"Татар энциклопедиясе" битләреннән

БАЯН (Баянов) Нур Галим улы (15.5.1905. Уфа губ., Минэәлә өязе Әнәк а 23.4.1945, Австрия), шагыйрь. Татар-башкорт хәрби мәктәбендә укый (1923-25) «Кылы лармеец* г-тасыида әдәби хезмәткәр (1928), «Колхоз яшьләре» ж-лы сәркатибе (1929- 30), Чаллы район газетасы мөхәррире (1930- 32) булып эшли. 1932-38 елларда ТАССР Язучылар берлеген оештыру комитетында инструктор. Татарстан китап нәшриятында өлкән мөхәррир Беренче шигырь җыентыклары «Уракчы кызлар». «Җимерелгән окоплар» 1928 елда басылып чыга. Иҗатын да һ Такташ шигъри традицияләре чагы лыш таба. «Шлем кигәч*. «Пост янында», «Әхмүшкә* кебек романтик рух. публицистик пафос б-н язылган шигырьләрендә Гражданнар сугышы. Кызыл Армия сугышчыларына дан җырлый «Клеверлы кырлар» (1929). «Яңгырлы тон» (1933). «Гөләндәм» (1939). «Җимерелгән днорец янында» (1940) поэмалары аныл һәм шәһәр хезмәтчәниәренә багышланган Б.ныц Ватанны саклаучылар турындагы шигырьләре «Яшь сакчылар* (1934). «Ватан жыры» (1936). «Ял ы төи» (1939) исемле җыентыкларга кертелгән Б Бөек Ваган сугышы ныц беренче көннәреннән үк фронтка китә, полк партия оешмасын җитәкли, дивизия I гасы мөхәррире, сәяси эшләр буенча полк командирының урынбасары була. Б ныц с угыш чоры поэзиясе патриотизм, совет халкының җиңүенә ышаныч б-н сугарылган (әсәрләренең бер өлеше югалган) Подполковник Б Австрияне аэлг игү өчен барган сугышларның берсендә һәлак була 1 нче дәрәҗә Ватан сугышы, Кызыл Йолдыз орденнары Һәм медальләр б-н бүләкләнә. Әсәр . Сайланма әсәрләр К . 1948. Шигырьләр, поэмалар. К . 1960 Әд. Хәйри X. Шагыйрь Нур Баян Әдәбият һәм тормыш К . 1958. Юзиев Н Тугры улың, халкым, мин сиңа Сәнгатьчә матурлык һәм осталык К . 1969 З.М.Маҗитов БӘЙРӘМЕВА Фәүзия Әүхәди кызы (5.12.1950. Саба р-ны ( лбай а ), язучы, җәмәгать эшлеклесс. Казан театр уч-ще сын (1971) һәм Казан ун тын (1989) тәмам лый 1973-75 елларда ТАССР МС каршындагы телевидение һәм радиоталшы рулар комитетында режиссер ярдәмчесе. 1987-90 да Татарстан китап нәшриятында матур әдәбият бүлеге мөхәррире 1980 елларның 2 нче яртысыннан публицистик язмалары республика газеталарында күренә башлый «Болын» исемле беренче жыен- тыгы 1986 да басыла. Балаларга атап языл ган. Идел буе Болгарстаны һәм татар халкы тарихын чагылдырган хикәяләр кита 6ы («Сәнгать дөньясына сәяхәт», 1989). повесть һәм новеллалары тупланган «Моң* җыентыгы (1991). «Кара урман* романы (1997) , «Безне онытмагыз» (1998) исемле пьесалар китабы. «Дәверләр күчешендә* (1998). «Хаҗ көндәлеге* (1999), «Заман Милләт Кеше» (2000). «Туфаннан таралган татарлар* (2004) дин аталган публицистик мәкаләләр җыентыклары. «Күңел карлыгачлары» (2000). «Соңгы намаз» (2000). «Ахырзаман афәте» (2002) повестьлары. һ Такташ иҗатына багышланган «Мишәрнең боек улы» (2001) китабы. Маг нитогорск шәһәренә сөрелгән татарлар язмышын чагылдырган 'Кырык гыр> (2006) романы укучыларга билгеле Ь әсәрләренең төп темасы кеше һәм табигать, шәхес һәм коллектив, ныклы тормыш позициясе сайлау һәм характер формала шу. кеше күңелендәге үзгәрешләрне җен текләп күзәтү 2003 елда "Михаил Худя ков һәм тагар халкы тарихы" днгән хезм өте дөнья күрде Бөтснтатар иҗтимагый үзәге лидерларыннан берсе (1988 91) һәм Иттифак партиясен оештыручы (1991 дон аның рәисе). Төрки халыклар ассамблея се рәисе урынбасары (1991 дан). Милли мәҗлес рәисе (1994-97) 1990 95 тә ТР ЮС депутаты Әд Золкарнәй Ф Яшәеш һәм иҗат Чакма чакмын ут чыкмый. К . 1991, Рәшит Ә Милләтнең сөеклесе Заман 2000 15 дек . Хәлим \ Гаделлек сагын да Мирас 2000 N'12 А Хәлим БӘЙТ гарәп, фарсы һәм төрки телле поэзиядә ике юллы шигырь формасы Дәвачы Сүзлек журналыбызның 2005 ел, 4 саныннан басылып Җилекшэ иҗекле шигырь юлларына ни тезләнгән шигъри форма, алар, аерым бер тәртиптә төркемләнеп, дүртешәр юллы строфа тәшкил итәләр Шәрекъ классик поэзиясендә газәл, касыйдә, мәснәви, робагый һ б кайбер жанр төрләре шушы Б нигезендә төзелгәннәр Алар бер-бер- сеннән рифмалар системасы һәм Б.ләр- нен санына карап аерылалар Жанр үзенчәлегенә карап. Б.ләр рифмалы яки рифмасыз булырга мөмкин Мәс., газәл һәм касыйдәдә беренче Б рифмалы, шуннан сонгы Б ләрдэ исә икенче шигъри юл беренче Б нең икенче юлы 6-н рифмалаша бара (аа. ба, ва ). Күрәсен. бу болыт берлә гомерлеккә кояш бергә; Шулай бергә бугай шатлык та хәсрәт канлы яшь берлә. Бу — Г Тукайның «Шатлык вә хәсрәт» исемле 4 бәйтле шигыреннән ахыргы Б Шигырь гаруз системасындагы һазаҗе мөсәммәие салим: мофагыйлун, мөфагын- лун, мөфагыйлун. мофагыйлун (\г—V—V— -V—) үлчәмендә язылган Әд Курбатов X Р Иске татар поэзиясендә тел, стиль, метрика һәм строфика. К , 1984, Табризн В Джам и мухтасар (Трактат о поэтнке) М , 1959; Хамраев М К Основы тюркского стихосложення Алма-Ата. 1963; Таззу М К Кһеюпс|ие е! ргохосһе с1е$ Ьп^иез бе Гопеп1 пншйтап Рап5. 1873. \УеН С Огипбпзз ипб 5их1еп <1ег акагаЫчһеп Ме1гиш МезЬабеп, 1956 Х.Р Курбатов. БӘК ЕР (Бакиров) Кәбир Кәрим улы (1885, Оренбург губ.. Зобачи (Түбән Әзерки) а. - 1944, Куйбышев ш ), журнатист, драматург, театр тәнкыйтьчесе. Гарәп, фарсы, төрек телләрен яхшы белгән 1905 елдан «Нур* (С Петербург), аннан Казанда «Әлислах» г-таларында эшли. 1910 елдан 3 нче Дәүләт думасында мөселман депутатлар фракциясе секретаре 1 нче Бал- кан сугышы вакьггында (1912), С.-Петербургтан бер төркем шәфкать туташларын ияртеп, Төркиягә бара, яралы сугышчыларны тәрбия итүдә катнаша 1913 тә Казанга кайта, аннан Оренбург шәһәренә китеп, • Вакыт* г-тасында эшли (1914-17) Февр революциясеннән соң Ташкентта «Олугъ Төркестан* г-тасын оештыра; ул чыгудан туктугач «Правда Востока* г-тасында эшли. Төркестан мөселманнары корылтаенда катнаша 1920 елларның 1 нче яртысында Төркестанда совет хакимиятен урнаштыруда катнашкан татар гаскәрләрендә хәрби мулла вазифасын башкара. Сонга таба Ташкентта сәүдә эше б-н шөгыльләнә, зәркән әйберләр кибете тота. 1926 да Себертә сөрелә. Сөргеннән туган якларына кайткач, янәдән кулга алына (1930) һәм үлем жәзасына хөкем ителә, ахырда җәзасы Соловки сәяси лагерына озатуга алыиггырыла. Гомеренең соңгы елларын Куйбышев (хәзерге Самара) шәһәрендә яши һәм заводта эшли. «Чөн тамь, яхуд Татар мәдрәсәсендә атна кич* (1912), «Тарихи пьеса» (1912) пьесалары, «Ахун хәзрәтнең вафаты» (1912), «Кара тап» (1912), «Җанлы курчаклар* (1912) хикәяләре; «Тукай Петербургта* 1914) истәлеге, татар театры һәм әдәбиятына багышланган күп санлы тәнкыйди һәм публицистик мәкаләләр авторы. Әсәр Мувәккать хөкүмәтнең тәдбирләре Оренбург, 1917. Әд Кәбир Бәкер тууына 100 ел Казан утлары 1980, N 8; Батулла. Татар акылы төштән соң (Онытыла язган Кәбир Бәкер турында уйланулар) / Ватаным Татарстан 1994 5 авг ; шул ук Яралы бүре Кыйсса Идел 1996 N 5,6. Р М.Батулла. БӘРКӘ ФЭКЫЙҺ (тулы исеме Бәркә бине Бәрәкыйз бине Кандуз бине Идеге әл-Кыпчакый) (11 йөзнең 2 нче яртысы), төрки-татар шагыйре, фәкыйһ, хатгат Чы гышы 6-н Идел буеннан Яшьлегендә хуҗасы Алтынбуга 6-н мамлүкләр Мисырына күчеп китә, Искондәрия шәһәрендә укый 1383 елда Котбның «Хөсрәү вә Ширин» поэмасын күчереп язып, күчермәсенең ахы рына 51 бәйттән (икеюллыктан) торган һәм үзенең чит җирдә яшәгәндә кичергән авыр тормышын тасвирлаган шигырен урнаштыра Б Ф билгесез бер авторның шәригать кануннарына, фикъһ мәсьәләләренә багышланган «Иршаделмөлүк вәс-сәлятыйн» («Патша һәм солтаннарны хак юлга өндәү», Искәндәрия, 1387) исемле хезмәтен гарәп теленнән төрки телгә тәрҗемә итә Тәрҗемәнең кулъязма нөсхәсе хәзер Истанбул шәһәрендәге Айя Суфия мәчете китапханәсендә саклана. 1992 дә тәрҗемә төрек галиме Р Топарлы кереш сүзе б-н Энкарада аерым китап булып басылып чыга Әсәр Котб Хөсрәү-Ширин хикәяте: Ике кисәктә К , 1969. : К. Торагһ Алкага, 1992. Әд Миңнегулов X Котб иҗаты. К.. 1976, Исламов Р Ф Алтын Урда һәм мәмлүкләр Мисыры язма мирас, мәдәни багланышлар. К., 1998.