ЯҢА РОБИНЗОННАР

 

ХИКӘЯТ

Яңа дуслар

Педагогия көлпиятенең 411 төркемендә беренче карауда гадәти бер вакыйга булды: кышкы каникуллар үтеп,укулар башлангач,яңа егет барлыгы беленде. «Фәрит»!—диде ул һәм арткы рәттәге буш урынга барып утырды.

Дәрес башланды,әмма барысының да күзе артка төбәлгән иде. Уртачадан озынрак буйлы, атлет гәүдәле, коңгырт кара чәчле иде ул. Берничә көн үтүгә, кызлар инде барысы да аңа гашыйк иделәр. Бу хәл егетләргә ошамады, ләкин Фәрит аларны тиз тынычландырды: ул бер кызга да ныклап әһәмият бирми иде.

Озакламый Фәрит тирәсендә аның иң якын дуслары булып киткән егетләрдән торган түгәрәк оешты: ул үзе,Идрис һәм Расих. Соңгы икесе моны сизмәсәләр дә, Фәрит аларны үзе сайлап алган иде.

Менә инде уку елы тәмамланды. Фәрит барлык фәннәрдән дә яхшы билгеләр генә алды,ә үзе укытучының нинди билге куюына әһәмият бирми иде дә кебек.

Идрис белән Расихны аның күп нәрсә белүе үзенә тартты. Нинди генә темага әңгәмә бармасын,ул үзен судагы балык кебек хис итә иде. Җитмәсә, үзе оста көрәшче дә икән. Ә инде иң зур сәләте—кешене үз артыннан ияртә белү.

Июньнең соңгы көннәренең берсе иде. Өч дус Фәритнең бүлмәсендә утыралар. Нәрсә генә юк монда: зур глобус дисеңме, дингез секстанты,иске астролябия, корабль компасы,тагын әллә нинди приборлар. Ә китаплары ниндиләр: төрле таблицалар,карталар,океаннар атласы.төрле телләрдәге сүзлекләр һәм башка шундый бүлмә хуҗасына карата ихтирам уятырлык әйберләр.

Идрис бер яктарак гаилә альбомын карарга тотынды. Менә ул альбом битләре арасына салып куелган төсле фоторәсемне кулына алды. «Матур кыз»,—дип уйлап куйды ул һәм фотоның арткы ягын әйләндереп карады. «Дустым Фәриткә Алсудан. 2003 ел»,—дип язылган иде анда. Идрис Фәритнең үзенә таба борылганын күреп, гаепле кеше сыман, рәсемне тиз генә альбом эченә тыкмакчы булды,ләкин ялгыш төшереп җибәрде.

Фәрит килеп идәндәге фотоны алды да бераз кыенрак хәлдә калган Идрискә карап:

—Бу Алсу, диде. Без аның белән элек бер шәһәрдә яши идек. Бер мәктәптә дә укыдык. Дискотекаларга да йөреп алырга өлгердек. Мин белгән бер кыз да аның белән тиңләшә алмый иде.

—О-о-о!—дип куйды Расих.—Ничә мәртәбә үбештегез?

—Дөресен әйткәндә,анысына җитешә алмадык. Без бит гашыйклар исәбендә йөрмәдек,дуслар гына идек. Бу турыда безнең барлык иптәшләр дә белә иде. Ә шулай да Алсу белән аерылу—минем өчен иң зур югалту булды.

—Язышасызмы соң?—дип сорады Идрис.

—Юк...—диде Фәрит бик сагышлы тавыш белән.

—Ничек инде юк?

—Ни булды?

—Алсу югалды.

—Кайда югалды? Ничек?

—Тыңлагыз,алай булгач. Былтыр җәй көне Алсу иптәшләре белән теплоходта круизга китте. Бу сәяхәттә алар Азия илләреннән Малайзия, Сингапур,Вьетнам портларына керергә тиешләр иде. Сингапурда теплоход дүрт көн торган. Өченче көнне Алсу юлдаш кызлары белән шәһәргә чыккан булган. Ләкин ул әйләнеп кайтмаган: кайдадыр югалып калган. Әлбәттә, аны эзләп караганнар Ләкин шундый гигант калада кеше тиз генә табыламы соң? Җитмәсә, капитан көтә алмавын әйтеп, тиешле вакытында кузгалып киткән. Соңыннан Алсуны илчелек аша да,төрпе оешмалар аркылы да эзләтеп карады лар. ләкин файдасы тимәде.

Бүлмәдә авыр тынлык урнашты. Нәрсә әйтергә ярый мондый вакытта? Дәшми утыруың ин яхшысы түгелме соң?

—Егетләр!—диде бераздан Фәрит.—Мин Алсуны эзләмәкче булам...

• Ничек?! Кайчан? Барып чыгармы соң бу эш? Син акылыңдамы соң?...— дип, чиктән тыш гаҗәпкә калган дуслары Фәритне төрле сораулар белән күмделәр.

—Ә сез,дуслар!?—дип сорады ул анардан.—Миңа юлдаш һәм ярдәмче була алыр идегезме?

• Син шаяртасыңдыр!—диде Идрис.—Анда барыр өчен ничә мең чакрым юл үтәргә,ничә ил аша чыгарга кирәк! Үзең беләсең бит,тиз генә чит илгә чыгып китү безнең халык өчен гадәти нәрсә түгел. Аның юл хакы гына да күпме тора. Гади кеше ел буена да эшләп ала алмый бездә андый акчаны.

—Дуслар! Алсуның әтисе бу проектны матди яктан тәэмин итәргә булды,— диде Фәрит.—Без анда туристлар төркемендә барачакбыз. Бу бит ул кадәр үк хәтәр сәяхәт түгел. Меңнәрчә россиялеләр ел саен бөтен дөнья буйлап сәфәр чыгалар.

Бүлмәдә тынлык урнашты. Киләчәк сәяхәт турында сүз куертып утыру—бер хәл,ә инде үзең шул юлга чыгып китү—бөтенләй башка нәрсә.

Алсуны эзләп

Лайнер кузгалып китү белән үк егетләр иллюминаторларга капландылар. Беренче мәртәбә Һавага күтәрелү бәхетенә ирешкән дусларның күзләре яна, ә йөрәкләре читлегеннән чыгардай булып тибә. Булачак сәяхәт аларны дулкынландыра да, куркыта да иде

Юл әлләни кызык булмады: лайнер болытлардан югары очканга.аста салкын кышны хәтерләткән күренешләр генә кала баралар иде. Ә менә Азиянең таулы урыннарына җиткәч, хәл үзгәрде: Алтай, Тянь-Шань һәм Тибетның пычак йөзе кебек үткен кырлары болытларны кисеп чыгып.күз күреме җиргә тезелгәннәр иде. Анардан соң инде чалт аяз һава һәм диңгез күренешләре дә ачылды.

Ә лайнер эчендә яшь кенә стюардесса ханымның ягымлы тавышы агыла иде:   ,                       _

—Сингапур—шул исемдәге утраудагы республика. Бездән сул якта күренгән Малакка ярымутравына,ягъни «Зур жярга» ясалма дамба аша иөриләр Монда яшәгән ике миллион ярымнан артык халыкның сиксән процентын кытайлар тәшкил итә. Калганнары—берничә дистә милләт кешеләре. Шуларның якынча
ярты миллионы—малайялылар. Дәүләт теле—шулай ук малайя теле. Ә төп административ тел булып инглиз теле хезмәт итә. Сингапур—халыкара туризм үзәге,сез моны чит ил кешеләренең күплегеннән аңларсыз...

Сингапурда сәяхәтчеләребез бик уңайлы отельгә урнаштылар. Алар Алсуны ничек итеп эзләү турында баш вата башладылар.

—Фәрит!—диде Расих.—Башта син безгә аның ничек югалуы турында бөтен белгәнеңне ачып сал. Шуннан соң уйлашырбыз.

—Егетләр! Мин сезгә теге вакытта бар белгәннәремне сөйләдем инде.

—Аның үзе белән акчасы булганмы соң?—дип сорады Идрис.

—Ансы да билгесез.

—Хәер,—дип дәвам итте Идрис,—акчасын алу өчен кешене юк итү хаҗәт түгел; Алсуның югалу сәбәбе башкада кебек...

—Мәсәлән!...

—Мәсәлән, заложник итәр өчен.

• Алсуның туганнарыннан акча кысу өчен.әйеме?—дип сорады Фәрит.— Ләкин әле берсе дә мондый таләп белдергәне юк. Синең версияң,Расих?

—Минемчә,аны коллыкка сатар өчен урлаганнар. Яки...

—Яки нәрсә?

—Алсуның чибәрлеген исәпкә алсаң...

—Әйтеп бетер,сузма!..

• Тел әйләнми!—диде Расих.—Син мине гафу ит,Фәрит! Аны фәхишә итеп тотар өчен урлаганнардыр.

Авыр тынлыкны берсе дә бозарга батырчылык итмәде.

Икенче көнне иртә белән туристлар төркеме тиешле мәшәкатьләренә кереште,ә өч дус Алсуны эзләү чарасына тотындылар. Башта биредәге полиция бүлегенә мөрәҗәгать иттеләр. Анда исә, озак кына аларның документларын тикшергәннән соң, Алсу турында бер яңалык та юк, дип белдерделәр.

—Ничек уйлыйсыз?—дип сорады бүлек башлыгыннан инглизчә яхшы гына сукалаган Фәрит.—Без аны эзләүне нәрсәдән башларга тиешбез?

—Сезме? Бернәрсәдән дә! Бу сезнең эш түгел. Ул гына да түгел, сезгә туристлар төркеменнән башка йөрү катгый рәвештә тыела. Сезне хәзер үзегезнекеләр янына илтеп куячаклар,ә төркем башлыгы сезнең өчен җаваплы булуы турында искәртеләчәк.

Егетләргә төркемнән аерылып йөрү кыенлашты, шуңа күрә Алсу турында башкаларга да сөйләп бирергә туры килде.

Полиция ярдәменнән башка кызны эзләве,дөресен әйткәндә,мөмкин дә түгел иде. Егетләр өч көн буе порт тирәсендә, якындагы базарда, урамнарда көн үткәрделәр,инглизчә белгәннәрдән сораштылар,ләкин бу файдасыз булды. Кич белән арып-талып, Алсуны табудан өметләрен өзеп кайтып егылалар иде.

Берничә көн үтте. Өч дус максатларына ирешүдә бер адым да алга китә алмадылар. Менә алар шәһәрнең үзәгенә якынрак урамны да «өйрәнергә» булдылар. Шулвакыт Идрис Фәритнең күлмәгеннән тартты:

—Тыңла әле, Фәрит!

—Кайда, нәрсәне?—Т-с-с-с!

Кайсыдыр йортның ишегеннәнме, әллә тәрәзәсеннәнме музыка тавышы ишетелә иде, ләкин гади музыка түгел, чып-чын татар көе иде бу. Аларның аяклары ихтыярсыз шул якка атладылар. Шушы урамдагы коттеджлардан әлләни аерылып тормаган,тышкы күренеше буенча урта хәлле кешеләр торган йорт иде бу.

Дуслар өйнең тәбәнәк баскычы янына килеп туктагач ук өй эчендә музыка тынды һәм ишектән җитмеш-җитмеш биш яшьләр тирәсендәге бер карт чыкты. Ялтыратып кырылган башына кара түбәтәй кигән, чал сакал-мыегы пөхтә итеп кыскартылган ягымлы йөзле бу бабай өс киеме, килеш-килбәте белән шәһәр кешеләреннән аерылмый иде.

Карт, чыгып, егетләргә бераз карап торды да, кытайчамы, әллә малайя телендәме—сорау бирде. Егетләр башларын селкегәч, инглиз теленә күчте:

—Хәерле көн, әфәнделәр! Өйгә рәхим итегез! Бусаганы үткәч, Идрис мөселманча сәлам бирде:—Әссәламегаләйкем!

ЛК.ҖИЛКӘН

Бабай аптыравыннан бер мәлгә сүзсез калды. Башындагы түбәтәе нилектәндер идәнгә шуып төште. Шуны алып кигәч кенә ул кунакларга җавабын бирде —Вәгаләйкемәссәлам!

Шунда ук урындыкка утырып дога кылды. Өч дус та иреннәрен кыймылдатып бит сыйпадылар.

Бабай татар кешесе булып чыкты, татарчага күчте. Аның исеме Тапир, Сингапурда кырык ике ел тора икән.

—Мин монда Кытайдан күчеп килдем,—дип сөйләп китте ул,—кытайлылар белән бергә. Ә туган җиремнән,Ырынбур ягыннан,мине бала чагымда ук алып киткәннәр. Бу хәл егерме тугызынчы елда булган. Минем әтием татар зыялысы, әнием дә заманының алдынгы карашлы кешесе баласы булган. Халык дошманы, дип яла яга башлагач, эзәрлекләүләрдән качып, чит илгә китә алганнар. Бер дә онытырлык түгел, гомер буе туган туфракка кайту, шунда җирләнү турында хыялландылар.

Без өч бала булганбыз, ләкин мин генә исән калганмын. Туган илемне хәтерләмим,Кытайда үстем. Шунда мөселман җәмгыятенең бер бик мөхтәрәм кешесенең кызын үземә хәләл җефет иттем. Илдә дә матур тордык, Аллага мең шөкер,балаларыбыз булды,әле дә исәннәр.

Зур сугыштан соңгы Кытайдагы болганулар безне тагын күчеп китәргә мәҗбүр итте. Ниһаять, монда тукталып калдык. Ул вакытта мин яшь идем, дәртле чак, шуңа авырлыклар безне куркытмады. Мин монда каучук агачы плантацияләрендә эшләдем,азрак хәлләнгәч,йорт сатыл алдым. Тормышыбыз.Ходайга мең шөкер, түгәрәкләнде. Инде оныкларым да бар. Алар минем яныма килеп йөриләр. Карчыгым күптән түгел генә вафат булды, урынын оҗмахтан әйләсен Туган якларга кайтасым килә,ләкин куркам. Әле ярый атам безне алып кител коткарыл калган. Әгәр дә шулай булмаса,нәселебез тамырдан корый иде бит..

Соңгы елларда Рәсәйдә иркенлек сизелгән кебек булса да. икенче яктан, сөенергә дә нигез юк кебек,миңа калса,бу алдавычрак хөррият Әле гәҗитләр укыштырам, Аллага шөкер, күзем ярыйсы гына күрә. Менә бу экраннан дөньяда нәрсәләр булганны күзәтәм,радиоалгычтан Казанны тотам Ләкин Казан ни өчендер көчлерәк станция куймый, бик начар ишетелә. Әле ярый «Азатлык» татарча сөйли. Видеокассеталарым да күп.

Минем аңлавымча, Россиядә хәлләр мөшкелрәк, хөкүмәт идарәне кулдан ычкындыра бара шикелле. Бездә эш хакын түли алмаган хуҗа бөлә, бөтен нәрсәсеннән буш кала. Сездә алай түгел: күптән банкрот булган хуҗалар дилбегәне кулларыннан ычкындырасылары килми. Рәсәйдә һәрдаим шулай булды: түрәләр халык алдында Һичкайчан җавап тотмадылар, ә киресенчә, көч белән гавам өстендә торып,аның исәбенә симерделәр

Таһир бабай,сөйләнә торгач,егетләрнең артык игътибар белән тыңламауларын сизде.

__Э-й-е-е! Сез әле яшьсез. Бу вакыйгалар сезгә турыдан-туры кагылмаганнар Ә сезнең ата-аналарыгыз инде эшнең кая таба барганын сизгәннәрдер. Сезнең өчен кызык булмаса да, ватандашларымны күргәч, күңелемдә җыелганнарны сөйләми булдыра алмадым. Кичерегез.балалар!

Әмма Таһир бабай,түзми,сүзне тагын сәясәткә борды

—Шунысы аяныч, Рәсәй хөкүмәте халык турында кайгыртуны бөтенләй үз җилкәсеннән төшереп бара. Аның бер генә уе—ничек итеп халыктан күбрәк салым җыю. Ә салым җыелмый. Ни өчен? Монда бер генә җавап булырга мөмкин: карга күзен карга чукымый Ягьни эре салым түләүчеләр күптән инде түрәләрне сатып алганнар. Ә алар түләргә тиешлесен гади халыктан арттырып-арттырып алачаклар. Җыелган акча хакимиятне армияне һәм полицияне туйдырырга гына җитәчәк. Бөтенләй урта гасырлардагы кебек... Шулай булгач, уйлагыз: элекке ханнар-патшалар белән хәзерге түрәләр арасында нинди аерма бар соң? Шундый сорау туа Рәсәй халкы моңа күпме түзеп торыр икән? Кимсетелүнең нинди дәрәҗәсенә җиткәч гавам баш күтәрер икән? Яңа Разиннар, Салаватлар һәм Пугачевлар килеп чыкмас микән?...

—Шунысы кызганыч!—дип дәвам итте тәмам кызып киткән карт.-Бу

хәлләрне китереп чыгарган кешеләр барыбер оттырмаслар, аларның инде чит ил банкларында күп миллионнары җыелгандыр. Ә илдән кача башласалар,чит мәмләкәтләрдә менә дигән сарайлары әзер торадыр...

Картның сүзләренә баштарак битараф булган кунаклар хәзер аны кызыксыныбрак тыңлый башлаганнар иде. Фәрит хәтта бәхәскә керә язды.

• Сез артык куертасыз шикелле,Таһир бабай,—диде ул.—Мин шәхсән айнык акыл җиңәчәгенә ышанам.
• Бирсен Хода! Бирсен Хода! Шулай гына булсын. Яшьләр киләчәккә һәрвакыт зур ышаныч белән карый. Өметегез корымасын! Йә, ярый! Мин сезне алҗыттым бугай. Менә чәй дә җитеште. Үзебезчә чәй эчү—минем өчен бәйрәм ул!

Чәйдән соң бабай кунакларына карап әйтеп салды:

—Оланнар, күреп торам, йөзегезгә олы мәшәкать билгесе чыккан. Зур эш белән йөрисез шикелле. Әйдә,сөйләп бирегез...

Фәрит ун минут эчендә бабайга бөтен серне ачып бирде: үзләренең кем икәнен,ни эшләп йөргәннәрен Һәм Таһир бабайдан нинди ярдәм көткәннәрен.

Акыллы карт бик озак уйга чумып утырды. Ниһаять,ул башын күтәрде дә: —Ай,авыр булачак ул баланы табуы-ы-ы! Әгәр дә инде Аллаһы Тәгалә ярдәме белән исән-имин булса,—диде.—Ә шулай да башыгызны түбән имәгез,иншалла, табылыр,Ходай ярдәм итәр...

—Менә нәрсә, балалар,—дип, аннары эшлекле тонга күчте,—иртәгә иртә белән монда килеп җитегез. Мин оныгымны чакырачакмын, Хәсәнне. Булышса, ул булышыр.

Хәсән

Иртәгесен сәгать тугызлар тирәсендә өч дус Хәсән белән сөйләшеп утыралар иде инде. Үзләреннән ике-өч яшькә генә олырак бу егетне җирле малайя кешесеннән аерып та булмас иде. Шул ук вакытта,татарча сөйләшә башласа, ул үзгәреп китә,күзләрендә шатлыклы чаткылар уйный башлый,үз-үзен тотышы да үзебезнең милләт кешесенә хас тыйнакка әверелә.

Хәсән башта егетләргә бераз гына үзе турында сөйләп алды:

—Көллияттә адвокатлыкка укыймын, әле ике курс тәмамладым. Дүрт тел беләм: туган телемне, малайя, кытай Һәм инглиз телләрен. Соңгылары монда өчесе дә бер хокукта йөри. Хәзер инде без иптәшләребез белән тагын Ауропаның бер-ике теленә ябышырга уйлыйбыз...

Кунак егетләр, сиздермичә генә бер-беренә карашып куйдылар: телләр үзләштерү җәхәтеннән алар Хәсәнгә җитә алмыйлар иде.

—Әлегә ял итәбез,—дип дәвам итте Хәсән.—Дусларым белән күңелле яшибез, төрле илләрдән килгән яшьләр белән очрашабыз. Яхтабыз бар. Әле тагын су асты көймәсе эшләдек.күрсәгез исегез китәр. Диңгезгә чыгабыз... Татар иптәшләрем генә юк. Бәлки сезнең белән дуслашып китәрбез...

Таһир бабай Хәсәнне туктатып, кунакларга сүз бирде. Фәрит тагын баштан ахырга кадәр Алсуның тарихын сөйләп бирде.

Хәсән шундук әйтеп салды:

—Фантастика! Афәрин, егетләр! Мактыйм! Бары тик шулай гына яшәргә кирәк. Шуннан дөньяда нигә яшәгәнеңә дә үкенмәскә мөмкин. Мин сезгә .әлбәттә, ярдәм итәчәкмен. Бүген үк иң якын дусларым белән сөйләшәм. Курыкмагыз, алар сатлык җан түгелләр. Сездә Алсуның фоторәсеме бардыр бит? Бирегез миңа. Хәзергә сау булыгыз,мин йөгердем. Иртәнгә кадәр!

Егетләр отельгә гаять канатланып кайттылар. Сүрелә башлаган өмет чаткылары аларның күңелендә яңадан кабынып, дөрләп яна башлаганнар иде. Ләкин алар бер-берсен артык сөенмәскә, төрле хәлләргә әзер тора белергә чакырдылар.

Икенче көнне Хәсән сүзен болай дип башлап китте:

—Сез инде Алсу өчен берсе дә акча таләп итмәде,дип әйткән идегез. Шуңа күрә, ул вариантны алып ташлыйбыз.

—Дөрес фикер,—диде Расих.

лк жилкэн______________________________________________________________________________

—Без иптәшләребез белән ике вариант бар, дип исәплибез: Алсуны йә берәр утрауга коллыкка алып киткәннәр,йә...

—Әйтеп бетер!

—Йә берәр шәһәргә фәхишә итеп тотар өчен урлаганнар. Әгәр шулай була калса,безнең алда чишә алмаслык мәсьәлә торган булыр иде. Ләкин без беренче вариантны яклыйбыз, чөнки моның өчен кечкенә генә булса да нигез дә бар. Эш шунда ки: утрауларда,ә бу тирәдә алар берничә йөз,төрле халык дөнья күрә. Шулар арасында җинаятьчел элементлар да бар. Менә шулар еш кына кешеләрне,бигрәк тә яшьләрне, урлап алып китеп, үзләренә эшләтәләр.

Үткән җәйне,нәкъ Алсу югалган вакытларда аңа охшаган кызны күрүче булган. Порт тирәсендә яшәүче бер кечкенә сукбай аны фоторәсем буенча таныды. Аның сүзе буенча,ике яшь кенә кеше кызны көчләп катерга утыртканнар. Теге мескен ярдәм сорап кычкырып та караган... Ләкин катер бик зур тизлектә ачык диңгезгә чыгып киткән.

Катерның төсе карасу-яшел.аскы өлеше кара. Исеме яки номеры юк. Әлбәттә инде,андый суднолар күптер,эзләргә кирәк,безнең бүтән чара юк. Шунысы да билгеле,юлбасарларның берсе аксый төшә икән.

Инде уйлыйк. Мондый катерда бик үк еракка китеп булмый,шторм вакытында алар бөтенләй диңгезгә чыкмый. Ә шулай да тугыз-ун сәгатьлек юлга чыгарга хәлләреннән килә, ә бу инде өч йөз-өч йөз илле миль дигән сүз. Ә андый ераклыкта йөзләгән утрау бар: Сингапур тирәсендә, Линга архипелагында һәм Анамбас утраулар төркемендә.

—Сингапур тирәсендәгеләрен исәпкә алмасак та була: аларны полиция тикшеребрәк тора,—дип дәвам итте Хәсән.—Линга архипелагы Индонезия биләмәләренә керә, шуңа күрә без анда тиз генә барып кысыла алмыйбыз. Ә менә Анамбас утрауларына мин игътибар итәр идем, чөнки алар бәхәсле җирләр,Һәм аларны берсе дә карамый. Өстәвенә, ул тирәләрдә энҗе-мәрҗән күп табыла. Урлап алып киткән кешеләрне тирән су төбенә чумып, энҗе алып чыгарга мәҗбүр итәләр. Ул эшне башкарырга өйрәтелгән кешеләр биш-алты елдан артыкка чыдамыйча күпләп кырылалар икән.

• Менә сезгә Анамбас утраулары картасы,—диде ахырда Хәсән.—Ә кич белән мин сезгә бернәрсә к үрсә тәм, исегез китәр

Хәсәннең сюрпризы—кечкенә генә су асты көймәсе булып чыкты. Бу болай булды: Хәсән кулындагы пультны диңгезгә таба каратып,күпсанлы кнопкаларның берсенә басты. Берничә секундтан соң ниндидер хайванның аркасы күренде. һәм ул яр буена килеп туктады. Өсте үтә күренмәле калфаксыман капкач белән ябылган,акула формасындарак итеп ясалган бу көймә чыннан да тере хайванны хәтерләтә иде.

• Без моны иптәшләрем белән ике елда төзеп бетердек,—диде горур тавыш белән Хәсән.—Тизлеге бик зур—кырык биш узеп. Моторы фотоэлементлар ярдәмендә кояш энергиясендә эшли. Хәтта су астында да Карагыз,корпусның өске өлеше тулысынча фотоэлементлардан тора. Караңгы вакытта электромотор аккумулятордан әйләнә. Ә аны шул ук фотоэлементлар тулыландырып тора. Бик зур тизлектә китәргә кирәк булса, өстәмә бензин моторы тора. Дөрес,бензин күп алып булмый,ләкин аның кирәге дә чыкмас, дип уйлыйм.

Иртәнге сәгать җиделәр тирәсендә өч дус Хәсән янына ашыктылар Көймәне әзерләгән,азык-төлек һәм башка кирәк-ярак хәстәрләгән хуҗа аларны көтә иде инде.

• Бу көймә түгел,бу—хыял,—диде Идрис үз урынына төшеп утыргач.—Аңа шундый исем бирәсе калган.

—«Виктория» дә бик әйбәт,—дип каршы төште Расих —Безгә нәкъ шул җиңү кирәк тә инде.

—Сез әле аның «уңганлыгын» алда күрерсез. Хәер, көймә әле зур сынау үтмәгән... Ләкин мин аңа ышанам,—дип,Хәсән рульне диңгезгә таба борды

Шулай итеп,сәяхәтнең хәлиткеч өлеше башланды

Башта алар Сингапур тирәсендәге эре һәм вак утраулардагы катерларны карап чыктылар. Моның өчен бер көн вакыт китте. Икенче көнне ачык диңгезгә чыгып, Анамбас утрауларына таба юл алдылар.

—Болай итәбез,—диде дилбегәне үз кулына алырга өлгергән Хәсән,—картада бөтен утраулар да төшерелгән. Без аларның Һәрберсен карап чыгыйк Һәм тикшерелгәннәрен билгеләп барыйк. Катерны кайда очратсак,шунда тукталырбыз да уйлашырбыз.

Анамбас утравына безнең эзтабарлар кичкә генә килеп җиттеләр. Төнне көймәдә үткәрделәр.

Иң беренче очраган утрау Гаобао исемле иде. Утрауда кеше күп яши иде ахрысы: өйләр, мал-туар күренә. Яр буйлары төрпе зурлыктагы көймәләр, джонкалар,катерлар Һәм яхталар белән капланган. Ләкин ватерлиниядән түбән ягы кара булган яшел катер күренми.

Ул көнне экипаж ундүрт утрауны тикшереп чыктыр уңыш икенче көнне генә килде: Минданао утравына килеп туктауга,яр буеннан кара аслы яшел катер кузгалып китте. Хәсән аның артыннан борылырга теләгән иде .Расихның: «Карагыз әле!»—дигән тавышы ишетелде: яр буенда тагын шундый ук бер катер дулкыннар өстендә чайкала иде.

—Нишлибез,егетләр?—дип сорады аптырый төшкән Хәсән.

—Болай итик!—диде Фәрит.—Мондагысы качмас, картада урынын гына билгеләп куябыз. Ә инде үзебез тегесенең артыннан куыйк.

—Дөрес!—дип җөпләде Хәсән һәм көймәне кирегә борды.

Күп тә үтмәде, катер белән көймә арасы якыная башлады. «Викторияянең өстен ябып,корпусны бераз суга батырдылар. Су өстенә үтә күренмәле калфак кына чыгып тора иде. Болай итмәгәндә,тегеләрнең куа килүчеләрне вакытыннан алда күреп алулары мөмкин.

Бер сәгатьләп баргач, алдагы катер зур гына утрауга килеп туктады. Бу—Китурам утравы иде. Катер яр буена тукталуга,аннан бер ир белән хатын төштеләр дә шәһәргә юнәлделәр. Безнең сәяхәтчеләр .нишләргә белмичә,көймәдә утырып калдылар. Хафалануларының тагын бер мәгънәсе бар: әлеге катер артыннан килгән чакта,күрше утрауда тагын да шундый ук бер судно күренде. Ул яр буена бәйләп куелган иде.

— Ничек сөйләшкән булсак,шулай дәвам итәбез,—диде Хәсән,—барысының да урыннарын билгелибез, һәм һәрберсен тикшерәбез. Бүтән чара юк.

Китурам тирәсендә кирәкле төстәге биш катер табылды. Аларның хуҗаларын ачыклау болай барды: икесе ярга чыгып (аның берсе,әлбәттә,Хәсән),әлеге катер тирәсендәрәк йөрештерәләр иде. Шунда очраган берәр кешедән катерның хуҗасы турында сораштыралар.Янәсе, алар аны сатып алырга тели.һәм нәкъ шундый судно аларга кирәк тә инде.

Дүрт катерның хуҗалары шикле кеше булып чыкмадылар. Алар тирә-юньдә билгеле,эшлекле кешеләр икән. Ә менә бишенче катерның хуҗасы хакында. Шул тирәдә ауларын төзәтеп маташкан бер кытай кешесе болай диде: «Катерын сатуын- сатмавын белмим. Сатса,бик яхшы булыр иде,чөнки көне-төне мотор шаулатып, балыкны качырып бетерә. Механизмнарын карамый,мае агып .бертуктаусыз яр буен пычрата. Әнә никадәрле май таплары йөзеп йөри,барысы да аныкы. Эшем кешесе түгел,бер ж^лкуар малай. Кайда яшәгәнен белмим,шунда,шәһәрдә инде...»

Эзтабарлар, бераз киңәшкәч, көймәнең хуҗасын яр буенда гына көтәргә булдылар. Кирәкле кеше,дөресрәге кешеләр, икенче көнне генә күренделәр. Ярга таба ике егет атлый,кулларында авыр чемоданнар. Аларның берсе азиат йөзле икәне күренеп тора,ә икенчесе европалыга охшаган. Хәсән кинәт Фәритнең кабыргасына төртте: азиат дигәне уң аягына аксый иде.

—Димәк!... Шулар булып чыга!—дип пышылдады Фәрит, дулкынланудан калтыраган тавыш белән.

Ул арада тегеләр тыныч кына катер янына килеп әйберләрен урнаштырдылар да,ашыкмый гына моторны кабызып,диңгезгә чыктылар Һәм көнчыгышка таба юнәлделәр. Катер ерагайгач, «Виктория» аның артыннан кузгалды.

—Болар кая барыр икән?—дип,Фәрит карта өстенә иелде.

• Ялгышмасам,—диде Расих,—Анамбас утрауларының иң ерактагы төркеменә баралар. Карагыз әле,анда унлап утрау бар. Кайберләрендә бөтенләй кеше дә яшәми,һәрхәлдә,картада бу турыда бер мәгълүмат та юк.

«Виктория» белән катерның арасы якыная барды.

—Хәсән!—диде Фәрит,—аларга бик якынайма.

—Ни өчен!—дип аптырады Идрис.—Безгә хәзер аларны «алырга» кирәк.

—Барып чыкмас,—диде Хәсән.—Сез аларның коралларына игътибар иттегезме? Икесенең дә пистолетлары бар, хәтта эре калибрлы. Аннан соң, аларны алу әле Алсуны коткару дигән сүз түгел.

—Соң син нәрсә тәкъдим итәсең?

• Әпегә күзәтик кенә. Түземле булыйк. Сабыр төбе сары алтын, ди бит минем бабам. Күренмәс өчен,көймәне төпкәрәк батырырга кирәк безгә.

Ике сәгатьтән күбрәк баргач,алда утрау күренде.

• Егетләр,бу утрауның исеме дә юк бит картада!—дип кычкырып җибәрде Расих.

—Бу чагыштырмача яңа утрау. Вулканнан калган. Күрәсезме,үсемлеккә дә бик фәкыйрь. Нинди дә булса хуҗалык алып бару өчен яраксыз икәне күренеп тора.

Теге катер текә яр кырына килеп җитте дә кинәт күздән югалды. Фәрит Хәсәнгә биноклен тоттырды да:

• Катер юкка чыкты!—дип белдерде.
• Ничек инде юкка чыкты?—дип сорады Идрис.
• Шайтан белсен!

—Туктый төшик!—диде Хәсән.—Юкса,аучылардан ауланучыларга әйләнүебез бар. Хәтта,тирәнгәрәк тә төшәргә кирәк әле.

Ярга чаклы әле байтак булса да,«Виктория» перископ тирәнлегенә төште һәм әкрен генә хәрәкәтен дәвам итте. Биек ярга бер кабельтов чамасы калгач, перископтан карап барган Фәрит:

—Егетләр! Нәрсәдер күрәм,—диде.—Минемчә, кыяның ерыгы бар, өстән карасаң,тарлавык булыр иде. Катер шунда кереп югалды бугай. Ә болай көймә- фәлән туктарлык урын бөтенләй юк,кыя,стена сыман,суга кадәр төшкән. Инде аңлашылды: бу—тарлавык. Нишлибез?

—Керәбез тарлавыкка!—дип беравыздан кычкырдылар Идрис белән Расих.

• Юк, дус лар!—дип, Хәсән тагын иптәшләрен салкын кан белән эш итәргә өндәде.—Мин ерактан гына күзәтергә тәкъдим итәм хәзергә.

«Виктория» кире дингезгәрәк чыкты да.уңайлырак позиция саилап.якорь төшерде Шушы урында иртәнгә кадәр көтәргә туры килде аларга. Диңгезнең тынычлыгы дусларны бик сөендерде,ә бүтән кыенлыкларга алар инде күнеккән иде

Иртән көн туып кына килгән вакытта кизүдә утыручы Идрис иптәшләрен уятты: —Карагыз әле!

Иптәшләре перископтан утрауга таба күз салдылар: өч катер, тарлавыктан чыгып, төньяк юнәлешенә борылалар иде. Иң мөһиме—судноларның берсе егетләргә таныш: карасу-яшел төстәге номерсыз катер иде бу. Өч катерда барысы унбишләп кеше урнашкан,аларның кайберсе кораллы иде.

Катерлар зур гына тизлектә төньякка омтылдылар. Бераз көткәч, эзәрлекләүчеләр дә алар артыннан кузгалдылар,араны бинокль аша күрерлек кенә итеп тоттылар.

• Фәрит!—диде рульне иптәшенә биргән Хәсән.—Якынрак килсәк тә була. Без бит калфак астында. Ә ул дулкыннар арасыннан бөтенләй күренми диярлек.

Дүрт сәгатьләп дингез телгәннән соң кәрван,кинәт кенә курсны үзгәртеп,җитмеш градугка төны»к-көнбатышка борылды да шул ук тизлектә хәрәкәтне дәвам итте. Хәсән шундук картага карап: «Сиам култыгына борылдык. Бик кызык!»—дип куйды.

Яңа курс белән озак кына баргач, катерлар капыл гына туктадылар да нәрсәдер көтә башладылар. Аларга кадәр ике кабельтов калгач, «Виктория» дә тукталды һәм бинокль эшкә җигелде. Көтмәгәндә Фәритнең күзләре уңгарак төштеләр, һәм ул кычкырып ук җибәрде: катерларга таба көнчыгыш ягыннан ниндидер бер зур лайнер килә иде.