ГАЛИМҖАН ИБРАҺИМОВ ТУРЫНДА КҮРЕНЕКЛЕ ӘДИПЛӘР

Татар хатының бөек улы. атаклы язучы Г Ибраһимовның шәхесе, иҗаты, гыйльми һәм иҗтимагый эшчәнлеге хакында татар-башкорт, рус һәм башка халыкларның күренекле вәкилләре тарафыннан бик күп фикерләр әйтелгән. Арада бик гыйбрәтле һәм кызыклылары да байтак Алар төрле газета-журналларда. аерым җыентыкларда, фәнни хезмәтләрдә урын алган Шулай ук хәйран материаллар Татарстан радиосы фондында да бар. Алар, нигездә. Г. Ибраһимовның Казанда һәм Мәскәүдәуздырылган юбилей кичәләренең язмалары, әдипкә багышланган махсус тапшырулар һәм аерым чыгышлар
Бөек әдибебез турында төрле чыганакларда чәчелеп яткан фикерләрнең кайберләрең (фәкать кайберләрең генә!) туплап, укучылар игътибарына тәкъдим итәргә бу лдык. (Моңа безне радио фондындагы язмаларны тиешле саклау чаралары күрелмәгәнгә, аларның тиздән бөтенләй юкка чыгу ихтималы да этәрде). Бу фикерләрнең байтагы беренче тапкыр дөнья күрә
Рөстәм Акъегет
Мин өлкән буын татар әдипләре иҗаты белән танышмын, алар фәкагь үзләре-нең сәяси биографияләренә бәйле рәвештә генә басылмыйлар. Мәсәлән. Ибраһи- мов. Мин әйтергә телим: татар классикларына үз хезмәтләренә карага тәнкыйтьчел мөнәсәбәт хас. Алар художестволы әсәр өстендәге хезмәтнең нәрсә икәнлеген яхшы төшенеп эш итәләр.
* * •
язучыларны берсен икенчесенә каршы куеп тикшерергә ярамый. Бигрәк тә Галимҗан Ибраһимов шикелле, зур-зур романнарның һәм бик күп хикәяләрнең авторы булган кешене, башка язучыларнын иҗатларына каршы куеп бәяләү дөрес эш түгел. Шуның белән бергә, язучының бер әсәрен уку үзе генә аңа тулы бәя бирергә җитәрлек булмаска мөмкин. Күренеп тора. Галимҗан Ибраһимов—кин колачлы, тормышка үтеп керә торган сизгер һәм үткер күзле язучы.
Александр ФАДЕЕВ рус язучысы
* • •
Төрки язучы-реалистлар арасында Галимҗан Ибраһимов гаять күренекле урын тота. Анын йөзендә татар прозасы хәзерге заман совет әдәбиятына сизелерлек өлеш кертте Г Ибраһимовтан җитди тормышны җитди өйрәнергә мөмкин
Чыңгыз АЙТМАТОВ. кыргыз язучысы
Сулар ага. ә кыялар какшамас булып кала. Аларга вакытның көче дә җитми. Үз эшләренең көче һәм рухы белән мәгърур кыялардай күтәрелгән кешеләр дә шулай. Аларнын исемнәрен вакыт та. очраклылык та кешеләрнең ихтирамлы хәтереннән тартып ала алмый Татар әдәбияты классигы, әдәбиятның зур һәм катлаулы юлында минем беренче остазым Галимҗан Ибраһимов әнә шундыйларнын берсе иде.
Вакыйгаларның барышы унае белән лә. аларга бернинди бәйләнешсез дә. мин күп еллар буе Галимҗанны хәтеремдә тотып килдем Анын куе кара чәчләрен фикер иясенен кин һәм биек маңгаен, дөньяны сизгер күзәтүче акыллы күзләрен мин үзем күргән кеше бит Күкрәк тавышы белән ышандырырлык итеп сөйли иле ул. Анын зур әһәмиятле сүзләре дә үзеннән-үзе хәтерлә кала һәм эшкә өнли
Ул миннән җиде яшькә генә олы иде Ләкин мин әдәбиятка але беренче алым-нарымны гына атлаганда, ул инде әдәбият юлыннан ышанычлы алымнар белән бара һәм башкаларны үзенә ияртә иле
Әйе. Галимҗан минем беренче укытучым булды Өстәп әйтә алам ихтимал, бердәнбер укытучым булгандыр.
Совет хакимияте урнаштырылган беренче елларда. Урта Азия халыклары әдәби-ятлары белән чагыштырганда, татар әдәбияты аеруча алга киткән иде Анда Галимҗан Ибраһимов күренекле урын алып торды Анын әсәрләрендә барлык совет милли әдәбиятлары нигезләнгән принципиаль янадык бар иде һәм бу яналык минем өчен, башка язучылардагыга караганда, көчлерәк, аңлаешлырак һәм гүзәлрәк янгырады, һәм мин Ибраһимовнын бер генә әсәрен лә укымый калмадым Анын һәр сәхифәсе минем өчен бер ачыштай була иде
Икърар итә алам һәм моны шатланып эшлим минем әсәрләрем. Галимжан- нын зур йогынтысы белән иждт ителделәр
Мин анын «Казакъ кызы» романын сокланып укыдым һәм Казакъстаннын сарык һәм ат котүләрс белән тулы кин далалары күз алдыма килде Мин кабиләләр арасындагы ызгышларны, хакимият өчен корәшне. тормыш очен көрәшне күрдем Болар барсы да инкыйлабка кадәрге Торкмәнстанлагы чынбарлык белән җанлы образлар аркылы якыннан бәйләнгән иле
Татар зыялыларының сәяси уянуына багышланган «Безнең көннәр» романы уйлану очен бик күп азык бирде Мин «тормыш хуҗалары* белән матди байлыкларны тудыручылар арасындагы бәрелешләрне яңадан үз күзем белән күрдем, ре-акционерлар белән демократлар арасындагы аяусыз бәхәсләрне я надан ишепем Рухи көчсезләрнең ренегатлыгын күзәттем. Тормышта да нәкъ шундыйлар белән якыннан торып бәрелешергә туры килде
Язучы, галим, җәмәгать эшлеклесс Галимҗан Ибраһимов турында бик күп сөйләргә мөмкин Мин аны гере итеп, бетмәс-төкәнмәс көч гашып торган кеше итен, лирәк. даһи акыллы игеп, яктылык, гаделлек өчен какшамас көрәшче итеп күрәм
Берлы КЕРБАБАЕВ
төрекмән язучысы
Зур язучынын әсәрләрен үз халкынып укучылары гына түгел, башка милләт-ләрнең укучылары да яратып, сөеп укыйлар, аны үз укучылары итен саныйлар Гәрчә Галимҗан Ибраһимов гучышы белән татар булса да. әсәрләрен татар тс лендә язса да. казакълар аны үз язучылары итеп исәплиләр Әгәр без анын яшь чагында казакъ җәйләүләрендә яшәгәнлеген, балаларны укытканлыгын искә ал сак казакъларның аны үз язучылары итеп санау лары бигрәк тә аңлашылса кирәк Ул елларда ана «Казакъ кызы» кебек нәфис романны иждт итү очен гаять күп материал биргән катакь «иш тормышындагы вакыйгалармы бии тур мәхәббәт белен тасвирлавы очен катайлар аны беркайчан да онытмастар
( абмт МУКАНОВ казакъ язучысы
Галимхан Ибраһимов ягар аяибс тснә түге т. ул бетнен әдип тә. Анын.идиш уртак Катакт, халкы Галимхан Ибраһимовны аеруча акын, ут ата Ьср фактны гына искәртеп утнк Кип адәбиатыныи ялассмты. куренсктс хәмәтать >ш сс Саксн Сәйфулдин Галимхан Ибраһимов турында -ут матым ин «кын атты» диген Бу чындайга шулай булган Әдипләр луслыты ч «ләбноттар әдәбиятлар дуслыгы, ул-индс халыклар дуслыгына тоташа Сата» «акынын Га
личжан Ибраһимовка булган хөрмәте—ул бөтен татар халкына хөрмәт. Татар әдәбияты, татар мәдәнияте безнең казакъ халкына үрнәк, өлге иде. Татар халкының төрки халыклар тарихында тоткан урыны турында аксакал азучыларыбыз гел зур-лап сөйләде. Күренекле акын Солтан Мәхмәт:
«Анау алда татар торыр, башкаларга өлге торыр»,— дип тикмәгә генә язмагандыр.
Без, казакъ язучылары, бүгенге татар әдәбиятының уңышларын күреп сөенәбез. Галимҗан Ибраһимовка лаеклы буын үсеп килә. Казакъ әдәбиятында да шундый хәл. Бу куанычлы күренештә Галимҗан Ибраһимовнын шифалы йогынтысы бар. Рәхмәт аңа.
Сагынгали СӘЕТОВ.
казакъ язучысы
Зур татар прозаигы, романист Галимҗан Ибраһимовнын әсәрләре 1925—30 елларда әзәрбайҗан теленә тәрҗемә ителә иде Анын хикәяләре, повестьлары һәм романнары җөмһүриятебездәге кин катлау укучылар арасында зур уныш казанды Күпләр хәтта аны әзәрбайҗан язучысы дип санадылар.
Яшьлек елларымда, беренче хикәяләремне яза башлаган вакытта, мин соклану белән Галимҗан Ибраһимов әсәрләрен кат-кат укый илем. Безнен буыннын башка вәкилләре турында да шуны ук әйтергә мөмкин.
Бу зур язучының фаҗигале үлеме безнен йөрәкләрне тетрәтте Ниһаять, ул ара-бызга кире кайтты, һәм без анын гүзәл әсәрләрен яңадан укый алабыз.
Мәһди ХӨСӘЕНОВ әзәрбайҗан язучысы
Сезнен Галимҗаныгыз—бер татар халкының гына булмыйча, барлык шәрык халыкларының да зур язучысы.
Сәмәд ВУРГУН,
әзәрбайҗан язучысы
Галимҗан Ибраһимов үзенен сокландыргыч әсәрләре белән Кырым татарлары укучылары арасында Октябрь инкыйлабына чаклы ук мәгълүм иде. Без, яшьләр, анын китапларын кулдан-кулга йөртеп, бик яратып укый идек. Шуның белән бергә, ул Кырым яшьләренең бер төркем алдынгы өлешенә мөгаллим буларак та билгеле иде. Чөнки Уфада «Галия» мәдрәсәсендә Кырым яшьләреннән кайберәүләр аңардан укыганнар, дәрес алганнар. Октябрь инкыйлабыннан соң Г Ибраһимов безнен мәдәниятебезгә һәм иҗтимагый-сәяси тормышыбызга тагын да якынайды. 1918 елда Үзәк мөселман комиссариатында эшләгәндә, үзеннән-үзе билгеле, ана Кырым ярыматавында яшь Совет хакимиятен ныгыту мәсьәләләре белән шөгыльләнергә туры килде. Шуның белән бергә, анын тарафыннан редакцияләнгән «Чулпан» газетасы бездә дә тарала һәм аны Кырым халкы да кызыксынып укый.
Бекир УМЕРОВ Кырым тагары язучысы
Бер тел галименең мина язган хатында шундый юллар бар: «Г. Тукай. Г. Ибраһи- мов чын мәгънәсендә тел чирәме күтәрделәр. Г. Ибраһимов прозада телнен җәүһәрләрен, энже-мәржәннәрен искиткеч урынлы куллана белде» Г Ибраһимовнын әнә шул кабатланмас маһирлегенә мин гомер буена сокланып яшәдем. Монда сүз анын әсәрләренең сүзлек хәзинәсе, фразеологик һәм сурәтләү
чараларынын гажәп баи булуы хакында гына да бармый Бердән, бу әдип элек әдәби-яттан читтә калып килгән бик күп гади сөйләм сүлләрен кыю рәвештә әдәбиятка кертте, икенчедән, шунын остенә. анда сүэнен эмоциягә тәэсир итү хасиятен, анын эстетик функциясен сиземләү сәләте ифрат дәрәҗәдә көчле иле Шул сатәтенә таянып. Г. Ибраһимов әдәби әсәрләрендә сүзне мәгънә анлату белән бер үк вакытта эстетик ләззәт бирерлек итеп тә кулланды Ул әйтсә, берәгәйле итеп, тәмам җиренә җиткереп әйтте Анын җөмләләре философлар теленләгечә тирән мәгънәле, шул ук вакытта образлы, музыкаль яңгырашлы, халыкчан булалар («Без түбәннән күтәрелдек». «Фәхрине үтереп ташладылар» һ. б. бик күпләр) Минемчә, композитор күңеленә килеп төшкән жанга якын, дәртле хушавахтар белән рухланып, шунын белән канатланып яна музыкаль әсәр тудыргандагы кебек. Г Ибраһимов та үзенен ин һәйбәт әсәрләрен телебезнең байлыгына, матурлыгына, чын күңелдән бирелеп, күз алдында ачыла барган мөмкинлекләре белән рухланып, шуннан тәм табып, аерыла алмыйча язгандыр Шул сәбәпле, без дә анын әдәби әсәрләренең эчтәлеген атлау максаты белән генә гүгел. бәлки теленен нәфислеге, тапкырлыгы белән дә мавыгып укыйбыз
Галимҗан Ибраһимов кыйммәте беркайчан да югалмый торган бай. кадерле әдәби мирас, әдәби осталык үрнәкләре калдырды. Анын ижат алымнары, ул баетып калдырган әдәби тел әлс хәзер дә. яна заманда да үрнәк булып хезмәт итә Анын әсәрләре безмен заман кешесенә дә Туган илгә, туган туфракка тирән мәхәббәт тәрбияли, рухи ярлылыктан азат булырга, күнсл хәзинәсен гуманистик кешелек сыйфатлары белән баетырга ярдәм итә
Гомәр БӘШИРОВ
Телебезнең саф татарчага әйләнә баруы, сүз сәнгате буларак анын нәфисләшүе, образлашуы. бизәкләргә баюы Фатихлар. Галимҗаннар заманына туры килә. Бигрәк 1Ә Галимҗан Ибраһимов ижятындн бу ачык чагыла. Сез анын 1911 14 еллар арасын
да язган хикәя, повестьлары белән мәкаләләрен генә чагыштырып карасагыз да тел җәһәтеннән болар арасында ярылып яткан аерма күрерсез Әдәби телебезне саф-ландыру һәм камилләштерүдә Галимҗан Ибраһимовнын тоткан роле гаять зур Сыйфат ягыннан усүнен икенче мисалы итеп, мин прозада жанрларның төрләнүен һәм ачык билгеләнүен әйтер илем Озак та үтми, романны озын хикәядән (повестьтан), озын хикәяне кыскасыннан аерып була башлый (билгеле, күләм җәһәтеннән генә түгел). Болар жанр буларак форматашу белән бергә, һәркансы- нын зур осталары да мәйданга чыга. Һәр оч жанрның, бигрәк гә повесть белән хикәяләрмен, гүзәл үрнәкләрен Фатих Әмирхан белән Шәриф Камал бирәләр Мәгәр шулай ла бу өлкәдә лә Галимҗан Ибраһимов нжагы ныграк аерылып Тора Ким колачлы, социаль эчтәлекле романнарны, төгәл, камил язылган хикәя, повестьларны безнен әдәбият башлыча ул тудыра
Фатихлар, Галимҗаннардан сон әдәбиятка килгән язучыларга ал ардан өйрәнмичә, үрнәк алмыйча иҗат итү мөмкин түгел иде инде Атар «мәктәбен* узмаган берәр язучы булды микән'." Тик моны сукыр иярү, кабатлау дип кенә аңламаска кирәк һәрбер чын язучы, нинди генә -мәктәп- узмасын, ахыр чиктә Сыры үзенчә, үзе аңлаганча ижат итә
Икенчедән, безнен яна реалистик әдәбиятыбыз инкыйлабка кадәр тугандаш торки халыклар өчен дә күпмедер дәрәҗәдә үрнәк иде Безне укыдылар бездән өйрәнергә шрыштылар 1957 елны Аяма-Атаи Мохтар өкө Агәю» С>с.ын очрашып сөйләшкән чакта ул мина:
Тукай белән Галимҗан Ибраһимов ссзнеи генә түгел, безмен дә осптары быз! дип әйткән иде
Әлөбнягыбызга өнә шумый лли-лбруй кигерде бешен итссикллрыОки
Оммрчан МШКИ