрне мактап, сайрап тора башлаган.
Тпк зур куак кыпа, язпы тәбрикләп, елмая алмагап. Ул, кышкы суыктан чирләгән булганлыктан, кара япып, ялапгач көенчә, тереклектән мәхрүм булып, боегып утырган да утырган. Тпк кайдадыр, бик тпрәпдә, тамырларның ерак очларыпда зәгыйфь кенә тормыш җылысы саклап асырый пкәп ул.
Ппчектер бер көппе, Мәрьям апа, үзепең кызы Хәлимә бсләп, аның яныппап узып барышлый, Хәлимәнең күзләре әлеге зур куакка төшеп кпткәп дә, ул, аны кызгапуынпап чак кыпа елап җибәрмичә:
— Әнкәй! Әнкәй! Безнең гөлчәчәгебез корыган бит, — дип әнкәсенә сарылган.
— Ай, харап булган шул!—дигәп әнкәсе. — Янында агып тора торгап арыгы да кибеп беткән икәп ичмасам. Аны тазартып, су җибәрергә кирәк. Бәлки шуннан соң куагыбыз да яшәреп китәр.
— Чынлап та, әпкәй! Әй, чәчәк атып җибәрсен әле!
Ана беләп кыЗ арыкны тазартканнар, буа- сып ачып, аңа саф су агызып җпбәргәнпәр, аннары үзләре кайтып киткәннәр.
Бәхет өстепә бәхет, нәкъ шул кичне сандугач очып килгән дә, зур куакпың корыгап ботагыпа купьгп, апы-мопы уйламыйча, сайрый башлаган. Таңга чаклы сайраган, матур итеп сайраган, дөпьяны яратып сайраган:
— Гер-гер-герияль. Чүт-чүт-чүт-тп-тьвә. Сәлам сиңа, яз! Сагынганыңны белдем. Mini килдем, мин килдем. Кәви-кәвп! Фи-фи — пит- ти-тпяр-яр.
Аның җыры һаман көчәйгән, һаман үсә барган.
— Ах! Яшәү нинди күңелле. Мин пртә беләп Хәлимә дигән кызчыкның өр яңа бакчасында сайрадым. Әкият, әкият! Пппди ямьле аның ул бакчасы. Яңа йортларның зур-зур тәрәзәләре, гөлләргә карап, көлеп торалар. Аларда яшәү пппди шатлыклы! — дигәц төсле сайраган сандугач.
Бу җырчы кошның җыры шундый саф, шундый тәэсирле булгап ки, аның җырын тыңлаганнан соң, хәтта картаеп беткән ялгыз гөлчәчәк куагы да, бслепер-бсленмәс кенә булып, тетрәп кпткәп, тамырларына рәхимле дым йөгергәнен сизгәп.
— Мпп кызның әнисен күрдем. Аның йөзе, ай кебек, якты. Яңакларындагы җыерчыклары да күренми. Ул ел саен шулай яшәрә бара. Аның күзләре яңадан кабынып киттеләр, кояш нурлары, шәфкатьле язгы нурлар шулай терелтте апы. Әйе! Әйе! Яхшы тормыш кешене яшәртә. Ах! Гөл-гөл-гөлпя-пяр-яр. Яшәү пппди шатлыклы! — дип, сузып-сузып, җырлаган да җырлаган сапдугач.
Зур куак кинәт ботакларын селкеп куйган. Моны сандугач үзе дә сизгән кебек булгап, әйе, әйе, апың карт күкрәвендә нәрсәдер шартла- гапсымап булып коел ran. Сапдугач, аз гына тынып тыңлап торгап да. яңадай сайрарга тотынган. Апың саф тавышы зәңгәр күкләргә күтәрелгән, йокыдагы кешеләрне уяткан, җпрнсн иртәсен үзепә бер ямь бсләп ямьләндереп тор-гап.
— Әйе, әйе! Яшәү пипди рәхәт! — дип, аңа кушылып, кешеләр дә җырлап җибәргәннәр.
Чынлап та, кинәт зур куакпың тамырларына дым йөгергәнен сизгән кечкенә Хәлпмә арыкпы тикмәгә гспә ачмаган бит. Ботакларда бөреләр күренә башлаган, күбәйгәннәр, тулганнар, ә үзләре барсы да яшәү, яшәү бөреләре, булганнар. ■
Ә сапдугач сайраган да сайраган. Сайрый торгач, арын, керфекләрен йомган һәм ул юка керфекләрен яңадан ачып җибәргәндә, карт куак, яшәреп, матур яшел яфракларга күмелеп утыра торган булган.
Менә, яфракларны иркәләп, таң җиле исеп куйган. Менә, күк йөзенә сыек алсулык таралган. Әнә, кояшның беренче нурлары, зур
41

42 Д. Аппаков
куакның тормышка яңадап кайтуың котлап, пң элек аның өстенә ябырылганнар. Куакка җан кереп, ул үзенең олы гәүдәсе белән кояшка таба үренә башлаган. Бөреләр шартлап ярылганнар, ботаклар кызыл чәчкәгә күмелгәннәр.
Сандугач, йокысыннан уянган да. гаҗәпсенеп. сызгырып җибәргән.
— Карасана, нинди гөлчәчәкләр! Мин катча аларны ничек күрмәдем икән соң?
Зур куак аңа:
— Жырың белән миңа җан бирүче син үзең бит:—димәкче булган икш дә. тпк кыюлыгы гына җитеп бетмәгән. Аннан соң бит. әгәр алай дип әйткән булса, сандугачны куандырам дип. Хәлимәне бер якта калдырган булыр иде — арыкны ачучы, карт тамырларга дым җибәртче кеше кем? Кечкенә Хәлимә бит.
Чәчкәләрнең хуш нсецо исереп, сандугач шул тикле йомшак., шул тикле дәртле сайран җибәргән ки, куак үзенең бу яңа дөньясына үзе дә сокланып бетә алмаган.
Сандугач сапраган-самраган да, пырылдап очып та киткән.
Менә бер заман зур куак янына әнкәсе белән Хәлимә килен туктаган.
Кыз:
— Әнкәй! Кара әле! Куагыбыз чәчәк аткан бит безнең. — дип кул чабып кычкырып җибәргән. — Арыкка су җибәрүебез бик яхшы булды, әнкәй. Чәчкәләре элеккегә караганда да матуррак.
— Әйе шул. Яхшы эш, хезмәт беркайчан да әрәм булмый ул, — дигән әнкәсе һәм чәчәкләр арасыннан берсен, яц матурын езеп алган да. кызының чәченә кадап куйган.