Качкын (дәвамы (1))

(Башыннан МОНДА басып укыгыз)

Тозак

Мондый халәттә гади кеше югалып кала, нишләргә дә белми аптырап тора. Әмма Елдашев инде каешланып беткән мент иде. Ул милициядә хезмәт иткән чорда төрле хәлләрдән коры чыгу юлын өйрәнде. Бу юлы да берни булмагандай торды да киенде. Ачы итеп сүгенеп, Искәндәр сугып төшергән ике тешен кулъяулыкка төреп куйды, урамга чыкты, күкрәген тутырып, һава сулады. Урамга атылып чыккан Искәндәрнең пистолетны
чүплек савытына ташлап китүен ул тәрәзә аша күреп калырга җитешкән иде. Кеше-фәлән күренгәнче дип, ул аны саклык белән генә алды да кире кереп китте. Бу вакытта, годәттә, подъезд төбенә чыгып, дөнья гайбәтен сөйләп юанучы әби-чәбиләр, көннең бозылуына сыкранып, тыштагы мәхшәрне тәрәзә аша гына күзәтеп тора иде. Алар, әлбәттә, Светлана янына йөрүче җирән чәчле кәрлә милиционерны таный. Пистолет шартлавын да ишеттеләр. Бу хакта дус-ишләре белән гәпләшеп алырга да өлгерделәр,
яңалык шәһәр буенча таралды.
Төзелештә буяучы-сылаучы булып хезмәт куйган Федора әби
милиционерның Света белән аралашуы турында Искәндәргә әйтергә җыенып йөри иде дә бит. Соңарды бугай. Әйе, чирне бит вакытында дәвалау хәерле. Соңга калдың икән, ул кешене аяныч хәлгә китерә. Яшь гаиләдә килеп чыккан афәт шуның мисалы. Елдашев фатирга кергәндә, өнсез калган Света әле һаман юрган астыннан чыгарга кыймаган иде.
– Тор, җебеп ятма. Миңа кофе ясап бир. Үзебезгә маҗара таптык, хәзер чыгу юлларын эзләргә кирәк, – дигән әмер бирде.
Авыр хезмәт күрмәгән матур буй-сынлы Светлана Елдашевка буйсынып, кухняда савыт-саба шалтырата башлады. Бераздан борыннарны кытыклап, бүлмәгә кофеның хуш исе таралды.
– Искәндәрнең ни кылачагын белеп булмый. Барына да әзер буласы иде. Пистолетта аның бармак эзләре, бусы бер! Хәзер аны эшкә барып «салдырасы»! Ә син поликлиникага чап, тәнеңдәге җәрәхәтләрне күрсәтеп, справка ал. Искәндәрне утыртмыйча булмый, берочтан аңгыра апасыннан да котылырмын. Аннан икәүләп, тыныч тормыш корырбыз. Кызыбыз уртак... Эштән киткән очракта да җитәрлек мал тупладым...
Җиләк-җимеш, яшелчә базасында эшләүче Светлана хәлнең мондый юнәлеш алуына шатланды гына. Кыз чагында ук акча үзләштереп тотылганда, аны Елдашев коткарды. Әлбәттә, бушка түгел, тәне белән түләтеп. Бер-берсенә ошады алар. Шунлыктан милиционер киләчәктә дә «аралашып» тору өчен сөяркәсен кайнешенә кияүгә бирде. Өстәвенә «оеткы» да салып. Аралашалар икән – туганнар аралаша бит, моннан кемгә зыян?
– Минем тәндә справка бирерлек имгәнү-фәлән юк бит. Искәндәрнең миңа чирткәне дә булмады, – дип, Светлана Елдашевның муенына барып сарылды.
– Анысы вак мәсьәлә. Хәзер булыр, – дип, Елдашев йодрыгы белән Светлананың күз төбенә сукты, берочтан кул кыры белән муенына да берне тондырды.
– Хәзер, матурым, марш врачка! Ә мин эшкә чаптым.
Милиция хезмәткәрләре яратып йөри торган ашханә каршында эчке эшләр идарәсе урнашкан. Шульс бүлмәсендә гадәттәгечә эш кайный. Елдашевны күргәч, остазы аңа бераз көтәргә кушты. Икәү аулакта калгач, Елдашев полковникка иртәнге вакыйганы сөйләп бирде.
– Ярый, кемдә булмый андый хәлләр... Иң мөһиме, ул сезне атып
үтермәгән! Моңа шатланырга гына кирәк! Әйдә, сезнең исәнлеккә берәрне тотып куйыйк, – дип, рюмкаларга коньяк салды. – Моңа охшаш хәл үземдә дә булды. Шулай берсендә сөяркәмнең Себергә
дип киткән ире кайтты. Самолёт очмаган, күрәсең. Киемнәрне алдым да аска сикердем, ярый әле икенче кат иде... Шуннан үземә сүз бирдем. Ирле хатыннар фатирына ни шагу! Әллә очрашу өчен урын беткәнме? Хәзер сүрелдем инде. Түтиләрне җай чыкканда гына «чеметкәлим». Планыңны хуплыйм, иначе яначаксың! Мин тиешле кешеләргә нишлисен әйтермен... Аңладыңмы?
Тегесе «Так точно!» – дип җавап бирде. Бу очракта кешелек сыйфатларын җуйган Елдашев Шульсның аягын да үбәргә әзер иде.
Майор остазы бүлмәсеннән кәефе күтәрелгән халәттә чыкты да үз
почмагына сыенып, көндәлек эшләренә күмелде.
Ул арада Светлана поликлиникага барып белешмә алды. Ялы булуына карамастан, эшенә дә сугылды, кибеткә кереп, азык-төлек җыйды. Башка вакытларда подъезд төбендә утыручы әбиләргә сәлам дә бирмичә уза иде, бүген исә ялагайланып, иреннән зарланды: «Юкка тавыш чыгара, эчеп кайтып, кул күтәрә. Кичә җәнҗал чыгарды, – дип, күгәргән күз төпләрен, перчаткасын салып, кулларын күрсәтте. Яше чыкмаса да, елаган кебек артистланды. Керәшен әбие Федора туры сүзле, кырыс кеше иде. Ул Искәндәрнең иртән чыгып киткәнен, аннан милиция килүен, кыскасы, күрше фатирда нинди хикмәтләр булып ятканын ишетеп-күреп торган икән.
– Оятсыз хатын син, Светлана, сөлектәй гәүдәле Искәндәрне шушы
кәрләгә алыштырдың, – диде ул.
Тәнзилә абыстай да күршесен хуплады:
– Аллаһы Тәгаләдән курык! Кызыңны үстерәсең бар. Ул да пүтсез булса нәстә эшләрсең?
Светлана әбиләрнең бу сүзеннән шүрләде. Алган әйберләрен дә
эскәмиядә онытып, тизрәк китү ягын карады.
Фатирына кергәндә, дары төтене исе әле дә ахыргача таралып өлгермәгән иде. Барып, форточканы ачты, җыелмаган урыннан Елдашевтан калган тир катыш одеколон исе килә иде. Ул дерелдәгән кулларын күтәреп, дога укыгандай итте.
– Йа Ходам! Кылган гөнаһларымны ярлыка!
...Аллаһы Тәгалә бу җиһанда һәрнәрсәне парлы итеп яраткан. Көн-төн, яктылык-караңгылык, мәхәббәт – хыянәт, фанилык – бакыйлык, яшьлек – картлык... Бик күп еллар шулай дәвам итә. Искәндәрнең әтисе:
– Улларым, кызларым, тормыш корганда, белгән гаилә, ата-ана тәрбиясе алган кешеләр белән парлашыгыз. Мәхәббәт ул туачак нәниләрдә, – дия иде.
Дөньялар үзгәрде. Апалары артыннан авыл егетләре дә күп чапты. Алабуга педагогия институтында укыганда, милиция мәктәбе курсанты, җирән Елдашев белән табыштылар. Кеше бит төс-кыяфәткә бик үк матур булмаса да, игътибары, максатчанлыгы белән кызларны карата ала.
Әлфия дә Елдашевны шул сыйфатлары өчен үз итте. Өстәвенә, ул инде армиядә хезмәт иткән, ышанычлы ир-егет иде. Тик Шульс белән аралашу Елдашевның намусына юшкын утыртты. Ул нык үзгәрде. Ике бала әнисе буларак, Әлфия апасы бу юлы да ирен кичерергә булды.
Искәндәр өлешенә тигән көмешен урта мәктәпнең соңгы классында
укыганда тапкан иде. Ул чакны алар авылында участок хастаханәсе ачтылар. Шунда медучилище тәмамлаган кызлар эшкә килде. Егетләр шулар артыннан чапты. Клуб янәшәсендәге кызлар тулай торагында ут беркайчан да сүнмәде. Иртәгесен эшкә баручылар кай арада йоклап, хәл алырга өлгергән – анысын үзләре генә белгәндер.
Сылу гәүдәле, сары чәчле Ләйлә дә Рабига исемле тол хатынга фатирга керде. Искәндәр аңа бер күрүдә гашыйк булды. Беренче мәртәбә үбешү, наз, киләчәктә бергә булу планнары... Бергәләшеп, таң каршылау... Әле алда армия хезмәте булуга да карамастан, Искәндәр Ләйләгә хәтта өйләнергә дә әзер иде сыман. Ул солдат хезмәтенә киткәч, озак та үтми, Ләйлә башка егет
белән чуала башлады, бераздан аны эшкә күрше авылга җибәрделәр. Ләйлә шунда тормышка чыкты. Әлбәттә, бу вакыйгалардан соң Искәндәрнең хатын-кыз затына карата ышанычы какшады.
Искәндәргә читтән торып карар чыгарылды – бернинди гаебе булмаган кеше төрмәгә утырырга тиеш! Майор Елдашев белән Светланага шулай кирәк. Тыпырчынырга мөмкинлеге юк. Гаепләүчеләр дә, хөкем карары чыгаручылар да бер җепкә тезелгән, бер система кешеләре. Дөрес, барысы да бозык түгел
аларның. Тик бу очракта карга карганы яклый. Дәлилләре дә бар! Елдашев белән Шульс корган тозак – үтемле алым. Аннан котылу чарасы юк.

***

Зөһрәбикә тутасын җирләү мәшәкатьләренә чумган Искәндәр
боларны әле белми иде... Ул мәрхүмәне искә алу мәҗлесләренә калырга теләмәде, җирләү йолаларын уздыргач та, поезд белән Казанга Абдул янына кайтты.
Чаллы белән Казан арасы ерак булмаса да, алар сирәк очрашты.
Институтны тәмамлаганнарына да биш ел узып китте. Абдул үз йорты белән тора. Зөбәйдәсе аңа инде өч бала бүләк итәргә өлгергән:
– Эшкә чыгарга вакыты юк. Бала карый, ә мин һаман шабашта. Акча җитәрлек. Бетә калса, хатын ашатыр. Ул бит духтыр кеше! – диде Абдул, хатыны белән таныштырып.
Ашап-эчеп алганнан соң, Абдул мунча якты. Шунда Искәндәр бәлагә таруы хакында сөйләде.
– Эшләр шәптән түгел икән, – диде Абдул. – Төп башына утыртканнар үзеңне... Аерыл да бирегә кил! Яңадан колхозларга йөрербез. Бәлки, төзелеш кооперативы оештырырбыз. Хәзер рөхсәт бит. Алдагысын вакыт күрсәтер...
Дуслар озак гәпләшеп утырды. Озатканда, Абдул Искәндәрне кочаклап:
– Вәгъдә! Мин синең дустың. Ташлашмабыз, – диде.
Искәндәр, Казанга кайткач, «Кольцо»дагы телеграфка кереп, апасына шалтыратты:
– Беләм энем, беләм. Җизнәң барын да аңлатты. Светлана үзе чакырып китергән, аннан, мәҗбүриләп, урынга яткырган... «Искәндәрнең вакыты юк. Гел эштә, ә миңа орденлы төзүче түгел, ир кирәк», – дигән. Кулда тота белмәдең шуны. Җизнәңне балалар хакына гафу иттем. Светаны кыйнагансың икән, бөтен җире күгәргән, милициягә синең өстән жалу язган. Җизнәң, җайларбыз, ди...
– Апа, бәгърем, син ни сөйлисең? Алар бит күптән ирле-хатынлы булган, Кристина да җизнинеке. Мин моны хәзер генә аңладым. Ант, сукмадым мин аңа, сукмадым! Ничә ел бергә гомер итеп тә, иреңнең кабахәт икәнен аңламадыңмыни соң, алма апа? Акылыңа кил!
...Телефон өзелде. Искәндәр хушына килә алмыйча кабинкада утырды. Мул тормыш, кыйммәтле бүләкләр апасының күзләрен томалаган булып чыкты түгелме? Димәк, җизнәсе аны Светлана кулы белән зинданга тыга...
...Искәндәр Чаллыга кайткач, армиядә хезмәт иткән дусты Мөнәвир, авылдашы Мөдәррис белән фатирыннан кием-салымнарын, документларын алып чыкты. Аннан Мөнәвирдә куна калды.
Мөнәвир шәһәр янындагы бер районның прокурорын йөртә. Ул инде шефы белән сөйләшеп өлгергән икән. Эш сәгате беткәндә, алар очрашты. Шофёр – җитәкченең якын дусты, сер сыйдыра белә торган кешесе. Ул аз ишетә, аз күрә һәм телне йозакка бикләп тота белергә тиеш. Мөнәвир бу асыл сыйфатларга ия. Әле моның өстенә өздереп, баянда уйный, җырлый да. Прокурор Мөнәвирне үз энесе кебек ярата. Бу очракта өлкән кешедән
киңәш алмый мөмкин түгел иде. Искәндәр килеп чыккан бәла хакында сөйләде. Сугышларны кичкән чал чәчле ил агасы, Искәндәрне кызганды, әмма ярдәм итәргә вәгъдә бирсә дә, бу аның кулыннан килә торган эш түгел иде.
– Күндереп булса, Светлананың гаризасын кире алдырасы иде. Ләкин ул Елдашевның курчагы. Барып чыгармы икән? – дип, авыр сулап куйды. Болай булгач, Елдашев ике тешеннән башка берни югалтмый булып чыга. Гаиләсендә дә, эшендә дә кала... – Бу системада, энекәш, кыңгыр эшләрне хупламыйлар. Ул бит барлык милиция исеменә тап төшергән. Инде мәгълүмат тиешле кешеләренә барып җиткәндер. Хәзер эшне йомып калу җаен караячаклар. Кемнең яңа йолдыз, кемнең яңа дәрәҗә аласы бар...
Мәскәүгә хәбәр салсаң да, ул барыбер бирегә кайта. Синең исбатларга дәлилләрең дә, шаһитларың да юк...
– Нәсих абый, нүжәли Искәндәрне коткару чарасы юк инде. Сез бит данлыклы юрист, – дип ачыргаланды Мөнәвир.
Искәндәргә бу очрашу, яралы йөрәгенә тоз сибү белән бер иде. Ул
түзмәде:
– Димәк, карга күзен карга чукымый, гаепсезләр төрмәгә утыра. Ә
системага кеше язмышы не при чём булып чыга, – диде ул үпкәле тон белән.
– Бигайбә, бу очракта шулайрак, энекәш, – дип, прокурор аларны озатып калды.
Искәндәрнең эшеннән язылган характеристика, дәүләт тарафыннан бирелгән бүләкләре дә ярдәм итә алмады. Аңа җинаять эше ачып, 5 елга хезмәт белән төзәтү колониясенә җибәрергә дигән хөкем карары чыгардылар. Тикшерү изоляторында утырганда да, этап буенча лагерьга
озатылганда да, чыбыксыз телеграф буенча аны хәбәр – «малява» озата килде. Ул «мусор»ны кыйнаганы өчен срок алган гаепсез «зек» булып саналды. Югыйсә хатын-кызга кул күтәреп, срок алганнарга караш, гадәттә, начар була иде. Киләчәктә яхшы эшләр башкарырга, яңа завод-фабрикалар төзергә хыялланган Искәндәрнең тормышы шушы мизгелдә тукталып калды. Аның икенче өлеше – сыналу башланды...

(Дәвамы бар)