БЕЗ—КҮП, БЕЗ—БЕРДӘМ!

(БӨТЕНДӨНЬЯ ТАТАР КОНГРЕССЫНЫҢ IV КОРЫЛТАЕНДА ЯСАЛГАН ЧЫГЫШЫ)
Хөрмәтле делегатлар! Газиз милләттәшләр!
15 ел элек дөнья татарларынын I съездын уздыру турында Указга кул куйганда, дөресен әйтим, милләтебезнең хәрәкәте шундый зур колач алса иле. дип чын күне- лемнән теләгән илем Чираттагы съездга дөньяга сибелгән татарнын меңнән артык вәкиле җыелган икән, димәк, беренче адымнардан ук юлыбыз дөрес сайланган Хәзер инде Бөтендөнья татар конгрессын халкыбыз тарихында ин унышлы проектларның берсе дип бәяләргә мөмкин Бу чынбарлыкта шулай Ин куанычлысы—без бүген бер гаилә кебек кая карама—таныш йөзләр күрәсен Безнең барыбызны да тарихи Ватаныбыз Татарстанда, анын мәркәзе—мснье.ллык Казанда җыелуыбыз белән чын күнслдән котлыйм
Әгәр дә без элеккеге елларда, нигездә, татар телен һәм мәдәниятен саклау турында сүз алып барсак, бүген инде XXI гасыр шартларында халкыбызның узаны үсү таләпләренә жлвап бирерлек сәясәт алып бару турында планнар корабыз Бөтендөнья татар конгрессы, анын башкарма комитеты үэләреиен унышлы эшчөнлеге нәтиҗәсендә тиешле абруй казанды Бүген азар белән Россия Федерациясе субъектлары да. чит илләр дә санлашырга мәҗбүр Әлбәттә, мона Татарстан Республикасының социаль икътисади үсешендәге күтәрелеш тә. дөнья ның төрле почмакларында татарларның мәдәни үзәкләрен торгызу ла зур Йогынты ясады Татарстан тагар халкына таянган шикелле, милләтебез дә республикабызга омет баглый Асылда, бу безнең ныклы һәм ин ышанычлы нигез ташыбыз
Безнен тарихыбыз искиткеч бай. мондый тарих белән теләсә нинди милләт горурланыр иде һәм без горурланабыз ла Бу галәмдә татарлар һәрвакыт иҗтиһат изү вазыйфасын үтәп килгән Үзегез беләсез, заманында күп кенә китапларда һәм хәтта кайбер дәреслекләрдә лә татарларны, татар-монголларны җимерүчеләр дип яздылар Сонгы елларда еш кына бу мәсьәләгә кагылышлы фәнни хезмәтләр яна карашлар барлыкка килә Алар арасында Лев Гумилев дәвамчылары булган урыс галимнәренең хезмәтләре игътибарга лаек Вакытлар узу белән карашлар үзгәрә Россия дәреслекләре дә әкренләп якадан языла Без бу юнәтештәге эшебезне алга габа да дәвам итәргә тиешбез Тарихнын бәхәссез дәлилләре безнен якта Иртәме- соңмы. татарлар турында тарихи дөреслек җиңеп чыгачак Мона бернинди шигебез юк.
Әйтик. Чынгызхан да. Батый хан да. беренче чиратта, дәүләтчелекне үзгәртеп коручылар булган Әлбәттә, урта гасырларда һәрвакыт һәм һәркайлл сугыш барган, әмма безнен ата бабаларыбыз бер халыкны да туган теленнән, мәдәниятеннән, диненнән мәхрүм итмәгән, алар һәрбер халыкка үз икътисадларын үстерергә тулы мөмкинлек биргән Алтын Урда булмаса. Россия дәүләтчелеге дә. бәлкем, алай тиз барлыкка килмәс иде. Евразия дә бөтенләй башкача оешыр иле Көнбагышны Көнчыгыш белән бәйләү татарларның тарихи миссиясенә әйләнгән Бу вазыйфа бүгенгәчә актуаль булып кала Алтын Урла төрле халыклар тормышына бөтен Европа һәм Азия үзләштергән хәрби сәнгатьне генә түгел, финанс, салым системаларын, элемтә ысулларым да керткән
Совет заманында кайбер татарлар урыс, үзбәк, казакъ булып язылды. Мин моны гаепләү күзлегеннән әйтмим Киресенчә, без, бернигә карамастан, һәрвакыт җаныбыз, тәнебез белән татар булдык һәм татар булып калачакбыз. Язмышларыбыз төрле-төрле безнең. Шул сәбәпле кемдер татарча сөйләшә белми, кемдер керәшен, кемдер мөселман. Беләсез, Польша-Литва татарлары да бар, алар да бик үзенчәлекле. Әмма без—бердәм халык, чөнки без милли рухыбызны саклап калдык. Ик мөһиме шул. Бу—безнең рухи байлыгыбыз.
Безгә, болгарлар яки татарлар, мөселманнар яки тәңречеләр дигән шикле сүз куертуларны туктатырга вакыт Болгарлар һәм татарлар XIII гасырда сугышкан, әмма аларның тамырлары уртак булган. Болгарлар—көнбатыш һуннар, ә татарлар— көнчыгыш һуннар Асылда, алар бер культура кешеләре һәм уртак телдә сөйләшкән.
Россия Федерациясендә халык исәбен алу вакытында татарларны бүлгәләргә теләүчеләр дә аз булмады. Әмма барып чыкмады. Без мона юл куймадык. Бу алга таба да Бөтендөнья татар конгрессы эшчәнлегенен мөһим юнәлеше булып калырга тиеш.
Туганнар! Кем кайда гына яшәмәсен, бу мәсьәләнең уңай чишелеше турыдан- туры безнең һәрберебезнен үз милләтен яратуыннан гына тора Тиздән, киләсе елларнын берсендә халык исәбен алунын чираггагысы уздырылачак. Шуна күрә бу фикерне ассызыклап әйтүне мөһим дип саныйм.
Безнең халык төрле илләрдә яши һәм бар җирдә дә тотрыклылыкка омтыла, дустанә мөнәсәбәтләр кора белә Кайбер татарлар Польша-Литва чикләрен саклаган, кайберәүләр Россиядә генә түгел, Төркиядә һәм башка чит илләрдә сәясәтне, тел үсешен, икътисадны үзгәртеп корган.
Безнен ата-бабаларыбызның тормышы җинел булмаган, әмма алар лаеклы яшәгән. Бүген исә тормышыбызны югарырак дәрәҗәгә күтәрү һичшиксез зарур, тарихны истән чыгармаска кирәк, аннан башка киләчәк була алмый. Татарстан Фәннәр академиясе бу юнәлештә эшләп килә. Шул ук вакытта республикадан читтә яшәгән татарлар турында күбрәк язарга кирәк, дип уйлыйм. Себер. Польша татарлары яки Кытайда яшәүче татарлар турында китаплар бар. Әмма татарлар күп җирләрдә һәм еш кына таралып яшиләр. Сан ягыннан күпме булуларына карамастан, алар барысы да безгә кадерле. Барысы турында да язарга кирәк, мөмкинлекләр дә, авторлар да табарга кирәк. Бу эшкә эшкуарлар да үз өлешләрен кертергә тиеш, дип саныйм, чөнки бу безнен уртак бурычыбыз.
2007 елда Россия Федерациясе һәм Татарстан Республикасы дәүләт органнары арасында вәкаләтләр бүлешү турында яна Шартнамә гамәлгә керде. Бу уңайдан республиканың сәяси тормышында яңа чор башланды. 1994 елнын 15 февралендә кабул ителгән Шартнамә үзенен тарихи ролен үтәде. Ул республикадагы икътисади реформаларга, милекнең, эчке сәясәтнең һәм тышкы элемтәләрнең мөстәкыйльлегенә нигез салды. Анын күп кенә кагыйдәләре Татарстанның закон актларына әйләнде һәм илдә федератив мөнәсәбәтләрне үстерүгә аерым өлеш кертте. Нәтиҗәдә, халкыбызның, республиканың дәрәҗәсе тагын да күтәрелде.
Быел федераль закон көченә кергән Шартнамә яна мөмкинлекләр ача. Ул Та-тарстан Конституциясен дәүләтчелегебез нигезләренең берсе итеп танып, республиканың гамәлдәге статусын беркетеп куйды. Бу исә республиканың статусы, Татарстанның Төп Законының 1 нче маддәсе буенча, референдум үткәрү нәтиҗәсендә генә үзгәртелә ала, дигән сүз. Шартнамәнең мөһим пунктларыннан берсе—тел мәсьәләләрен җайга салу, атап әйткәндә, ул Татарстан Президенты Вазыйфасына дәгъва итүче кандидат республикадагы ике дәүләт телен дә белергә тиеш дигән таләпне раслады. Шартнамәдә республиканың халыкара элемтәләре дәрәҗәсе, милләттәшләр белән эшләү зарурлыгы, Татарстан паспортының үзенчәлекләре беркетелгән, икътисад, мәдәният һәм башка өлкәләрдә төп юнәлешләр билгеләнгән. Әйткәнемчә, бу Шартнамә федераль закон белән расланды, шуңа күрә Россиядә, республикада бөтен дәүләт органнары, шул исәптән суд органнары да анын белән исәпләшергә бурычлы.
Пользуясь елучаем. хотел бы особо отметить и поблагодарнть Президента Российской Федерации Владимира Владимировича Путина за понимание и
поддсржку в принятии федеральной Программы соииально-экономического развития Республики Татарстан на 2001—2006 голы, которая стала основой нынсшнего успешного развития республики. за личное руководство госуларственной комиссисй по полготовке и провелению юбилейных торжеств 1000-летия горола Казан и. а также за политическую волю в угвержлении Фелеральным Собранием нового Договора о разграничении палномочии межлу органами госуларственной власти Республики Татарстан и Российской Федераиии
Важнмм событисм текушего года стало проведенис съеэда наролов Татарстана. который принял решение о еоздании Ассамблеи наролов республики. Думаю. что ис йол ком конгресса татар будет тесно сотрудничатъ с зтои важиои структурой В послелние голы наблюдаетея ошутимыЙ росг самосозиания русского и лругих наролов страны '^гот сложиый проиесс часто прохолнт батезненно. вызывая иногла и открмтые напионалистичсские стычки Наша с вами залача—слелать всс возможнос. чтобы лаже самые сложные противоречия разрешались мирнмм пугем Напиональное образование у татар имест глубокие тралипии н играет важную роль в формировании их наииональной илснтичности. Поэтому с тревогой было вегречено татарской обшествснностью и органами госуларственной власти ряла субъектов решение фелеральных парламентариен об изъятин национально- регионального компонента из систсмы образовательных стандартов Государственным Советом Республики Татарстан и мною напраатено обращение Прсзиленгу страны о нелопустимости такого подхола Надеюсь. что новый состав Гослумы вернстся к рассмотрению ланного закона Нало четко прсдстанлятъ ссбс. что народы Российской Федераиии рассматривают наличие наиионального образования как нажное заноевание лсмократии. от чего они просто так нс откажутея
Безнсн Конституциядә, яна Шартнамәдәге кебек үк м илләттәшләргә яр ләм игәргә мөмкинлек бирүче малдә бар Республика органнары һәм Татарстанмын җәмәгать оешмалары бу юнәлештә Россия Фелераииясенси Тышкы диләр министрлыгы белән бергә эш игә һәм һәрвакыт уртак тел таба
Тагарларнын дөнья буйлап бик күн мәләни үзәкләре барлыкка килде Әмма Казан шәһәре барыбер милләтебез символы гына түгел, бөтен татарны н башкаласы булып кала, Бөек Тукай язганча:
Әйтә иртәнге кача и ч бик матур моңлы амн И Кашн' Дәртле Казан' Моңзы Казан' Нурлы Каюм’
Мондадыр безчең бабайлар түрлә/н■ почмаклары Мондадыр дәртле к\'ңелнең хур зары. оҗ.\шхзары
Башкалабыз Казаннын Россиядә күренекле шәһәрләрнең берсенә әверелүе очраклы хәл түгел. Ә кайбер газеталар аны хәтта Көнчыгыш башкага дип тә атый Казаннан рәсми делегацияләр һәм туристлар өзелми Казан Крем гс. инде белгәнегезчә. ЮНЕСКОнын тарихи мирас исемлегенә кертелде
I омумәм, Татарстан тормышында—икътисадта да. сәясәттә дә. авыл хуҗалыгында да. мәдәнияттә дә җитди унай үзгәрешләр күзгә ташлана Республикамын ил төбәкләре арасында абруе тагын ла күтәрелде, халыкара злсмгәдәребс > ныгый Бүген Татарстан зур төзелеш мәйданын хәтерләтә Хәер, республиканы торак төзелеше генә түгел, нефть химиясе, химия, машина төзелеше кебек тармаклар үсеше лә нык үзгәртә Табигый ки. нефть чыгару мөһим тармак булып ката бир.*, гәкин республикамын киләчәге югары технологияләргә, фәнгә һәм мәгарифкә бәйле • Беләге юан берне егар, белеме булган менне егар*, ли безмен халык мәкале Биредә лә халык акылына таянырга кирәк Күптән түгел Казанда татар галимиәрсмсн I халыкара форумы узды. Бөтен дөньядан җыелган татар галимнәре > зара фикер алыпны, тәжрибә уртаклашты Форсагпш файдаланып. Торкмя белән бергәләп Ангалимдә телескоп куйган һәм яна галактика ачкан галимнәргә аеруча Каим дәүләт университеты галимнәренә рәхмәт әйтәсем килә Мондый казанышлары булган илләр бик күн түгел
о
Бөтендөнья татар конгрессының Татар авыллары ассоциациясе оештыру башлангычын да хупларга кирәк, дип саныйм. Мәдәниятебез гасырлар буе авылда үскән һәм авылда сакланган. Авыл—ул икмәк үстерә торган туфрак кына түгел. Әхлагыбыз, туган телебез авыл җирендә шытып чыккан. Милләтнең тамырлары— авылда. Күренекле татар сәясәтчеләре, эшкуарлары, мәдәният эшлеклеләре дә күбесенчә авылдан чыккан шәхесләр. Авылның кадерен белергә кирәк. Туган авыл, туган туфрак—татарда үзе бер тирән фәлсәфә.
Татарстан Республикасы халыкара мөнәсәбәтләрен ныгытып килә Бу— милләтебезне дөньяга танытунын бик отышлы юлы. дип исәплим. Безгә күп кенә чит дәүләтләрнең башлыклары килә башлады. Быел рәсми визит белән Кытай Халык Республикасы Рәисе Ху Цзиньтао килеп китте. Республикада Кытай ижат коллективларының чыгышлары узды, Конфуций үзәге ачылды, һәм күп кенә килешүләргә кул куелды. Чехия Республикасы Президенты Вацлав Клаус та Казанга сәяхәтеннән канәгать калды
Ислам Конференциясе Оешмасының форумы белән багланышлар ныгыды Россия Федерациясенең Тышкы эшләр министрлыгы каршында оештырылган «Россия—Ислам дөньясы* төркеме белән хезмәттәшлек тә яна баскычка күтәрелде. Мона Татарстан делегациясенең Төркия. Согыд Гарәбстаны. Катар. Иордания кебек илләргә баруы да йогынты ясады. Сөйләшкән-килешкән эшләрне гамәлгә ашыру өчен Ислам Конференциясе Оешмасынын Яшьләр форумын. Ислам Фәннәр академиясенең утырышын Казанда уздырдык. Ислам банкы белән хезмәттәшлеккә нигез салынды. Тиздән Россия-Гарәп эшлекле советы һәм Ислам Конференциясе Оешмасы, Ислам банкы, Россия Тышкы эшләр министрлыгы ярдәмендә Халыкара инвестиция конференциясе дә Казанда үткәреләчәк. Башкалабызда шушы көннәрдә Иранның генераль консуллыгы ачылуда Татарстан һәм Иран эшкуарлары арасында элемтәләрне ныгытачак.
Татарларның Ислам диненә бәйле традицияләре белән кызыксыну көчәя. Бу рухи мирас безнеке генә түгел, ул дөньякүләм мирас та булып санала. Россия Хөкүмәте җитәкчеләре унай бәя биргән Россия Ислам университеты, илдәге һәм чит илләрдәге күпсанлы мәдрәсәләр бу традицияләрне дәвам итәр, дип ышанам.
Татарстан һәм Европа илләре арасындагы элемтәләрнең ныгуы ла куанычлы хәл. Мәсәлән. Европаның реконструкция һәм үсеш банкы үзенен еллык җыелышын зурлап Казанда үткәрде
Без Европа Советында Җирле һәм төбәк хакимиятләре конгрессында унышлы катнашып киләбез. Татарстан Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Хәйрулла улы Мөхәммәтшин 2000 елдан башлап Төбәкләр Палатасынын Мәдәният һәм мәгариф комитетын җитәкли. Бу—республиканың һәм халкыбызның абруе үскәнен дәлилләүче тагын бер мисал.
Сонгы елларда бөтен дөнья буйлап Сабан туйлары үткәрү матур гадәткә әйләнде. Бу татарлар өчен генә түгел, башка күп халыклар өчен уртак бәйрәмгә әверелде. Әмма матур гадәтләр белән беррәттән. яна башлангычлар да кирәк безгә. Мәсәлән, заманча оештырылган милли үзәкләр, интернет технологияләр, китапханә, медиаханәләр, «Татарстан-Яна Гасыр» телекомпаниясенең корпунктлары, эшлекле- зыялы татар клублары булдыру—болар барысы да милли мәнфәгатьләр өчен хезмәт итәргә тиеш. Әлеге үзәкләр каршында татар мәдәниятенә ярдәм итү фондлары оештыру да яхшы булыр иде.
Казандагы югары уку йортларында читтә яшәүче милләттәшләребезнен балаларын укытуга мөмкинлекләр ачылу мисалында бер фикер әйтәсем килә. Хәзерге вакытта Татарстанда. Алабуга шәһәрендә ирекле икътисади зона эшли башлады. Түбән Кама шәһәрендә бик зур нефтехимия комплексын төзергә керештек. Бу комплексларны төзү һәм анда эшләү өчен безгә бик күп яшь белгечләр, яшь хезмәткәрләр кирәк. Республикада яшьләр өчен махсус торак ипотека системасы булдырылды. Ул хәзергә Россиядә бердәнбер һәм түбәндәгедән гыйбарәт, ин күбе 3 ел эчендә яшьләргә, 27 ел дәвамында түләү шарты белән, елына 7 процентлы кредит нигезендә фатир сатып алу мөмкинлеге бирелә. Шушы 2007 елда гына, әлеге ипотека буенча 10 мең фатир төзелеп, яшьләргә биреләчәк.
Минем уйлавымча, без мондый шартларны читтә яшәүче милләттәшләребезгә лә тәкъдим итә алабыз. Мондый гамәл сезнен күңелләргә куш килер, .тип уйлыйм Тотыныйк әле без бу эшкә! Яшь белгечләр булып үзебезнен балаларыбыз, балаларнын балалары килеп эшләсә, монда урнашып, ныклап тамыр жәя алырлар иде.
Тагын бер мәсьәлә Сез беләсез. «Майкрософт» фирмасы татар шрифтларын үз системасына кертте. Хәзер татарлар Интернет аша иркенләп аралаша ала Татарның таралып яшәвен исәпкә алсак, бу безнен өчен бик мөһим, жнтди адым Хәзер безгә татарлар өчен уртак мәгълүмат кыры булдыру күпкә җиңеләйде
Республикабыз өчен өстенлекле бурыч—«Татарстан —Яна Гасыр» спутник телевидениесен үстерү Бирелә без хат итәсе финанс мәсьататәрс лә бар Б> телеканал гомумтатар канаты, бәлки, аннан да колачлырак канат булсын өчен, яхшыдан яхшы кадрлар. Россиядә һәм башка илләрдә яна корпунктлар ачу зарур Аны урыслар да. казакълар да. башка милләт, башка ил кешеләре дә карый бит Дөрес, бу мәсьәләләрнең барысын да бер көнлә хәл итү мөмкин түгел, әмма шуны онытмаска кирәк бу—безнен милләт атлындагы изге бурычыбыз Берничә ел элек мондый телеканал тормышка ашмас хыял кебек иде. ә бүгенге көндә ул инде эшләп килә, анын эшчәнлегсн кинәйтергә кирәк
Туган телне саклап калу мәсьәләсе лә элеккечә көн үзәгендә Без Тукайнын «Туган тел» шигырен яхшы беләбез. Ул хәзер татарның; гимны булып санала Татар телен саклап калуда республиканың, мәктәпләрнең, галимнәрнен роле зур. әлбәттә Әмма минем ассызыклап әйтәсем килә—ана телен өйрәтү ин элек гаиләдә башланырга тиеш, дип саныйм Бөтен проблемаларны дәүләт җилкәсенә күчереп калдыру дөрес булмас иде Әйтик. «Туган тсл»нс бишектә үк ишеткән баланын татар булып үсүенә ышаныч зуррак. Татарстанда без батай карар иттек балалар кнм дигәндә оч тел—татарча, урысча, инглизчә белергә тиеш Бу безнен яшьләргә хәзерге заман шартларында зур мөмкинлекләр ача
Хөрмәтле делегатлар! Мөхтәрәм кунаклар'
Биш елга бер шушылай зур жыен җыеп, бер фикердә булып, милләтебс з алдында-гы бурычларны бергәләп барлау, хал итү әмәлләрен эзләү киләчәгебс зтә ышаныч ны арттыра Иншалла. эшебезнең күркәм нәтиҗәләрен дә күрәбез Апа таба .ы милләт абруен саклап, башка халыкларга үрнәк булып яшәртә кирәк безгә Тормыш ваклыкларыннан өстен булыйк, бер-беребездән гаеп эзләмик Замана бездән бер дәмлек таләп игә Бердәм булганда, без булдырабыз Күптән түзел узган Дәүләт Думасына сайлаулар ла моны ачык күрсәтте Март аенда буласы Россия Прс зидентын сайлау да һичшиксез оешкан тостә узачак.
Кадерле милләттәшләр!
Тиздән Корбан гастен бәйрәм итәрбез Яна ел да якынлашып килә Барыгызны да шушы бәйрәмнәр белән чын күнелдән котлыйм, һәммәгепә исәнлек-саулык, иминлек, муллык, бәхет теләп калам Уйларыбыз изге, гамәлләребез игелекле булсын.
БӨТЕНДӨНЬЯ ТАТАР КОНГРЕССЫ IV КОРЫЛТАЕНЫҢ РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСЕ ПРЕЗИДЕНТЫ В.В.ПУТИНГА МӨРӘҖӘГАТЕ
Без. Бөтендөнья татар конгрессынын IV съездында катнашучылар. Сезгә күп-милләтле дәүләтнең башлыгы һәм Россия Федерациясе Конституциясенең гаранты булуыгызны истә тотып, милли мөнәсәбәтләргә кагылган житди мәсьәлатәргә игътибар игүегезне сорап мөрәҗәгать итәбез Безне Россия Федерациясенең эчке сәясәтендә төрле милли төркемнәрнең мәнфәгатьләрен игътибарсыз калдыру тенденциясе нык борчый Сезнен «Культура» («Мәдәният») дәүләт каналында Россия халыклары тормышын яктырткан даими мәдәни тапшырулар булдыру хакындагы Бөтендөнья татар конгрессынын III корылтаеннан сон бирелгән фәрманыгыз бүгенге көнгә кадәр үтәлмәде
Татар халкынын милли мәгариф системасын җимерүгә юнАтдсрелгән гамәлләр дә бездә зур борчу тудыра Тарихтан күренгәнчә, төрле чорларда милли мәнфәгатьләргә игътибар итмәү сәясәте халыклар арасында бары читләшүгә һәм шикләнүләргә китерә, җәмгыятьтә киеренкелекне арттыра, һәм бу беркайчан ла Россия дәүләтчелеген ныгытуга хезмәт итмәде
Өстәвенә. Россия Федерациясе Дәүләт Думасы тарафыннан «Мәгариф турында! ы» Федераль кануннан мәктәпләрдә туган телне һәм Россия халыкларының тарихын өйрәнергә мөмкинлек биргән региональ компонент та төшереп калдырылды Мәгариф өлкәсендә барган «оптимизашгя»ләү һәм алармы норматив финанслау программалары да борчылырга мәҗбүр итә. чөнки болар Россия Федерациясендәге милли мәктәпмен нигезләрен какшата Бүген күп кенә төбәкләрдә милли мәк гәпләр! ә мәгариф структуралары тарафымнан үги балага күрсәтелгән мөнәсәбәт яшәп килә Ә бит халыклар арасындагы үзара тагулыкны саклап калу, ныгыту өчен Россия этносларын. атармын телен һәм мәдәниятен үстерергә, туган телдә белем бирүче милли мәктәпләргә уңай шартлар тудырырга кирәк
БӨТЕНДӨНЬЯ ТАТАР КОНГРЕССЫ IV КОРЫЛТАЕНЫҢ ТАТАР ХАЛКЫНА
МӨРӘҖӘГАТЕ
Кадерле милләттәшләр'
2007 елнын 12-15 декабрендә Казанда Бөтендөнья тагар конгрессынын чира! тагы IV съезды узды
Мәгълүм ки. татар халкы, зур тарихи үсеш юлы үтеп, киләчәккә алы өметләр баглап. XXI гасырга аяк басты Бсзнсн ата-бабаларыбыз үз гелләрем. милли мәктәпне, халыкмын мәдәниигсн. динен саклап кала алганнар Аллр безгә, дәвам чыларына. шар халкынын милли мәдәниятен үстерергә һәм күп гасырлар зыск ншез салынган дәүләтчелек традицияләребезне саклауны васыять итеп калдырганнар Бүген дә безмен халкыбыз Россия Федерациясенең демократик институтларын, чын федератив мөнәсәбәтләрен саклау һәм үстерү. |раҗданлык җәмгыяте институтын булдыруны яклап чыга
Бөтендөнья татарларының Татарстанны үзларенен тарихи ватаннары, рухи һәм мәдәни мәркәзе буларак кабул игүе табигый күренеш Без аныи укышларына сос „әбез. омтылышлары белән яшибез Тагар дөньясын һәм Татарстанны бүген бер берсеннән аерым кү з алдына да кигереп булмый Без Татарстанмын казанышлары бе 1ән дә. гатар милләтснсн данын дөньяга тараткан мәшһүр на ымлашларыбыз уңышлары белән лә горурланабыз Унбиш ел злск төзелгән Бөтендөнья гатар конгрессы әлеге алгарышта әһәмиятле роль УЙНЫЙ халкыбызны берләштерү миенә зур өлеш кергә Дөнья татарлары өчем Конгресс оештыручы, берләштерүче үзәк бу туын һәм үземе» кирәклеген раслый аллы
Бөтендөнья татар конгрессынын IV съезды ин җитди мәсьәләләрне билгеләде.
бигрәк тә милли мәгарифкә һәм яшьләрне рухи-әхлакый тәрбияләүгә игътибарны юнәлтте. Әлеге мәсьәләләрнең бөтен тирәнлеген акламый торып, аларны чишү мөмкин түгел. Бу безнең уртак эшебез. Милли янарыш бездән ждваплылык, ныклык, үжәтлек һәм бердәмлек сорый торган бөек эш. Бары тик шулай булганда гына без милли мәдәниятләрне юкка чыгаручы глобальләшү шаукымнарына каршы тора алачакбыз. Безнең туган телебез, тарихи хәтеребез, татар халкынын мәдәни мирасы кешелек дөньясының күп гасырлар дәвамында тупланган рухи байлыгының аерылгысыз өлеше булып тора. Бу безгә тарихи тәрәккыят юлында ныклы алымнар белән алга барырга көч бирә. Бергә һәм бердәм булганда, без максатларыбызга, һичшиксез, ирешербез!
БӨТЕНДӨНЬЯ ТАТАР КОНГРЕССЫ IV КОРЫЛТАЕНЫҢ ТАТАР ҺӘМ БАШКОРТ ХАЛКЫНА МӨРӘҖӘГАТЕ
Газиз туганнар!
Дөньяда башкорт белән татардан да якынрак халык юк. Безне охшаш телләр, уртак мәдәни һәм рухи кыйммәтләр, ислам дине, борынгы бабаларыбызнын йолалары. гореф-гадәтләре берләштерә. Күп гасырлар дәвамында без шатлыкларны да. кайгыларны да бүлештек, ярдәмләшеп, ут күршеләр булып яшәдек. «Башкортлар һәм татарлар—Идел һәм Урал киңлекләрен иңләп очкан көчле һәм горур бер кошның ике канаты*.—дип юкка гына әйтмиләр. Милләтләребезнен бөек вәкилләре—Салават Юлаев, Габдулла Тукай. Мифтахетдин Акмулла. Мәжит Гафури. Ризаэтдин Фәхретдин—безгә туганлык һәм дуслыкны васыять итеп калдырганнар.
Ләкин соңгы 10-15 елда, кайбер кешеләр тырышлыгы белән, халыкларыбыз арасындагы җылы мөнәсәбәтләргә бер-беренә ышанмау һәм читләшү кебек ямьсез күренешләр үтеп керде. Нәтиҗәдә. Башкортстан һәм Татарстан багланышлары, сәнгатькарләр. галимнәр, язучылар, артистлар, иҗтимагый оешмаларыбызнын аралары суына башлады. Шул ук вакытта, башкорт һәм татар милләтеннән булган гади кешеләрнең үзара дустанә мөнәсәбәтләре сакланып килә, туйлар гөрли, гаиләләр төзелә, балалар үсә. мондый гаилә корулар хәтта катнаш никахлар дип тә саналмый.
Татар-башкорт мөнәсәбәтләренең бүгенге халәте Бөтендөнья татар конгрессының IV корылтае делегатларында зур борчылу тудыра. Аерым шәхесләрнең, үз халкының мәнфәгатьләрен яклаучы булып кыланган төркемнәрнең амбицияләре безнең халыкларыбызга зыян сала. Моны аңлап, без. кирәкмәгән үпкәләүләрне онытып, бер-беребезгә гаеп ташлауларны туктатырга чакырабыз. Әйдәгез, ишәчәгебез һәм туганлык хакына, халыкларыбыз тарихындагы бу тапланган битне ябып, янасын ачыйк.
Без. беренче чиратта, башкорт һәм татар халыкларының зыялыларына, сәя-сәтчеләренә мөрәҗәгать итәбез Чөнки ике тугандаш халыкның, респуб- ликаларыбызның язмышы шуларның акыллы, киләчәкне уйлап кылган гамәлләренә бәйле. Бүген, мәдәниятләрнең үзенчәлекләрен юкка чыгару, глобальләшү шартларында, башкортларга да. татарларга да ассимиляция куркынычы янаган чорда, дөньяда яшәп калуыбыз шик астында булганда, үзара мөнәсәбәтләр ачыклау белән шөгыльләнер чак түгел. Әйдәгез, демократия, федерализм, гражданлык җәмгыятен, халыклар иреген кулга-кул тотынып бергә яклыйк, безгә янаган афәтләргә бердәм каршы торыйк! Бер-беребезгә таянып кына без милли янарыш мәсьәләләрен хәл итә алабыз!
Яшәсен башкорт һәм татар халыклары дуслыгы!