№8(август),2016

Без булырга тиеш азат халык, Без булырга тиеш хөр милләт!

Мин Болгарда йөрим...

Ә Роксиның бүген туган көне, Ә Роксиның олы бәйрәме. Тау-тау булып зур бүләкләр килә: Сәгать, зәркән, чәчәк бәйләме.

Дөресрәге, аны хәтер һәм ата-бабалар рухы аша тәрбияләнгән югары милли аң яшәтә.

Әдәбиятны бәяләүчеләр азлыгы, булганнарының тиешле дәрәҗәдә анализ бирә алмавы турында борчылулар моннан бер гасыр элек тә күзәтелгән, әмма ул вакытта кешеләр сүзләрдән эшкә күчкән.

Ятимлек ни ул? Балачактан әти-әнисез, яклаучысыз-саклаучысыз калып, язмыш суыкларында туңып, ялкыннарында янып, куырылып үсеп балигъ булу дияр иде уң як күршебез Минзифа...

Нинди хәлдә кайтып баш орырбыз туган өйгә – изге тупсага?

– Кара аны, иптәш Абдуллин, винтовканың сериясе синең инициалга бик килешле АБ, саны – 225, сиңа тик 225 немецны үтереп инициал янына өстәргә генә кала, – диде.

Безнең «Казан утлары» журналы редакциясе урнашкан бинадан ерак түгел бер күл бар. Юлны метро туннеленнән чыгып Энергетика университетын гына узасы. Беркөнне төш вакытында шул күлгә барып килергә булдым. Үзем генә киттем.

Без кол түгел, Кол Шәриф!

Татарның рухы бар, Бар аның каләме – Син шуны, татарым, онытма.

Әйе, Һади Атласи – ахырга хәтле татар халкының азатлыгы өчен көрәшкән, гомере буе төрки халыкларны берләштереп, бер бәйсез дәүләт төзү хыялы белән яшәгән, шуңа омтылган, шушы уй-гамәлләре өчен гомере белән түләгән соңгы туранчы ул…

Чү! Нәрсә бу? Кушкаен янында тузып яткан кош каурыйларын күреп, Кояшның йөзе караңгыланды. Һәркөн аны каршылаучы, нәсел дәвамчыларының борын төрткәнен көтеп ояда утыручы ана кош канга баткан...

М.Горький исемендәге ял паркы янында троллейбуска утырдым. Алгы рәтләрне чегән хатыннары сырып алган.

Мәгълүм ки, бу фани дөньяда адәм баласы һәрбер җан иясе кебек, туа-тумыштан, әйләнә-тирәсендәге һәр күренештән үзенчә мәгънә эзләп, яңа тәэсирләр тапкан булып көн кичерә. Кош-кортлар, хайван-бөҗәкләр дөньясында һәр яңа күренешне аңлау, үзләштерү үзенә бер төрле яшәү, исән калу мәктәбе буларак санала – тик белгәннәр генә исән кала.

Татар кешесе! Хәтереңә ал! Синең үз мөстәкыйль дәүләтең булган.

Песи баласы белеп туа – балыкның койрыгына тәпие белән басып, иң элек башын чәйни.

...Тәүге аваз салып, исем-атсыз Шигырь туып килә дөньяга...

Уянасы килә, уйланасы – Арынасы килә чылбырдан… Күптән инде, күптән яшәгән юк, Бер яшисе иде чын-чынлап…

Минем хатын әнә шундый каты итеп төчкереп җибәрде – соңыннан врач әйтте, мие селкенгән, диде. Баш мие инде!

...Оныттырмас өчен хәтерләр бар, Сагындырыр өчен булыр уйлар.

Рауза, тураеп, аңа бер күз сирпеп алды да, берни дәшми капка төбендәге “Лексус” машинасына утырып китеп барды. Кыз бармагындагы алтын балдак елтыравы егетнең йөрәгенә утлы уклар булып кадалды.

Бер яхшылык эшлим әле, дисәң, Кылыйм әле, дисәң, игелек... Иң әүвәле КЕШЕ булып яшә, КЕШЕ булып кал син иң элек.

– Кара миләштән эчемлек ясагач, бакчада калдырасыңмы? – дип сорый күршесе.

Мостай гына шундый була ала: Үзе җирдә, үзе биектә!

Картайганнар инде, картайганнар Талдыкоргандагы татарларым...

Һади Атласи үз чоры өчен, бигрәк тә егерменче йөзнең башларында олуг фикер иясе, зур тарихчы, үткен публицист булып саналган, хәзер дә аның күп кенә хезмәтләре тарихчылар һәм милли зыялылар өчен үрнәк булып тора.

Һади Атласи үзенең күләмле тарихи әсәрләренә милләт темасына язылган публицистик язмалары аша килде, ягъни, тарих төпкелләренә чумганчы, милли чишмәләрдә чирканчык алды, үзен шуларда сынап карады.

...Бер кинәндек халык арасында – Азык эзләп йөрдек язарга!..

Баштан башлаучы бүтән ерткычлар да бар. Бигрәк тә ике аяклылар.

Әйе, тарих ул – гыйбрәт, тарих ул – сабак, тарих ул ачы үкенечләрдән һәм ялгышлардан да тора... Һади Атласиның «Казан ханлыгы» әсәре – моның ачык мисалы.

Мин туган ягыма бөтен җаным-тәнем, сулышым белән береккәнмен икән. Озак кайтмыйча торсам, кайтасым килеп интегәм, кайтсам – китәсем килми йөрим. Күңелемдә гел җыр, гел моң.

– Күрдегезме инде, куялмыйбыз да куялмыйбыз, дисез, иртәгә үк башлыйбыз репетицияне «Галиябану»га. Менә Хәлил килгән! Шулай итеп, сәнгатькә кереп киттем...

И сабыем! Нәселеңнең дәвамчысы, Горурлыгы бул, яме!

Бүген төнлә минем җирем үлде, Бик авырып үлде Җир шары...