ЮЛЛАР ТЕКӘРӘК, ЕЛЛАР ҖАВАПЛЫРАК

Вакыт дигәннәренен асылын анлап бетерергә адәм баласынын вакыты җитми шикелле. Шулай ла. талкып, изеп, киптереп лнгәнләй. Вакытмын үзе аша үтүен бетен күзәнәкләре белән сизә. тоя. белә терек иясе! Әле
кайчан гына милали исәп белән яна гасырга чыгабыз лмп мәш килеп йөргән идек Кичә генә булган шикелле Инде килеп алты елы үткән лә киткән' Җиденчесенә аяк басабы). Уйландыра Яшәгән саен һәр үткән елнын мәгънәсе күпмедер үзгәрә бара, Бхгтары да тизрәк уза шикелле Шулай да. ел кадәр ел зченлә. телибезме, юкмы, биниһая гзакыйгаларнын шаһитлары без Гомумлонья хәлләре турында һәркемнеке кебек минем лә кайбер уйлануларым бар барын, әмма атар турында зурдан кубып сөйләргә теләмим, мөгаен булдыра да алмам, шума күрә, үзебезнен Идел-Йорттагы вазгыят турында уй-фикерләремнен беразы белән уртаклашып узмакчымын
2006 ел — Казанмын 1000 еллыгыннан сон үткән беренче ел булды Казан юбилеен матур игеп уздырып, дөньямын байтак ил-дәүләләренә «Бу Кояш астында без дә бар!* дигәнне янә бер мәргәбә сизелерлек итеп белгертә аллык Ярап куйды бу бәйрәм Төбендә татар файдасына, безнен файдага булды Казан Татарстанныкы гына түгел, ботсн татарныкы да бит • Булдырабыз'* дидек Һәм чыннан да абруйлы билгеле бер биеклек алынды «3 биеклектән төшәсе килми ул! Минемчә, үткән 2006 ел — биектә калу яки калырга тырышу елы булды Ә югарыракка менү яки менәргә омтылыш булдымы сон. халык тормышы яхшырдымы, милли янарыш көчәйдеме, диярләр Бу катгый сорауларга төгәл кистереп әйтү кыен Җаваптан бигрәк, күнелгә антоним мәгънәле уйлар килә Җәмгыятьтә байлык арга, әхлак кими Шәһәр үсә. авыл кечерәя Тагарстаннын дәрәҗәсе үсә, дибез, ә Үзәк белән Шартнамә һаман ннартылмый («тарихи бу бергәлек* галәмәте) Мәчетләр төзелә тора, ичлнлылар бик артып гормый Тел үсеше турында сүз сөйләү күбәя, чынлыкта татарча сөйләшүчеләр кими бара Татарстан телевидениесенең техник мөмкинлекләре артты, ә радиобыз стуруктур яктан үзгәреп бетте, бли традинияләр җимерелде. Әйтелгәннәр гомумнрәк ингыроса да, үткән елга бик хас алар Ярын, каршылыкчы фикерләрне тәкърцрлау җитеп торыр «> биеклеккә килгәндә, үткән ел Казанмын ягы үрләр яулау юнәлешендә тагын бер ыргымы булды әле' Башкалабыз тагын берничә елдан узачак Бөтендөнья яшьләре Универсиадасын үткәрү өчен реаль кандидат шәһәр| ә әверелде Әгәр, барып чыкса, безнен халыкара дәрәҗә, һичшиксез, тагын да үсәчәк'
Татарстан Президенты Мннпзмер Шәймнсн Указы белән 2006 ел Республикада әдәбият һәм сәнгать елы шигарс астында үтте Бу уңайдан, хәтерегездәдер, әдәбият һәм сәнгатькә бүгенге көндәге мөнәсәбәт, киләчәк ы башкарылырг а шешле ниләр турында журналыбызда (2006 ел, 3 нчс сан) Татарстан Президентының һәм баш мөхәррирнең тәфсилле әңгәмәсе басылып чыкты Аида күтәрелгән мәсьәләләр табшый ки, күпләрнең игътибарын җәлеп итте, унлй чишелешләргә ымсындырды Одәбият һәм сәнгать слынын тарихына калырлык нинди сәхифәләрен агап китә алабыз СОН? Ин әүнәл икс боек шахсс — Г Тукай һәм М Җәзил юбилейлары күнелгә килә Берсенең 120. икснчесснсн 100 еллыклары Татарстанда тына түгел, богснроссиядә һәм чит илләрдә лә югары дәрәҗәдә һәм масштаблы үтте ул
тантаналар. Элегрәк үткән юбилейлардан үзгә у нан гамәлләр булды. Әйтик, Петербургта Тукайга һәй кат куелды. Уральскида музей ачылды, шагыйрьгә багышлап язылган яна опера сәхнә күрде, рәссамнарыбыз хезмәтләреннән тупланган затлы альбом чыгарылды... Мәскәүдә М Җәлилгә һәйкат кую мәсьәләсе хәл ителеп килә. Татар халкынын абруен күтәрүгә хезмәт итүче бу ике бөекнен варислары — бүгенге язучылар өчен аеруча горурлык һәйкатләрдә басып торучылар шагыйрь-әдипләр бит' Дәвамнары булырга тиешле боек биеклекләр!
Музыка өлкәсенә күз сатыйк Мәшһүр композитор һәм җырчы С. Садыйкованың 100 еллыгы халыкчан көйләрнең онытылмас бәйрәме булып узды. Дөньякүләм билгеле икенче бер композиторыбыз С. Гобәйлуллинаның 75 яшьлеге уңаеннан анын исемендәге халыкара пианистлар конкурсы, А. Ключаревнын 100 еллыгына багышланган концерт зур уныш белән үтте Р Ваһапов исемендәге халыкара татар жыры фестивале елдан-ел камилләшеп, үткән ел яна биеклеккә күтәрелде. Сентябрь аенда «Алтын мөнбәр* дип аталган мөселман киносы халыкара фестиваленең янәдән Казанда зур күтәренкелек белән үтүе дә 2006 елның күркәм сәхифәсе санатырга лаек. Жөмләдән. үткән елла Кам ат театры коллективы Лондонга барып спектакльләр куеп кайтты Әгәр Г Камалга «бер гасырдан сон синең «Беренче театр»ын Бөекбритания башкаласында уйналачак» дигән булсалар, ул һич ышанмас иде Татар театры оешуга 100 ел тулу уңаеннан, гомумән, бик күп эшләр башкарылды Театр юбилее тантаналары быел да дәвам итәчәк әле. Рәссамнар дөньясында да җанлылык кимемәде, кызыклы-кызыклы дистәләрчә күргәзмәләр оештырылды Музейчыларыбызнын үткән ел башкарган эшләре аеруча мактаулы. «Татар халкы һәм Татарстан дәүләтчелеге тарихы» музее ачылу гына да ни тора! Казан милли мәдәният үзәгенен 15 еллыгы билгеләп үтелде. Бу Үзәкнең әдәбият- сәнгать өчен никадәр әһәмиятле икәнлеге тагын бер мәртәбә тәгьдир ителде. Милли үзанны үстерүгә хезмәт иткән йөзләгән кичәләр үтте анда. Китап басу, нәшрият өлкәсендә дә уңышларыбыз бар Халыкара ярминкәләргә алып барырлык китаплар басыла (кайберләре призлы урыннар, халыкара дипломнар алалар), бүтән республика наширларын көнләштереп, классик әдиплөребезнең күптомлыклары чыгу дәвам итә Ата-бабаларыбыздан күркәм мирас булып калган Сабантуй 2006 елда тагын да кинрәк колач алып, дөнья иңләп бәйрәм ителде. Ул сабантуйлар һәркайда әдәбият- сәнгать вәкилләренең актив катнашында уздырыла. Мисал өчен генә әйтеп үтим: минем үземә дә. Татарстандагылардан тыш. Мәскәү. Истанбул сабантуйларында катнашырга туры килде
Язучыларыбыз өчен әдәбият һәм сәнгать елынын ин мәгънәле сәхифәсе — «Казан утлары»ның менснче саны чыгу булгандыр. Үз әсәрләребез басыла торган төп журналыбыз бит Язучылар өчен генә түгел, татар мәдәниятына бәйләнеше бар дип исәпләгән һәр зыялы кеше өчен чыннан да куанычлы вакыйга. Шунысын ла искәртү кирәк: мененче санга ирешкән бүтән әдәби журнал илдә юк. Журналның бу бәйрәме матбугат битләрендә, әдәбият көннәрендә, иҗаг кичәләрендә һәм бүтән әдәби чараларда ел буе диярлек дәвам итте 2007 елның башында «Казан утлары» бәйрәме Мәскәүдә дә узачак Яна елга аяк баскан көнннәрдә журналыбыз елъязмасы саналырлык «Сүнмәс утлар балкышы» дигән зур күләмле хезмәт дөнья күрде. Бу китапта мен санлы хәзинәдән сайлап алынган әдәби әсәрләр, мәкаләләр, гыйльми язмалар, публицистик очерклар, истәлекләр, документлар тупланган. Күп көч сарыф ителеп, үзенчәлекле антология сыйфатында чыккан бу китап тиздән укучыларыбызга да ирешер дип уйлыйм
Әле саналган эш-вакыигалар. (аларны казанышлар исемлеге дияргә дә ярыйдыр) турында кемнәрдер, «бу юбилейлар, гастрольләр, тантаналар әдәбият-сәнгать елы игълан ителмәсә дә барыбер үтәр иде бит» дип тә куяр, һәм өлешчә хаклы да булыр Әйе, байтагы күнегелгәнчә үз агымы белән лә үгәр иле Тик ничек һәм нинди дәрәҗәдә бит? Минемчә, бик күп әдәби-мәдәни чараларның әдәбият һәм сәнгать елы шигаре астында үтүе һәм бу эшләрнен байтагына Татарстан Президентының турыдан- туры катнашуы унай нәтиҗәләр бирде Әлбәттә, аерым бер елга «тамга салып» кына дәверләр буена җыелып килгән мәсьәләләрне хәл итү мөмкин түгел Максатлаө югарырак булган саен, барыр юллар текәрәк, еллар җаваплырак, таләпләр
кискенрәк Шәхсән минем үземне (күпләрне лә лип уйлыйм) халкыбыз рухына кагылышлы мирасны саклау проблемалары борчый Үткәнләге мирасын барлый, кадерли белмәгән халыкмын киләчәге өметсез Бу җәһәттән шөбһәле уйларга этәргән мисаллар байтак Шул ук Казан мисатына әйләнеп кайтыйк Мен еллык юбилейга әзерлек чорында (әлбәттә, ана кадәр дә) шәһәр үзәгендәге күпме тарихи биналар, корылмалар юк ителде Өстәте түрәләрнсн берсе «Казанны Явыз Иван бер җимергән булса, икенче тапкыр шәһәр мэры җимерде» лип тикмәгә генә әйтмәгәндер Биналарнын кайберләрен генә булса да реставрацияләп яңартырга кирәк булгандыр ла бит' Әллә никадәр акча түксән дә. хәзер инде атарны кайтарып булмый Казанда чагыштырмача болай да аз сакланган татар тарихы ядкарьләренә аеруча нык зыян килде Болак арты һәм бистә якларын истә тотып әйтәм моны Бсзнсн өчен үтәлә кадерле, әлегә исән кайбер биналарнын язмышы ла анык түгел Әйтик. «Болгар» номерлары. Матбугат йорты Икенчссенен язмышы аеруча борчый Бу хакта язучыларыбыз матбугатта мөрәҗәгать белән дә чыгып каралылар Сонгы 70-80 ел эчендә гатарнын (гомумән, республикамын) рухи учагы, әләбият-сәнгать — гарихи- сәясәт тармакларын халык белән тоташтырган төп үзәк булып киллс бит ул' Бу йорттан нәшриятларны, редакцияләрне, китапка бәйле булган бүтән оешмаларны чыгаргач, бина кемнәр кулына кала ла. киләчәктә ана кемнәр хуҗа булачак'' Без белмибез Белүчеләр бардыр, бәлки, әйтеп анлатыртар'’ Әдәби мирас өлкәсендә дә хужасызлыкка. таркаулыкка мисатлар җитәрлек Әитик. татар теленлә ижат иткән М Гафури еллар уза-уза башкорт әдәбияты классигына әверелде Аннан шактый дәвер элегрәк яшәгән Акмулланы элегрәк пггар. башкорт, казакъ халыкларының уртак шагыйре санап йөри илек Үэсбеэнен ваемсызлыгыбыз. бигрәк тә галимнәребезнен ваемсызлыгы. битарафлыгы аркасында ул да бездән ерагая бара Без еш кына үзебезне мен еллык әләби мирас вәкилләре лип һаваланырга ярагабьм Мираска, варислыкка хакын бар икән, ана хуҗа бу парга ла кирәкгер Хуҗа була белгәннең генә абруе зур була.
Халыкта «чебешне коз көне саныйлар» дисәләр, без гаэст- журналларга бәйле кешеләр, үзебезнен «чебешләрне», ягъни әбүнәчеләр санын яна сл аллымнан саныйбыз. Сонгы елларда, сер түгел, тагар матбугаты гараж ягыннан гел үсү ягына бармый Матбугат — телне. лнын аша милли рухына саклаучы тон көчләрмен берсе. Икенчеләй әйтсәк, тиражлар күрсәткече — халыкмын үзаңы үссшс (якм төшүе) күрсәткече ул. Укучы лигән сүз, Горький әйтмешли, горур ннгырый' Уку ул ләззәт гә. хезмәт тә. хәтта ижат га Комньютерлашу (глобальләшүнен бер баскычы) — халыкның рухи үсешен тәэмин итүгә һич кенә лә гарантия түгел әле ул Милли матбугатны таратуның мөһимлеген халык белән эшли һәм нларә итә торган җитәкчеләр тирән айларга тиешләр лип уйлыйм мин
Һәр язучымын үткән ел турында үз уйлары киләчәккә үз планнары бардыр Язучылык хезмәте беркайчан ла жимел булмады, хәзерге заманда елдан-ел авырая гына бара ул Язучылык эше вөҗдан эше Максатсыз һәм имансыз ижат игүне күмел кабул итми Минемчә, калэмләшләребезмсн күбесе моны яхшы лнлыИ Кайчак уйлап куясын әгәр язучы ларыбыз булмаса. бсзнсн милли халәт шактый төшенке, телебезнең көче күпкә кнм булыр иде. Шөкер, дистәләгән менә дигән язучыбыз бар (аллрнын әсәрләре, һичшиксез, зуррак тнрал белән чыгып, күбрәк сандагы укучылар игътибарына лаек) Булсынга дип эшли торган оешмабыз бар Мөстәкыйльлек өчен көрәш еллпрыныи бер нәгажәсс буларак, хор фикер йөртә торган яшь талантлар үсеп килә Киләчәктә рухи мәйданыбыз кмн булсын тисәк туган гелебезнен сау булуы шарт Ә ул көрәшеп яклауга, саклауга мохтаҗ Бу көрәштә безмен өлеш кешеләргә кирәкле, оларга ышаныч бирерлек камил әсәрләр ижат игү Әгәр бсзнсн әсәрләргә ихтыяҗ бетсә, язып горунын мәгънәсе юк Шума күрә дә начар азарга хакыбыз юк' Заманы шундый Яна елла һәммәбезгә хәерле гамәлләр юллаш булсын!