«Татар энциклопедиясе» битләреннән

ГАФФЛР (Гаффаров) Әхәт (Габ-деләхәт) Габдрахмаи улы (1 1 1949. Балык Бистәсе р-ны Олы Әшнәк а.). прозаик. драматург. ТАССРның атказ сәнгать эшлеклесе (1990) Казан ун-тын тәмамлый (1971) «Яшь ленинчы» (1971-74). «Социалистик Татарстан* (1974-79) г-та- ларынла. «Казан утлары* ж-лында (1979- 82) ипли. 1982-87 дә ТАССР Язучылар берлегенең Әлмат бүлегендә жаваплы сәркатип Бүлек мөдире, хәбәрче вазифа-сында «Шәһри Казан». «Ватаным Татар-стан*. «Казан утлары* редакцияләрендә эшли Г әсәрләренә татар халык иҗаты-ның. фольклорның йогынтысы зур. Әсәрләрендә тормыш вакыйгалары, заман проблемалары фәлсәфи планга корылган, метафора, символ-мәгьнә синтезы өстенлек итә Ул «Язлар моны* (1973). «Гозер* (1975). «Кашан җыры» (1977). «Су астын дагы чишмә* (1980) «Бишек* (1980). «Дәрья башы» (1985). «Яшиселәр алда әле* (1987) кебек психологик повестьлар авторы «Әҗәт* (1972, русчага тәрҗемәсе «Долг*. М . 1983) хикәясендә фронтта Һәлак булганнар алдында әхлак бурычы, дуслары һәм туганнары өчен җаваплылык хисе тою турында сүз бара. «Яра* (1973) повесте катлаулы язмышлы геройлар, лларның борчулы уй-кичерешләренең сурәтләнүе б-н аерылып гора * Бодай бөртеге һәм тегермән ташы* (1983. русчага тәрҗемәсе «Зсрно и жернова*. М 1991). «Олы юлның тузаны (1989), «Богау* (1998) романнарында. «Энә күзе* (2006) җыентыгында тупланган драма, повесть, хикәләрендә заманның аеруча да четерек-ле проблемалары күтәрелә: экологик һәм әхлакый һәлакәт, халыкта милли үзаң уяну, авыллар бетү куркынычы, сталинизм кигергән бәла казалар I нын драматургиясе дә үзенчәлекле «Иртәгә улың булам* (1977 дә сәхнәләштерелә). «Җиләк вакыты бер генә*. 1978 дә сәхнәләштерелә). «Соңгы 1әкләк* (1980 дә сәхнәләштерелә). «Бер картлыкта, бер яшьлектә* (1981 дә сәхнәләштерелә) пьесалары Татар драма һәм комедия т-рындл. Мннзәлә. Яр Чаллы. ( тәрлетамак. Оренбчрг т-рла рынди куела Замандашлары образларым чагылдырудан тыш. Г.ның күренекле та-рихи шәхесләргә багышланган пьесалары да бар М\ чланур Вахитовныи юр
м ы .... инан «Сызылып глңнлр агканда*
(1984 тә сәхнәләштерелә). Муса Җәлилгә багышлашам «Хөкем* (1981 дә сәхнәләштер лә). Габдулла Тукай турын
да «Соңгы сәгать» драмалары Г. шулай ук балалар өчен хикәяләр, татар әдәбияты һәм сәнгате турында публицистик һәм әдәби-тәнкыйтъ мәкаләләре, татар мәдәниятенең күренекле шәхесләре турында очерклар авторы. Әсәрләре рус. башкорт, эстон. әрмән, инглиз, испан, француз, немец телләренә тәрҗемә ителгән.
Әд. Скалъская Е. Җизнь - как про- долженне ПОЭ31Ш Сов Эстония 1976 9 дек.; Алексеева Т С верой человека Лит. газета 1986 28 мая . Идрнсов Р Кече күңелле һәм горур Ватаным Татарстан 1999 22 гыйнв
РӘ. Мостафин
ГА1ИЕК (Назек) Ярослав <30 4 1883. Прага -3.1.1923. Липницеш ). чех язучысы. Танылган «Солдат егет Швейк» («По- хождения бравого солдата Швейка во время мировой войны», 1921-23. язылып бетмәгән) сатирик романы авторы 1915 елда Австро-Венгрия гаскәренә алына, тиздән русларга әсирлеккә тоны 1918 нен апрелендә Кызыл Армия сафларына баса. Гражданнар сугышында катнаша, күп кенә г-таларда (ш и армия г-таларында) языша 1919 да Кызыл Армия частьлары б-н хәзерге ТР җирләрендә була, октябрьдән декабрьгә кадәр Бөгелмә шәһәре х.цгби коменданты ярдәмчесе булып тора Бу вакытта булган вакыйгаларны 1921 дә Прагада басылган «Бөгелмә шәһәре ко-менданты* («Комендант города Бутуль- мы*). «Тәре күтәреп йөрү* («Крестный ход*), «Стратегик уңайсызлыклар» («Стратегическне затруднення*). « Бөгел манең шөһрәтле көннәре* («Славные дин Бугульмы*). «Яна куркынычлар» («Но- вые опасностн*). «Потёмкпн авызлары* («Потёмкннские деревнн*) исемле сати рик. юмористик хикәяләрендә һәм очерк ларында чагылдыра 1960 нчы елларда гротеск формала рев-ция вакыйгаларын тасвирлаган бу әсәр ләр Татарстан перио-дик пасчаларында С И Антонов тәрҗе-мәсендә басылып чыга. 1966 дан Бөгелмәдә Г. музее эшләп килә
Әсәр Собр соч В 6 т М 1983-85
Әд Антонов С Гашск шпгагт по По- волжью К . 1964 Гали бы имел дсаггь жнлней. М 1990
Р г) Мппнафин
ГАЯЗОВ Мансур Гая • улы <5 10 1917 хәзерге Марий Эл Респ-касы. Бәрәңге р- ны Бәрәңге а 19 11 1943) шагыйрь Бәрәңге пед уч-шегыи тәмамлаганнан соң
Дмшмы Жүршиыбытып 2005 ел. 4 саныннан баешып киы
(1932) туган авылында укыта. 1936 елдан вакытлы матбугат битләрендә аның пат- иотизм белән сугарылган шигырьләре әм поэмалары күренә башлый («Тормышны сөю». «Испанка»), Аерым шигырьләре «Алмаш* балалар альманахына (1938). «Бәхетлеяшьләр» (1939). «Дуслык» (1940) күмәк җыентыкларына керә. Бөек Ватан сугышында катнаша. Фронт г-таларында языша. 1959 дә «Шигырьләр» исемле җыентыгы дөнья күрә. Витебск өлкәсенең Ускорово авылы өчен барган сугышта һәлак була.
Әд.: Даутов Р.Н., Нуруллина II Б. Совет Татарстаны язучылары Биобибли- огр. белешмә, К.. 1986.
ГӘРӘЕВА Салисә Гәрәй кызы (6.11 1938. Минзәлә р-ны Тулыбай а.). шагыйрә. ТРның атказ. мәдәният хезмәт кәре (1993). Казан ун-тын тәмамлый (1968) 1963 елдан Чиләбе шәһәрендә яши. 1963-69 да китапханә бүлеге мөдире. 1969- 85 тә өлкә радиотапшырулар комитетында. 1986-89 да «Сигнал» производство берләшмәсенең җирле радиотапшырулар редакциясендә мөхәррир булып эшли. 1989- 91 дә «Дуслык». «Туган як» г-таларында җаваплы сәркәтин, бер үк вакытта өлкә телевидениесендә татарча «Чишмә* тап-шыруларын алып бара. 1991 дә Казанга кайта. «Татарстан хәбәрләре» г-тасы ре-дакциясендә эшли. 1995 тән «Мәдәни җомга» г-тасында. «Уралым* (1979). «Тау сукмагы» (1988). <• Офыклар-IIрозрение» (Чиләбе. 1991). «Йолдыз яңгырлары» (2006) исемле шигъри җыентыклар авто-ры Шигырьләрендә Урал табигатенең ма-турлыгын. аның олы җанлы кешеләрен мактап җырлый.
Әд.: Әхмәгҗанов М. Матурлык җыр-чысы // Килер бер көн. К , 1998.
ГӘРӘЙ (Гәрәев) Әюп Гәрәй улы (22.4.1910. Уфа губ.. Минзәлә өязе Иске Дөреш а. - 1967. Пермь шәһәре), шагыйрь. Алабуга педагогия техникумын тәмамла-гач. укытучылык итә. «Эшче» (Мәскәү) г-тасы белән хезмәттәшлек итә. Мәскәү чит телләр педагогия ин-тында укый. 1927 елда «Азат хатын» ж-лында «Буранлы таң» исемле беренче хикәясе дөнья күрә Матбугатта шигырь, поэма, очерклары басыла. «Межасыз шигырьләр» (1932). «Яз шатлыгы» (1966) исемле шигырь китаплары авторы. Поэзиясенә эмоциональлек, нечкә лиризм хас.
ГӘРӘЙ Йосыф Ибраһим улы (20 3.1904. Уфа губ , Бәләбәй өязе Базгыя а - 2.3 1988. Уфа ш ). язучы. Башкорт, татар. рус телләрендә иҗат итә. 1923 елдан Башкортстан АССРнын Чакматаш, П1а- ран. Бакалы һәм Бәләбәй р-ннарында укытучылык итә. 1929-30 елларда мәктәпләрдә һәм оешмаларда башкорт телен гамәлгә кертү буенча Бәләбәй кан
тон комиссиясенең җаваплы сәркатибе. 1931-36 да Башкортстан АССР Мәгариф халык комиссариатында читтән торып укыту буенча инспектор, башкорт телен һәм әдәбиятын укыту буенча ииспектор- методист. 1937-39 да Башкортстан АССР Язучылар берлеге идарәсе җаваплы сәркатибе. 1940-58 до Казакъстан һәм Та- җикс гаңда тезелешләрдә эшли. 1958 дән кабат Уфада Шигырьләр, поэмалар, хи-кәяләр. повестьлар, әдәби-тәнкынть мәка-ләләре. башкорт теле һәм әдәбияты буен-ча урта мәктәпләр өчен дәреслекләр һәм методик кулланмалар авторы. Беренче китаплары татар телендә басыла («Ис-тәлекләр*. М . 1930; «Тимер». К -М . 1932; «Пионерлар килде». 1932). Балаларга ба-гышланган «Суртан әмере буйынса» (1937). «Өрергә нисек өйрәнде көсөк» (1962). «Зирәк Куян» (1969) кебек җыен тыклар, Социалистик Хезмәт Герое Баты- рова Банат турында язылган «Банат Ба- тырова» (1966) документаль повесте ав-торы Г башкорт теленә А.С.Пушкин. Н.В.Гоголь, А.П.Чехов, С.Я.Маршак, Г.Ту- кай һ б.ларның әсәрләрен тәрҗемә итә 1940 елда нахакка гаепләнә; 1957 дә ак-
Әсәр Шигырзар. Өфо. 1964. Якташ- тарга хат; Шигырзар. поэмалар, баллада-лар. Өфө, 1984.
Әд : Сафуанов С. Шагир тураһында һүз Агизел. 1974 N5; Әхмәзиев В Тынгыһыз нжад Агизел. 1979. N3.
ГӘРӘЙ (Гәрәев) Рәшит Гәрәй улы (15.4 1931. Минзәлә р-ны Малтабар а - 23.6.1999. шунда ук), шагыйрь. ТАССРнын атказ. мәдәният хезмәткәре (1981) Әдәби-ят ин-тын тәмамлый (Мәскәү. 1959). 1959- 80 елларда «Казан утлары» ж-лында бүлек мөдире, соңрак Татарстан кнгап нәшриятында балалар-яшүсмерләр әдәби-яты бүлегендә мөхәррир булып эшли. «Беренче хисләр» дип аталган тәүге ши-гырьләре һәм поэмалары тупланган җыентык 1952 дә басыла. Иҗатының баш-тагы чорында Г. нең шигырьләрендә яшь-лек романтикасы, мәхәббәт, тугрылык, ту-ган як табигате кебек мотивлар өстенлек итә. Соңрак үзәктә авыл кешеләре, алар- нын хезмәте, гадәт-йолалары, шагыйрь геройларының күңел дөньясын тирәнрәк сурәтләргә омтыла «һаваларда йолдыз» (1965). «Төнге учаклар» (1968). «Сиңа тар-тыла күңел» (1970), «Синдә калам» (1980. «Син бер генә» (1989). «Тургайлы тугай-ларым» (1991) җыентыклары авторы. Г шигырьләре кыска һәм ачык, сәнгатьле яңгырыйлар.
Әд Рәшит Гәрәйгә 60 яшь Казан утлары. 1991. N5
Автор; Г.М.Габделхакова.
ГӘРӘЙ (Гәрәев) Шамил Мөхәммәтгали улы (3112 1916. Казан -22 3.1946. Гли- вице ш . Польша), шагыйрь Бөек Ватан
сугышында катнаша «Сигналчы җыры*
исем ле беренче җыентыгы 1932 елда
басыла Иждтында топ мотивлар мәхәббәт.
табигать матурлыгы «Звено җыры» (1931).
«Тормыш иртәсе» (1937) «Тормыш
чәчәкләре* (1941) шигъри җыентыклары
авторы Татар теленә М. Ю Лермонтов, А I I-
Чехов . А.Л.Барто әсәрләрен тәрҗемә итә
ГЕРКЕН Евгений Юрьевич (Георгие-
вич) (17 10.1886. Кисап март 1962. Мәскәү),
шагыйрь, драматург, тәрҗемәче Е А Бора-
тынскийның оныгынын улы Казан ун-
тымын юридик ф-тын тәмамлый (1910)
Шигырьләрендә Г неи төрле йогмнтылар-
га тартылуы хас, бүтәннәрнең стилистик
алымнарын кабатларга һәвәслеге сизелә
Казан шәһәр театрында барган « Боек Ка-
лиостро* («Великий Калиостро». 1908).
«Пыяла киртәләр» («Стеклянные мерего-
родки*. 1909). «Алар гашыйк иделәр*
(«Они любили*. 1910). «Дәртле хатын*
(«Страстная женщина». 1912) пьесалары
авторы 1917 дән сон Петербургта яши.
«Бөтендөнья әдәбияты» («Всемирная ли-
гература*) нәшрияты очен тәрҗемәләр 6-
н шөгыльләнә 1932 дә нахакка репрес
сияләнә; 1954 гә аклана
Әсәр. Башня Л 1926. Лирическне
егихотворения К , 1928.
ГИНЗБУРГ Евгения Соломоновна (7
10.1903. Мәскәү - 25.5 1977. шунда ук),
язучы, тәрҗемәче Язучы В II Аксёновның
әнисе Казанда 1909 елдан яши. Шәрекъ
нед. ии-тын тәмамлый (1924). 1925-30 да
шунда ук укыта. 1933 кә кадәр М Вахи тон
исем Шәм стеарин, сабым кайнату,
гөлсирин җитештерү химия з-ды каршын-
дагы ВТУЗда, 1935 кә кадәр Ка.«ан ун-
тында (1934-35 елларда ленинизм тарихы
каф мөдире). 1934-35 тә «Красная Тата-
рия* I-тасында языша 1937 гә кадәр ТАССР
Язучылар берлегенең рус бүлеген
җитәкли, актив рәвештә әдәбият
тәнкыйтьчесе һәм тәрҗемәче бу тарак
ипли Рус теленә Г.Тукай. Галим
Мөхаммвтшин. Ә.Ерикәй. М Садри һ.б
әсәрләрен тәрҗемә итә 1937 дә
репрессияләмә (кон тррев. троцкийчылар
түгәрәгендә катнашуда гаепләнә). 18 ел
Колыма лагерьларында һәм сөргендә
уздыра 1955 тә аклана «Текә юллар»
(«Кругой маршрут»
I кис 1967. СССРда 1988 ‘Ю елларда ба
сыла) китабында золымга каршы тора
алган кеше рухының көче чагыла
Әд Аксенов П.В Последняя вера
Казань 1993-95. Быков В Предисловие
Гинэбург Е Кругой маршрут М . 1990
ГОБӘЙ (Гобәнду тлин) Гариф Шакир
улы (26 8 1907. Казан -27 4 1983 шунда ук)
язучы Казан педагогия нн-тын тәмамлый
(1936) Сту дент елларында ук Татар радио-
комитстында әдәби тапшырулар мөхәррире
булып эшли 1936-40 га Әдәбият һәм
нәшрият эшләре буенча баш идарә (Глав-
лит) вәкиле. 1940-46 да Татарстан радноко-
митеты рәисе 1950-53 тә ТАСС Р Язучылар
берлеге идарәсе рәисе «Көмеш канат*
.тигән беренче хикәясе 1934 тә басыла Ба-
лалар өчен дистәләгән повесть һәм хикә-
яләр авторы. «Маякчы кызы» (1938; русчага
тәрҗемәсе «Дочь бакенщика». 1951)
повесте татар әдәбиятында Гражданнар су-
гышына багышланган әсәрләрнең ин ях-
шыларыннан берсе. Г.нен әсәрләрендә
сурәтләнгән яшь геройлар һәрвакыт вакый-
галар үзәгендә биреләләр Сугыш елларын
да тылда авыл балаларының катлау лы тор-
мышын сурәтләгән «Замана балалары»
(1945). Ленинград блокадасы вакытында
балаларның хәле, сонет кешеләренең намус
лылыгы. фидакарьлекләре турында «Ма-
ратның язмышы» (1956. рус теленә тәрҗе-
мәсе «Судьба Марата». 1963) повестьлары
шундыйлардан Сугыштан соңгы яшь бу-
ынның җилкәсенә төшкән авырлыкларны
тасвирлаган «Ләйсән янгыр» (1961) повесте
дә Г гә уңыш китерде. Революциягә кадәрге
Бишбалта бистәсе гормышын чагылдырган
« Без үскәндә* (1959; рус теленә тәрҗемәсе
«Когда мы рослн*. М , 196-1) повесте тарихи
революцион теманы үз эченә ала Г нын
атеистик күзлектән чыгып я I ган «Коръән
серләре* (1967. 3 басма 1977) исемле әдәби
публицистик повесте да билгеле. Г әдәби
тәрҗемә өлкәсендә күн эшләгән язучы Ул
гагар теленә «Тысяча н одна ночь» («Мең дә
бер кич*. 1940) җыен тыгын. А
Первенңевның «Честь смолоду* («11амуслы
яшь.н-к*. 1950) повестен. А Тол- стойнын
«Пётр Первый* («Петр патша*. 1966)
романын Һ б ларны тәрҗемә итә Ок тябрь
Революциясе, ике тапкыр Хезмәт Кы зыл
Байрагы һәм «Почет Билгесе* орденнары
6-и бүләкләнә
Әсәр Сайланма әсәрләр 3 гимда К .
1968-69
Әд Совстские итекне пнгатели Био-
библиоф словарь М . 1961.ТәржсчлнонЖ
Балалар дөньясы аксакалы Ялкын 1977 N9.
Рахмани Р Тормыш чынлыгын эзләп Казан
утлары 1997 N8
Дм&чы кы-цег санча/н)<1