Бозлавык (драма)

Катнашучылар:
Ә х ә т о в  В а д и м – яшь егет, 22 яшьтә
Ә х ә т о в  С ә л и м – Вадимның әтисе, 45-50 яшьләрдә
Ә х ә т о в а  К л а р а – Вадимның әнисе, 45-50 яшьләрдә
Э л и н а – Вадимның беренче мәхәббәте, 22 яшьтә
Д а н и с н ы ң  ш ә ү л ә с е
Ә н и с ә – Данисның сөйгән яры, 20-22 яшьләрдә
Л и л и я – Әнисәнең дус кызы, 20-25 яшьләрдә
З а һ и д ә – Данисның әнисе, 50-55 яшьләрдә

БЕРЕНЧЕ ПӘРДӘ
Беренче күренеш

Казан. Әхәтовлар фатиры. Сәлим белән Клара, хафаланып, Вадимның кайтканын көтәләр.

      КЛАРА. Нишләп һаман кайтмый икән?

      СӘЛИМ. Әле яңа гына шалтыраттым – телефоны җавап бирми.

      КЛАРА. Вахитның номерын җыеп кара.

      СӘЛИМ. Аңа да шалтыраттым. Яшел Үзәннән сәгать алтылар тирәсендә чыгып китте, диде.

      КЛАРА. И Ходаем, бүген юлларда бозлавык. Җитмәсә, әллә нинди начар төш күрдем.

      СӘЛИМ. Төшне күрү түгел, аны начарга юрау яман.

Вадим керә.

      СӘЛИМ. Менә бит, кайтып җитте.

      КЛАРА. Вадим, улым, нишләп болай озак?

      ВАДИМ (өс киемен салып). Яшел Үзәнгә бардым бит, Вахит абый янына. Оныттыңмыни?

      КЛАРА. Без монда атаң белән ут йотып утырабыз. Нишләп чыраең ак?

      ВАДИМ. Арыдым.

      СӘЛИМ. Машинага әйбер-кара булмагандыр бит?

      ВАДИМ. Барысы да тәртиптә, әти. Нәрсә булсын аңа.

      СӘЛИМ. Шулай да кыяфәтеңдә сәерлек бар. Егор абыең белән ызгыштыңмы әллә?

      ВАДИМ. Ә нигә миңа аның белән ызгышырга?!

      СӘЛИМ. Авария-мазарга тарымагансыңдыр бит?

      ВАДИМ. Юк ла инде.

      СӘЛИМ. Машинаны карап керим әле. (Иңенә тунын эле, чыгып китә.)

      КЛАРА. Ашыйсың киләме?

      ВАДИМ. Юк.

      КЛАРА. Элина белән аралар бозылдымы әллә?

      ВАДИМ (йөзен сытып). Әни, зинһар, йөдәтмә инде. Тыныч кына утырып хәл алыйм әле.

      КЛАРА. Ничек инде, йөдәтмә?! Син шушы кыяфәттә кайтып кер дә, ә миңа сорарга да ярамыймы?

      ВАДИМ. Нинди кыяфәттә?..

Сәлим керә.

      СӘЛИМ. Машина тәртиптә. (Тунын элеп куя.)

      КЛАРА. Күңелем сизә, барыбер нәрсәдер булган.

      СӘЛИМ. Ник дәшмисең, улым?

      ВАДИМ (авыр сулап). Миңа бер фаҗиганең шаһиты булырга туры килде. Каршыга килүче машина трассадан тайпылып төшеп китте дә... юл буендагы агачка бәрелде. Рульдә яшь егет иде. Ул һәлак булды. Мин, туктап, ашыгыч ярдәм чакырдым, полициягә хәбәр бирдем…

      СӘЛИМ. Синең гаебең юктыр бит? Безнең машина исән, яньчелгән җирләрен дә күрмәдем.

      ВАДИМ. Юл тайгак… Бозлавык... Машинасы боргалана башлады... Әле дә аермачык күз алдымда... Яп-яшь егет… Өстендә затлы кәчтүм иде... Яндагы утыргычта – ак розалар букеты. (Икенче бүлмәгә китә.)

      КЛАРА. Бигрәк йомшак күңелле шул.

      СӘЛИМ. Нәкъ син инде. Тышкы кыяфәте генә миннән. Нечкә күңел белән яшәве авыр бу дөньяда. Бөтен нәрсә нәзек төшеннән өзелә.

      КЛАРА. Өзелмәс, өзелмәс. Әнә бит әле, егерме ике яшендә нинди зур эш башкара.

      СӘЛИМ. Һе, минем ярдәмем белән.

      КЛАРА. Өйләнергә вакыт аңа.

      СӘЛИМ. Соңгы вакытта аның Элинасы ошамый башлады әле миңа.

      КЛАРА. Менә дигән кыз. Мәктәп елларыннан бирле бергә. Әти-әнисе төпле, җитди кешеләр. Әтисе – кибет директоры, әнисе бухгалтер.

      СӘЛИМ (кашларын җыерып). Торгашлар. Кечкенә чакта тәти кыз иде ул. Үсә төшкәч, бөтенләй башка. Артык чытлык ул хәзер. Кигән киемен кара инде...

      КЛАРА. Элитный ювелир кибеттә эшләүче кыз башкалардан бераз аерылып торыр инде ул.

      СӘЛИМ. Мөнәсәбәтләре тирәндер, дисеңме? Алга таба уртак планнары бардыр дип уйлыйсыңмы?

      КЛАРА. Инде ничә ел очрашалар, бу бит тикмәгә түгел. Таныш-белешләр дә соклана, чөнки мәктәп елларыннан ук килгән мәхәббәт хәзерге заманда сирәк очрый торган хәл.

      СӘЛИМ. Менә таныш-белешләрнең күреп йөрүләре начар. Ике кеше бер-берсен яратканда, башкалар бу хакта белергә тиеш түгел. Чын сөю публиканы яратмый, ят итә. Ике кешенең мәхәббәте дөньяга мәгълүм булса, димәк, ул мәхәббәт инде үлгән дигән сүз.

      КЛАРА. Идеалда, бәлки, шулайдыр. Бу заманда исә беркемнән бернәрсәне яшерү мөмкин түгел.

      СӘЛИМ (сәгатькә карап). Йокларга ятар вакыт.

Сәлим белән Клара йокы бүлмәсенә китәләр. Вадим йокымсырап ята.

Дәнис шәүләсе керә.

Алар бер-берсен ишетмичә сөйләшәләр.

      ДӘНИС. Кинәт салкынайтты шул. Шуңа юлларда көчле бозгалак.

      ВАДИМ. Тунымны өстеңә япмадым - син канга баткан идең. Аннары... пульсың да юк инде инде синең. (Гаҗәпләнә.) Син... елмаясың...

      ДӘНИС (елмаеп). Мин шундый ашыктым, шундый ашыктым...

      ВАДИМ. Нигә кинәт уңга каерылдың? Арабыз шактый зур иде бит әле.

      ДӘНИС. Чәчәкләрем өшегәндер инде.

      ВАДИМ. Юл читенә тайпылмаган булсаң, трассадан төшеп китми идең.

      ДӘНИС. Мин гаепле аның алдында.

      ВАДИМ. Ә-ә-ә, син мине ишетмисең... Әллә ишетәсең килмиме?

      ДӘНИС. Бу салкыннар озакка микән?

      ВАДИМ. Югыйсә юлның ул төше бигүк тайгак та түгел иде.

      ДӘНИС. Дөресен әйткәндә, салкынлык куркыныч түгел. Салкынлык үзеңнән, үзәгеңнән килмәсен – менә анысы куркыныч. (Китә.)

Вадим калтырана башлый. Торып, тунын кия. Караватына барып ята.

Иртәнге як.

Сәлим белән Клара эшкә киткәннәр.

Вадим тора.

      ВАДИМ (стена сәгатенә карап). Көн уртасы икән инде.

Телефон зеңгелди. Элинаның тавышы телефоннан ишетелә.

      ЭЛИНА. Сәлам, Вадим! Син кайда?

      ВАДИМ. Өйдә.

      ЭЛИНА. Шалтыратам, шалтыратам, җавап бирмисең. Нишләп эштә түгел?

      ВАДИМ. Бераз хәлсезләнеп киттем әле.

      ЭЛИНА. Бер-бер хәл булды мәллә?

      ВАДИМ. Аннары сөйләрмен.

      ЭЛИНА. Хәзер тиз генә килеп китсәм ярыймы?

      ВАДИМ. Кил.

Вадим сәлперәйгән кыяфәттә. Өстәлдәге ризыкны теләр-теләмәс кенә капкалап ала. Ишек кыңгыравы чылтырый. Элина керә - өстендә кызыл “пуховик”.

      ЭЛИНА (гаҗәпләнеп). Нишләдең син?

      ВАДИМ. Белмим.

      ЭЛИНА. Авырыйсыңмы?

      ВАДИМ. Кичә бер кеше һәлак булды.

      ЭЛИНА. Кем?

      ВАДИМ. Яшь егет. Минем яшьтәш.

      ЭЛИНА. Танышыңмы?

      ВАДИМ. Юк. Минем аркада харап булды ул. Юлның мин барган ягында, алда чокыр күренде. Читләтеп үтим дип, каршы полосага чыктым. Каршыма килүче машина кинәт уңга каерылды. Югыйсә арабыз зур иде.

      ЭЛИНА. Хәзер нәрсә була инде?

      ВАДИМ. Белмим.

      ЭЛИНА. Сине гаеплиләрме?

      ВАДИМ. Беркем дә гаепләми.

      ЭЛИНА. Алайса тынычлан. Үзең исән-сау бит. Бүген эшкә бармыйсыңмыни?

      ВАДИМ. Бармыйм.

      ЭЛИНА. Чыраеңнан төс качкан. Әйдә саф һавага.

      ВАДИМ. Элина, гафу ит, син бар. Үзем генә утырыйм әле. Кичкырын шалтыратырмын.

      ЭЛИНА. Ярар. Киттем мин. Бер сәгатькә генә сорап киткән идем эштән. Шалтыратышырбыз. Кайгырма да, борчылма да. На часок отпросилась. На связи будем. Не переживай. (Вадимны битеннән үбә һәм чыгып китә.)

Вадим шкафтан тынычландыра торган дару алып эчә. Аннары караватка барып ята. Колагында машиналар тавышы, тормозлар шыгырдавы, бәрелү, гөрселдәү яңгырый.

Көн кичкә авышкан вакыт.

Сәлим белән Клара эштән кайтып керәләр.

Вадим аякларын көчкә сөйрәп, үз бүлмәсеннән чыга.

      КЛАРА (аптырап). Син өйдәмени инде?

      ВАДИМ. Мин беркая да бармадым. Эшкә шалтыратып, чирлим, дидем.

      КЛАРА. Сәлим, әллә соң Алексей Петровичны чакырыйкмы?

      ВАДИМ. Кем ул?

      СӘЛИМ. Табиб. Оныттыңмыни? Элекке фатир күршебез.

      ВАДИМ. Миңа полициягә барырга кирәк. ГИБДДга.

      СӘЛИМ. Чакырдылар мәллә?

      ВАДИМ. Чакыручы юк. Мин үзем барам. Күрсәтмәләр бирәм.

      СӘЛИМ. Күрсәтмәләр биргәнсеңдер бит инде.

      ВАДИМ. Барыбер барырга кирәк.

      СӘЛИМ. Барырсың, әмма бүген түгел. Иртәгә дә көн бар. Ят, ял ит.

Вадим әкрен генә башка бүлмәгә китә.

      СӘЛИМ. Монда ниндидер хикмәт бар. Бәлки, юлда аларның конфликт булгандыр. Мин үзем барысын да ачыклаячакмын. (Чыгып китә.)

Вадим пәйда була. Йотлыгып су эчә.

      КЛАРА (шомлы тавыш белән). Син бездән нәрсәдер яшерәсең.

      ВАДИМ. Кичәге вакыйга мине нык тетрәндерде.

      КЛАРА. Йөрәккә болай ук якын кабул итәргә ярамый. Дөньяда нинди генә фаҗигаләр булмый.

      ВАДИМ. Шулай. Әмма һәрбер кеше андый фаҗигагә юлыкмый.

      КЛАРА. Дөньяда нәрсә булырга тиеш, шул гамәлгә аша. Тормышта көн саен кайдадыр ниндидер кайгы туа. Барысын да күңелең аша үткәрергә кирәкми.

      ВАДИМ. Ә үземә кагыла торган вакыйга булса?

      КЛАРА. Шаһит булу - сиңа да кагылырга тиеш дигән сүз түгел әле ул.

Пауза.

      КЛАРА. Аллага шөкер, барыбыз да исән-сау. Тыныч бул. Дару биримме?

      ВАДИМ. Эчтем инде.

      КЛАРА. Алайса, бар, ят, йокыга китмәссеңме.

Вадим башка бүлмәгә китә. Сәлим керә.

      СӘЛИМ. Вадимның бер гаебе дә юк. Нәчәлниккә дә кердем, Рашат Әхтәмовичны да күрдем. Кыскасы, ничек кенә булмасын, ситуация контроль астында.

      КЛАРА (уйчанланып). Тормыш юлы, гомумән, гел бозлавык кына инде ул. Кеше гомер буе тайгак юлдан бара. Кайвакыт саклык кына да ярдәм итми. Башкалар, таеп, сиңа бәрелергә, үзеңне аяктан егарга мөмкин.

Ут сүнә.

Ярым караңгылыкта Вадим янына Дәнис шәүләсе килә.

Сөйләшкәндә, алар бер-берсен ишетмиләр.

      ДӘНИС. Һич аңламыйм – башымы бу, азагымы?

      ВАДИМ (калтыранып). Син туңмыйсың бугай… Нигә юлдан төшеп киттең? Мин бит чокырлы җирне үтү белән, шундук үз полосама бастым. (Кул селти.) Әй, син бит мине барыбер ишетмисең.

      ДӘНИС. Бер акыл иясе: “Дөньяда гаепле кешеләр юк”, - дигән. Ничек инде?! Һәрбер кеше хаклы булып чыгамыни?

      ВАДИМ. Синең тизлегең зур иде. Кая чаптың соң син, кая ашыктың?

      ДӘНИС. Бигрәк сәер – берни тоймыйм. Берни аңламыйча китеп бардым. Нишләп сөю көчлерәк булган саен, кеше ахмаклыкны күбрәк ясый икән?

      ВАДИМ. Тормозга кинәт басмаска иде сиңа...

      ДӘНИС. Яратучы кешенең йөрәген бәхет кенә түгел, газап та ялмап ала. Моны мин беләм. Әмма нигә алай, ни мәгънә - аңламадым.

      ВАДИМ. Синең машинаңда ак розалар букеты бар иде. Мөгаен, ниндидер бәйрәмгә яки очрашуга баруың булгандыр …

      ДӘНИС. Мәхәббәткә ирек кирәк. Әмма мәхәббәтнең үзендә сиңа ирек юк. Ашкынасың, ашыгасың, омтыласың, каударланасың, хафаланасың, башыңны югалтып чабасың. Син үзеңә буйсынмыйсың, ниндидер көч ихтыярыңа каршы сине йөртә. Начар, яман көч. Ул сине үзеңнең фараларың яктысына ияреп чабарга мәҗбүр итә. Ә яктылыкны, утны куып җитү мөмкин түгел, гәрчә үз машинаңның фараларыннан чыкса да. Ичмаса шуны булса да аңласын иде кеше.

Шәүлә китә. Вадим ныграк калтырана башлый. Торып, җылы свитерын кия. Клара, уянып, улы янына килә.

      КЛАРА. Кая җыендың?

      ВАДИМ. Туңам. (Караватына бөгәрләнеп ята.)

Клара җылы одеял алып килеп, аның өстенә яба.

      ВАДИМ (күзләрен йомып). Әни, синең Тархан поселогында булганың бармы?

      КЛАРА. Юк. Ник сорадың?

      ВАДИМ. Ул егет шул поселоктан иде.

      КЛАРА. Йокла, йокла.

Икенче күренеш

Тархан поселогы. Агач йорт. Заһидә матәм халендә утыра. Әнисә ике зур пакет тотып керә. Пуховигын, башлыгын сала.

      ӘНИСӘ. Бүген бигрәк суык.

      ЗАҺИДӘ. Нәрсә?

      ӘНИСӘ. Тагы да катырак салкынайтты, мәйтәм. Ашадыңмы?

      ЗАҺИДӘ. Чәй эчтем.

      ӘНИСӘ. Азык-төлек алып килдем.

      ЗАҺИДӘ. Нигә ул кадәре расхудланасың?

      ӘНИСӘ. Йоклый алдыңмы бераз?

      ЗАҺИДӘ. Мин инде хәзер өндә дә төшемдәге сыман йөрим.

      ӘНИСӘ. Ризыкларны суыткычка үзең урнаштырырсың.

      ЗАҺИДӘ. Ярар. (Калтыравык тавыш белән.) Рәхмәт инде сиңа, Әнисә.

      ӘНИСӘ. Нәрсә өчен?

      ЗАҺИДӘ. Барысы өчен дә. Игелегең өчен. Шулхәтле яраттым мин сине. Күңелемә шундый якын кеше син. Улым өйләнә дип, күкләргә очардай булып канатланып йөргән идем. Затлы кызга өйләнә дип горурландым. Киленнән уңам икән дип куанган идем. Язмыш үзенекен итә шул.

Беравык тып-тын утыралар. Вадим керә - кыска туннан.

      ВАДИМ (кыюсыз). Исәнмесез.

      ӘНИСӘ. Исәнмесез.

      ВАДИМ. Менә, сезгә килергә булдым.

      ЗАҺИДӘ. Ә син кем?

      ВАДИМ. Мин - шаһит. “Скорый”ны, полицияне мин чакырдым.

      ЗАҺИДӘ. Алайса, уз, ник ишек катында торасың.

      ВАДИМ. Рәхмәт. (Дубленкасын салып, түргә уза.)

      ӘНИСӘ. Утырыгыз. (Урындык алып килә.)

      ЗАҺИДӘ (җентекле караш белән). Димәк, синең күз алдыңда булды барысы да?

      ВАДИМ. Әйе. (Урындыкка утыра.)

      ЗАҺИДӘ. Миңа шундый озын-озак итеп сөйләделәр, аңлаттылар... Әмма тәгаен төшенә алмадым – ничек булды, ничек килеп чыкты ул хәл.

      ВАДИМ (каушап). Аның машинасы боргалана башлады... Бозлавык бит...

Пауза.

      ЗАҺИДӘ. “Скорый” вакытында килеп җиткән булса, коткарырга мөмкин идеме? Врачлар бит кайвакыт дөресен әйтмиләр.

      ВАДИМ. Мин шундук барып пульсын тикшердем... Үлгән иде инде. (Заһидәнең күз карашыннан курка.)

      ЗАҺИДӘ (Вадимга текәлеп). Син аңа охшагансың. Ничә яшь сиңа?

      ВАДИМ. Егерме ике.

      ЗАҺИДӘ. Дәнис балакаема да нәкъ егерме ике иде. Менә Әнисә белән никахлашырга җыеналар иде.

      ВАДИМ (гәүдәсен чак кына калкытып ). Вадим.

      ӘНИСӘ (баш иеп). Әнисә.

      ВАДИМ. Сез... монда яшисезме?

      ӘНИСӘ. Юк, мин Йошкар-Оладан. Казанда укыйм. (Паузадан соң.) Аның минем янга ашыгып баруы иде.

      ВАДИМ. Нык ашыккан шул – тизлеге зур иде аның.

      ӘНИСӘ. Сез үзегез Казанныкымы?

      ВАДИМ. Әйе.

      ӘНИСӘ. Чардуганга, кабер ташына кайда заказ бирергә мөмкин, әйталмыйсызмы?

      ВАДИМ (җанланып). Мин сезгә ярдәм итәрмен. Моны үз өстемә алам – заказ бирермен, үзем түләрмен дә, куйдыртырмын да. Борчылмагыз.

      ЗАҺИДӘ (сыктанып). Иремне җирләгәнгә ел ярым гына вакыт узды. Пневмония белән китеп барды. Бердәнбер таянычым, юанычым газиз улым иде. Аны да Ходай үз янына алды. Кызым Пермьдә. Тормышының рәте юк – ире белән һич тыныша алмыйлар. Ул нишләр ике бала белән? Ничек яшәргә соң хәзер? Күз тигезделәр микән әллә Дәнисемә?! Армиядә хезмәт иткәндә, командирыннан рәхмәт хаты алдым. Поселокта аны барысы да яраталар, дуслары шундый күп иде. Эшләгән җирендә дә - техобслуживание стансысында – абруйлы булды. Хезмәт хакы да зур иде.

      ВАДИМ. Үзегез кайда эшлисез?

      ЗАҺИДӘ. Башлангыч класс укытучысы мин.

Авыр тынлык урнаша. Вадим ни әйтергә белми, үзен уңайсыз хис итә.

      ВАДИМ (Әнисәгә). Кайда укыйсыз?

      ӘНИСӘ. Җиңел промышленность технологияләре институтында.

      ЗАҺИДӘ (еламсырап). Нинди гөнаһларым өчен бу миңа?!

      ӘНИСӘ. Кыска гына булса да отпуск сорап кара.

      ЗАҺИДӘ. Нинди отпуск?! Уку елының уртасы бит. Болай да инде, укытучылар җитмәгәннән, чак кына мәктәпне япмый калдылар.

      ВАДИМ (торып). Берәр ярдәм кирәк булса, миңа мөрәҗәгать итегез. Менә минем визитка. (Визиткасын өстәлгә куя.) Чардуган, кабер ташы мәсьәләсен хәл итәрмен, борчылмагыз. Кыска гына вакыт эчендә ясатып урнаштырырмын.

      ӘНИСӘ. Хәзер Казанга сезнең белән китсәм буламы?

      ВАДИМ. Әлбәттә. Сез монда каласыздыр дип уйлаган идем.

      ӘНИСӘ. Иртәгә бик җитди лекция. Барырга кирәк. (Күз яшьләрен көчкә тыеп, Заһидәне кочаклый.) Ял көннәрендә килермен.

      ЗАҺИДӘ. Ярар.

      ӘНИСӘ (пуховигын һәм башлыгын киеп). Син берәр нәрсә аша инде. Шимбә көнне килеп җитәрмен.

Вадим белән Әнисә чыгып китәләр. Заһидә тәрәзә янына бара һәм аларның киткәнен күзәтеп кала.

Өченче күренеш

Казан. Ике бүлмәле “хрущевка”. Әнисә белән Лилия шушы фатирда яшиләр. Лилия көзге каршында буянып-ясанып тора. Әнисә кайтып керә һәм пуховигын салып урындык артына ташлый да караватка ята.

      ЛИЛИЯ. Ничек барып кайттың?

      ӘНИСӘ (түшәмгә карап). Нинди тозсыз сорау бу?! Бардым да, кайттым. (Ыңгыраша.) Әнкәсе акылдан язмаса ярый инде. Аңа карарлык түгел, йөрәгем урталай ярылырдай була.

      ЛИЛИЯ. Үзең дә “ычкына” күрмә.

      ӘНИСӘ. Ул бит минем белән татулашырга дип ашыгып чапкан иде.

      ЛИЛИЯ. Шуннан? Һаман үзеңне гаепләргә маташасыңмы?

      ӘНИСӘ (торып). Синең аркада талашкан идек бит без.

      ЛИЛИЯ. Менә! Хәзер инде мин дә гаепле! Ник соң син тик торганда, аны миңа көнли башладың?!

      ӘНИСӘ. Ә үзең көнләшмәс идеңме?

      ЛИЛИЯ. Юк, көнләшмәс идем. Үзенә ышанмаган кеше генә көнче була. Әйе, ул сине монда көтеп утырды. Мин аңа чәй куеп эчерттем. Үзе сорады. Ә син, тиле, әллә ниләр уйлап бетердең.

      ӘНИСӘ (усал көлемсерәп). Син бит гашыйк идең аңа.

      ЛИЛИЯ. Юкны сөйләмә. Әйе, ул миңа ошый иде... кеше буларак. Шуннан да артыгын үземдә тойганым булмады.

      ӘНИСӘ. Ә “Таң” кафесенда син утырдыңмы аның белән?

      ЛИЛИЯ (күзләрен әйләндереп). Йә Ходам! Инде үлгәч тә көнләп утырасың аны! Шалашың чалшая башлады бугай. Урамда очрады да кафега кереп, кофе эчтек. Без бит синең белән дуслар. Димәк, Дәнис тә миңа чит-ят кеше түгел иде. (Әнисә янына утырып.) Әнисә, җаныкаем, нишләп син мине гел чукып торасың?

      ӘНИСӘ (газаплы тавыш белән). Аһ, әнкәсенә нинди кайгы! Хәле бик начар аның. Ярый әле бүген бардым янына. Авария шаһиты да килгән иде. Кабер рәшәткәсе, плитә ясатырга вәгъдә бирде. Ярдәм кирәк булса, шалтыратыгыз, диде.

      ЛИЛИЯ. Шаһит? Ә ник килгән соң ул?

      ӘНИСӘ. Дәниснең әнкәсе янына.

      ЛИЛИЯ. Ник?

      ӘНИСӘ. Улы аның күз алдында һәлак булган бит.

      ЛИЛИЯ. Шуны әйтергә килгәнме?

      ӘНИСӘ. Лилия, син шундый акыллы, әмма кайвакыт тузга язмаслык ахмак сораулар бирәсең. Ананың кайгысын уртаклашырга килгән. Бу вәхши дөньяда миһербанлы кешеләр дә очрый әле.

      ЛИЛИЯ. Бу вәхши дөньяда, җанкисәгем, миһербанлык та йә куркудан, йә комсызлыктан туа. Менә мин хәзер шундый бер “миһербанлы” кеше янына свиданиегә барам. Элегрәк мин аны тәүлек әйләнә игелекледер дип уйлый идем. Ә ул, зараза, рәхимлелеген үзенә кирәк чакта гына эшкә җигә. (Капюшонлы җылы курткасын кия.)

      ӘНИСӘ. Сиңа яравы авыр. (Моңсу итеп елмая). Чөнки син артык акыллы.

      ЛИЛИЯ. Анысы бар инде. (Әнисәне дусларча битеннән үбә.) Киттем мин.

      ӘНИСӘ. Сәгать ничәләрдә кайтасың, әллә куна барасыңмы?

      ЛИЛИЯ. Белгән юк әле. (Чыгып китә.)

Ишек кыңгыравы зеңгелди. Вадим керә, кулында зур кәгазь төргәк.

      ВАДИМ. Исәнме.

      ӘНИСӘ (йөзе яктыра). Исәнме.

      ВАДИМ. Мөмкинме?

      ӘНИСӘ. Әйдә, уз.

Вадим төргәкне чишә һәм Әнисәга ак розалар букеты бирә.

      ВАДИМ. Син ярата торган чәчкләр.

      ӘНИСӘ (букетны алып). Рәхмәт. Бигрәк матур. (Тавышы калтырый.) Французлар әйтмешли: бәхет – төш кенә, ә кайгы – чынбарлык.

      ВАДИМ. Алай димә. Кайгы беркайчан да кеше уйлаганча ук тирән булмый. (Дубленкасын элгечкә элә.)

      ӘНИСӘ. Алайса, шатлык та кеше уйлаганча ук зур булалмый дип әйтергә мөмкин.

      ВАДИМ. Юлда бихисап машиналар тыз-быз йөри. Аварияләр гел булып тора. Кем эләгә авариягә - анысы инде – очраклылык. Алдан күрү, белү мөмкин түгел.

      ӘНИСӘ. Сәер котылгысызлык... (Чәчәкләрне вазага урнаштыра.)

      ВАДИМ. Очраклы вакыйга – синең юлыңдагы баскыч яисә чокыр ул. Юлга чыкмасаң, чокырлар да, баскычлар да очрамый. Беркая да бармаучыга гына очрамый алар. Тормыш...

      ӘНИСӘ. Әйе, тормыш. Сүздә генә купшы һәм гүзәл ул. Ярый килдең әле. Рәхмәт сиңа.

      ВАДИМ. Ни өчен?

      ӘНИСӘ. Ак розалар өчен. Чак кына җиңел булып китте.

Лилия керә. Усал кыяфәттә.

      ВАДИМ. Исәнмесез.

      ЛИЛИЯ. Сәлам.

      ӘНИСӘ. Бу минем иптәш кызым – Лилия.

      ВАДИМ. Вадим.

Курткасын салгач, Лилия Вадимга сәерсенеп карый, аннары чәчәкләргә гаҗәпләнеп карап тора.

      ЛИЛИЯ (үзалдына). Аңламадым.

      ӘНИСӘ. Бүгенге кичең уңышлы булмады, ахрысы?

      ЛИЛИЯ (нервыланып). Әтрәкәләм ул! Кинәт эш буенча каядыр барырга кирәк икән аңа! Алдан әйтә алмаган! Бесхребетный, беспринципный какой-то! Татарча әйткәндә - мәсләксез!

      ВАДИМ (читенсенеп). Әнисә, әйдә, йөреп керик.

      ӘНИСӘ. Әйдә.

Вадим белән Әнисә чыгып китәләр. Лилия тәрәзәдән карап тора. Аннары чәчкләргә текәлә.

      ЛИЛИЯ (борын төбенә шыңшып). Белые розы, белые розы, беззащитны шипы... Менә, инде яңаны тапты.

Дүртенче күренеш

Әхәтовлар фатиры. Вадим көзге алдында кырына. Ишек кыңгыравы чылтырый. Элина керә - хафалы кыяфәттә.

      ЭЛИНА. Вадим, ник минем звонокларга җавап бирмисең?!

      ВАДИМ (сүренке тавыш белән). Гафу ит, хәлем начар минем.

      ЭЛИНА. Тагын эшкә бармадыңмы?

      ВАДИМ. Отпуск алдым. Рәткә керергә кирәк.

      ЭЛИНА. Шундый сагындым сине. (Пуховигын салып, диван кырына ташлый.)

      ВАДИМ. Бәдрәфкә барып киләм. (Китә.)

Элина тиз генә Вадимның өстәлдәге телефонын карый. Берничә номерны үзенә язып ала.

Вадим туалеттан чыга.

      ЭЛИНА (күзләрен челәйте). Сине берничә тапкыр зифа буйлы бер кыз белән күргәннәр...

      ВАДИМ. Мине әллә кемнәр белән күрүләре ихтимал. Казанда миллионнан артык кеше яши.

      ЭЛИНА. Беркөнне үз күзләрем белән күрдемм. Таксига утырып маташа идегез. Кем ул?

      ВАДИМ. Танышым.

      ЭЛИНА (Вадимның йөзенә туры карап). Син мине ташларга җыенасыңмы?

      ВАДИМ. Нинди сүз инде бу! Ничек мин сине ташлыйм, ди?!

      ЭЛИНА. Син көн саен диярлек ак розалар сатып аласың. Шул чибәркәйгәме?

      ВАДИМ. Нинди ак розалар?

      ЭЛИНА. Минем икетуган апам чәчәк кибетендә эшли. Зур түземсезлек белән беләсем килә - мине кемгә алмаштырдың икән?

      ВАДИМ. Беркемне беркемгә алыштырганым юк. Хәзер барысын да аңлатам. (Тирән сулыш ала.) Теге егет минем аркада һәлак булды.

      ЭЛИНА. Мин моны ишеттем инде.

      ВАДИМ. Тагын бер тапкыр тыңла. Ничек кенә булмасын, гаеп миндә. Аңлыйсыңмы! Мин бит каршы полосага чыктым. Алдымда нинди генә чокыр булса да, мин үз ягымда калырга тиеш идем. Ә ул... бәрелербез дип курыккандыр...

      ЭЛИНА. Ул әле ерак иде, дидең бит.

      ВАДИМ. Булса ни. Әйе, мин үз полосама басарга җитештем. Ә ул, күрәсең, каушаган.

      ЭЛИНА. Зифу буйлы туташның һәм ак розаларның бу ДТПга ни катнашы бар?

      ВАДИМ. Һәлак булган егетнең кызы ул. Алар шушы арада өйләнешергә тиеш булганнар. Бераз ачуланышканнар. Татулашырга дип ашыгып юлга чыккан. Матур, купшы итеп киенгән... Кырыенда ак розалар бәйләме иде...

      ЭЛИНА. Алдамыйсыңмы?

      ВАДИМ. Валлаһи.

      ЭЛИНА. Син аны үзең таптыңмы?

      ВАДИМ. Мин Тархан поселогына бардым. Ул егет шуннан. Әнкәсе шунда яши. Мин барганда Әнисә шунда иде.

      ЭЛИНА. Әнисә исемлемени? Ә нигә бардың анда?

      ВАДИМ. Мин гаепле. Терәк  буласым, ярдәм итәсем килә.

      ЭЛИНА. Әнисәгәмы?

      ВАДИМ. Иң беренче чиратта ул егетнең әнкәсенә. Мин инде чардуган белән кабер ташын барып урнаштырдым.

      ЭЛИНА. Аларга да гаепле икәнеңне ярып салдыңмы?

      ВАДИМ. Курыктым. Әмма барыбер әйтәчәкмен. Мондый йөк белән ничек яшәмәк кирәк. Бераз вакыт үтсен инде. Уйлап кара, инде туй көнен дә билгеләгән булганнар. Бу көннәрдә Әнисә белән аралашуымның сәбәбе шул. Син аңларга тиеш мине.

      ЭЛИНА (көлемсерәп). Бәлки, теге егет урынына үзең аңа өйләнеп тә куярсың?

      ВАДИМ. Ни сөйлисең инде?!

      ЭЛИНА. Гомер буе аңа ак розалар бүләк итәргә җыенасыңмы?

      ВАДИМ. Белмим.

      ЭЛИНА (читкә карап). Әллә нишләдең син.

      ВАДИМ. Әйе шул.

      ЭЛИНА (еламсырап). Вадим, безнең бит барысы да яхшы иде.

      ВАДИМ (кашларын җыерып). Бернәрсә дә үзгәрмәде, Элина. Мин яратам сине. Күптәннән яратам. Һәм яратачакмын. Синнән башка миңа беркем кирәкми.

      ЭЛИНА (чак кына еламыйча). Куркам мин. Кинәт үзгәрдең син.

      ВАДИМ (шомлы тавыш белән). Чөнки бәла килде.

      ЭЛИНА. Кая, кемгә?.. Мин сине аңламыйм, Вадим. Нишләдең син? Рәтләп сөйләшеп тә булмый. (Пуховигын алып, чыгып китә.)

Клара керә.

      КЛАРА (тунын салып). Элина килгән идеме?

      ВАДИМ. Әйе. (Диванга утыра.)

      КЛАРА. Үпкәләттең мәллә?

      ВАДИМ. Ник алай дисең?

      КЛАРА. Подъездан елый-елый чыгып килә иде. Исәнләшмичә дә китеп барды. (Янәшә утыра.) Күңелеңдә ниләр кайный, улым?

      ВАДИМ (сикереп торып). Тәмам теңкәмә тидегез инде! Нәрсә булды, нәрсә борчый, нишләдең, ник мондый, ник тегенди!!! Нәрсә булганы билгеле бит! Нигә кайгырганым аңлашыла бит инде!

      КЛАРА (тавышын күтәреп). Ник кычкырасың миңа?!

      ВАДИМ (кинәт, башын салындырып). Гафу ит, әни.

 Сәлим керә.

      СӘЛИМ (Вадимны күзәтеп). Аллага шөкер, җан кергән моңа. (Чишенә.)

      ВАДИМ. Мин полициягә барырга тиеш.

      СӘЛИМ. Ник?

      ВАДИМ. Дөресен сөйләргә.

      СӘЛИМ. Нинди дөресен тагын?! Артыңнан уйлап чыгарган “дөрес”неме?! Мин үзем анда инде әллә ничә мәртәбә булдым.

      ВАДИМ. Син анда әллә ничә тапкыр бардыңмыни?

      СӘЛИМ. Әйе, бардым! Үз-үзеңне җәзалавыңны күреп, полициядә булдым, барлык инстацияләр буенча йөреп чыктым. Танышлар, дуслар белән дә бу хакта киңәшләштем.

      ВАДИМ. Ник?

      СӘЛИМ (җикереп). Подстраховка өчен!

      ВАДИМ (кызып). Нигә мине гел страховать итәсең? Нигә мине һәрвакыт саклыйсың?! Армиягә барырга теләдем, ә син мине “коткарып” калдың. Укырга кергәндә дә тыз-быз йөрдең, гәрчә үзем керә алсам да. Кампитырлар рәтләү салоннары ачарга күндердең һәм минем өчен үзең үк ачарга тотындың. Миңа юл чистарсын өчен, конкурентларны “будың”...

      СӘЛИМ. Үз улыма ярдәм итү начар эшмени?

      ВАДИМ. Мин синең өчен шәхес түгел. Малаеңны саклауны, яклауны, аңа шартлар тудыруны үзең өчен зур бурыч, бөек миссия дип саныйсың.

      СӘЛИМ. Туктале, хәзерге урының, эшең сиңа ошый бит. Син акыллы, сәләтле һәм эшне оста алып барасың. Күп акча эшлисең. Әйе, әлбәттә, монда минем ярдәмем дә роль уйныйдыр...

      ВАДИМ. Нигә кирәк бу? Кемнедер этеп, кемнедер сатып алып, “өстәгеләр”дән кайларгадыр шалтыраттырып... Максаты нәрсәдә бу ыгы-зыгының? Тирәнрәк каезласаң, бу бит асылда – синең эгоизмың. Син бит мине дә үзеңнең шәхси милкеңә саныйсың.

      СӘЛИМ (усал көлемсерәп). Ай-яй, ничек уратып-кәкерәйтеп, бөгеп китердең! Малай актыгы! Маңка!

      ВАДИМ. Син әнине ташлап киткәндә, миңа ике яшь иде. Ул чагында минем ничек үсәчәгем, киләчәктә кем буласым, нишләячәгем турында уйладыңмы?

      СӘЛИМ (көчкә үзен тыеп). Әйе, яшьрәк чакта минем дә хаталарым булды. Әмма вакытында акылыма килдем. Әниең кичерде, кабул итте. Үземнең хаксызлыгымны аңладым. Яшьлек белән баш буталган, ялгышканмын. Биш ел адашып йөргәннән соң, кире кайттым, чөнки сездән башка яши алмаячагымны тойдым. Бу инде күптән булган хәл. Үтте-китте инде ул еллар. Син дә мине, ниһаять, гафу итәргә тиеш. Башкача мөмкин түгел. Чөнки мин – синең әтиең, син – минем улым.

      ВАДИМ. Һәлак булган егет тә - кемнеңдер улы. Ә ул армиядә хезмәт иткән...

      КЛАРА. Улым, киреле-морлы сөйләшмә инде. Әтиеңне дә битәрләргә маташма.

      СӘЛИМ (кискен итеп). Туктале, Клара! (Улына терәлеп диярлек.) Нәрсә кирәк сиңа? Нишләргә җыенасың? Сине гаепләүләрен телисеңме?

      ВАДИМ (кыҗрап). Минем аркада харап булды ул!

      СӘЛИМ. Чокырны әйләнеп узмасаң, үзең юл астына төшеп китеп, бәрелеп үләр идең!

      ВАДИМ. Ничек булганын күрмәдең бит син!

      СӘЛИМ. Күрмәсәм дә, беләм. Бөтен протоколларны, йомгак-нәтиҗәләрне укыдым. Мин аңламыйм – син хөкем ителүеңне телисеңме? Сиңа җәза кирәкме?

      ВАДИМ. Сез мине гадел, намуслы булырга өйрәттегез. Нишләп әле торымнан-торымга гаделлек читкә этәрелә?

      КЛАРА. Улым, синең ихтыярыңнан тыш килеп чыккан вакыйга бит бу. Үзеңдә гаеп тойган сурәттә дә, син теләп китергән фаҗига түгел. Болай да инде бу көннәрдә үзеңне тәмам бимазалап бетердең. Җитте. Күренеп тора – ихластан кайгырасың, газапланасың. Шул җитмәгәнмени инде? Син хөкемнән куркып түгел, чын күңелдән үзеңне гаепле сизәсең. Бу бик зур нәрсә. Маладис. Әмма газапның да чиге булырга тиеш.

      СӘЛИМ (нервыланып). Әгәренки шаһитлар булып, алар сиңа каршы күрсәтмәләр бирсә, ул чагында үз-үзеңне кыйнау табигый күренер иде. Шаһитлар булмаган килеш...

      ВАДИМ (кырт кисеп). Мин – шаһит!

      СӘЛИМ. Синең гаебеңне раслаучы шаһитлар юк! Синең гаепле икәнеңә ышаныр өчен миңа шаһитлар кирәк.

      ВАДИМ. Мин үземә үзем шаһит!

      СӘЛИМ. Ну, егет, синең зиһен чалшайган, ахрысы. Үзеңә яла ягып, мин гаепле дип, Сөембикә манарасына менеп кычкырсаң да, барыбер сине хөкем итмәячәкләр. Син, нәрсә, төрмәдә утырырга хыялланасыңмы? Безнең дә җәза тәмен татып каравыбызны телисеңме әллә? Вадим, улым, син бит нормальный, акыллы егет идең... Нишләдең син?

      ВАДИМ (хәлсезләнеп). Ул машина белән мин үзем әйләнеп капландым. Миндә бөтен нәрсәнең асты өскә килде. (Икенче бүлмәгә китә.)

      СӘЛИМ (авыр сулап). Психотерапевт кирәк.

      КЛАРА. Алексей Петровичка шалтырат дип әйттем бит инде сиңа.

      СӘЛИМ. Мин аның өенә барам. Телефоннан сөйләшә торган сүз түгел.

Бишенче күренеш

“Хрущевка”. Лилия, диванда китап укып ята. Ишек кыңгыравы зеңгелди. Элина керә.

      ЭЛИНА. Исәнмесез.

      ЛИЛИЯ. Исәнмесез.

      ЭЛИНА. Әнисә монда торамы?

      ЛИЛИЯ. Әйе. Өйдә түгел әле ул. Тиздән кайтырга тиеш.

      ЭЛИНА. Аны монда көтсәм ярыймы?

      ЛИЛИЯ. Ярый. Узыгыз.

      ЭЛИНА (курткасын салмыйча, түргә узып). Сез аның туганымы?

      ЛИЛИЯ. Без дуслар. Бергә шушы фатирны снимать итәбез.

      ЭЛИНА (вазадагы розаларга ымлап). Бу чәчкләрне Вадим алып киләме?

      ЛИЛИЯ. Әйе, ул бүләк итә. Ә сез үзегез кем буласыз?

      ЭЛИНА.  Мин – Вадимның беренче мәхәббәте. Һәм соңгысы булырга тиеш идем – Вадим әйтүе буенча. (Көлемсерәп.) Әмма соңгысы түгел икәнмен.

      ЛИЛИЯ. Нәрсә, разборкага килдегезме әллә?

      ЭЛИНА. Юк ла. Әнисәгә әйтәсе сүзем бар. Дөресрәге, соравым бар – егетенең һәлакәте турында дөресен беләме икән ул. Телефоннан сөйләп тормадым. Күзгә күз карап әйтәсем килә.

      ЛИЛИЯ. Нинди дөресен?

      ЭЛИНА. Авариядә кем гаепле икәнне белмисездер?

      ЛИЛИЯ. Трассадан төшеп бәрелеп үлгәнен генә беләм.

      ЭЛИНА. Ә сез Әнисә белән якын дуслармы?

      ЛИЛИЯ. Әйе.

      ЭЛИНА. Димәк, юлда нәрсә булганны ул тәгаен белми. Вадим гаепле ул фаҗигадә. Вадим “встречка”га чыккан, ә теге бәрелмәс өчен тормозга кинәт баскан һәм трассадан төшеп киткән. Вадим үзе сөйләде.

      ЛИЛИЯ. Бәлки, сез көнләшеп кенә, Әнисә белән Вадимның арасын бозарга телисездер?

      ЭЛИНА. Мин, әлбәттә, рәнҗим. Раз инде Вадим мине шулай кимсетә икән, аның турында дөресен белеп торсыннар әле. Һе, чардуган, кабер ташы заказать иткән… Үзе алып барып урнаштырган… Шулай итеп гөнаһын юмакчы була микәнни…

      ЛИЛИЯ (текәлеп карап). Да-а-а. Бик нык үпкәләткән ул сине.

      ЭЛИНА. Ярар, көтеп тормыйм инде.

      ЛИЛИЯ. Әнисәгә нәрсә дип әйтим?

      ЭЛИНА. Элина килгән иде диярсең. (Чыгып китә.)

Әнисә керә. Пуховигын ачып, куеныннан ак розалар букетын чыгара.

      ӘНИСӘ. Чәчәкләрне урнаштыр әле.

      ЛИЛИЯ. Урын юк бит инде.

      ӘНИСӘ. Әнә, өч литрлы банкага куй. (Чишенә.)

      ЛИЛИЯ (чәчкләрне банкага куеп). Бүген кайларда булдыгыз?

      ӘНИСӘ. Кафеда утырдык.

      ЛИЛИЯ. Күңелем сизә: арагызда “химия” бар.

      ӘНИСӘ. Миңа аның белән рәхәт. (Диванга утыра.) Караңгы уйлардан вакытлыча булса да арынып торам, үземне тынычрак хис итәм.

      ЛИЛИЯ. Сиңа гашыйктыр дип уйлыйсыңдыр?

      ӘНИСӘ. Белмим.

      ЛИЛИЯ. Ә син?

      ӘНИСӘ. Гыйшык-мыйшык халәтендә түгел мин. Ошый ул миңа. Җылы кеше ул.

      ЛИЛИЯ (чәнчүле итеп). Һәр кешенең температурасы – 36,6 градус. Күңелеңдә нинди хисләрдер – белмим. Әмма аның сиңа гашыйк булуы икеле.

      ӘНИСӘ (моңсу елмаеп). Беләсеңме... ул шулхәтле Дәнискә охшаган.

      ЛИЛИЯ. Аның Заһидә апага ярдәм итәргә омтылуы, сиңа чәчәкләр ташуы сәер тоелмыймы?

      ӘНИСӘ. Нәрсәсе сәер?

      ЛИЛИЯ (паузадан соң). Монда аның сөйгәне Элина килеп китте.

      ӘНИСӘ (детр итеп). Элина?! Ник килгән?

      ЛИЛИЯ. Синең белән сөйләшергә тели.

      ӘНИСӘ. Бер тапкыр телефоннан сөйләштек инде. Җитәр.

      ЛИЛИЯ. Авариядә кем гаепле икәнне әйттеме соң ул сиңа?

      ӘНИСӘ. Кем гаепле?!

      ЛИЛИЯ. Вадим. Дәнис шуның аркасында һәлак булган, диде.

      ӘНИСӘ. Ничек?! Ышанмыйм! Мөмкин түгел!

      ЛИЛИЯ. Нишләп мөмкин булмасын. Карап торуга затлы егет ул, әмма беренче күрүдә үк сәерлекләр абайладым. Күзләрендә курку бар.

      ӘНИСӘ. Ничек гаепле икән соң ул?

      ЛИЛИЯ. “Встречка”га чыккан. Ә Дәнис, бәрелмәс өчен, тормозга кинәт басып, юлдан мәтәлеп төшкән.

      ӘНИСӘ. Элина моны каян белә?

      ЛИЛИЯ. Вадим үзе сөйләгән.

Пауза.

      ӘНИСӘ (кыяфәте үзгәрә). Менә нигә борчыла икән ул. Башта үзем дә гаҗәпләнгән идем.

      ЛИЛИЯ. Әйе, гаебен йолу максатыннан әнкәсенә булыша, сиңа ярарга тырыша.

Әнисә нишләргә белмичә, әрле-бирле йөри. Телефонын алып Вадимның номерын җыя.

      ӘНИСӘ (телефоннан). Вадим! Миңа берәр мөһим әйтер сүзең юкмы? Нидер булса әйтергә онытмадыңмы?

      ВАДИМ (телефоннан тонык кына булып ишетелә). Юк бугай. Берсекөнгә очрашырга сүз куештык...

      ӘНИСӘ (үтә кырысланып). Дәнис синең аркада һәлак булдымы?

Пауза.

      ӘНИСӘ. Ник дәшмисең?

      ВАДИМ. Әнисә, бу хакта телефоннан сөйләшү мөмкин түгел. Мин...

      ӘНИСӘ. Син гаеплеме?

      ВАДИМ. Нишләп мин гаепледер дип уйлыйсың?

      ӘНИСӘ. Элинага үзең әйткәнсең бит.

      ВАДИМ. Мин сиңа барысын да сөйләргә җыена идем... вакыты җиткәч.

      ӘНИСӘ (телефонны сүндереп). Йа Ходаем!

      ЛИЛИЯ. Полициядә беләләр микән?

      ӘНИСӘ (калтыранып). Белерләр. Лилия, чәчәкләрнең барысын да җыеп чыгарып ташла!

      ЛИЛИЯ. Чәчәкләрнең ни гаебе бар? Торсыннар.

Әнисә абаланып, кискен хәрәкәтләр белән тәрәзәне ача һәм чәчәкләрне ташлый. Шуннан соң караватка ята.

Алтынчы күренеш

Әхәтовлар фатиры. Вадим берничә көн рәттән хәмер эчкән. Кыяфәте йончыган. Ярты стакан шәраб эчеп, диванга барып ята. Клара керә.

      ВАДИМ. Иртә кайттың.

      КЛАРА (тунын салып). Сорап киттем. (Якын килә.) Син, малай, эчүдән тукта.

      ВАДИМ. Әти рөхсәт итте бит.

      КЛАРА. Ул сиңа аз гына эчәргә ризалык бирде. Ә син өченче көн инде чөмерәсең. (Шешәне өстәлдән алып куя.) Әтиең кайткач, тагын ызгышачаксыз.

      ВАДИМ. Хәлем начар минем, әни. (Тора.)

      КЛАРА. Ә безгә рәхәтме? Хәзер ашарга пешерәм. Бүтән эчмә! (Кухняга китә.) 

Вадимның телефоны безелди. Элинаның тавышы телефоннан тонык кына булып ишетелә.

      ЭЛИНА. Вадим, сәлам! Син кайда?

      ВАДИМ. Сиңа барыбер түгелмени?!

      ЭЛИНА. Очрашып сөйләшергә кирәк.

      ВАДИМ. Очрашуда да, сөйләшүдә дә мәгънә юк. Бүтән шалтыратма.

      ЭЛИНА (елап). Син мине яртамыйсыңмыни инде?

      ВАДИМ (ачуланып). Мәхәббәт юк! Вак кабахәтләр арасында яши алмый ул. Мәхәббәт юк! Хыянәт, үлем һәм бернинди фәтвасыз тормыш кына бар! (Телефонын сүндерә.)

Сәлим керә. Чишенгәч, шактый вакыт Вадимга карап тора.

      СӘЛИМ (ачынып). Әй, улым, улым.

      ВАДИМ. Син дә эштән, сорап, иртәрәк киттеңме?

      СӘЛИМ. Күп эчтеңме?

      ВАДИМ. Печтеки генә.

      СӘЛИМ. Күренеп тора. Алексей Петровичны чакырыйкмы?

      ВАДИМ. Ник? Килде бит инде. Үтәчәк, диде. Ә син мине һаман психушкага яткырырга телисең бугай.

      СӘЛИМ (җикереп). Яп авызыңны! Чыраеңны көзгедән кара! Кыяфәтең имәнгеч!

      ВАДИМ (чәнчүле тон белән). Үз улыңның чырае ошамый икән, димәк, синең үзеңә дә уйланырлык. (Ямьсез итеп көлеп куя.)

      СӘЛИМ. Телеңә салынма!

Кухнядан Клара йөгереп чыга.

      КЛАРА. Җитте сезгә! Талашмагыз!

Вадим икенче бүлмәгә китә.

      СӘЛИМ (бусарынып). Моңа хәзер чыдарлык түгел.

      КЛАРА. Йә, йә, йә, кызма.

Ишек кыңгыравы чылтырый. Заһидә керә – өстендә иске пәлтә, башына шәл ураган.

      ЗАҺИДӘ. Вадим монда яшиме?

      КЛАРА. Әйе.

Заһидә чишенмичә генә түргә уза, диванга утыра. Клара белән Заһидә тып-тын гына бер-берсенә карап торалар. Сәлим пәйда була.

      ЗАҺИДӘ. Сез аның әти-әниседер?

      КЛАРА. Әйе.

      ЗАҺИДӘ. Үзе кайда соң ул?

Әкрен генә атлап, Вадим пәйда була – таушалган кыяфәттә. Заһидә аны танымый тора. Вадим калтырана башлый.

      ВАДИМ. Исәнме... Заһидә... апа.

Заһидә дәшми, текәлеп карап тора.

      КЛАРА. Сез һәлак булган егетнең әнкәседер?

      СӘЛИМ. Ник дәшмисез?

      ЗАҺИДӘ. Болай да аңлашыла бит инде.

      СӘЛИМ. Нәрсә аңлашыла?

      КЛАРА (югалып). Без...

      ВАДИМ (кул селтәп). Тукта! Заһидә апа әйтсен.

      ЗАҺИДӘ. Синең кызың килгәние...

      ВАДИМ. Нинди кызым?

      ЗАҺИДӘ. Элина.

      ВАДИМ. Ник?

      ЗАҺИДӘ. Улымны кем харап иткәнне әйтергә.

      ВАДИМ. Нәрсә диде инде ул?

      ЗАҺИДӘ. Синең аркада, диде.

      СӘЛИМ (кинәт ярсып). Юк! Ялган! Бу эшне мин башыннан бирле үзем күзәтеп киләм. ГИБДД да булдым, полициядә... Кайларда гына булмадым...

      ЗАҺИДӘ (илтифатсыз кыяфәттә). Сез түләп котыла аласыз. Элина шулай диде.

      СӘЛИМ. Сез нәрсә! Нинди котылу?! Нинди түләү?! Минем улым гаепле булмаган килеш, нинди түләү турында сүз булырга мөмкин?!

      ЗАҺИДӘ (Вадимга). Элинага гаебеңне таныдыңмы?

      СӘЛИМ. Ул тинтәк кыз ни сөйләмәс!

      ВАДИМ. Әти, туктап тор.

      СӘЛИМ. Ә син тыныңны да чыгарма! Бар үзеңнең бүлмәңә!

Сәлим Вадимны, беләгеннән тотып, икенче бүлмәгә алып китә. Һәм шундук үзе кире килә.

      КЛАРА. Сәлим, безнең икебезне генә калдыр әле. Бар Вадим янына.

      СӘЛИМ. Ярар. (Тиз-тиз атлап китә.)

      КЛАРА. Пәлтәгезне салыгыз...

      ЗАҺИДӘ. Мин озакка түгел. Ә мин аны танымый тордым...

      КЛАРА (янәшә утырып). Кемне?

      ЗАҺИДӘ. Улыгызны. Тарханга килгәндә бөтенләй башка кыяфәттә иде.

      КЛАРА (борсаланып). Аның ничек газаплануын белсәгез иде сез.

      ЗАҺИДӘ. Ә минем газабымны күз алдына китерә аласызмы?

      КЛАРА. Аңлыйм инде. Ләкин минем улым гаепле түгел бит.

      ЗАҺИДӘ. Беренче тапкыр килүендә үк мин аның нык каушаганын чамаладым.

      КЛАРА. Ул үзе шундый. Табигате белән. (Бер ноктага текәлеп карап торганнан соң.) Бер тапкыр базарга бардык. Аңа унике яшь тирәсе иде. Мәктәптә бергә укыган Харис исемле классташым очрады – бишәр яшьлек ике кызны җитәкләгән. Берсе - үзенең кызы, икенчесе – күршесенеке. Күрше кызчыкның шул көннәрдә әнисе үлгән. Әтисе эшкә киткәндә, кызын Хариска калдырып торган. Ике кызның да кулларында карбыз кисәге. Харисның үз кызы зур кисәк тоткан, ә ятимә калган күрше кызның кулында кечкенә, юка телем иде. Моңа бик аптырмадым – нишлисең бит, үз кызына зурракны алган инде. Кеше баласына кечкенә дә җитәр дигәндер. Ә менә унике яшьлек Вадимның өйгә кайткач әйткән сүзенә шаккаттым. “Әни, ә син күрдеңме - әнисе үлгән кызның кулындагы карбыз кисәге нинди юка иде?” – диде ул һәм елап җибәрде. (Күз яшен сыпырып куя.) Ул кечкенәдән үк нечкә күңелле, рәхимле бала булды. Хәлегезне аңлыйм... Улыгызның фаҗигале үлемен күңелегез кабул итәргә теләми, акылыгызга сыймый...

      ЗАҺИДӘ (салкын тон белән). Сез кайда, кем булып эшлисез?

      КЛАРА. Милли китапханәдә. Егерме биш ел инде. Ник?

      ЗАҺИДӘ. Телевидение дикторы сыман сөйлисез.

      КЛАРА. Китапханәче мин. “Отдел основного книгохранения” дип атала мин эшли торган бүлек. Телевидение дикторы сыман дип ни әйтмәкче идегез?

      ЗАҺИДӘ. Бигрәк төче-купшы “сайрыйсың”.

      КЛАРА. Гафу итегез. Ничек сөйләшергә дә белмим инде... Сезгә ярдәм кирәкме?

      ЗАҺИДӘ. Нинди ярдәм?

      КЛАРА. Ну... Берәр ярдәм... Акчалатамы анда... башкачамы..

      ЗАҺИДӘ. Миңа да акчамы?..

      КЛАРА. Чынлап та без кемгәдер акча төрткән дип уйлыйсызмыни? Вадим гаепле булмаган килеш, нигә безгә кемнедер сатып алырга?!

      ЗАҺИДӘ. Әле генә миңа акча тәкъдим иттең бит...

      КЛАРА. Монысы инде аның башка нәрсә. Мин үзем дә ана кеше...

      ЗАҺИДӘ (як-ягына карап). Китапханәчеләр шушылай бай яшимени?

      КЛАРА. Китапханәнең монда катнашы юк. Әйе, без ярлы түгел. Балда-майда йөзәбез дип тә әйтерлек түгел. Ирем туксанынчы елларда ук евроремонт фирмасы ачты. Казанда беренчеләрдән булып. Вадим акча күп эшли  – электроника рәтләү салоннары тота. Мин сезне аңлыйм һәм кайгыгызны ихластан уртаклашам. Юкка безне гаепләргә маташмагыз. Чәй эчәсезме?

      ЗАҺИДӘ (торып). Юк, рәхмәт.

      КЛАРА. Китәсезме?

      ЗАҺИДӘ. Син бит тизрәк чыгып китүемне телисең.

      КЛАРА. Гафу итегез, мин сезгә тагын нәрсә әйтергә дә белмим инде.

      ЗАҺИДӘ. Артык сүзнең кирәге юк.. (Чыгып китә.)

Сәлим пәйда була.

      СӘЛИМ. Киттеме?

      КЛАРА. Китте. Вадим ничек анда?

      СӘЛИМ. Шулай ук. (Паузадан соң.) Син шулай йомшак күңелле итеп тәрбияләдең аны.

      КЛАРА (кайнарланып). Әйе, шулай тәрбияләдем. Биш яшенә кадәр син кайдадыр үз көеңә йөрдең. Эт сыман, багана саен пес итеп. Нәкъ шул вакытта ата кирәк иде. Ә син, күчмә коштай, китә-кайта йөрдең. Ничек теләдем һәм ничек булдыра алдым, шулай тәрбияләдем.

Вадим пәйда була.

      ВАДИМ. Барып, гариза язам. Хөкем итсеннәр.

      СӘЛИМ (ачуланып). Бардың бит инде. Сине тилегә саный башладылар. Үзеңне харап итәргә омтылуыңа полициядә дә шаккаталар.

      ВАДИМ. Минем аркада кеше үлде. Әнкәсе газаплана. Авария урынында тикшерү эксперименты үткәрүләрен таләп итәм. Вакыйганы башыннан азагына тәфсилләп сөйләячәкмен.

      СӘЛИМ. Син гаепсез икәнне исбатладылар бит инде. Үз-үзеңә яла ягу – ахмаклык ул! Акылыңа кил! Заһидәгә турыдан-туры: “Мин гаепле,” – димәдең бит.

      ВАДИМ (башын салындырып). Мин аның күз карашыннан котсыз калдым.

      СӘЛИМ. Ә төрмәдән курыкмыйсыңмы?

      ВАДИМ. Мин хәзер бөтен нәрсәдән куркам.

      СӘЛИМ (усал тавыш белән). Син миннән үч аласың, улым. Миңа ачу итеп, гаепне үз өстеңә алмакчы буласың. Минем опекама мохтаҗ түгеллегеңне күрсәтерә телисең. Минем дә кайвакыт көчсез, булдыксыз калганымны күрергә ниятлисең. Улым, акылыңа кил! Син әле һаман үсмер дуамаллыктан арына алмыйсың. Син инде малай-шалай түгел. Кайчандыр әниеңне рәнҗеткәнем өчен, ничек булса да миңа җәрәхәт ясау ысулларын эзлисең.

      КЛАРА (кырысланып). Ә, бәлки, улың фәкать олы җанлы, яхшы кешедер?!

      СӘЛИМ (ярсып). Нинди була ул – “яхшы кеше”? Ни дигәнне аңлата ул?! Һәрбер кеше кем өчендер - әйбәт, кемгәдер – начар. Менә, улыбыз безнең өчен һичшиксез, яхшы кеше. Ә кайгыга батып матәм тотучы ана өчен – дошман!

И К Е Н Ч Е   П Ә Р Д Ә

Җиденче күренеш

“Хрущевка”. Лилия чәй эчә. Вадим керә.

      ВАДИМ (басынкы тавыш белән). Исәнме.

      ЛИЛИЯ. Исәнме.

      ВАДИМ. Мин – Вадим.

      ЛИЛИЯ. Хәтерлим.

      ВАДИМ. Мөмкинме?

      ЛИЛИЯ. Уз. Дубленкаңны сал инде.

      ВАДИМ. Әй, пардон. (Дубленкасын сала.)

      ЛИЛИЯ. Ботинкаңны салмасаң да ярый. Чәй эчәсеңме?

      ВАДИМ. Эчәм. (Фатир эченә күз йөгертә.) Әнисә кайда?

      ЛИЛИЯ. Белмим. Мин сиңа катырак итеп ясыйм. Аягөсте йокымсырап йөрисең шикелле. (Чәй ясый.)

      ВАДИМ (өстәл янына утырып). Миңа транквлизаторлар ашаттылар, әллә нинди уколлар ясап бетерделәр.

      ЛИЛИЯ. Эч чәеңне, суына.

      ВАДИМ. Минем гаебемне танырга теләмиләр.

      ЛИЛИЯ. Сөенергә кирәк. (Зур кызыксыну белән Вадимны күзәтә.)

      ВАДИМ. Полициягә бардым, ГИБДДда булдым, прокуратурага мөрәҗәгать итем. Җүләргә саный башладылар. Кайберләре хәтта көлә.

      ЛИЛИЯ. Үзеңә-үзең җәза эзләп йөргәч, син - чынлап та тиле.

      ВАДИМ (күкрәген уып). Авыр. Гаф ит, исемең ничек әле?

      ЛИЛИЯ (елмаеп). Лилия.

      ВАДИМ. Мин Вадим атлы.

      ЛИЛИЯ. Хәтерлим. Үз-үзеңне “ашау”дан тукта. Әнисәне дә бүтән борчыма, шалтыратма. Аның янына йөрү сиңа нәрсә бирә, нәрсәне үзгәртә ала? Ул мине дә гаепләргә маташа. Үзе көнләште дә, хәзер мин гаепле. Имеш, минем аркада бозылышкан булганнар.

      ВАДИМ. Димәк, без инде өчәү?

      ЛИЛИЯ. Кем ул – “өчәү”, кем ул – “без”?

      ВАДИМ. Без – гаеплеләр – өчәү.

      ЛИЛИЯ (авыр сулап). Әнисә белән бик якын дуслар идек. Ә хәзер, сизәм, ул мине күралмый.

      ВАДИМ. Нәфрәт тә вакыт белән тора-бара үтеп китә. Ул кешедән ерагаерга гына кирәк. Ә менә үз-үзеңнән ерагаю мөмкин түгел.

      ЛИЛИЯ (туры карап). Уйлавымча, син тынычландыруларын, башыңнан сыпыруларын теләгәнгә газапланасың. Сиңа һәрвакыт җылы сүз, яхшы мөнәсәбәт кирәк. Шуңа күрә кайгыга батарга омтыласың.

      ВАДИМ. Ник алай уйлыйсың?

      ЛИЛИЯ. Нормаль кеше кычкырып, үзен гаепләп, үзен бимазалап йөрми инде. Синең бу халәтең артында ниндидер сәер һәм шикле хикмәт ята.

      ВАДИМ. Нишләп болай авыр соң миңа?

      ЛИЛИЯ. Куркудандыр.

      ВАДИМ. Дәнисне кызганам. Әнкәсен жәллим. Әнисә өчен йөрәк әрни.

      ЛИЛИЯ. Син үзеңне Дәнис урынына куеп, күз алдыңа китерәсең. Уйларыңда әниеңне Заһидә апа урынына куеп карыйсың. Ә Әнисәгә килгәндә... Ул да җан газабы кичерә, шул ук вакытта газабының файдасызлыгын да аңлый. Аның газабы - үзенең эгоизмыннан. Ә синдә ниндидер башка нәрсә...

      ВАДИМ (гаҗәпкә калып). Син шулхәтле ышандырып сөйлисең, хәтта берсүзсез ышанасы килә. Син кайда укыйсың?

      ЛИЛИЯ. Бөтен җирдә. (Көлә.) Психологка укыйм. Тәмамлап киләм инде.

      ВАДИМ. Сизелә.

      ЛИЛИЯ. Нәрсә сизелә?

      ВАДИМ. Гади кыз түгеллегең.

      ЛИЛИЯ. Чык бу халәтеңнән. Син эре сөякле, иягең ихтыярлы, олы куллы. Син – чын ир-егет. Фактураңа эчке халәтең һич кенә дә тәңгәл килми. Уйлавымча, башкаларның тынычландырырга тырышулары сине, үз-үзеңне яратуың аша, гзапланырга котырта. Әгәренки сине чынлап та хөкемгә тартсалар, үзеңне гаепле санамас идең, мөгаен. (Паузадан соң.) Мин каты бәгырьлеме?

      ВАДИМ. Син – акыллы.

      ЛИЛИЯ. Әтиемә охшаганмын. Безнең өйдә искиткеч зур китапханә - әтиемнең бәһаләп бетергесез байлыгы. Күбесенчә психология буенча. Бала чактан ук укый башладым мин ул китапларны.

      ВАДИМ. Профессиясе буенча кем ул?

      ЛИЛИЯ. Юрист. “Нижнекамскшина”да хезмәт итә.

      ВАДИМ. Әниең?

      ЛИЛИЯ. Бухгалтер. Ул да шунда эшли.

      ВАДИМ. Әнисәнең әти-әнисе кемнәр?

      ЛИЛИЯ. Әтисе – төзелештә прораб булып эшли. Әнисе – балалар бакчасынд методист. Ә нигә сиңа кемнәрнеңдер әти-әниләрен белү?

      ВАДИМ. Ничек инде... Бөтен нәрсә бер-берсенә бәйләнгән... Барлык кешеләр дип әйтмәкче идем... (Пауза тотканнан соң.) Әнисә белән Дәнис бер-берсен нык ярталар идеме?

      ЛИЛИЯ. Читтән караганда шулай тоела иде.

      ВАДИМ. Нишләп – “тоела иде”?

      ЛИЛИЯ. Мәхәббәткә җаның-тәнең белән тулаем бирелгәндә, өмет иткән бәхетеңә ирешә алмыйсың. Киресенчә, күңел аффектациясе кичереп, нервылар ахыр чиккәчә киеренкеләнә. Әнисә үзенең мәхәббәте өчен киртәләрсез, каршылыксыз җайлы юл теләде. Җилкәннәргә гел уңай җилләр тулыр да, мәхәббәт диңгезендә көймәләре талгын гына киләчәккә агып барыр дип өметләнде. Нәтиҗәдә, шикчелгә әйләнде, көнләшергә тотынды, киләчәк өчен алдан ук кайгыра башлады. Кыскасы, буш урында үзенә кайгы-хәсрәт эзләргә кереште. Дөрес, газап мәхәббәтне көчәйтә, тирәнәйтә. Әмма шул ук вакытта, янәшәдә генә, аңлаешсыз нәфрәт чыганагы булып, ниндидер коточкыч, деструктив нәрсә туа. Чын сөюгә ирешәм дип, кеше һәрвакыт киләчәктә җәфага әвереләчәк көчле бәхет хисенә омтыла.

      ВАДИМ. Әйе шул... Бөек мәхәббәт турында язылган әсәрләр трагедия жанрында язылган бит. Финалы уңай булган сурәттә дә, башта җан сызлавы, күз яшьләре күп була.

      ЛИЛИЯ. Чөнки мәхәббәт – түп-түгәрәк бәхет түгел. Мәхәббәт ул – бер упаковкага төрелгән бәхет белән газап. (Елмая.) Синең йөзең яктырып китте. Димәк, син әле бөтенләй үк өметсез, беткән кеше түгелсең.

      ВАДИМ. Рәхмәт сиңа.

      ЛИЛИЯ. Нәрсә өчен?

      ВАДИМ. Йөзем яктырып киткән өчен. (Беравык карап торганнан соң.) Мин китимме?

      ЛИЛИЯ. Үзеңә кара.

Ишек катына җиткәч, Вадим кинәт кире килә һәм Лилияне кыюсыз гына битеннән үбеп ала.

      ВАДИМ. Сиңа шалтыратсам ярыймы?

      ЛИЛИЯ. Ярый. Номерны язып ал. 89192505740. Җыеп кара. (Вадим номерны җыя. Лилиянең телефоны зырылдый.) Мин дә синең номерыңны саклап куям.

Вадим чыгып китә. Лилия тәрәзәдән карап тора.

Әнисә керә. Кабаланып, пуховигын сала. Ярсулы кыяфәттә.

      ЛИЛИЯ. Кайда булдың?

      ӘНИСӘ. Полициядә.

      ЛИЛИЯ. Шуннан?

      ӘНИСӘ. Вадим гаепле түгел.

      ЛИЛИЯ. Полициядә шулай диделәрме?

      ӘНИСӘ. Нишләп син мине допрослыйсың?

      ЛИЛИЯ. Гафу ит. Гаеплене табу сиңа нәрсә бирә?

      ӘНИСӘ (ачу белән). Синең белән сөйләшәсем килми!

      ЛИЛИЯ. Ярар алайса.

      ӘНИСӘ. Күңелдә бушлык. Дөньясы буш. Китәргә кирәк моннан.

      ЛИЛИЯ. Үзеңнән китеп булмый ул.

      ӘНИСӘ. Сорап, бер атнага әти-янына кайтам. Алга таба күз күрер – үзеңнән китү мөмкинме, юкмы. (Сумкасын капшый, пуховикның кесәләрен тикшерә.) Телефонымны кайда калдырдым икән? Шул гына җитмәгән иде. (Киенә.) Хәзер үк китәргә кирәк. (Чыгып китә.)

Лилия, уйланып торганнан соң,  Вадимга шалтырата. Вадимның тавышы телефоннан ишетелә.

      ЛИЛИЯ. Вадим, бу мин – Лилия. Син еракмы?

      ВАДИМ. Чәчәк кибете янында.

      ЛИЛИЯ. Монда кире килмисеңме?

      ВАДИМ. Әнисә кайттымы әллә? Телефонны бир әле аңа.

Лилия шундук телефонны сүндерә. Йөзенә ачу чыга. Кинәт радионы кабыза, музыка көенә әкрен генә бөтерелеп ала.

Ишек кыңгыравы зеңгелди. Лилия радионы сүндерә, барып ишекне ача. Ак розалар бәйләме тотып Вадим керә.

      ВАДИМ (фатир эченә күз йөгертеп). Әнисә кайда?

      ЛИЛИЯ. Өйдә түгел ул.

      ВАДИМ. Ул кайтканга күрә миңа шалтыраткансың дип уйладым.

      ЛИЛИЯ. Китте ул. Йошкар-Олага. Озакламый Казннан бөтенләй китәр, ахрысы.

      ВАДИМ. Ник чакырдың мине?

      ЛИЛИЯ. Синең белән тагын сөйләшәсем килә.

      ВАДИМ. Нәрсә турында?

      ЛИЛИЯ. Теләсә ни турында. Син миңа кызык. Син – сирәк очрый торган психотип. Ә мин – кызыксынучан характерлы.

Вадим чәчәкләрне өстәлгә ташлый да чыгып китә. Лилия тагын радионы кабыза. Моңлы музыка яңгырый. Лилия бер чәчәкне сайлап ала һәм вазага куя. Аннары тәрәзәне ачып, калган чәчәкләрне тышка ташлый. Музыка астында ялгыз чәчәккә карап тора.

Сигезенче күренеш

Әхәтовлар фатиры. Вадим җылы одеялга төренеп утыра. Күптән түгел “запой”дан чыккан. Ишек кыңгыравы чылтырый. Вадим барып ишекне ача. Әнисә керә.

      ӘНИСӘ (моңсу елмаеп). Исәнме.

      ВАДИМ. Исәнме. (Үз күзләренә ышанмый тора.) Сине күрүемә бик шатмын, Әнисә!

      ӘНИСӘ. Мин дә.

      ВАДИМ. Әйдә, уз. (Түргә үтәләр.)

      ӘНИСӘ. Мин гел сине уйлап йөрим.

      ВАДИМ. Чынлапмы?

      ӘНИСӘ. Чынлап.

      ВАДИМ. Йошкар-Олада булдыңмы бу арада?

      ӘНИСӘ. Юк, әти-әни янына әле кайтасым килмәде. Атна буе Тархан поселогында Заһидә апа янында тордым.

      ВАДИМ. Ничек аның хәле?

      ӘНИСӘ. Бер көе. Миңа мөгамәләсе кискен үзгәрде. Аны аңлап була инде. Шулай да, мине гаепле санавын сизү бик читен. Сүз белән әйтмәсә дә, күз карашында битәрләү чагыла. Табигый хәл инде. Мин бит, дөрестән дә, гаепле.

      ВАДИМ. Ничек монда киләсе иттең?

      ӘНИСӘ. Берүземә генә гаепле булу бик авыр. Беләм, сиңа да җиңел түгел. Гаеп беринчә кешегә бүленгәч, барыбер бераз җиңелерәк. Бәла ялгызлыкны яратмый. (Сыктанулы тавыш белән.) Йа Ходаем, гомер буе интегергә язган микәнни?

      ВАДИМ. Вакыт дәвалый, диләр бит.

      ӘНИСӘ. Ничек дәваласын ул! Вакытның һәрбер өлешендә нидер була, кабатланмас ниндидер вакыйга туа. Әгәр дә иртәгә яңа бәла килсә, иртәгәсе вакыт өчен элекке фаҗигаләрнең кирәге юк.

      ВАДИМ. Вакыт – Мәңгелекнең хәрәкәттәге охшашы ул. Платон әйткән бугай моны.

      ӘНИСӘ. Кем әйтсә дә, барыбер түгелмени. Әгәр Вакыт хәрәкәттәге Мәңгелеккә тиң икән, димәк, вакыйгалар беркая да югалмый.

      ВАДИМ. Ә минем Вакытка өметем бар.

      ӘНИСӘ. Нинди өмет булырга мөмкин аңа? Берәр кайчан Вакыт барыбызны да үтерәчәк.

      ВАДИМ. Син дә үлем турында сөйли башладың... (Елмаерга тырыша.) Әнисә, син килгәч, мин җиңеллек тойдым. Үлем турында һич кенә дә уйлыйсым килми.

      ӘНИСӘ. Уйласаң да, уйламасаң да, ул янәшәдә йөри.

      ВАДИМ. Барыбер синең дә, минем дә киләчәгебез яктырачак.

      ӘНИСӘ (Вадимның битен сыпырып). Син бик җылы кеше. Һәм пыяла кебек үтә күренмәле. (Күз яшьләре аша елмая.) Кырынмагансың гына.

      ВАДИМ. Киләсеңне белсәм, кырынган булыр идем.

      ӘНИСӘ. Шалтырат, яме. Мин дә сиңа шалтыратырмын.

      ВАДИМ. Очрашабызмы?

      ӘНИСӘ. Әйе. Син миңа бик кирәк. Ләкин миңа бүтән ак розалар сатып алма. Гомумән, чәчәкләр бүләк итмә миңа.

      ВАДИМ. Ник алай?

      ӘНИСӘ. Тере чәчәкләр дип аталсалар да, алар тере түгел. Аларның сулышы юк.

      ВАДИМ. Заһидә апа мине каргыймы?

      ӘНИСӘ. Юк.

      ВАДИМ. Мине бөтенләй телгә алмадымы?

      ӘНИСӘ. Дәнискә охшашлыгыңны әйтте берничә тапкыр.

      ВАДИМ. Минем сине җибәрәсем килми. Башта сине авыр уйларыңнан арындыру, ничек булса да тынычландыру иде максатым. Әмма берничә тапкыр очрашканнан соң, аңладым – сиңа карата башка төрле, кайнар хисләрем дә туды. Синең белән очрашасым, сине күрәсем, синең белән буласым килә. Синеке кебек тирән, якты сагышлы күз карашын моңарчы очратканым юк иде.

      ӘНИСӘ. Бәлки, кайгыдандыр ул тирәнлек?

      ВАДИМ. Нәрсәдән булуы мөһиммени? Әгәр җан газабы күз карашын болай тирәнәйтә икән, димәк, моның мәгънәсе бар. Мин дә көн саен синең турыда уйлыйм. Бәлки, безгә гел бергә булыргадыр?

      ӘНИСӘ. Язмышларыбыз бәйләнгән инде. Әмма гел бергә була алмабыз.

      ВАДИМ. Нишләп?

      ӘНИСӘ. Мин һәрвакыт тере Дәнисне хәтерләяәчкмен, ә син һәрдаим аны үле халәттә искә алачаксың. Ике кешене бер-берсенә якынайта торган фаҗига түгел бу. Бүтән эчмә, яме. (Китә башлый.)

      ВАДИМ. Әнисә! Без синең белән Дәниснең үлеме аркасында гына очраштык дип саныйсыңмы?

      ӘНИСӘ (кинәт кыяфәте үзгәреп). Без икебез дә аның үлемендә гаепле – шул сәбәпле очраштык. (Чыгып китә.)

      ВАДИМ (кычкырып). Әнисә!

Тугызынчы күренеш

Бер ай вакыт узган.

“Хрущевка”. Лилия китап укып утыра. Әнисә керә. Әнисә нык үзгәргән – күз карашы төссез, хәрәкәтләре импульсив, бөтен кыяфәтеннән хафалану бөркеп тора.

      ӘНИСӘ. Фатирда бардак!

      ЛИЛИЯ (тынычлыгын җуймаска тырышып). Бернинди бардак юк. Бөтен нәрсә урынында, чиста. Әле иртәнге якта гына тузан суырттым. Гафу ит, Әнисә, синең күңелеңдә ул бардак.

      ӘНИСӘ. Минем күңелемә тыгылма!

      ЛИЛИЯ. Тыгыласы юк, бөтенесе тышыңа чыккан.

      ӘНИСӘ. Икебезнең беребез башка фатир эзләргә тиеш.

      ЛИЛИЯ. Мин үзем җыенам инде. Шушы көннәрдә күчәрмен.

      ӘНИСӘ. Бик яхшы.

      ЛИЛИЯ. Бик шәп антидепрессантлар бар. Теләсәң, табып бирә алам.

      ӘНИСӘ. Кирәкми.

      ЛИЛИЯ. Тормыш дәвам итә, Әнисә. Дөньяның асты өскә килмәде, якын арада җимерелергә дә җыенмый бугай. Түзәргә һәм алга таба яшәргә кирәк.

      ӘНИСӘ (текәлеп). Кайчан башка фатирга күчәсең?

      ЛИЛИЯ. Борчылма, шушы көннәрдә. (Авыр сулап.) Без синең белән шундый якын дуслар идек. Кызганыч. (Нишләргә белми торганнан соң.) Кибеткә барып килим әле. (Чыгып китә.)

Әнисә куркасын салып, караватка ята. Йокымсырый.

Дәнис шәүләсе пәйда була.

Сөйләшкәндә, алар бер-берсен ишетмиләр.

      ӘНИСӘ. Бик авыр миңа, Дәнис. Ялгызлык бу кадәр рәхимсездер дип белмәгән идем. Дусларым, якыннарым күп шикелле иде. Әмма сине югалткач, беркемне күрмим, беркемне тоймыйм. Кем белән, нәрсә белән тутырыйм мондый бушлыкны?

      ДӘНИС. Мин синең яныңа ашыктым. Бик ашыктым. Синең алда гаепле сиздем үземне. Шул ук вакытта аңламадым – ни гаебем бар соң минем?

      ӘНИСӘ. Мин һәрвакыт сине югалтырмын дип куркып йөрдем. Шуңадыр инде – бик нык көнләштем.

      ДӘНИС. Мин ашыктым, чөнки нык яраттым сине.

      ӘНИСӘ. Нишләргә соң хәзер? Ничек яшәргә? Мин сине өзелеп яраттым. Һаман да яратам. Синең белән бергә мәхәббәт үлмәде. Ул исән. Көнләшми мөмкин түгел иде. Мондый йөгәнсез көнләшүнең һәлакәткә илтәсен алдан белгән булсам да, барыбер көнләшер идем. Дәнис, җаныкаем! Син шулкадәр якын кешем идең. Шуңа күрә сине югалту куркынычы аңымны томалады.

      ДӘНИС. Туебызны кичектерергә туры килә инде. Күк тарафларында гөрләтербез туебызны.

      ӘНИСӘ. Бу газапны үзем генә җиңә алмам. Эчемдә бушлык. Анда шомлы, ямьсез авазларның кайтавазы ишетелә. Тирә-юньдә дә колач җитмәслек бушлык җәйрәгән. Таянып та, качып та булмый. Нишләргә миңа? Әйт. Һич югы берәр билге бир.

      ДӘНИС. Башы да юк, азагы да. Ни кызганыч, берни аңламыйча китәргә туры килде. Хәер, күпме яшәсәң дә, гомер буена берни аңлау мөмкин түгелдер.

Дәнис әкрен генә китеп бара. Әнисә сикереп тора һәм тәрәзәне ача. Бер урында катып тора. Зур пакет күтәреп, Лилия керә.

      ЛИЛИЯ. Эссеме әллә сиңа?

      ӘНИСӘ. Һава җитми.

      ЛИЛИЯ (тәрәзәне ябып). Йокладыңмы?

      ӘНИСӘ. Бераз черем итеп алдым.

      ЛИЛИЯ. Тәрәзәне ачыпмы?

      ӘНИСӘ (төссез күз карашы белән). Йокларга да куркыныч.

      ЛИЛИЯ. Әнисә, бетеренмә болай. Диплом яклыйсың бар.

      ӘНИСӘ (ачуланып). Син әле миңа киңәшләр бирергә җөрьәт итәсеңме?!

      ЛИЛИЯ. Без бит чит-ят кешеләр түгел. Нәфрәтең бөтенләй урынсыз.

      ӘНИСӘ (ярсып). Күземнән югал!

      ЛИЛИЯ. Фатир таптым инде. Иртәгә күченәм. Әйберләремне генә җыясы бар. Иртәгә кадәр калырга рөхсәт ит.

      ӘНИСӘ (кинәт тынычланып). Ярар.

      ЛИЛИЯ (пакетка ишарәләп). Кефир, сок алдым. Йөзем җимешле булочка. Син бит яратасың. Усалланма инде. Үзеңә зыяны күбрәк. Син бит Вадим белән танышкач, тынычланган идең... Елмая башлаган идең.

      ӘНИСӘ (тыныч кына). Соңгы вакытта никтер шалтыратмый ул.

      ЛИЛИЯ. Хәтерлим, синең бер шешә яхшы шәрабең бар иде...

      ӘНИСӘ. Эчәсең киләме?

      ЛИЛИЯ. Бүген 23 февраль бит.

Әнисә икенче бүлмәдән шешә һәм кәгазь кап алып килә. Шешәне өстәлгә куя.

      ӘНИСӘ. Үзең генә эч. Мин эчмим.

      ЛИЛИЯ. Үзем генә эчеп утырмыйм инде.

Әнисә, капны ачып, электробритва ала.

      ӘНИСӘ. Электробритва. Январь башында ук алган идем. Дәнискә 23 февральдә бүләк итәргә.

      ЛИЛИЯ. Хәтерлим.

Ишек кыңгыравы зеңгелди. Лилия ишекне ача. Элина керә, кулында пакет.

      ЭЛИНА. Мөмкинме? (Пакетны идәнгә куя.)

      ЛИЛИЯ. Әлбәттә. (Элинага курткасын салырга булыша.) Бигрәк купшы син бүген.

      ЭЛИНА. Корпоративтан кайтып килешем. Качтым. Туйдым, гарык булдым барысыннан. Үзем белән бер шешә, закуска чәлдердем. Туктале, мәйтәм, кереп чыгыйм әле. Ачуланмыйсызмы?

      ЛИЛИЯ. Мин, киресенчә, шат – шәраб эчәргә иптәш бар.

      ЭЛИНА (Әнисәгә). Сәлам бирдек. (Әнисә дәшми, караватта утыра.)

      ЛИЛИЯ. Әйдә, уз, утыр.

Элина шешәне, ризыкларны, пакеттан алып, өстәлгә куя. Лилия бокалларга вино сала.

      ЭЛИНА. Ну, ир-егетләр бәйрәме белән котлыйм безне!

      ЛИЛИЯ (көлеп). Мәрхүм бабам әйтмешли, “будем радехоньки”.

Чәкештереп, шәраб эчәләр.

      ЭЛИНА. Әнисә, безгә кушыл.

      ӘНИСӘ. Мин теләсә кем белән бер өстәл артында утыра алмыйм.

      ЭЛИНА. Аңлашылды.

      ЛИЛИЯ (Элинага). Вадим белән татулаштыгызмы?

      ЭЛИНА. Юк әле. (Кыҗрый.) Ненавижу! Иң якты хисләремне таптады.

      ЛИЛИЯ. Ул әле һаман шоктан арынмагандыр.

      ЭЛИНА. Тынычланган инде. Бер таныш кызым аның офисында эшли, аның турында барысын да көн саен сөйләп тора.

      ЛИЛИЯ. Ярар, Алланың кашка тәкәсе түгел. Әйе, ул көчле, чибәр егет, бай... Әмма күңеле бик нечкә. Андый кеше белән яшәү рәхәт булмас иде. Андый кеше белән гомер буе интегер идең. (Паузадан соң.) Ә Әнисәгә ул ялагайланып кына йөрде...

      ӘНИСӘ. Алай түгел! Ул ихластан кайгырды. Мине юатырга тырышуы да чын күңелдән иде.

      ЛИЛИЯ. Әле билгеле түгел - әгәр чибәр булмасаң, юатып йөрер иде микән? Шулай да, маладис ул, ситуациядән боргаланып чыкты бит.

      ӘНИСӘ (ачу белән). Ул гаепле түгел. Өстәмә тикшеү эксперименты үткәрделәр. Ул гаепле түгел!

      ЭЛИНА (мыскыллап). Әйе, ул, гомумән, әүлия.

      ӘНИСӘ (торып). Оят түгелме сезгә?!

      ЭЛИНА. Кемгә?

      ӘНИСӘ. Икегезгә дә.

      ЛИЛИЯ (Элинага). Ягъни синең белән миңа.

      ЭЛИНА. Кем әле син шулхәтле кемнедер оялтырга?!

      ӘНИСӘ. Аңлый алмыйм, һич башыма сыймый – ничек яраткан кешеңнән пычрак ысул белән үч алырга мөмкин?

      ЭЛИНА. Минем кебек яратырга сәләтле булсаң, аңлар идең.

      ӘНИСӘ. Ник кердең монда?

      ЭЛИНА. Мин синең янга түгел, Лилия янына кердем.

      ӘНИСӘ. Ул инде монда тормый.

      ЛИЛИЯ. Әйе, Әнисә мине куа бу фатирдан. Зинһар, хәзер әрләшеп утырмагыз. Бүген бәйрәм. (Бокалларга шәраб сала.) 

      ӘНИСӘ. Барыгыз, башка җирдә бәйрәм итегез.

      ЭЛИНА. Лилия, нишләп командовать итә ул?

      ӘНИСӘ (җикереп). Хәзер үк чыгып китегез!

      ЛИЛИЯ. Кызма, Әнисә. Китәбез, хәзер үк чыгып китәбез. (Тора.)

      ЭЛИНА. Туктале, туктале... (Аптырап, әле Әнисәгә, әле  Лилиягә карый.)

      ӘНИСӘ. Күземнән югалыгыз!

      ЛИЛИЯ. Элина, чыгып китсәк, яхшырак булыр. Алайса Ватан сакчылары көне фаҗигале җиңелүебез белән тәмамланырга мөмкин. Бер генә сорау туа – миңа кая барырга?

      ЭЛИНА. Әйдә минем белән. Бездә кунарсың. Монда калсаң, бу психопатка сине төнлә бәреп үтерер.

      ЛИЛИЯ. Әти-әниең өйдәме?

      ЭЛИНА. Булса ни. Безнең өч бүлмәле фатир. Киттек.

      ЛИЛИЯ. Әнисә, иртәгә әйберләремне алырга киләм.

      ЭЛИНА (Әнисәгә текәлеп карап). Зерә бөтен кешеләргә нәфрәтләнәсең. Үзеңне дошман итә башлаулары ихтимал.

      ӘНИСӘ (кинәт тынычланып). Алай ямьсез карама миңа. Тиздән китәм мин бу шәһәрдән.

      ЭЛИНА. Бик дөрес карар.

Лилия белән Элина чыгып китәләр. Әнисә үзен кая куярга белми. Телефонын алып, Вадимга шалтырата.

      ӘНИСӘ. Син кайда? Димәк, моннан ерак түгел... Хәзер минем янга кереп чыга алмыйсыңмы? Ярар, көтәм.

Кабаланып, фатирда тәртип урнаштырырга маташа. Өстәлне артык савыт-сабадан арындыра. Бер бокал вино эчеп куя. Радионы кабыза, музыка яңгырый. Шундук радионы сүндерә.

Ишек кыңгыравы зеңгелди. Вадим керә.

      ВАДИМ. Исәнме.

      ӘНИСӘ. Исәнме. (Вадимга дубленкасын салырга булыша.) Соңгы вакытта шалтыратмыйсың да.

      ВАДИМ (урындыкка утырып). Шулай яхшырак дип саныйм. Бигрәк тә синең өчен.

      ӘНИСӘ. Ә синең өчен? (Бүлмә уртасында басып тора.)

      ВАДИМ. Минем өчен дә. Тизрәк ул мәхшәрне онытасым килә.

      ӘНИСӘ. Онытасың килә?.. Мине дәме?

      ВАДИМ. Икәүләшеп ул бозлавыктан һичкайчан котыла алмаячакбыз.

      ӘНИСӘ. Ә мин сине бик юксындым. Ватан сакчысы көне белән котлыйм сине.

Электробритваны алып килә һәм Вадимга бирә.

      ӘНИСӘ. Сиңа миннән бүләк.  

      ВАДИМ (бүләкне алып). Рәхмәт. Мин бит армиядә хезмәт итмәдем.

      ӘНИСӘ. Кирәк булса, Ватанны сакларга барырсың бит.

      ВАДИМ (көлемсерәп). Әлбәттә. (Бритваны әйләндергәләп.) Филипс. Шәп бритва бу.

Пауза.

      ӘНИСӘ. Бу арада синең шалтыратуыңны көтеп йөрдем. (Вадимның каршысына утыра.)

      ВАДИМ. Гафу ит... Эшләр тыгыз. Нинди халәттә йөргәнемне хәтерлисеңдер – шактый вакыт юньләп эшли алмадым.

      ӘНИСӘ. Күрүемчә, син инде рәткә кергәнсең. Күзләреңнән курку югалган.

      ВАДИМ. Сиңа да алда яктылык күрә башлар вакыт.

      ӘНИСӘ. Һәм инде син тыныч кына яшәргә өметләнәсеңме?

      ВАДИМ. Тормыш тыныч кына бармый инде ул.

      ӘНИСӘ. Котылдым дип уйлыйсыңмы?

      ВАДИМ. Мин сине аңламыйм. Миңа яшәмәскәмени?

      ӘНИСӘ (калтыранып). Бир! (Вадимның кулыннан бритваны тартып ала.) Бу - аныкы! Син аның чәнти бармагына да тормыйсың! Син вак, түбән кеше!

      ВАДИМ. Гомер алда әле... (Тора.) Ваклыктан арынырга, түбәнлектән күтәрелергә тырышырмын.

      ӘНИСӘ. Гомер алда, дисеңме?.. Каһәр суксын сине! (Бритваны бар көченә идәнгә бәреп вата.)

      ВАДИМ. Менә, әңгәмәне тәмамладык. Хуш! (Элгечтән дубленкасын алып, чыгып китә.)

Әнисә елый-елый, идәннән ватык бритваның кисәкләрен җыя.

Унынчы күренеш

Бер ай вакыт узган.

Әхәтовлар фатиры. Вадим музыка тыңлый. Ишек кыңгыравы чылтырый.

Лилия керә.

      ЛИЛИЯ. Исәнме.

      ВАДИМ (шатланып). Исәнме. Уз әйдә. Күптән очрашкан юк. Соңгы вакытта шалтыратмыйсың да.

      ЛИЛИЯ. Хәзер буш вакытым юк диярлек. Мин “Газпром Трансгаз Казань” оешмасына эшкә урнаштым.

      ВАДИМ (гаҗәпләнеп). Ай-яй! Кем булып?

      ЛИЛИЯ. Кемгә укыдым соң? Психолог булып.

      ВАДИМ. Шәп. Бик әүкатлы, данлыклы компания бит ул.

      ЛИЛИЯ. Әйе. “Газпром”ның дочерняя компаниясе.

      ВАДИМ. Котлыйм.

      ЛИЛИЯ. Рәхмәт. Үзең генәме?

      ВАДИМ. Үзем генә. Әти белән әни базарга киттеләр.

      ЛИЛИЯ. Үзең бу арада нишләп шалтыратмыйсың?

      ВАДИМ. Минем дә ыгы-зыгылы вакыт. Шулхәтле шатмын сине күрүемә. Кайвакыт син миңа бик кирәк буласың. Синең белән сөйләшәсем, уй-хисләрем белән уртаклашасым килә. Синең бит һәр сорауга җавабың бар. Синнән дә яхшырак киңәшчене моңарчы очратканым юк иде. Кайда торасың?

      ЛИЛИЯ. Фатирым затлы минем. Үземнеке.

      ВАДИМ. Кияүгә чыкмадыңмы әле?

      ЛИЛИЯ. Берәү өйләнергә тели... Уйлыйм әле менә... Белмим... Мин аңа чыгармын инде, ахрысы. Ул мине шушы эшкә урнаштырды... Үзе дә шунда зур вазифада эшли. Уйлыйм әле, уйлыйм.

      ВАДИМ. Ә без Элина белән тиздән никах укытабыз.

      ЛИЛИЯ (гаҗәпләнеп). Да-а-а, сатлыкҗанны гафу итәр өчен нинди олы йөрәкле кеше булырга кирәк!

      ВАДИМ. Элина мине сатты дип санамыйм. Мәхәббәт андый гына әшәкелекләрдән өстенрәк ул. Чәйме, кофемы?

      ЛИЛИЯ. Юк, юк, рәхмәт. Монда килешли каты кофе эчтем, чак кына күзләрем атылып чыкмады. Карале, Вадим, ә син чыннан да Элинаны кичердем дип уйлыйсыңмы?

      ВАДИМ. Мин аны яратам.

      ЛИЛИЯ. Нишлисең бит, бәхеткә омтылганда кеше, шул ук вакытта, үзе дә  сизмәстән, бәхетсезлеккә дә омтыла инде ул. Кешенең табигате шундый.

      ВАДИМ. Кешенең кыңгыр эшләрен гафу итмәсәң, бу дөньяда беркемне дә яратырга мөмкин булмаячак.

      ЛИЛИЯ. Аңлыйм сине. Мәхәббәт – асылда интуитив халәт. Ул юк нәрсәне алдан күрергә тырыша. Намустан аермалы буларак, мәхәббәт нәрсә булачагын түгел, ничек булырга тиешлеген сиземли. Мәхәббәт яраткан кешеңдә кыйммәти перспективаны абайлый, киләчәктә гамәлгә ашырырлык мөмкинлекләрне тоя.

      ВАДИМ (шатланып). Шәп әйттең. Гәрчә кайбер фразаларың куркыныч яңгыраса да. Ярый килдең әле! Әйдә берәр ресторанга барып утырыйк әле.

      ЛИЛИЯ. Әй, юк, башка вакытта, яме. Сәгать өчтә минем свидание. Ирем булырга дәгъва кылучы зат белән. Эшләрең әйбәт кенә барамы?

      ВАДИМ. Кайнап тора. Миндә бик оста мастерлар эшли. Тагын бер салон ачарга ниятем бар.

      ЛИЛИЯ. Димәк, эштә тәртип... Җан тынычлыгына да ирештеңме?

      ВАДИМ. Эчке халәт тә рәткә кереп бара шикелле. Шунысы кызганыч – Әнисә белән соңгы очрашу ямьсез килеп чыкты.

      ЛИЛИЯ. Һәм инде, әлбәттә, монда да үзеңдә гаеп тоясың?

      ВАДИМ. Гаеп... Бәлки, аның алдында түгелдер... Теге бозлавык миндә беркайчан да эремәячәк дигән шигем бар. Әнисә хәзер кайда икән?

      ЛИЛИЯ (туры карап). Психушкада ул. Әле генә янында булып кайттым. Аңа карарга куркыныч хәзер.

      ВАДИМ (тетрәнеп). Ничек... психушкада?..

      ЛИЛИЯ. Менә шулай.

      ВАДИМ. Күптәнме?

      ЛИЛИЯ. Инде ике атна. Вокзалдан алып киткәннәр. Телефонындагы контактлар исемлеге буенча шалтыратып чыкканнар. Номерымны сөртмәгән булган, миңа да шалтыраттылар. Шундук янына киттем. Көн саен барып йөрим.

      ВАДИМ. Туганнары белә микән?

      ЛИЛИЯ. Әти-әнисенә хәбәр иттем. Килергә тиешләр. Выпискага кадәр миндә торырлар.

      ВАДИМ (ике куллап башын кысып). Тагын кайгы! Мин аның янына барырга тиеш.

      ЛИЛИЯ. Кирәкми.

      ВАДИМ. Кайсы бүлнистә соң ул?

      ЛИЛИЯ. Ничек атала әле ул диспансер... Кием-салым базарыннан ерак түгел, юлның икенче ягында.

      ВАДИМ. Аңладым. Анда безнең гаилә дустыбыз бүлек мөдире. Шулай да мин анда барырга тиештер?

      ЛИЛИЯ. Зинһар, йөрмә. Кирәкми.

      ВАДИМ. Аны дәвалыйлармы соң?

      ЛИЛИЯ. Дәвалыйлардыр инде.

      ВАДИМ. Үзен ничек тота, нәрсәләр сөйли?

      ЛИЛИЯ. Әллә нәрсәләр сөйли, әмма бернинди логикасыз. Мине кайвакыт таный, кайвакыт танымый. Күбрәк Дәнисне телгә ала. (Сыктанулы тавыш белән.) Шулхәтле кызганыч. Дәниснең үлгәненә ышанмый. Алдыйлар дип уйлый. Гел телефон сорый, Дәнискә шалтыратырга маташа.

      ВАДИМ. Менә бит ничек өзелеп яраткан ул аны. Ә син аны көнчелеге өчен битәрләгән идең, үз-үзен нык яратуда гаепләдең.

      ЛИЛИЯ. Ә мәхәббәт асылда  – үз-үзеңне ярату ул. Ике кешенең сөюе дә - икесенең уртак эгоизмы.

      ВАДИМ. Алай димә. Нишләргә соң?

      ЛИЛИЯ. Нинди мәгънәдә - нишләргә?

      ВАДИМ (хафаланып). Минем аркада шундый хәлгә калды ул. Минем аркада акылдан язды.

      ЛИЛИЯ. Тагын тотындыңмы?! Җитте инде! Үзең дә бит чак кына тилермәдең.

      ВАДИМ. Ул берүзе калды. Берьялгызы. Бу болганчык дәрьяны кичеп чыгалмас ул.

      ЛИЛИЯ. Сәер кеше син, Вадим. Синең кебек кешеләр юк хәзер. Сиңа башка гасырда туасы калган. Бу заманда сине беркем дә аңламаячак. Эчкерсезлекнең бәясе хәзер бик арзан. Синең күңел яктылыгыңнан башкалар файланачак, ә үзеңә зыян гына киләчәк. Үпкәләмә, әмма әйтми кала алмыйм. Синең намуслылыгың – җан тынычлыгына, иминлеккә омтылу галәмәте ул. Әгәренки инде бәла килгән икән, синең вөҗдан газабың бер тиен дә тормый. Гафу ит каты иттереп әйткәнем өчен.

      ВАДИМ. Әйт сәнә. Сиңа ярый. Шулай да, мин аның янына барырга тиеш.

      ЛИЛИЯ. Йөрмә дим мин сиңа. Әти-әнисе юлда инде. Аны Йошкар-Олага алып кайтып китәчәкләр.

Унберенче күренеш

Ел ярым вакыт узган.

Әхәтовлар фатиры. Клара белән Сәлим туйга чакырыласы кунакларның исемеген төзеп утыралар.

      КЛАРА. Беркемне дә онытмадыкмы?

      СӘЛИМ. Юк шикелле.

      КЛАРА. Шулай итеп, ничек килеп чыга инде... Безнең яктан утыз ике кеше, алар ягыннан, ялгышмасам, егерме сигез була.

      СӘЛИМ. Андый кафе өчен күбрәк инде.

      КЛАРА. Әйбәт, әйбәт, күп түгел.

Вадим белән Элина керәләр. Икесе дә җәйге җиңел киемнән. Кәефләре күтәренке.

      КЛАРА (елмаеп). Ошадымы фатир?

      ВАДИМ. Искиткеч. Рәхмәт, әти! Рәхмәт, әни!

      КЛАРА. Сорауны мин Элинага бирдем.

      ЭЛИНА. Соклануымны әйтергә сүзләр җитмәс. Шундый зур бүләк! Рәхмәт!

      СӘЛИМ. Әлегә шул бер бүлмәледә яшәп торырсыз. Тора-бара зуррагын үзегез алырсыз.

      КЛАРА. Вакыт аз калды. Чакыру кәгазьләрен тарата башлау мәслихәт.

      ВАДИМ. Иртәгә типографиягә үзем барып алырмын. Конвертлары да әзердер инде. (Уйлана.) Кичектермичә тагын ниләр эшлисе калды? Балдаклар бар, кәчтүм, күлмәк алдык. Машиналарга заказ бирдек. Булды бугай инде.

      ЭЛИНА (сәгатькә карап). Вакыт соң инде. Миңа өйгә кайтыр вакыт. Әти-әни зарыгып көтәләрдер. Аларның да бит булачак туй мәшәкатьләре белән башлары каткан. Әйдә, Вадим, озатып куй. Җәяү генә, яме. Һава әйбәт бүген – Казанда сирәк була торган хәл.

      ВАДИМ. Киттек.

      ЭЛИНА. Тыныч йокы!

      КЛАРА. Сау булып тор, кызым.

      СӘЛИМ. Сау бул.

Вадим белән Элина чыгып җитешә алмыйлар, бусагада Әнисә пәйда була. Әнисә чүпрәк-чапракка төрелгән бала күтәргән.

Әнисәның кыяфәте йончыган, киеме сәләмә, күз карашы төссез.

      ВАДИМ (сискәнеп). Әнисә?! Син... каян?..

      ӘНИСӘ (карлыгып). Кешеләр каян була...  Мин дә шуннан. Улыңны бит әле бер тапкыр да күргәнең юк. Баламны әтисенә күрсәтүне үземнең бурычым дип саныйм.

      ЭЛИНА. Вадим! Нәрсә бу?!

      ӘНИСӘ. Нәрсә түгел, кем! Безнең малаебыз.

      ЭЛИНА (шок хәлатендә). Аңламыйм. Ничек?! Вадим, син миңа әйтмәдең.

      ВАДИМ (каушап.). Бу... дөрес түгел... Бу – недоразумение.

      ӘНИСӘ. Нәрсә? Балаң – недоразумение?!

      ЭЛИНА. Ходаем, туйга бүләкме бу?! (Чыгып китә.)

      ВАДИМ. Элина, тукта!

Вадим нишләргә белми. Әнисә баласын күкрәгенә кысып, диванга утыра. Беркавым барысы да тораташ булып катып торалар.

      ВАДИМ (һушына килеп). Әнисә, киләсеңне башта телефоннан хәбәр итәргә идең.

      ӘНИСӘ. Телефонымны югалттым.

      СӘЛИМ. Бала Вадимнан дип ялгышмыйсыңмы соң син?

      ӘНИСӘ. Без бит шактый вакыт очрашып йөрдек. Ул көн саен диярлек ак розалар алып килә иде. Без табигать турында сөйләшеп, бер-беребезгә шигырьләр укып кына йөрдек дип уйлыйсызмыни?

      КЛАРА. Вадим, син бу хакта белә идеңме?

      ВАДИМ. Юк.

      СӘЛИМ. Туктагыз әле. Болай ярамый, болай булмый. Беркем бернәрсә белми, ә ул монда бала күтәреп килеп керә.

      ВАДИМ. Әти, әни, без Әнисә белән икебез генә калыйк әле.

      КЛАРА (Сәлимгә). Әйдә, әйдә.

      СӘЛИМ. Шушы гына җитмәгән иде. (Кларага ияреп, икенче бүлмәгә китә.)

Пауза.

      ВАДИМ. Әнисә, карале...

      ӘНИСӘ. Тс-с-с, йоклый.

      ВАДИМ. Әйдә, йокы бүлмәсенә куйыйк та утырып сөйләшик әле.

Баланы йокы бүлмсенә илтеп куялар да чыгып, кара-каршы утыралар.

      ВАДИМ. Күпме аңа?

      ӘНИСӘ. Җиде ай.

      ВАДИМ (чыраен сытып, пауза тотып). Нишләп йөкле икәнеңне миңа әйткәнең булмады?

      ӘНИСӘ. Ул вакытта әйтәсем килмәгән иде.

      ВАДИМ. Ә хәзер нәрсә кирәк, нишләргә җыенасың?

      ӘНИСӘ. Белмим.

      ВАДИМ (уйгап калып). Санап карадым... Срок буенча туры килми шикелле... Чынлап та миннәнме?

      ӘНИСӘ. Сигез айдан туды ул. Әйбәтләп санап кара тагын.

      ВАДИМ. Әйе... Нигә санап торырга инде. (Нишләргә белми.) Мин өйләнергә җыендым. Туй көне дә билгеләнгән инде.

      ӘНИСӘ. Кайчан?

Бала елаганы ишетелә.

      ВАДИМ. Бар.

Әнисә йокы бүлмәсенә китә. Бала елаудан туктый. Әнисә йокы бүлмәсеннән чыкмый. Вадим ишекне кысып кына ачып карый һәм Әнисәнең баласын кочаклап йоклап киткәнен күрә. Вадим саклык белән генә ишекне ябып, аяк очларына басып, үз бүлмәсенә китә.

Ут сүнә.

Таң аткан.

Сәлим, Клара, Вадим аптырап утыралар. Бала Клараның кочагында.

      ВАДИМ. Качкан...

      КЛАРА. Бәлки, кире килер.

      СӘЛИМ. Юк, кире килмәячәк. Баланы бездә калдырырга дип махсус килгән ул.

      КЛАРА. Полициягә хәбр итәргә кирәк. Эзләсеннәр.

      СӘЛИМ. Әлегә кирәкми. Ярамый. Уйларга кирәк. Бер җиргә барып, киңәшләшим әле мин. Тиздән кайтам. (Чыгып китә.)

      КЛАРА. Миңа эшкә барырга вакыт. Бала белән берүзең нишләрсең икән...

      ВАДИМ. Бар, әни, бар. Борчылма. Мин Лилиягә шалтыраттым, хәзер килеп җитә. Бир миңа. (Баланы әнисеннән ала.)

      КЛАРА. Эштән сорап кайтам. Берәр сәбәп уйлап табармын. (Чыгып китә.)

Вадим баланы йокы бүлмәсенә илтеп яткыра. Ишек кыңгыравы чылтырый. Лилия керә.

      ЛИЛИЯ. Сәлам!

      ВАДИМ. Сәлам.

      ЛИЛИЯ. Әнисәның телефоны җавап бирми.

      ВАДИМ. Югалткан ул аны.

      ЛИЛИЯ. Ә бәби кайда?

      ВАДИМ. Йокы бүлмәсендә.

Лилия йокы бүлмәсенә барып килә. Чыкканда, йөзеннән якты елмаю сирпи.

      ЛИЛИЯ (сокланып). Шуный матур, шундый тәти!

      ВАДИМ. Нишләргә инде?

      ЛИЛИЯ. Розыскка бирергә кирәк.

      ВАДИМ. Сүз дә юк, аны эзләргә кирәк. (Бусарына.) Ә, гомумән, тагын нишләргә? Алга таба нишлим? Балам барлыгын белми йөрдем бит.

      ЛИЛИЯ. Бала синеке түгел.

      ВАДИМ. Кемнеке?

      ЛИЛИЯ. Дәнистән ул. Сигез айдан таптым дип ялганлый, нәкъ тугыз айдан туды. Балага узу белән үк миңа әйтте бит ул. Дәнис тә исән иде әле.

      ВАДИМ. Хәзер ничек Элинага аңлатырга соң?

      ЛИЛИЯ. Элина белән очрашырмын да үзем аңлатырмын. Анысы өчен борчылма. Бала белән нишләргә - монысы проблема. (Уйланып торганнан соң.) Вадим, без аны Заһидә апага алып барыйк. Беренчедән, оныгын күрер. Икечедән, алга таба нишләргә икәнне шунда уйлашырбыз.

      ВАДИМ (җанланып). Лилия, алтын кеше син, алтын!

      ЛИЛИЯ. Ташла.

      ВАДИМ. Киттек Тархан поселогына!

Уникенче күренеш

Әхәтовлар фатиры. Сәлим, Клара, Вадим кичке ашка утыралар.

      КЛАРА. Димәк, Заһидә бик сөенде?

      ВАДИМ. Бәхете ташып чыкты. Баланың Дәнискә охшавына шаккатты. Оныгымны беркемгә бирмим дип, әллә ничә тапкыр кабатлады.

      СӘЛИМ. Аны аңларга була. Улын югалтуны оныгы белән “каплап” тигезләргә тели.

      КЛАРА. Аллага шөкер, бу матавык та уңай тәмамланды.

Ишек кыңгыравы чылтырый. Әнисә керә. Кыяфәтендә - битарафлык.

      ВАДИМ (ачуланып). Кая югалдың?!

      ӘНИСӘ. Мин беркайчан да югалмаячакмын. Улымны алырга килдем.

      ВАДИМ. Без монда котсыз калдык. Синең өчен дә кайгырдык.

      ӘНИСӘ. Улым кайда?

      ВАДИМ. Әбисендә.

      ӘНИСӘ. Нинди әбисендә?

      ВАДИМ. Үзенең әбисендә – Заһидә апада. Дәниснең әнкәсендә.

      ӘНИСӘ. Мине шунда илтеп куй.

      КЛАРА (сикереп тора). Юк! Беркая да илтми ул сине! Җибәрмим!

      ӘНИСӘ (тыныч кына). Бу синең әниеңме?

      СӘЛИМ (эчке нәфрәт белән). Карале, кадерлем, такси белән бар.

      ӘНИСӘ. Акчам юк.

      СӘЛИМ (акча биреп). Мә, сиңа, таксига. Моннан ары балаңны ташлап калдырма. Яисә ышанычлы кулларга тапшыр – алай яхшырак булыр.

      ВАДИМ. Бар, Әнисә. Безгә бүтән килмә.

      ӘНИСӘ (мыскыллы елмаеп). Олы йөрәкле булсаң да, син – куркак.

      ВАДИМ. Куркак булгач, бигрәк тә, тизрәк оныт мине. Һәм, зинһар, дәвалан. Балаңны калдырып торырга әбисе бар. Синең әти-әниләрең дә исән-саулардыр...

      ӘНИСӘ (нәфрәтләнеп). Син куркак кына түгел, өстәвенә - җанбиздергеч, имәнгеч кеше.

      ВАДИМ. Бәлки. Шулай булгач, тизрәк күздән югал.

      ӘНИСӘ. Бүтән беркайчан да килмәскәме?

      ВАДИМ. Эзең дә булмасын.

      ӘНИСӘ. Ә килсәм?..

      ВАДИМ. Баскычтан тәгәрәтеп төшерәм, подъезддан чыгарып атам.

      ӘНИСӘ. Алайса, хәзер үк чыгарып ат.

      ВАДИМ (көчкә үзен тыеп). Юк, булдыралмыйм. Имәнгеч кеше булсам да, йөрәгем олы минем - үзең беләсең.

      СӘЛИМ (кинәт ярсып). Ә менә минем йөрәгем бигүк олы түгел, шуңа күрә мин моны эшли алам!

      ВАДИМ. Әти!

      КЛАРА (Сәлимнең кулына асылынып). Кызма, кызма! Әнисә, балакаем, Алла хакы өчен, чыгып кит! Борчыма безне бүтән.

Әнисә чыгып китә. Пауза. Тынлык.

      ВАДИМ. Кызганам мин аны. Болай каты бәрелмәскә иде...

      КЛАРА. Әйтмә дә. Бичарага икәүләшеп ябырылдыгыз.

      СӘЛИМ. Ничек мыскыл иткәнен ишетмәдеңмени?

      КЛАРА. Үз акылында түгел бит ул.

      СӘЛИМ. Бәлки, куна калдырырга иде тагын?!

      ВАДИМ. Ник болай дорфа сөйләштем мин аның белән... (Үзенә урын табалмый.) Аңа бит ярдәм кирәк. Мескен. Мин аңа ярдәм итәм. Һичшиксез булышачакмын. Аңа да, баласына да.

      СӘЛИМ (чәнчүле итеп). Бәлки, баласын да усыновить итәрсең?

      ВАДИМ (кинәт борылып). Кирәк булса, усыновить та итәрмен.

      СӘЛИМ. Гаилә корган көннәрдә чит баланы үз исемеңә яздыру кеше ышанмаслык сенсация булачак.

      ВАДИМ. Бу вакыйгалардан соң, ул бала миңа чит-ят түгел!

      СӘЛИМ (нервыланып көлеп куя). Менә, тагын бер псих!

      ВАДИМ. Элина белән әйбәтләп сөйләшәм дә... Без аны уллыка алачакбыз.

      СӘЛИМ. Башта Элинаң белән татулаш әле.

      ВАДИМ. Ник, безнең ара бозыкмыни?

      КЛАРА. Син аның белән сөйләшмәдеңме?

      ВАДИМ. Вакыт булмады. (Кабаланып телефонны ала, Элинага шылтырата.) Алло! Элина! Елама. Тыңла мине. Хәзер барысын да аңлатам. Лилия барысын да аңлаттымыни инде? Әйбәт булган. Үзем дә бик нык кайгырдым. Тынычлан. Син кайда хәзер? Алайса, хәзер үк синең яныңа чабам. (Чыгып китә.)

Сәлим белән Клара тәрәзәдән карап торалар.

      СӘЛИМ (көлемсерәп). Кеше баласын... Уллыкка алам... Ә бит аңардан көтәргә була. Усыновить итүе дә ихтимал.

      КЛАРА. Ә син инде котсыз калдың.

      СӘЛИМ. Кайвакыт соңыннан калтыранганчы, алдан шөлләү яхшырак. Курыкмыйм мин... Өйләнешер алдыннан кеше баласын уллыкка алуны ничек күз алдыңа китерәсең?

      КЛАРА. Ул бит фәкать синең соравыңа җавап кына бирде. О, карале ничек йөгерә.

      СӘЛИМ. Болай ук ашыкмаса да була инде. Татулашырлар. Барысы да рәтләнер. Шулай да, аның яшендә, һавадан җиргә төшеп, тормышчан уйлый башларга вакыт.

      КЛАРА. Ә бит ул бездән акыллырак.

      СӘЛИМ. Ничек инде бездән акыллырак була ала ул? Без - аның әти-әнисе. Аның акылы бездән түгелмени?

      КЛАРА. Безгә караганда, намуслырак, димәкче идем.

      СӘЛИМ. Ә намус ата-анадан күчмимени?

      КЛАРА. Белмим. Йа Ходаем! Җирдә бозлавыкның бетәсе  юк. Ниндидер җыр да бар бит: “...Бозлавык Җирдә, бозлавык, ел саен, ел буе бозлавык...”

      СӘЛИМ. Син елыйсыңмы әллә?

      КЛАРА. Якты сагыш ул. Ходаем, абынып егыла бит инде.

      СӘЛИМ. Егылмас. Ул беркайчан да егылмаячак.

      КЛАРА. Бер вакыйгадан күпме фаҗига – үлем, ананың кайгысы, акылдан язу, ятим бала...

      СӘЛИМ. Тормыш ул.

      КЛАРА. Мәгънәсен беләсе иде.

      СӘЛИМ. Ни әйтмәкче буласың, аңламыйм?

      КЛАРА. Нигә без яшәүгә дучар ителәбез? Һәрбер көн шомлы. Җирдә хәвеф-хәтәрсез берәр көн үтә микән? Курку белән газаптан арынган чакларда гына үзен бәхетле хис итә бит кеше. Кая барабыз, кая ашыгабыз? Каян китеп, кая барып җитү мөмкин? Хыялларның да канатлары кәгазьдән генә. Алар да бозлавыктан бик югары күтәрә алмыйлар.

      СӘЛИМ. Бөтен нәрсә тиз уала бу дөньяда. Намусның канатлары белән дә әллә кая очып булмый.

      КЛАРА. Вөҗданның канатлары юк. Ул оча алмый, аңа очу кирәкми дә. Оча белсә, ул вөҗдан булмас иде. Кеше нәфеслеге омтылган югарылыкларның вөҗданга кирәге юк.

      СӘЛИМ (шатланып). Әнә! Вадим белән Элина киләләр.

      КЛАРА (елмаеп). Улыбыз шәп безнең.

      СӘЛИМ. Әлбәттә. (Клараны кочып, битеннән үбә.)

      КЛАРА. Иртәгә үк бала караваты алып, фатирларына илтеп куярга кирәк.

      СӘЛИМ. Иртәрәктер әле.

      КЛАРА. Юк, иртә түгел. Күңелем сизә, Әнисәнең баласын Вадим уллыкка алачак.

"КУ" 4, 2020

Фото: pixabay