ГОМЕР КИЧЕНДӘ

Наратлыкта һава сулап йөргәч, кичке ашка дип төп корпуска кайтып кергән Хәмдүнә карчык, ачык ишектән директор бүлмәсенә күзе төшкәч, эсселе-суыклы булып китте. Анын каны качкан юка иреннәре: -Кәбисә ел могҗизасымы соң бу әллә?—дип пышылдадылар.—Фәррах лабаса!»

Аның тамагын кайнар сулыш каплады, аякларының хәле китте. Ул тиз- тиз коридорның урам як тәрәзәләре буендагы диванга барып утырды. Тын алуы читенләште. Тамырлары шәмәхәләнеп бүрткән сул кулының бармак очлары белән гәрәбә муенсасын кыймылдаткалап куйды. Әйтерсең лә сулышын шул буып тора иде.

Чакырткан булгандыр, күрәсең—шәфкать туташы белән кастелянша директор бүлмәсенә үттеләр

—Менә шулай, иптәш Әсфәндияров. Әйбәтләп урнашыгыз, аннары кичке ашка рәхим итегез. Зур гаиләбез белән сезне шунда таныштырырмын Сез, иптәшләр, Фәррах Шиһаповичка урын-җирен, кирәк-яракларын җайлагыз

Картлар йорты башлыгы сүзен шулай түгәрәкләде. Хәзер һәммәсенең кабинеттан чыгасыларын чамалаган Хәмдүнә үз-үзен сикереп торырга мәҗбүр итте һәм. әллә кайсы буыны чатнап куюга карамастан, ашыгып үз бүлмәсенә юнәлде, ләкин кереп китмәле. Шәфкать туташына һәм урын -җир, кием-салымнар белән эш итүче ханымга ияреп чыккан Фәррахны чипәнрәк күзәтеп калды. Тегеләр, өчәүләшеп, бинамын apiw башына киттеләр

—Бетеренгән икән Фәррах та. бик бетеренгән.—дип куйды Хәмдүнә — Кайда ул теге чактагы солтанатлы кыяфәт, киң җилкәләр! Кайда ул идән сайгакларын сыгардай гайрәт белән атлаулар! Чәчләре нинди иде' Баш гүбәсс, әнә, ындыр табагыдай такырайган. Чигә чәчләре дә сирәгәеп калган һәм гомер карыннан ап-ак булган. Тулы каратут йөзе суырылып, төз борыны сузайган. Зур күзләре эчкә баткан Күрүе дә чамалы бугай. Колгасар кешеләрнең байтагына хас булганча, яшьлегендә дә азрак бөкрәеп йөри иде, хәзер бөкре дигәне күзгә күренеп арткан

—Июньдә җитмеш өчен тутырды шул инде,—диде Хәмдүнә — Җитмеш өчен. Ни гомердән сон найлардан җил ташлады икән үзен? Суга төшкән кебек юкка чыккан иде бит. Әй. язмыш! Әй. күрәчәкләр!..

Тилемсә кеше сыман ишек бавына ябышып торып булмый иде. Хәмдүнә бүлмәгә керде. Шулчак аны әйтеп анлаткысыз халәт биләп алды. Жаны тынгысыпанды. күнеле тулды, бер өшеде, бер кызышты Йөрәге чыгым­чылап типте. Аркасына тир бәреп чыккан кебек булды, башы әйләнгәндәй тоелды. Ул. гайре табигый талчыгу сизеп, урынга ятты. Кичке ашка кермәскә ниятләде. Әмма белә иде, медсестра килеп житәчәк. кәефен сорашачак. Ана ни дип әйтер? «Бүген кабул иткән кешегезгә күренәсем килми. Ул бит...»— диярме? Бүген күренмәсә дә, барыбер күренергә туры киләчәк ич инде Бер йортта бергә яшәргә насыйп булгач, очрашмыйча ни хәл итәсен ди⁹!

Аннары ул икенче төрле уйлап бакты. Торыр, юынып-таранып алыр, кешелеккә дигән киемнәрен кияр дә ашханәгә горур гына барып утырыр. Директор һәммәсен Фәррах белән таныштыргач, ул да барып күрешер.. Юк. болай булмый. Булмый! Алай итсә. Фәррахны да кинәт читен хәлгә калдырыр, үзенен дә нишләп бетәсен каян белә⁹! Йә хәзер үк бүлмәсенә кереп күрешергә кирәк, йә инде иртәгә иртүк очратырга...

Бер исәпләгәндә. Фәррахнын бу йортка килеп урнашуы—анын бәгырь җәрәхәтенә учлап тоз сибү. Икенче уйлаганда. Казанга кайтып төпләнүе, ничектер, аның бәхетенә дәдер сыман. Бер мизгелдә башын әллә кайларга алып чыгып китәрдәй булып җилкенде ул (белә инде югыйсә: бу яшьтә, бу хәлдә беркая да китә алмаячак!), икенче минутта, гомере соңында үзенә арка таянычы табар сыман, әллә ниләр өметләнеп алды..

Ярты сәгать эчендә бик күпне уеннан кичерде Хәмдүнә. Башы катты Чигә тамырлары шулкадәр көчле типте, гүя анда кемнәрдер бәләкәй чүкечләр белән өзлексез сугып торалар иде Азак килеп, ул катгый карар кабул итте: мондагы барлык кешене шаккатырып, ашханәдә күрешкәнче, үзе генә чакта кереп сүз башларга!

Өс-башын алыштыргач. Хәмдүнә теге хатыннарның Фәррах яшәячәк бүлмәдән чыгуларын көтте. Алар анда бик озак тордылар кебек тоелды, бик озак... Медсестра белән кастелянша икенче катка менеп киткәч. Хәмдүнә уникенче бүлмә ишеген килеп шакыды. Фәррах русчалап җавап бирде:

—Войдите!

Ишектә биек бусага да юк-югын, тик карчыкка аяк күтәреп атлаула­ры бик авыр булды. Исәнләшергә кирәк иле. ләкин игәүгә әйләнгән теле анкавына беректеме сон әллә? Көч-хәл белән әйтте, ниһаять:

—Исәнме, Фәррах!—диде, —Картаймышлы көнебездә менә кайда очрашырга язган икән безгә...

Анын тамагына кайнар яшь тыгылды.

Фәррах сын булып катты да калды. Ул өнсез иде. Аннары, иңнәренә еллар өйгән йөкне дәррәү читкә ыргытырга теләп һәм ниндидер ярсу көчкә буйсынып. Хәмдүнәне кочагына алырга ниятләде шикелле, тик миендә кисәгүле яшен чаткысы кабынып сүнде: «Нишлисен⁹» Газаплы вак адымнар белән ул күктән төшкәндәй бүлмәсенә килеп кергән карчык каршысына атлады.

—Хәмдүнә! Синме бу, күземә генә күренәсеңме⁹

Картнын тавышы да, куллары да калтырый иде Шулай да ул кушучлап күрешергә үрелде, билдән бөгелеп, башын түбән иде. Аның күзләреннән тәгәрәгән яшь бөртекләре Хәмдүнәнен кулларына тамды. Карчыкнын кулларын үз учларында тотканда, картнын җанын алыштырып куйдылар

ГОМЕР КИЧЕНДӘ__________________

диярссн. Фәррах үзен кечкенә бүлмәдә итеп түгел, даладан да кин иркен­лектә сыман сизде. Әйтерсен ул жәйге сәхрәдә гүя чәчәкләрнен жилдә чайкалу тавышын, бөжәкләрнен үзара серләшү авазларын ишетә, мен төрле үләннәрнен тәмле исен йотлыгып исни, бихисап төсләрне күңеленә сеңдерә иде. Кабатланмас авазлар, бер-берсеннән көчлерәк хуш исләр, чәчәкләрнен күз явынны алырлык төсләре һәммәсе бергә кушылып, анын яшәү бөтенлеген тәшкил итә кебек һәм боларнын барысын да чүгеп, кечерәеп калган карчык белән күрешү китерде..

Хәмдүнә белән Фәррахның кайчандыр ирле-хатынлы булганнары, картнын туган якны жирсеп. Казанга Казахстаннан кайтуы интернатта гомер итүчеләрнең һәммәсенә тиз арада мәгълүм булды. Шуннан сон Хәмдүнә белән Фәррах арасындагы мөнәсәбәтләргә берәү дә—картлар да. интернат персоналы да—гаҗәпләнми башлады. Карт белән карчык исә. гомерләре агышындагы сикәлтәләрне һәм базларны бөтенләй оныткан кебек, татлы-ләззәтле. назга-нәзакәткә уралган сөешүләре кире кайткандай, пар күгәрченнәрдәй гөрләшәләр иде Тик аларнын ниләр сөйләшүен, нигә үкенүләрен, нәрсәгә шөкрана кылуларын берәү дә чамалый алмады. Әмма картларның татулыгы, бер-берсенә ихтирамы сокланып туя алмаслык иде.

Ләкин... тормышта шатлык белән кайгы, юаныч-сөенсч белән сагыш- көеиеч җитәкләшеп йөрүчән була.

Интернатка килгәндә. Фәррах абзыйнын кәефе ару гына иде кебек. Уена да китермәгәндә Хәмдүнәссн очрату чамасыз тетрәндердеме, әллә күптәннән тула килгән чуанның тишелүе булдымы, монда яши башлавына ике атна тулып узды дигәндә, август уртасында. Фәррахны каты сырхау бөгеп салды. Больницага урнаштырмыйча булдыра алмадылар Хәмдүнә тәүлекнен күп өлешен аның янында уздыручан булып китте

Сентябрь кергәч, картнын хәле катлауланды. Ул бавырындагы яман шеш интектерүенә тәкать итә алмый башлады. Врачлар операция ясатырга инде кичеккәнлеген аның үзенә аермачык әйтмәделәр һәм биниһая әрнүләрен басар очен әлсдән-әле укол кадый торырга мәҗбүр булдылар

Төннәр озая бара иде. Фәррах йокыга талган минутларда. Хәмдүнә. анын көннән-көн сулучы йөзенә карап, еракта калган коннәрнен хәтерне тырнап канаткан, җанга суелып кергән вакыйгаларын фикер иләгеннән уздырды

...Алар мең тугыз йөз кырыгынчы елнын башында өйләнештеләр Сугышка кадәрге чамадан чыгып фикерләгәндә, никахлары шактый олы­гайгач булды. Хәмдүнә егерме өченче яше белән бара. Фәррах анардан ике яшь тирәсе өлкән иде.

Техникум тәмамлап килгән агроном кыз белән ветфельдшер егет (ул ветеринария техникумын балалар йортында тәрбияләнгәннән сон тәмам­лаган иде) читтән килгән булсалар да. Таңчулпан авылында аларны үз итеп өлгергәннәр иде. кызыл туйны гөрләтеп уздырдылар Яшьләр тәрәзәләрен кадаклап. Донбасс якларына киткән берәүнең йортында кон итә башладылар. Дәһшәтле елның язында Хәмдүнә белән Фәррахның мәхәббәт җимеше—Сөмбел дөньяга килде. Фәррах Бөек Ватан сул ышына чыгып киткәндә, кызчык яшь ярымлык булып килә иде

Илгә-көнгә кан-яшь. үлем, кара кайгы, хәрабәләр, бихисап газаплар алып килгән сугыш Таңчулпан авылын да яргы ел дигәндә ир-атсыз калдырды Хуҗалык йөген, михнәт арбасын карт-коры белән бала-чага төпкә җигелеп тартты. Кырык икенче елнын язында агроном Хәмдүнә I атинаны - Кызыл Таңчулпан* колхозының рәисе итеп сайладылар. Теләмәгән иде. бер генә