8 (август), 2020
Бу санда
ШИГЪРИЯТ ҺӘМ ЧӘЧМӘ ӘСӘРЛӘР
Рүзәл МӨХӘММӘТШИН. Мохтарият. Шигырьләр циклы. ..........................................................3
Фоат САДРИЕВ. Сайрар чак. Роман. .............................................................................................20
Марат КӘБИРОВ. Базарда үз хакың булмаганда... Шигырьләр. ................................................53
Фирүзә ҖАМАЛЕТДИНОВА. Кошлар оя корган җирдә... Роман. ...............................................58
Әнвәр ШӘРИПОВ. Тәпи баскан җирем чирәм иде... Шигырьләр. ...........................................115
Рәзинә МӨХИЯР. Кабатлана тарих... Шигырьләр. .....................................................................134
Айгиз БАЙМӨХӘММӘТОВ. Урын. Хикәя. ...................................................................................138
«ИЛЕҢ ТУРЫНДА УЙЛА» ӘДӘБИ КОНКУРСЫ
Айзирәк ГӘРӘЕВА-АКЧУРА. Гаҗизлек. Хикәя. ...........................................................................118
Фәтхулла АБДУЛЛИН. Герман җирендә мәтрүшкәләр үсми. Хикәя. .......................................148
ЯҢА ИСЕМНӘР
Рәмзия ӘХМӘТОВА. Мин көтәм дә... гомер ашыга... Шигырьләр... ........................................145
ТУФАН МИҢНУЛЛИННЫҢ ТУУЫНА 85 ЕЛ
Минтимер Шәймиев: «Без – авыл балалары...». (Әңгәмәдәш – Нурсөя ШӘЙДУЛЛИНА). ....152
Фотоархив: Туфан Миңнуллин тормышыннан мизгелләр. ......................................................156
Марат ӘХМӘТОВ. Ил агасы иде ул. ............................................................................................158
Әлфәт ЗАКИРҖАНОВ. Җан иреге. (Туфан Миңнуллинның иҗат портретына штрихлар). .....160
Туфан МИҢНУЛЛИН. Әти. Әни. (Көндәлекләрдән). ..................................................................165
Илгиз ЗӘЙНИЕВ. Театрыбызның Әлмәндәре. ...........................................................................177
КАЗАКЪ ӘДӘБИЯТЫ АКСАКАЛЫ АБАЙНЫН ТУУЫНА 175 ЕЛ
Лирон ХӘМИДУЛЛИН. Акын Абай иҗаты безгә бик якын. ......................................................179
БӨЕК ҖИҢҮГӘ – 75 ЕЛ
Хат язар идем сезгә... Хатларны Камилә ГЫЙЛЬМЕТДИНОВА әзерләде. ..............................182
Кызыл кара белән. Сәхифәне Рамил ХАННАНОВ алып бара. .................................................186
Шаян сәхифә: Уены-чыны бергә. Сәхифәне Марсель ГАЛИЕВ әзерләде. ..............................188
Иҗтимагый-мәдәни тормышыбыздан. ....................................................................................190
-
Бер адым
Җиңүче булырга теләдем... Тик җиңү юлларын белмәдем... -
Кәнәфи бәйрәме
Без монда вакытлыча гына, ә кәнәфи мәңгелек! -
Печән исе
Нинди сихәт бирә шушы печән Без сулаган иркен сулышка... -
Җәяүле Туфан
– Гайҗан бабай, бакча башында мунчагыз яна! -
Утлар-сулар кичеп
Әти-әни, туган җирем, туган телем – Аллаһыдан бирелгән зур бүләкләрем. -
Герман җирендә мәтрүшкәләр үсми (хикәя)
Мең бәла белән фронт сызыгын үттек. Хәвеф-хәтәрсез генә урман эчендә таң аттырдык. Беренче эш итеп, безгә ничек тә немецларның штабын табарга кирәк. Әйтүе генә ансат. Көпә-көндез кукраеп йөрергә без кияү егетләре түгел. Немецлар күреп алса, өч кешелек төркемне юк итү берни дә түгел... -
Мохтарият
Җете төсләргә ерак әле. Дөнья – сызгаланып ташланган соры рәсем гүя... -
Бәя
Бәяң юк икән, кадерең юк, бернигә дә, димәк, хакың юк... -
Пыт-пыт
Бөтен депутатлар да юри генә уйный, ә Туфан Миңнуллин чынлап уйный... Шулай итеп, ул, СССР Югары Советы сессиясендә законнар кабул итеп утыра торгач, 17 кило 658 граммга кимеп, тәмам ябыгып кайтып төште. Бөтен дөньясына кул селтәде дә туган авылына юл тотты... -
Без язмышны үзебез язабыз...
Һәрбер яшәлгән көн кешеләрнең язмыш дәфтәренә эз сала... -
Республикам
Татарстан – бөек татар иле! -
Димәк...
Кояш көлеп, җиргә караса... -
Бәхәс
Бәхәс объекты – Кырым... -
Халык улы
Тукай күңел күгебездә көндез – кояш, төнен – ай... -
Сәер мизгел
Әллә нинди сәер мизгел бу... -
Ил агасы иде ул
Кайда гына, кайчан гына, кем каршында сүз алмасын, аның һәр әйткәне саллы, үтемле, урынлы була иде. Гомере буе милләтенең, халкының сулышын тоеп яшәгән чын мәгънәсендәге ил агасы иде ул. Күңелемдә ихлас кеше булып сакланып калды һәм аны һәрчак шулай искә алам... -
Таш күңел
Ташлар арасында яшибез шул, әллә шуңа микән таш күңелләр басты дөньяны... -
Җаным эзли шигъри тылсым
Җаным эзли шигъри тылсым... -
Иң кыска көн
Яшәртә Җирне, кешене Мәңгелек тарту көче. -
"Каргышлы" еллар
Илне, телне, кардәшлекне саклыйк, Кеше булып яшәүне без аклыйк! -
Туган җир
Туган җирдән аерылмады йөрәгем дә... Үзем дә... -
***
Бәхет микән, бәхетсезлек микән яңа ярга аяк басуларым?.. -
«Шәүлә күләгә булалмый...»
Сүзләрнең урынсыз кулланылышы «замана җөмләләре»ндә үзен шактый сиздерә... -
Моң
Күктән моңнар иңәр, хәтер булып, ялкынланып янган төннәрдән. -
Театрыбызның Әлмәндәре
Ничек шулай булган соң: тормышның ачысын-төчесен шактый татыган өлкән яшьтәге әби дә, физик хезмәт белән көн күргән әти-әни дә, төрле яшьтәге дүрт бала да телевизордан күзләрен алмыйча «Әлдермештән Әлмәндәр»не караган? -
Казан урамнары тулы моң...
Казан урамнары тулы сагыш, Казан урамнары тулы моң. -
Әй...
Язмышларның ялгышлары... -
Акын Абай иҗаты безгә бик якын
Кардәш казакъ халкының бөек шагыйре һәм күренекле җәмәгать эшлеклесе Абай Конанбай улы Татарстаннан бик еракта – Алтай тауларының бер өлеше булган Чыңгызтау тирәләрендә туса да, безгә бик якын шәхес. -
Өмет
Өметләрең өзелсә дә, сөюләр сүнми икән... -
Күз яшьләре – энҗе бөртек
Күңелне йөгәнләп булмый, Әйдә, түгелсәң, түгел! -
Соңгы озату
Араларда Мәхәббәт елап калды... -
Менәр кыям
Бөеклеккә дәгъва итмим – Аллаһ бөек. -
Җан иреге
ХХ гасырның икенче яртысы – ХХI гасыр башы татар драматургиясенең үсеш- үзгәрешен, сәнгати эзләнүләр юнәлешен, тормышчанлык һәм халыкчанлык белән сугарылуын билгеләгән әдипләрнең берсе – Туфан Миңнуллин. -
Хәбәрләр юк
Әллә инде җилләр аяусызлар, Әллә инде үзең сүрелдең? -
Әти. Әни. (Көндәлекләрдән)
Мин бик кызыклы гаиләдә үстем. Бер-берсе белән ни холык, ни белем мәсьәләсендә капма-каршы булган ир белән хатын минем әтием һәм әнием иделәр. Характерлары килешмәгән, шуңа аерылышканнар, дигән уйдырмага мин ышанмыйм. Әгәр алай булса, минем әти белән әни бер генә сәгать тә яши алмаган булырлар иде. Ә алар кырык биш ел бергә яшәделәр һәм... -
Урын (хикәя)
- Сезне, сеңлем, берничек тә ала алмыйбыз. Урын юк! Сәлимәнең йөзе үзгәрде. Бар хыяллары чәлпәрәмә килгәнгә, менә-менә күз яше бәреп чыгар төсле. Ә Зәбирнең гарьләнүе чигенә килеп җитте! Кәләше алдында шул тиклем мәсхәрәгә калды бит... -
Сары чәчәк
Сары чәчәк бүләк итте миңа онык... -
Минтимер Шәймиев: «Без – авыл балалары...»
Туфан Миңнуллин турында Минтимер Шәймиев белән әңгәмә. -
Тәрәзәмне кем кага
Кайтыр кешем юк бит инде... -
Гомер буе шундый булдым
Авыр сүздән йөрәк ярсый... -
Бозлавык
Бозлавык бу дөнья, бозлавык... -
Гаҗизлек (хикәя)
Әнисе, кулыма алсаммы? Уянырмы? Уяныр шул, тимим. Йокласын сабый. Күрешергә насыйп итсә иде... Елама, кайтырмын. Куян күчтәнәче алып кайтырмын... Сез минем кайтканны көтегез, яме. – Минем балам... Бишектә йоклап калды, – дип кабатлады Агай... -
Хат язар идем сезгә...
Дәһшәтле сугыш еллары ачы тамга салмаган гаилә юктыр бу илдә. Сугыш чоры баласы дәү әниебез Бигашева-Кәрамова Рәйсә Ниязи кызы әтисенең фронттан килгән хатларын киләчәк буын өчен кадерләп саклаган. -
Сайрар чак (роман)
Диләрә Мөхтәрне сайлап, бик нык ялгышты. Ул баш күтәрмичә эчә торган кеше булып чыкты. Ире белән икесе арасында бернинди уртаклык юклыгын аңлаганда, соң иде инде. Баштарак каты кулым белән төзәтермен, кеше итәрмен, дигән өметләре пыскып сүнде. Каты кул да, үгетләүләр дә, күз яшьләре дә төзәтми икән. Ә Диләрәнең күз яшьләре тозлы диңгез булып акты... -
Сайрар чак (дәвамы)
– Безне ныклап бәйләүче нәрсә бар икән, дигән уй килде әле минем башыма, – диде Сөмбел. – Бар. Балачагыбыз. – Шул гынамы? Ислам аны коридорның аргы башына алып китте... -
Кошлар оя корган җирдә... (дәвамы)
– Мин яратам сине, Җиһангөл, нигә дәшмисең? Егет кызның юлына каршы төшеп күзләренә карады да аны билләреннән кочып күтәреп алды. – Мин дә... – дип, башын аска иде ул. Ахырдан үкенеп тә куйды: дөрес эшләдеме болай әйтеп? Әле бит мәхәббәтме бу, әллә күз төшү генәме – аңларлык вакыт та үтмәде... -
Буран улый
Нидер сорый... ...Буран улый... -
Бәя
Алтын булуың да берни тормый, Базарда үз хакың булмаганда. -
...Кайларгадыр ташлап калдырулар
Китүләр ул – кителүләргә тиң: Үзем генә беләм ачыларын. -
Үземчәлек
Үземчәлек – үзенчәлек Күптән мине сыйфатлый. -
Әй...
Әй... вакытның агышлары... Күңелемнең сагышлары... -
Кошлар оя корган җирдә... (дәвамы)
– Дөрес, уңдырышлылыгы ягыннан бездәге җирләрне сездәгеләр белән чагыштырып булмый инде, ләкин тырышканда барыбер нәрсәдер үстерергә мөмкин. – Бераз игътибар бирсәләр, әлбәттә, үстерер идек, – дип куйды Мәхәббәт, ниндидер бик тирәндәге өметен кузгатып. – Үзбәк дип карамасалар... -
Кошлар оя корган җирдә... (дәвамы)
– Нәрсә бу? – дип аптырап сорады ул. – Бүреләргә охшаган, кызым, – диде әнисе. – Ярый әле шырпы тыккан идем кесәмә... Җиһангөлнең аяклары калтырый башлады. Әнисеннән бер адым да калышмаска тырышып, яныннан йөгереп барды. – Курыкма, алар безгә тимәсләр... -
Кошлар оя корган җирдә... (дәвамы)
– Кеше туган җирен сагынырга тиеш, Мәхәббәт. Шушы сагыну хисе сиңа монда яшәү көче өстәячәк, күрерсең.... Бу хәлләрнең авырлыгын үзе кичерсә дә, ул инде хәзер аларга җиңелчәрәк карый шикелле. Кеше кайгысы еракта, үзеңнеке йөрәктә шул. Ул чакта аның сагынуларын кем генә аңлады икән? -
Кошлар оя корган җирдә... (дәвамы)
– Тигез мәхәббәт юк безнең арада, әни. Киленең яратмый мине. Яратмыйча яшәде ул, сизеп торам, – дип, авызын сыңар кулы белән ышыклап пышылдады. – Ни сөйлисең, син, улым? Җиһангөлгә тагын нинди гаеп тагарга җыенасың? Өйдә тәртип булса, мәхәббәт килә ул. Тәртипсез йортта нинди мәхәббәт калсын? Рәнҗетмә киленемне. Ул бит кеше баласы, синең моңа хакың юк. -
Кошлар оя корган җирдә... (дәвамы)
Бу назлы карашлар каршында Җиһангөл көчсез иде. Ул янә бер кат шуны аңлады. Бер дә үзеннән калдырасы килми иде дә бит Алмазны. Туган җиргә үз баласы сыймас идеме? Бу җирләр аңа мәхәббәт дигән олы хис бүләк итсә дә, кеше туган җирен хәтереннән юып ала алмый шул. Нишлисең менә?.. Мәхәббәт көчлерәк булып чыкты. Мәхәббәт адаштырды... -
Кошлар оя корган җирдә... (дәвамы)
Кыйшайган йортлар, такта кадакланган тәрәзәләр, алабута, кычыткан, шайтан таягы астында калган бу авыл Җиһангөл өчен шомлы да, җан әрнеткеч газиз дә иде. -
Әти. Әни. (Көндәлекләрдән) Дәвамы.
Авыл зиратында әти белән әнинең каберләре янәшә. Икесе бер чардуган эчендә. Икесенә бер таш... -
Кошлар оя корган җирдә... (дәвамы)
Шәһәр янындагы бер мәктәпкә укытучы тапмаганга, вакытлыча торырга дип, ишелә язган түбәсез барактан урын бирделәр шулай да. Җиһангөл кызының да үз юлыннан китүенә беренче мәртәбә шунда куанды кебек. -
Кошлар оя корган җирдә... (ахыры)
– Туган җирдә өмет дигәне дә яктырак, ышанычлырак икән шул... – дип өстәде. Башы иелгәнне сизмәде дә Җиһангөл. Иреннәре: – Рәхмәт сиңа, Ватаным! – дип пышылдады. Күрче, ярата белә икән бит ул һаман да! Аллаһыны яраткан моңарчы да... Мәңгелек сөю шул икән... Ташлама, Раббым... Ярлыка... -
Янам...
Синең өчен янам, әй халкым!