«Татар энциклопедиясе» битләреннән

ЗАКИРОВ Рифкат Хәйдәр улы (16 6 1938. Актаныш р-ны Усы ав — 22.6.2004. Казан), шагыйрь. Минзәлә авыл хуҗалыгы уч-шесын тәмамлый Гремячинск шәһәрендә (Пермь өлкәсе) шахтер булып эшли. 1980 еллар ахырында Казанга кайта. “Сабантуй” газетасында бераз эшләп ала. аннары бары тик ижат эше белән генә шөгыльләнә. Беренче шигырьләре "Беренче карлыгачлар" (1968). "Юл башы” (1972) исемле күмәк җыентыкларда басыла. “Шахтер моны” (1983). "Ай сөярмен, ел сөярмен” (1987). "Йөрәк уты” (1993). «Жан жылысы» (2006) исемле шигырь китаплары авторы З.нын геройларына ихласлык, кешелекне борчыган проблемаларга битараф булмау хас.
Әд Гаташ Р Авыл улы. шахтер, ша- гырь // Казан утлары. 1998. №6
ГМ. Габделхакова.
ЗАРЕЦКИЙ Марк Давидович (24.1.1937. Киев—9.3.2003. Казань), шагыйрь, тәрҗемәче. ТАССРнын атказ. мәдәният хезмәткәре (1987). Хабаровск ш.дә Пед. ин-т тәмамлаганнан соң (1959) Казанда яши. 1964-92 елларда Татар, китап нәшриятында матур әдәбият бүлегенең өлкән мөхәррире булып эшли Шигырьләре 1955 елда басыла башлый. Аларга заманны фәлсәфи яктан аңларга омтылу, афористик стиль хас. «Сүз» («Речь». 1987). «Дәрт» («Азарт». 1991) исемдәге поэтик җыентыклар авторы Рус теленә Дәрдемәнд. Г.Тукай. һ.Такташ. С.Хәким. Н.Дәүли. Ә.Маликов. Р.Харис. Р Фәйзуллин шигырьләрен тәрҗемә итте
Әдәб.: Хаиров А. Весна на Заречной улице // Казань. 2003. №3; Черняева Е. Учитель // шунда ук..
ЗАРИПОВ Изаил Харис улы (27.2.1927. хәзерге Сарман р-ны Зур Нөркәй ав. - 18.12.1999. Әлмәт шәһ ). журналист, язучы. ТАССРнын атказ. мәдәният хезмәткәре (1987). Рус телендә ижат итте. Казан ун-тын тәмамлый (1968). Бөек Ватан сугышында катнаша. 1953 елдан “Татбурнефть” тресты бораулау бригада-ларында эшли. 1954-57 дә “Знамя труда" (Әлмәт шәһ.) газетасында бүлек мөдире. 1957-60га “КомсомолецТатарии" газетасы үзхәбәрчесе. 1963-68 елларда Лениногорск телевидениесе студиясендә ижтимагый- сәяси тапшырулар хәбәрчесе, соныннан өлкән мөхәррир Вазыйфаларын башка
ра. 1968-75 тә Лениногорск һәм Әлмәт шәһәрләрендәге ТАССР МС телевидение һәм радиотапшырулар к-тында өлкән мөхәррир. 1977-80 Әлмәт торба з-дының хезмәтне оештыру бюросы начальнигы һәм “Союзнефтепереработка" Бөтенсоюз оешмасы норматив-тикшеренүләр станци-ясенең хезмәтне фәнни оештыру группасы җитәкчесе. 1950 еллар башында республи-ка матбугатында һәм күмәк җыентыкларда язмалары басыла башлый З.нын очерк һәм хикәяләре нефть чыга торган урыннарны үхпәштерү. шул өлкәдә эшләгән алдынгыларның хезмәт унышлары турында. Татарстан нефтьчеләренә багышланган "Буровнки" («Бораулаучылар». 1957), "Коллективное творчество” (“Күмәк уныш», 1961). "Мастер" (“Остакуллар". 1975). "Девятый вал" ("Тугызынчы вал". 1982). "О тех. с кем прожита жизнь" (“Гомердәш дуслар". 1997). “Слово о елховцах" ("Елхов нефтьчеләре". 2000) китаплары укучыларга яхшы билгеле.
Әд Гордеев С. О нефтяниках с люб- вью // Нефтяник Татарстана. 2001. 25 апр : Фәхретдинов Ә. Нефтьчеләр елъязмачысы // Хәзинә. 1997. 28 март.
Г. М. Габделхакова.
ЗАРИПОВ Марсель Харис улы (23.10.1931. хәзерге Сарман р-ны Янурыс ав. туа), язучы, журналист. ТАССРнын һәм РСФСРнын атказ. мәдәният хезмәткәре (1981. 1987). Рус телендә ижат итә. Казан ун-тын тәмамлый (1966). 1956-58 елларда “Әлмәтнефть" берләшмәсендә электрик булып эшли, бер үк вакытта “Знамя труда" газетасы белән дә хезмәттәшлек итә 1962-66 да "Советская Татария", 1966-91 дә “Советская Россия" газеталарында үзхәбәрче, 1992-98 дә “Татар-информ" информация агентлыгы хезмәткәре 3 нын хикәя һәм повестьлары “Чужой медовой месяц" ("Ятлар туе". 1968) һәм “Ордер на квартиру" (“Үзеннеке — үзәктә». 1976) исемле җыентыкларына кертелгән. З.нын язмалары күбесенчә әдәби очерклар жанрында язылган, аның геройлары - нефтяниклар. нефтехимиклар, авыл хезмәтчәннәре “Мы из Казани. с Волги" ("И кадерле туган як". Г.Ахунов белән берлектә. М . 1971). “Девятая высота" («Тугызынчы биеклек*. 1973). “Вершины" (“Үрләр", 1981). “Звёздный час Нижнекамска" (“Мәнгелек шәһәр". 1981; Г.Тукай исем.
Дәвамы Журналыбызның 2005 ел, 4 саныннан басылып килә.
ТР Дәүләт премиясе, 1987), "Выгодный оборот" (“Отышлы вариант”, 1986), “Черное сокровише" (“Алтын хәзинә", т 1-2, М., 1998), “Бремя престола” (“Тәхет йөге", 2002) жыентыклары авторы Рус те-ленә Ә.Еникинен "Әйтелмәгән васыять" (“Завешанис", 1966), Г Ахуновнын “Ар-тышлы тау буенда” (“За горой Артыш . 1973), В Нуруллиннын “Аккан су юлын табар” (“С ношей гору нс обходят”, 1982) повестьларын. Н Фәттахны н “Ител суы ака торур” (“Итиль- река течет” , 1978) романын тәрҗемә итте. Умартачылыкка караган “Сок из росы небесной” (“Баллы ожмах”, 1995), “Мёд на все случаи жизни” (“Балнын файдасы". 1996), “Год на пасеке” (“Умартачы календаре”, 2001) китапларының төзүче-авторы
Әд Давыдов В В семье российской, братской//Лит. газета 1971.20авг, Мах- мутов А. Где пел Сайлаш, писал Такташ //Лит газета. 1972. 13дек , Нуруллин И Един в лвух лииах // Советская Татария 1987 17 апр , Мостафин Р Түбән Кама- нын бәхетле язмышы // Казан утлары 1982 №3
Р Ә Мостафин
ЗАРИФУЛЛИН Фирдәвес Захибулла улы (2.1.1962. Яшел Үзән р-ны Күгеш ав туа), язучы, журналист Казан ун-тын тәмамлый (1990) Казаннын төрле оешма-ларында элсктрогазосваршик, Кемерово өлкәсе Прокопьевск шәһәрендә шахтада, Татарстан КГ1СС өлкә комитеты нәшри-ятында китап басучы булып эшли. 1989 дан “Татарстан" ДТРК әдәби редактор, 1994 дән “Мирас" ж-лында баш мөхәррир урынбасары 3 татар халкынын рухи яңа-рышына, яшь буынны тәрбияләүдә әхлак проблемаларына багышланган “Татлы жәй" (2001), "Кайту" (2002), "Мин көтәр-мен сине” (2003), "Пар дулкын" (2004) исемле проза жыентыклары авторы
ЗАҺИДУЛЛИНА Дания Фатих кызы (1.10.1964, Мөслим р-ны Өмәкәй а ), әдәбият галиме, фнпол фән докт. (2001). проф (2002) ТР ФАнен мөхбир әгъзасы, гыйльми сәркатибы (2008), татар телен һәм әдәбиятын укыту методикасы каф мөдире (2008) Казан ун-тын тәмамлый (1986), 1989 елдан шунда эшли Хезмәтлә-ре татар әдәбияты теория һәм тарихына, тагар әдәбиятын урта мәктәптә укыту методикасына карый
Хезм.: Әдәбият кануннары һәм заман К , 2000, Модернизм һәм XX йөз башы татар прозасы. К , 2003, Дөнья сурәте үзгәрү XX йөз башы татар әдәбиятында фәлсәфи әсәрләр К , 2006. Яна дулкында К . 2006
ЗӘБИРИ (Зәбиров) Хәбибрахман Габделвәли > ш (псевд Чистапу ти) (1881. бүтән мәгълүматлардан 1880. Казан губер-насы Чистай өязе Зирекле а - 14 1 1942.
Казан), язучы, педагог 1901 елга кадәр мәдрәсәдә укый, аннары Чистайда укы-тучылык итә 1905 елдан анын актив катнашында Чатлы пристаненда ачылган мәктәптә укыта. Соныннан "Хөсәения" (Оренбург ш ) мәдрәсәсендә укыта 1908 елдан Казанда, "Тәрбия" ж-налы- нын фактик мөхәрире 1908-16 елларда “Сабах" нәшриятенлә. 1916-21 елларда И Н Харитонов типографиясендә 1921- 29 төрле дәүләт нәшриятләрендә эшли Мәгьрифәтчел идеяләр б-н сугарылган “Гыйлем вә жәһал. яхуд Нури әфәнде илә Мөхәммәтҗан карт" исемле хикәясе. 10 якын юмористик мәзәге. Төшенү, яки Указ бәласе" исемле комедиясе (“Сәйяр" труппасы тарафыннан 1907 елда куела). 1906 елда “Әлгасрелжәдид" ж-лында ба-сылып чыга. 1914 елла "Ил" г-тасынла Г Тукай турындагы “Габдулла әфәндснен Уфадан Петербургка баруы" мәкаләсе басыла. 3. - беренче татар "Мәктәп ба-лаларына юлдаш, яки Рәсемле әлифба” (1907) китабы, башлангыч мәктәп өчен язылган физика, этика, тарих дәреслек-ләре авторы Нахакка рспрсссияләнә. үлгәннән сон аклана
Әләб Шәһидуллин 111 Заман ка-лендаре К , 1915, Ибраһимов Ф Белем әлифбадан башлана К . 1973. Рәми И . Даутов Р Әдәби сүзлек К , 2001, Хәтер китабы К . 2002 Т З
Ф И Ибраһимова
ЗӘЙДУЛЛА (Зәйдуллин) Ркаил Ра- фанл улы (23 1 1962. Чуваш АССРнын Комсомольск р-ны Чичкап авылында туа), шагыйрь, прозаик. ТРнын атказ сәнгать эшлеклссс (2007) Казан ун-тын тәмамлый (1984) 1985-87 елларда “Яшь ленинчы", 1987-89 да "Татарстан яшьләре” газеталарында эшли 1989 дан “Идел" ж- лында редактор 1970 еллар ахырында матбугатта басыла башлый “Кояшлы күзләр" (1984). “Күрәзә" (1988. М Жәлил исем Татарстан комсомолы премиясе. 1990), “Урыс кышын озату" (1993) дип исемләнгән шигъри җыентыклар авторы Шигырьләре гражданлык хисе белән сугарылган, публицистик янгырашлы, эмоциональлек хас Проза әсәрләре “Ил” (2000) җыентыгына тупланган "Саташкан сандугач" (Тагар акад т-ры 2001 дә сәхнәләштерде) пьесасында автор хәх*рге тормыш каршылыклары аша чын хакый-кать һәм ялганга корылган кыйммәтләрне күрсәтә
Әсәр Мәгарә Шигырьләр, поэмалар. К . 2005
Әд Вәлнев М Учагын сүрелмиме’// Учагың сүнмәсен К . 1988. Гыйльманов Г Күрәзә , Заман сүз сорый К . 1991. Зөлкарнаен Ф Р Зәйдулла иҗаты // Чакма чакмый ут чыкмый К . 1991. Закир М Йомшак агачны корт баса // Казан утлары. 2002 N1
Г М. Габаелхакова 155