Мохтар (дәвамы (2))
Алтынчы күренеш.
Агыйдел яр буе. Җәйге кич. Учак янында Илдархан, Искәндәр, Мохтар
Илдархан. Тояк җылытыр өчен дә
Атна йә ун көн кирәк.
Турайгырыңны бәйгегә
Чыгармыйсың син нигә?
Искәндәр. Бәйге – комарлы уен ул,
Гөнаһасыннан куркам.
Мохтар. Тулпарларны араннардан
Син азмы киттең урлап?
Искәндәрне куркак! – диеп,
Ишеткәнем булмады бер
Кемнән дә булса хурлап...
Искәндәр. Минме – карак, тоттың мәллә? –
Күрәләтә ялган бит...
Мин урламыйм – алар үзе
Мине чакрып ала бит.
Кем инде очар-тулпарын
Аранда ябып тотар?
Мин урламыйм – азат итәм,
Тулпарларны коллыктан:
Көнозын кешнәпләр дәшә,
Зарыгып көтә төнен.
Шатлыктан күзе яшьләнә
Янына җиткәч кереп.
Муенын сала иңемә –
Чыгармый бер тынын да.
Ашкынып тибә йөрәге –
Әзер томырылырга!..
Мин аларны азат итәм –
Куам иркен далага...
Эш атларына тимим мин –
Кагылмыйм алашага...
Илдархан. Ир, ат тәкъдире бер баудан,
Бер каештан ишелгән.
Иярле аты өстендә
Ир яулаган илләрне...
Иярсезгә камыт киеп
Сөрдергәннәр җирләрне
Ат бәясен белгән ирләр –
Бастырмас буразнага...
Ишәк, үгез җигелергә
Җирдә азмы аларга?
Иярле атын җуймаса,
Эзләр, табыр килерен.
Килере булганда гына
Ир-ат тояр иреген.
Искәндәр. Сез белемле – аксөякләр.
Сотниклар-урятниклар –
Керәсез – лөгатенә...
Минем шадра акылыма,
Кытыршы гадәтемә
Яраклашканы бердәнбер –
Ат урлап китү генә –
Атны
Ирекле итү генә...
Атлар ирекле булганда
Мин ирекле – күрекле!
Мохтар. Үзең дә инкарь итмисең:
Рәхмәт, Искәндәр карак!
Килер заман: сурәтеңне
Түр почмагына менгереп
Чукынырлар шуңа карап:
Ул дип ирекле карак,
Ул– диеп, Изге карак!
Искәндәр. Чукынырлар – чукынуның
Үрнәген син күрсәттең.
Җиде яттан хатын алып,
Нәселеңне чүпләттең.
Кыйблаң кайда, өммәтең?
Мохтар. Менә ничек уйлыйсыз Сез,
Ничек хөкем итәсез?
Күрәләтә ялган бит.
Инде Поп-Атакай гына
Итәсегез калган бит.
Киленегез – Елизавета
Динебезне кабул итте...
Искәндәр. Йә-йә, кызма, куырма,
Бар, чумып чык Иделгә...
Аргы яктан ура йөзеп –
Чыкмасаң да кирегә,
Зурдан булмас югалту.
Атказанган артист имеш...
Монда Атның ни эше?
Мохтар. Эше шунда,
Атказанган булу өчен
Ат урлау хаҗәт түгел...
Кай җәйләүдә җәйли атың –
Кайсы күлдән су эчә?
... Дин-өммәт мәсьәләсендә
Дәшмәвең хәерлерәк.
Камали йортында синең
Тәреле кәнтәйләреңнән
Елизаветам-Җәмиләм
Валлаһи – өммәтлерәк
Илдархан. Җитәр сезгә, сүздән ботка
Пешереп маташмагыз...
Ат белән хатынны, Мохтар,
Ел үтми мактамагыз
Дип, әйтер иде әткәң...
Искәндәр агаң – үчекли,
Ул үзе чи интриган
Кинаяләп, чукып алу
Икегездә шыплап тулган.
Өммәт, дин – Аллаһ хозуры
Сәясәттән өстен ул...
Сәясәт – төпсез сазлыктыр:
Аягыңның очы тисә –
Суырып аска өстери.
Искәндәр. Сәясәт – Илдархан белән
Миңәргә – базар инде...
Синең базарың – сәхнәдә:
Уйныйсың да уйныйсың...
Кимен бер дә куймыйсың
Мөтәләрнең тамырында
Булганмы синдәй маймыл?
Мохтар. Булмаган,
булмаган нәсел-ыруда
Юлбасар, караклар да...
Искәндәр. Аюны тотып кыйнарлык
Гайрәтең була торып,
Мир көлдереп йөрисең...
Хәер – кем арбасына утырсаң,
Шуның көен көйлисең.
Кем чанасына җигелсәң,
Шуның йөген тартасың;
Ятлар йөген тарта-тарта
Атказанган татар син...
Гаепләмә, энекәш.
Мин түгел, Сиңа тиңдәш...
Сине бик һавалы диләр
Патшаларга, ханнарга
Тиңлисең икән үзең.
Бездәй ат каракларыңа
Юк икән әйтер сүзең...
Мохтар. Ник булмасын, Тинчуринның
“Зәңгәр шәл”ендә
Ат карагы – нәкъ үзең?
Искәндәр. Тинчурин да ат тотамы?
Кайда, күпме атлары?
Ник мин белмим, беләләрме
Ул тирә ат караклары?
Илдархан. Тинчурин – театрда баш уенчы.
Ул – Мохтар Мутинның
Уенын корыштыручы.
Драмматург язучы ул –
Язганы – тоз-борычлы.
Атлары бармы, юкмы –
Сәхнәсендә атказанган –
Ат уйнаткан артист ул.
Искәндәр. Димәк – минем хәлләремне
Ул белә инде күптән?
Илдархан. Кемнәндер шәт, ишеткән...
Искәндәр. Атказанган атсыз булмас –
Төзәлмәслек бу хата...
Атсыз яугирны кем диләр –
Җәяүле ир – пехота.
Төзәтү кирәк булыр:
Тинчуринга миннән бүләк:
Тояк тойган – Турайгыр!
Мохтар. Менә, менә, сизәсезме?
Мотлак – керә азартка..
Сәхнә, агам, бу дөньяның
Ябагасын кыра-кыра,
Тарый – тарый тазарта...
Илдархан. Ызгышмагыз, вакыт кыса,
Калмады бер буш ара.
Иртәнге пароход белән
Күтәреләм Уфага.
Искәндәр. Күргән кебек тә булмадык...
Ник шулай ашыгырга?
Казан – Уфа хәлләрен дә,
Тын җитми сорашырга...
Илдархан. Казан кайный, Уфаның да
Астыннан ут йөртәләр...
Ике туган бер-берсеннән
Бизенгәнен көтәләр...
Искәндәр. Ничек шулай була инде,
Кемгә җитми ни нәрсә?
Илдархан. Шул сорау телә мине дә...
Сәбәбе аның юк та...
Менә сез ике бертуган –
Дәгъваларыгыз күктә...
Нидән ызгыштыгыз әле:
Ямьсез гаепләр тактыгыз
Йөзгә чи яра яктыгыз,
Сәбәбен күрмим юкса?..