Кытай елгасы (дәвамы)

(Әсәрнең башын МОНДА басып укыгыз)

Кытайның күңеленә бала чактагы догалары килде – «бисмилла, бисмилла», дип кабатлады күңеленнән, башка сүзләре онытылган икән инде. Тиз! Тиз! Күрмәсеннәр, сизмәсеннәр, Ходай, коткар, коткар!

Юк, булмады... Тауның яртысын да төшеп җитә алмады, Шагыйрьнең чинак тавышы колагына килеп бәрелде...

– Тотыгыз, тот! – Сирайның бер акыруы җитте, бар да, әле яңа гына әсирне коткару өчен үзара ызгышып ятуларын да онытып, Кытай артыннан ыргылдылар. Йөгереп киткән тычкан мәчене ничек әсәрләндерсә, йөгереп барган ат карагы боларны да шулай алгысытты – ник, ни өчен дигән сораулар биреп тормыйча, барысы да дәррәү аның артыннан ыргылдылар. «Моны тоткач нишләтәбез?» дигән уй берсенең дә башына кермәде – тотарга!

Уйланып торырга вакыт юк – бәләкәй чагында су үрмәкүчләре тоткан урыннан инешне сикереп чыгып, әрәмәлеккә генә кереп китәсе! Әмма инешнең ярына җиткәч кенә күрде – аның бала чагындагы су буе түгел икән инде бу! Инеш үзәнен ташулар үзгәрткән, элек бала-чага бер сикерүдә чыга торган урында яр киртләчләнеп тора, су да бер аршын киңлектә, шешкән аякларың белән монда төшеп, теге ярга чыгармын димә – чабуыңнан тотачаклар! Шушы урыннан астарак кондызлар буа корып, суның күтәрелгәнен каян белсен ат карагы? Таррак урынны табарга кирәк, әмма уйланып торырга да вакыт юк. Кытай, артыннан килгән аяк тавышларыннан үзен куып җиткәннәрен аңлап, бер мизгелгә генә артка борылып карады.

Йөзе кып-кызыл Шагыйрь белән Гыйбад аны куып җитеп килә иде. Борын тишекләре киңәйгән, чылбырдан ычкынган бозаулар диярсең! Алар артыннан Рәхим чаба. Вафа белән Сирай бай арттан сөйрәләләр. Димәк, улы! Ул да котылды! Улын, аның күз нурын берүзен калдырганнар! Башы эшләсә, кулын чишкәндер! Улы котылды, үзенә генә котыласы калды! Әмма арттан ташлансалар, качып котылып булмасын аңлады ул – боларның икесен сугып аударырга кирәк – аннары гына инешне чыгарга.

Идән астында үскән билчән кебек колга – Шагыйрьнең ат карагына көче җитмәсен белә иде. Чынлап та, ул Кытайга ташланырга җөрьәт итмәде. Кытай, аны сугып егарга теләп бер адым атлады, әмма Шагыйрь артка сикерде. Ат карагының аның белән булышып ятарлык теләк-нияте юк иде, ул Гыйбадның изүеннән тотарга дип ябышкан кулыннан тайпылып, эченә сукты. Тегесе кыргый тавыш белән акырып җибәрде, күректән чыккан кебек, авызыннан чыелдап һава да чыкты әле. Гыйбадның егылганын күреп, Рәхим дә адымнарын акрынайтты – Кытай белән бергә-бер алышырга һич теләге юк иде аның... Тегеләрнең артка чигенгәнен күргәч, Кытай инешкә омтылды... Суның теге ярына чыкса, корбанның әрәмәгә кереп юк буласын аңлап, Сираҗи акырды:

– Җибәрмә, тот-тот!

Ат карагы ычкынса, үзенә яхшы булмаячагын да, кулга килеп кергән корбанны болай җибәрергә ярамаганын да белгән Шагыйрь янә Кытайга таба омтылды. Ат карагына таба сикерде, әмма каядыр җиргә таба килеп төште... «Бай каршында егылган булып хәйләләде» дип уйлады Кытай һәм инешкә сикерде... әмма аяклары ярда калды, ә үзе инешкә куллары белән килеп төште.

Кытайның аягына бәйләнгән бауның бер метр тирәсе өлеше җирдән сөйрәлеп барган икән, шуны күргән Шагыйрь җиргә сикереп, эләктереп алган... Котылам дигән Кытай, суга егылды һәм Шагыйрьне дә үз артыннан сөйрәп төшерде. Өстенә төшкән ирне селтәп атарга теләмәкче иде ул, әмма ярты беләге ләмгә кереп бату сәбәпле, селтәнә дә алмады. Шуңа да гәүдәсен мәче сырты ясап, Шагыйрьне алып атты, суга сикереп төшеп кулына ябышкан Гыйбадны да селтәп очырды һәм каршы ярга менәргә омтылды. Инешкә сикереп төшкән Рәхим аягыннан тотып сөйрәмәсә, котылган да иде инде! Әмма булмады! Баштанаяк пычракка баткан Шагыйрь икенче аягына ябышты, Гыйбад беләгенә килеп асылынды. Тал тамыры шартлап сынып, дүрт ир дә кабат инеш суына килеп төштеләр. Торырга маташканда, изүеннән эләктергән кемнеңдер кулын бар ачуы белән тешләде Кытай. Кемдер илереп акырды, кабат торырга ирек бирмәделәр, кулларын каерып тотып, каты-каты итеп аркасына типтеләр, ычкынырга теләп тыпырчынган ат карагының башын инештәге ләмгә төрттеләр.

– Әйбәтләп бәйләгез кулын! – дип боерды Сираҗи бай. Гыйбад, тиз генә күлмәген салып, боларга сузды. Баштанаяк ләмгә пычранган ирләрнең кайсысы кем икәнен танырлык та түгел иде, әмма алар ат карагын бик яхшы таныдылар – Кытайның кулларын бәйләп, ярга өстерәп менгерделәр. Барысы да хәлдән тайган иде, гыж-гыж сулаган көе дәшми генә сулышлары тигезләнгәнне көттеләр. Кытай күзләре белән Рәхимне эзләде – хәзер өмет анда гына, ул, мөгаен, үз сүзеннән кире кайтмас, коткарыр ул аны, коткарыр... Кайда соң ул? Җирдә яткан Кытай аны күрмәде.

– Рәхим, мен әйдә, – диде Сираҗи. – Рәхим!

Ярдан мыштырдап менеп килүче Рәхим күренде. Сул кулы белән уңының чугын үги ана яфракларына урап тоткан, бармак араларыннан кан саркый. Ләгънәт! Менә кемнең бармагын тешләгән икән ул!

– Әллә өзеп үк чыгардымы? – дип сорады Сираҗи.

– Кая, күрсәт!

 – Ерткыч бүре! Мин аны коткарам дип торам тагын, – дип сыктады Рәхим.

– Бармак бөтенләй эшләми! Кая, бер тибим әле ичмасам шуңа! Әмма типмәде, бер читкә барып чүкте дә: «Ай-яй», – дип уынды ул.

– Рәхим дус, кичер, мин синеке икәнен абайламадым, – диде Кытай. – Кичерә күр, кайтарырмын бише белән!

– Айгырны юк иттең, инде кулсыз да калдырдыңмы мине! – Рәхим, котырып китеп, Кытайга типте. – Мыскыл итеп тор тагын, нинди дус мин сиңа!

– Юк, юк...

– Нәрсә, Рәхим, күрдеңме инде? – диде Сираҗи. – Мин аны еллар буе тотмакчы булдым, син – җибәрмәкче. Менә шул аның рәхмәте. Кытай, артка бәйләп куелган куллары белән үлән араларын кармалаштырды, күзләре белән таш кыйпылчыгы эзләде. Котыласы иде ничек тә! Әмма аның нәрсә уйлаганын Сираҗи бик тиз аңлады:

– Бу тагын ычкынмакчы булып маташа, әйдә, малайлар, алып киттек. Тот, Вафа! Шагыйрь белән Вафа Кытайны кулларыннан эләктереп, өстерәп киттеләр. Кытай булдыра алганча аяклары белән карыша башлады.

– А-а-а, үтермәгез мине! – дип сөрән салды ул.

– Гыйбад! Нәрсә каттың карап! Тот! Сираҗи белән Гыйбад Кытайны аякларыннан эләктерде. Дүрт ир, чәбәләнгән Кытайны күтәреп алып киттеләр. Коточкыч күренеш иде бу – дүрт кап-кара балчыкка баткан зат үзләре кебек үк кап-кара, авыз-борын тирәләре кызыл канга баткан берәүне күтәреп баралар. Алтынчысы да кап-кара, анысы арттан теркелди, куллары кып-кызыл кан...

– Тизрәк маташыгыз, нигә мыштырдыйсыз? – Сираҗи бай тынгысызлана, күзе гел авыл ягында. Берәрсе калага хәбәр итеп, кемнәрдер килеп, бу эшкә аяк чалмасыннар тагын, дип уйлый иде ул. Дөньяларның тыныч түгел чагы, илдә хакимият кем кулында икәнен шайтан үзе дә белми торган заман. Шулай булмаса, ат карагы да болай кылана алмас иде... Хәер, элекке заман булса, Сираҗи да болай эшләмәс иде, бәлки...

...Сугышып йөреп, Кытай малаен бөтенләй онытканнарын чокыр янына килеп җиткәч кенә аңладылар.

– Әттәгенәсе, – дип сызгырып куйды Сираҗи. – Көчеге кая киткән! Табыгыз, тиз! Шагыйрь, бар, Гыйбад, эзләгез, монда алып килегез! Пычрак адәмнәр әсәрләнеп якын-тирәне караштыра башлады.

– Табыгыз, тап! – дип ашыктырды Сираҗи.

Кытай исә улы тезләнеп торган урынны күздән кичерде. Әмма киселгән бауларны күрмәде. Их! Улы!!! Кулларын, аякларын кисәр җай тапмаган күрәсең, бәйләнгән килеш үрмәләгән... Их, дип үкенде Кытай – пычакны үзе белән алган булса, бәлки боларны чәнчеп, котыла да алган булыр иде! Малае да котылсын дип пычакны калдырды. Их! Нишләде ул!..

Кытай малаен таба алмагач, Сираҗи Вафаны да эзләргә җибәрде.

– Кайда көчеге, табыгыз, тап! – дип ачуланды Сираҗи. Күзләре белән яр буйларын, әрәмәлекне күзәтте. Бер җирдә дә юк! Чабышкан кара адәмнәр Кытайның күзенә әҗәл шәүләләре булып күренде – алар, гүя, шушы кара-кызыл кабердән чыкканнар да аны да, улын да шунда алып кереп китәргә йөриләр. Әҗәл акрын гына кара куллары белән бугазына якынлаша...

– Арыш эченә кергәндер ул, шуннан карагыз, – диде Рәхим. Үзе, Кытайдан бик ерак китмичә, басу ягын карый башлады. Арышларның авышкан урынын күреп, шунда кереп китте. 

– Әйтәм бит! Әнә ул! – диде дә арыш эченә ташланды. Арыш эченнән чырлап кычкырган малай тавышы ишетелде. Үзен күргәннәрен аңлаган үсмер йөгереп качарга омтылып та карады, әмма ирләр аны эләктереп, бик тиз генә өстерәп алып та килделәр.

Мескен малай, ерак китә алмасын аңлагач, арыш эченә качып котылмакчы булган. Үтмәс пычак хәлсез кулларга буйсынырга теләмәде шул – бик нык итеп бәйләгәннәр иде. Шуңа да, пычакны эләктереп, кушаяклап сикереп качты ул кабер кырыеннан, тәгәрәп тә алды, үрмәләде дә... Арыш басуы эченә сузылып ятты, бауларны шунда кисеп котылмакчы иде дә, өлгерә алмады...

Кыйналган малайны атасы янына китереп аттылар.

– Булды, вчу! – диде Сираҗи. – Чиратың җитте, ат карагы!

– Нәрсә, ничек?! – диде Кытай. Аның күзләре куркудан зур итеп ачылган, иреннәре генә түгел, бөтен тәне дерелди башлады.

– Алай итмә инде, бай! Мин гомерлек...

– Җитте, күп сайрадың, әйдә! – Сираҗи Кытайның җилкәсеннән тотып, кабергә таба этте. – Әйдәгез, нәрсә карап каттыгыз!

– Рәхим, Рәхим! Коткар мине! – дип өзгәләнде Кытай. Рәхим дәшмәде. Тешләнгән кулын авызына капкан килеш, кабергә аркасы белән борылып чүгәләп утырган иде ул.

– Әйдә, әйдә, – дип йолыккалап, чокырга өстерәп төшерделәр Кытайны. Кызыл балчыклы салкын чокырга егылып төшкәч, әҗәл бөтен чынбарлыгы белән күз алдына килеп басты.

– Чыгарыгы-ыз! – дип сөрән салды ул чокыр төбеннән. – Кешеләр, коткарыгыз! Рәхимле булыгыз, Алла хакына-а!

– Рәхимле, ие, рәхим-шәфкатьле, – дип, ялагайланып көлде Шагыйрь.

– Бисмиллаңны укы, ат карагы! Кытай, торып басарга талпына башлаган иде, Сираҗи көрәк сабы белән күкрәгенә төртеп, чокыр почмагына кысты:

– Нәрсә карап торасыз! Әнчеген төшерегез, әйдә! Малай чырайлап кычкырып җибәрде, үзәк өзгеч тавыш белән елый башлады:

– Җибәрегез, абыйлар, җибәрегез! Шагыйрь белән Гыйбад, малайны киемнәреннән, беләкләреннән өстерәп атасы янына чокырга аттылар. Улының шушы хәлен күреп, Кытайның да күкрәк түреннән үксү бәреп чыкты:

– Нишлисез сез? Нишләтәсез!

Чокыр авызындагы кара-кучкыл кешеләр көрәкләре белән балчык ата башлады.

Рәхим, берсе дә көтмәгәндә, утырган урыныннан сикереп торып, кабергә сикереп төште, малайны сөйрәп аягына бастырды, каян көч килгәндер – чокыр өстенә ташлады:

– Бүтән сүз әйтмим, Сирай, әмма малайга рөхсәтем юк! Атасына ияреп йөреп эшләнгән эш, аны җибәрик!

«Җибәрик, җибәрик», – диде Вафа да. Гыйбад белән Шагыйрь дәшмәделәр. Рәхимнең Кытайны яклый башлавыннан шикләнгән Сираҗи сүз әйтмәде. Җирдә үкереп яткан малайның бауларын көрәк белән ышкып кистеләр. Рәхим үсмерне җилкәсеннән сөйрәп торгызды да бик каты итеп артына типте:

– Бар ычкын, малай актыгы! Бу авылда бүтән күренәсе булма! Егылган малайга калганнары да типкәләде, форсаттан файдаланып, ул ничектер аягына басты һәм куллары артка бәйләнгән килеш, акырып авылга таба чапты. Чапты-чапты да абынып егылды, тагын торып чапты... Аның артыннан карап калган Сираҗи Рәхимгә борылды:

– Инде син үз сүзеңне әйттең. Мин сиңа юл куйдым, минекенә тыгылма! Карар хәлең булмаса, бар, кайтып кит! Рәхим, дәшми генә, инешкә таба төшеп китте. Болар мәчәләнгәннән файдаланып, чокырда аягына баскан Кытай аның артыннан кычкырды:

– Рәхим! Рәхим дус! Коткар мине, үтермә! Рәхим дәшмәде.

– Булды, җитте, соңгы сәгатең сукты, – диде Сираҗи. – Иманың калган булса, укы догаларыңны!

Чокырдан – астан өскә караганда, көрәк тоткан бу кара адәмнәр кабер козгыннары кебек күренә. Болар кулына эләксәң, аны – авыл кешеләрен еллар буе өркетеп торган ат карагын гына түгел, бер гөнаһсыз сабый баланы да күмәрләр.

Гүр дигәннәре шулай салкын була торгандыр инде – ни өчендер Кытайның эченә салкын төште, тешләре дер-дер килә башлады.

– Шушы килеш күмәсезме мине, кешеләр? – дип сорады ул үзенең газраилләреннән.

– Нәрсә, укалы күлмәк кидереп күмикмени?

– Пычрак килеш күмәсезме мине?

– Пычрак җанны пычрак килеш күмәрбез, – диде Сираҗи. – Тагын нинди сүзең калды?

– Чалбарны салыйммы соң? – дип сорады Кытай. Үзенең юньсез, ат карагы булуын таныса да, аның бер дә теге дөньяга шушылай пычракка баткан килеш китәсе килми иде. Юынасы иде һич югы.

– Әйдә, сал ыштаныңны, – диде Сираҗи. Аннары шундук кире уйлады: – Синең аякларыңны чишәсе була икән. Мәшәкатьләнмә, анда кабул итәрләр ыштаның белән дә. Ят сузылып кабер төбенә, яхшы чакта! Яки көрәк белән башыңа бирәм!

Сираҗи аны карышыр дип көткән иде, ни гаҗәп – Кытай карусыз гына чокырга сузылып ятты. Өметсезлек аның бөтен күңелен биләп алган иде. Сугылган, суелган урыннарның әрнүенә түзәрлек түгел, якты дөнья белән хушлашу килгәнен аңлау исә тамчы да ихтыяр көчен калдырмады. Бер мизгелгә улы искә төште, әмма бу аңа җиңеллек китермәде. Улым белән бергә үземнең бер кисәгем дә котыла дип уйлады ул, әмма үзең якты дөньяда калмагач, ни файда?

...Дүрт адәм олы көрәкләр белән өстенә балчык ташлый башлагач, Кытай, үз-үзен белештермәстән, өскә карады. Дүртпочмаклы күк йөзе – анда якты дөнья, ул, чокыр төбендә кабат басарга омтылды:

– Якты дөнья, каласың бит!

– Мә, сиңа, мә! – Сираҗи көрәк сабы белән аның битенә төртте, үзе яраннарына фәрман бирде:

– Тиз күмегез, тиз!

Кытай, өстенә төшкән балчыкны коярга теләп балык кебек тыпырчына башлады. Сираҗи, аякларын чокырның ике ягына аерып басып, көрәк сабы белән Кытайның эченә төртеп, җиргә кысты. Кая ул басу! Авыртудан Кытай урталай сыгылып килде, илереп акырынды, әмма инде ычкына алмады. Өстәгеләр исә балчык ишүне дәвам итте. 

Вафа, эченнән генә догаларын пышылдап, балчыкны Кытайның аяк ягына атуны кулайрак күрде: «Ходаем, күреп торасың, мин гөнаһлы түгел, аякларын гына күмәм», – дип уйлады ул, үзен юатып. Гыйбад – гыйбад инде ул, Шагыйрь белән икесе, малайлар күсе-бакаларны үтереп тәм тапкан кебек, юри, аның илереп кычкырган йөзенә балчык аттылар. Кытай авызына балчык тулганын да белештермичә кычкырды. Әмма көрәкләр белән дә, аяклар белән дә ишкән балчыктан котылу бөтенләй мөмкин түгел. Күмүчеләр тиз маташтылар – берничә минут дигәндә, Кытай инде күренми дә башлады, ыңгырашкан тавыш кына ишетелде. Сираҗи да көрәген тартып алды. «Әнә, селкенә әле», – диде ул, бармагы белән төртеп. Чыннан да, балчыкның селкенгәне сизелә иде. – Әйдәгез, тизрәк тотыйк, – дип, Сираҗи үзе дә балчык ишәргә кереште.

Дүрт кешенең ишкән балчыгы күкрәк читлеген кыса башлагач, Кытай йөзе янында һава урыны калдырырга теләп, кырыйга борылырга талпынып карады. Башын өскә чыгарырга тырышты. Күтәрелергә маташты, әмма авыз-борынына балчык тулды. Күкрәк читлеген кыскан балчык үпкәсендәге соңгы һава белән бергә җанын да кысрыклап чыгара иде.

Күз алдыннан тормыш мизгелләре кирегә таба йөгерә башлады... Гаҗәп, әле генә ул тормышын бала чагыннан картлыгына таба күрсә, хәзер инде тормыш җебе кире якка таба сүтелде – ул, гүя, яшәрә бара иде. Менә аны тоттылар, менә ул ат урлый, менә ул кала базарындагы кызны өенә хатын итеп алып кайта... Әнә аны әнисе күтәреп алып бара... Ә нигә әнисенең йөзе шундый кып-кызыл соң? Кызыл да түгел, көрән-кызыл. Ә, бу бит ул – яңа туган бәби чагы, шуңа кып-кызыл икән ласа! Тукта, аның бала чагында ук кабер төбендәге кызыл балчык булган икән бит! Каян килгән ул, шунда китә... «Бу бит кабер төбендәге кызыл балчык», дигән уй Кытайның дөньядагы соңгы уе булды...

– Булды, җегетләр, тырыштыгыз. Ат карагын дөмектердек. Әҗере – миннән, әйдәгез, кузгалыйк, – диде Сираҗи.

Көрәкләрне Вафага атты: «Юып алып кайт!» Гыйбад белән Шагыйрь бай артыннан теркелдәделәр. Берсе дә дәшмәде. Тере килеш адәм күмүгә катнашлары булу акрынлап кына башларына барып җитте. «Кеше ни әйтер?», «Моның өчен баштан сыйпамаслар», дип уйландылар барысы да. Барысын да тынычландыра торган сүзне Вафа әйтте: – Ярар, җегетләр, ат карагын дөмектергән өчен рәхмәт кенә әйтерләр әле безгә!

Бу сүзләр башкалардан бигрәк, үзен тынычландыру өчен әйтелгән сүз булса да, шуннан калганнары да юаныч эзләде. «Ие шул», «Җүнсез кеше иде», «Кеше үтерүче иде бит ул», – дип юандылар. Сираҗиның келәтендә байның запасын – чирмешләрдән алып кайткан саклык көмешкәне төшереп алгач, алар бу гамәлләрен инде батырлык итеп сөйли башладылар.

Илдәге хакимиятсезлек чоры озакка бармады. Сираҗи байлар влачны бирмәсләр дип уйлаган иде, әмма киресе булып чыкты – пыяла заводы ягыннан килгән кызыллар җиңде. Атларына ашлык бирмәгән өчен, байны кыйнап та киттеләр. Шушының белән генә беткән булса иде – йортыннан куып чыгардылар. Шагыйрь, үзе кебек хәерчеләр заманы килгәнен белеп, яман кыланды ул заманнарда. Гыйбад, Шагыйрь кебекләр колхоз төзибез дип йөри башлады, байның бөтен байлыгын колхозныкы иттеләр. Вафа ачлык елда харап булды – Тазлар авылына эшкә киткән җиреннән кайтмады, анда кеше ашаучылар булган икән, дип сөйләделәр. Сираҗи үзе дә озын гомерле булмады – Шагыйрьгә каршы күп сөйләп йөргәне өчен тегесе аны Красноярск якларына сөргенгә җибәрде, әмма бай анда барып та җитә алмады. Шыксыз салкын вагонда башта оныгы катып үлде, аннары кызын югалтты, аннары үзе дә вагон читендә посып җан бирде. Сираҗиның кайда күмелгәнен беркем дә белми – хәтта бу афәттән исән калып, Красноярскига барып җиткән хатыны да бихәбәр, әллә аны вагоннан чыгарып кына атканнар, әллә инде каядыр күмгәннәр... Аның кайгысы идеме соң? Мең бәла белән Себергә барып җиткәч, үзе генә яши алмасын аңлап, бер иргә кияүгә чыкты...

Гыйбад та озын гомерле булмады. «Мәчет манарасын кискәнгә Аллаһ каһәрләде», дип сөйләделәр аның турында. «Мулла агулаган икән» дигән сүзе дә ишетелде. Дөрестерме-юктырмы, әмма шул хәлдән соң мулланың үзен дә алып китеп юк иттеләр.

Шагыйрь генә озын гомер кичерде. Авылда коммуна башлыгы булды, аннары колхозга куйдылар. Бик күп кешене авылдан алып китүгә сәбәпче булды ул. Югарыда да бәяләделәр аны – районның иң мактаулы кешеләренең берсенә әйләнде. Авылда гына түгел, район үзәгеннән узганда да кешеләр карашларын аска төшерәләр дә, ул үтеп киткәч: «Тереләй кеше күмгән адәм шушы була инде», – дип пышылдашалар иде.

Әрләннәр сызгыра торган елга гына гомерне санап агуын дәвам итте. Бу вакыйганың сәбәпчеләре үзләренең гамәлләрен яшерергә тырышсалар да, барып чыкмады – халык бу инешне «Кытай елгасы» дип атап йөртә башлады. Вакыт үтте, ат карагының кешеләргә китергән зәхмәте онытылды. Кытайны ничектер сагынып ук булмаса да, кызганып һәм хаксызга рәнҗетелгән кешеләр исеме белән беррәттән атый башладылар. Аеруча Шагыйрьнең кансызлыгы шуның сәбәпчеседер әле, кем белә...

Сугыш башланыр алдыннан исә бөтен авылны тетрәткән бер вакыйга булды. Бер җәйге таңда авылда хәрби киемнән йөргән сәер егетне күрүчеләр сәерсенеп калдылар – нинди кеше йөри монда? «Тагын кемне алырга килгән икән», дип тә уйладылар... Әмма ул берәүне дә алып китмәде. Болында печән чабарга баручылар да күргән булып чыкты ул егетне. Кыска буйлы, чәчен такыр итеп алдырган хәрби киемдәге егет Кытай елгасындагы ялгыз кабер янында күпмедер басып торган, шундагы чәчәкләрне җыеп, кабергә салган. Һәм тиз-тиз атлап, авылны урап узып, басудан район үзәге ягына юл тоткан. Печәнгә баручылар арасындагы Ибрай: «Мин әрәмә эченә йомышымны йомышларга кергән идем. Янымнан ук узып китте. Бөтен чалымнары шул Кытайныкы иде, Кытай малае иде ул», – дип сөйләп йөрде. Бу вакыйгадан соң: «Теге заман өчен иманны укытып, үземне җиргә тереләй тыкмасмы?» – дип куркудан Шагыйрьнең бөтен тынычлыгы китте. Шуның белән куркып, саташып, чиргә дә сабышты ул. «Авылга ут төртер, мөгаен», – дип сөйләп йөрде Ибрай.

Әмма Кытай малае авылда бүтән күренмәде. Аннары беркемдә дә аның кайгысы калмады. Бөтен дөньяның астын өскә әйләндергән сугыш башланды. Кытайны да оныттылар.

...Аның кабере дә юк инде хәзер. Бу хәлнең булганын хәзер һаман да тыныч кына агып яткан инеш һәм аның атамасы – Кытай елгасы гына хәтерли.

"КУ" 08, 2018

Фото: pixabay