БОЛГАР-ТАТАР ЧЫГЫШЛЫ 500 РУС ФАМИЛИЯСЕ

ЗАГОСКИННАР. XVI йөздән дворяннар Рәсми шәжәрәләре нигезендә. Загоскиннар
нәселе Алтын Урдада яшәгән Захар Загоскодан башлана (БК II. 243). Заг оскиннарнын
РБСдаг ы (VII, 152) биографиясендә «Загоскиннар чукынг анда Александр Анбулатович исеме
алг ан, 1472 елда Алтын Урдадан Иван Шкә китүче Шевкан Загордан башлана һәм ана Пенза
г убернасындаг ы Рамзай авылы бирелә*, диелгән. С. Веселовский (1969. 40). бернинди дәлил
китермәсә дә. әйтелгәннәрне легенда г ына дип саный. Чыг ышлары төрки -мөселман
кушаматлары белән бәйле исем-фамилияләр (Захар— Загор— Загир «җиңүче». Шевкан— Шевкат
«көчле»— Гафуров 1987. 146. 209-210) Загоскиннарнын төркиләрдән чыкканлыклары
турындаг ы фикерне көчәйтә генә. Соңыннан нәселләреннән чыг учылар арасында г алимнәр,
язучылар, сәяхәтчеләр мәг ълүм.
ЗЛОБИННАР. Рәсми шәҗәрәләрендә. Злобиннар Олы Урдадан Бөек кенәз Василий
Дмитриевичка күченгән Минчак Касаев (Касаевич) улы Злобадан башлана, диелә (ОГДР V.
33; БК II. № 458). Әг әр бу шулай икән. Злобиннар Давыдоатар. Оринкиннар, Уваровлар (к.)
белән туг андаш булып чыг алар С. Б Веселовский (1969. 458) үзенен элегрәк язылг ан бер
хезмәтендә Иван Иванович Злобанын инде XV йөзнен икенче яртысында ук г аскәр башы
булуын күрсәтеп тә. Злобиннарнын төрки- урда чыг ышына шик белдерә. Соңрак язылг ан
икенче бер хезмәтендә ул (1974. 123) Злобиннарнын төрки исемнәрне (Карандей. Курбат)
атап, аларнын төрки булуын шик астына куймый Н. А. Баскаков ( 1979.96-97) Злобиннарны
төркиләрдән чыккан дип исәпләмәсә дә. Злобиннар нәселендәге төрки -г арәп исемнәренең
бөтенесенең дә диярлек этимологиясен бирә: Минчак исеменең төркиләрдәге мунчак
«кыйммәтле таш, муенса» сүзеннән ясалг анлыг ын әйтә. Бу исемнең килеп чыг ышын икенче
төрле дә аңлатырга мөмкин; минчак—кыпчак-башкорт берләшмәләренең мин кабиләсе
кешесе. Н. А. Баскаков ( 1979. 97) «Касай»ны (Косай) ирләр исеме булып, «коус ай»дан (яг ъни
«бөгелг ән ярымай») ясалуын әйтә. Карандеевлар фамилиясен тикшергәндә дә ул ( 1979. 149,
251) Карандей исеменең төрки-татар карынлы «зур корсаклы», ә Курбат исеменең
төрки-г арәп карават «кыска буйлы» сүзләреннән ясалуын күрсәтә. Злобиннар фамилиясен
йөрткән язучылар, г алимнәр, төзүчеләр һ.б. барлыг ы билгеле ( РБС VII. 411-417).
Дәвамы. Башы 5. 6. 8, 9 саннарда.
ИЗМАЙЛОВЛАР. XV-XVI йөхтәрдә үк танылг ан боярлар һәм дворяннар булалар Бөек кенәз
Ольг Игоревич Рязанскийга (ОГДРII, 34) 1427-56 елларда хезмәт иткән кенәз Солохмирнын
(Солых Әмир) туг аны Шайнын (Н А. Баскаков фикеренчә. шейхнын) оныг ы Измаилдан
(Исмәг ыйльдән). Шабан Исмагил Рязань кенәхтәре даирәсендә лачынчылар башлыг ы булг ан
(Зимин 1980, 267).
«Инка» кушаматлы Иван Иванович Измайлов 1494 елда Рязань кенәзләренен г аскәр башы
булып торган. Анын ул вакытта яшәгән туг аннарыннан Кул аш, Харамза исемнәре дә телгә алына
(Веселовский 1974, 127). XVII йөзнен урталарында һәм икенче яртысында Измайловлар (Андрей
Петрович. Артемий Васильевич) инде Мәскәү окольничиилары һәм воеводалары буларак искә
алыналар Аларнын Мәскәү янында Измайлове авылы була, сонрак аны патша г аиләсе шәһәр
читендә тору өчен сатып ала (РБС VIII, 65-66). Элеккег е Измайловлар белән бәйле Измаил.
Солых Әмир, Шабан, Кудаш, Хәрәмзә исемнәре—төрки чыг ышлылар (Баскаков 1979. 93;
Гафуров 1987, 87, 153). Сонрак Измайловлар г аиләсеннән дәүләт эшлеклеләре, г алимнәр,
язучылар, хәрбиләр чыккан (РБС VIII, 65-68; ЭС 1987. 479).
КАРАМЗИННАР. Рәсми шәжәрәләрендә Кара Морза исемле татар кенәзе белән бәйле
булуы әйтелә (ОГДР V, 62; РБС VIII, 500) XVI йөзлә анын базалары инде Карамзин фамилиясен
йөрткәннәр, мәсәлән, Кострома янында 1534 елда Василий Карпович Карамзинның. 1600 елда
Нижегород өязендә Федор Карамзинның яшәг әнлеге билгеле (Веселовский 1974, 134) 1606
елда биләмәләр бирелг ән, яг ъни дворянлыкка күчерелг әннәр. Карамза—Караморза сүзенен
этимологиясе шактый ачык: Кара һәм морза—мирза «кенәз» (Баскаков 1979. 178; Гафуров
1987. 166) Нәселләреннән мәшһүр язучы, шаг ыйрь һәм тарихчы Карамзин Н М чыккан
КЕЛДЫШЛАР. Фамилия Польша һәм Литвадаг ы поляклашкан һәм руслашкан татарларг а
хас. Нигезендә төрки келдыш—килдыш сүзе ята, яг ъни «динсезнсн өенә килгән кеше*
(Баскаков 1979, 110-111) Ләкин XVI йөз уртасында Русь яг ына чыг ып, йомышлы булып киткән
казандылар арасында Келдышлар булг андыр Шуларнын берсе 1563 елда Кырымг а илче булып
киткән һәм 1564 елда Канев районында үтерелгән йомышлы татарлар башлыг ы Келдыш
Дәүләг аров дигән кеше булг ан (ПСРЛ 29, 335. 337).
КОЗЛОВЛАР. Уллары XVI йөздә Карачура, Шадра. Салтык (Веселовский 1474. 147) дигән
төрки исемнәр йөрткән Игнатий Григорьевич Коэел-Бикләмишевтан 1573 елдан дворяннар
(ОГДР III, 73). Козловлар «козел» дигән саф рус сүзеннән булырг а мөмкин, әмма Н А Баскаков
(1979. 131) төрки-ног ай козыли кой -өч яшьлек сарык* ясалу мөмкинлег ен дә инкарь итми
КОЛОНТАЙ. 1343 елда Алтын Урдадан рус хезмәтенә күченгән Калантайдан (Веселовский
1974. 150).
КОРСАКОВЛАР. Нәсел башлары XIV— XV йөхтәрдә Урдадан Литваг а күченгән Корсактан (В .
Д. 1986. 136) XVI йөздә Литваны н Мәскәүгө илчеләре Барколат Корсак һәм Семен Ждан улы
Корсаков билгеле (ПСРЛ 29.350) XVII йокы Литвадан русларг а хезметкә Венцсслав Жег мунтович
Корсак г а куча (ОГДР I. 83). Ана нагша Фслор Алексеевич указы белән 1677 елдан Риме
кий-Корсаков исеме белән йори башларг а кушыла (баскаков 1979. 72) Фамгсшя торки корсак
.дала аг ы. сүленнән (Баскаков 1979, 73) Сонрак-танылг ан композитор, г алимнәр, хәрбиләр
Дмшмы килесе саннарда