Иҗтимагый- мәдәни тормышыбыздан

ЭШЛЕКЛЕ СӨЙЛӘШҮЛӘР. БӘЙРӘМИ МИЗГЕЛЛӘР Президент Минтимер Шаймиев Киров өлкәсендә Татарстан мәдәнияте көннәрендә катнашты. "Татарстан-Нократ: без—бердәм Россия" дип аталган бу тантаналар Нократ Аланы (Вятские Поляны) шәһәрендә үтте Әлеге чаралар кысаларында Татарстанның Балтач, Арча. Кукмара районы ижат коллективлары Киров өлкәсснен Килмәз. Мал мыж һәм Нократ Аланы районнарында. Татар дәүләт жыр һәм бию ансамбле Киров шәһәрендә чыгыш ясады Президент Минтимер Шәймисв һәм Киров өлкәсе губернаторы Николай Шаклеин "Бердәм Россия" партиясенең җирле бүлекләре җитәкчелеге белән очрашты М Шәймисв бу өлкәдә яшәүчеләрнең Татарстан өчен һәрвакыт игелекле күрше булуына аеруча басым ясады Татарстан Президенты үз чыгышында Киров өлкәсен бай төбәк дип аталы, соңгы вакытта мондагы сошталь-икьтисадый тармакта унай үзгәрешләрнең аеруча күзәтелүен әйтте Премьер-министр урынбасары—мәдәният министры Зилә Вәлиева белән Киров өлкәсе мәдәният һәм сәнгать депертаменты башлыгы Владимир Микрюков Нократ Аланында ике төбәк арасында мәдәният өлкәсендә хезмәттәшлек турында килешүгә кул куйды Үзенең сәламләү сүзендә Зилә Вәлиева татар халкы тарихында Михаил Хуляконнын мөһим роль уйнавына басым ясады, мәшһүр рус тарихчысына Киров өлкәсендә яки Татарстанда һәйкәл кую ту рында сөйләшүләр алып барылуын әйтте 2006 елның Татарстанда Әдәбият һәм сәнгать елы дип игълан ителүен билгеләп үтте. ТР Мәдәният министрлыгы җирле китапханәгә 150дән артык китап бүләк итте Алар ара сында Муса Жалилнсн "Моабит дәфтәре ', татар классиклары әсәрләре бар Киров өлкәсендә Татарстан мәдәнияте көннәрен үткәрүдә Бөтендөнья татар конгрессы башкарма комитеты һәм Киров шәһәре татарларының миллн-мәдәни автономиясеактивкатнаштырәисе Рннат Закиров. "Бердәм Россия” партиясенең Татарстан төбәк бүлеге башкарма комитеты рәисе Виктор Бударин һ б килгән иде Бәйрәм концертында Татарстан- нын һәм Киров өлкәсенен күренекле сәнгать осталары белән бергә беэнен шагыйрьләребез дә чыгыш ясады ИЛСУР МЕТШИН-КАЗАН МЭРЫ Казан шәһәр Думасы утырышында шәһәр муниципаль берәмлегенең яна җит әкчесе сайланды Сессиядә катнашкан 46 лепугатнын 45 е Илсур Метшинны (ул 12 мартта узган сайлауларда. Ваһапов сайлау округы буенча җинеп. депутат булган иле) яклап тавыш бирде Монарчы Илсур Метшин Казан муниципаль берәмлегенең башкарма комитетына җитәкчелек итте Казанмын яна сайлап куелган мэры Илсур Метшин ант кабул итте, шуннан сон Казан муниципалитетының сайлау комиссиясе рәисе Валерий Дашин ана шәһәр мэры билгесен, муниципаль берәмлекнең ин югары дәрәҗәдәге вазыйфаи заты символын тапшырды Муниципалитет җитәкчесенең беренче урынбасары Рафис Борһанов. Илсур Метшинны алеге вазыйфага сайлануы унаеннан котлап, укышлы эшләр теләде ҮТКӘН ЕЛГА БЕР ХИСАП Республика гаммәви мәгълүмат чараларының төп бурычы—Татарстанда, шулай ук Россиядә үткәрелеп килә торган икътисадый һәм социаль реформаларны югары һөнәри дәрәҗәдә яктырту Премьер-министр Р Миннечанов "Тат- медиа” агентлыгы киңәшмәсендә (анда узган елга Йомгак ясалып, агымдагы елга бурычлар билгеләнде) әнә шулай дип белдерде Ул. кинәшмәдә катнашучылар алдында чыгыш ясап, агентлыкнын оештыру-хокукый формасы ин әһәмиятле дәүләти һәм муниципаль бурычларны хал кылу мөмкинлеге бирә, диде Премьер-министр фике- ренчә. республикадагы электрон, шулай ук басма мәгълүмат чараларының төп бурычы бер яктан, өстәмә средствалар җәлепитү.рекламаурнаштыру, рак »ггү булса, икенче яктан, чыгымнарны оптимат ьләигтерү. Кайбер гаммәви мәгълүмат чараларын бердәм комплекска берләштерү техник базадан нәтижәлерәк файдалану, шулай ук эштә финанс чыгымнарын киметү мөмкинлеге бирер иде. дигән фикер әйтте Р Миннеха- нов. Ә инде Татарстанның гаммәви мәгълүмат чараларын финанслау (бу юлы ул 500 миллион сум чамасы тәшкил итәчәк) турында сөйләгәндә. Премьер-министр грантлар системасын үстерүнең мөһимлеген әйтте Р Миннеханов үз чыгышында Татарстан журналистларының һөнәри әзерлек мәсьәләсенә дә кагылып үтте. Аның әйтүенчә, журналист билгеле бер тема буенча югары дәрәжәдәге белгеч кебек яза алырга тиеш. Киңәшмәдә "Татмедиа" агентлыгы генераль директоры М Моратов чыгыш ясады Фикер алышуда Дәүләт Советы Рәисе урынбасары. Журналистлар берлеге рәисе Р Ратникова һәм башкалар катнашты ӘДӘБИЯТЕБЕЗ БИЕКЛЕГЕН БАРЛАУ К. Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия театры бинасында классик язучы, драматург, публицист, әдәби тәнкыйтьче, мәгърифәтче һәм жәмәгать эшлеклесе Фатих Әмирханның тууына 120 ел тулуга багышланган ‘‘Чәчәкләр китерегез мина” дип исемләнгән әдәби-музыкаль кичә булды. Аны кереш сүз белән Татарстан Язучылар берлеге рәисе Илфак Ибраһимов ачып җибәрде Аннары әдипнең иҗаты турында филология фәннәре докторы, Фоат Гали- муллин сөйләде Кичәнен икенче өлешендә театрлаштырылган тамаша тәкъдим ителде Рольләрне К. Тинчурин театры артистлары, ә аерым номерларны жырчы һәм биючеләр башкарды Юбилей кичәсендә Татарстан Дәүләт Советы Рәисе урынбасары Римма Ратникова, Мәдәният министрының беренче урынбасары Рафаэль Вәлиев. Дәүләт Советынын мәдәни ят, фән, мәгариф һәм милли мәсьәләләр комитеты рәисе Разил Вәлиен катнашты ШАЛЯПИН ФЕСТИВАЛЕ М. Жалил исемендәге опера һәм балет театрында Ф И Шаляпин исемендәге XXIV халыкара опера фестивале булып узды Быел фестивальгә Австрия, Бөек Британия, Италия, Германия, Чехия, Украина, Казахстан һәм Россиядән ЗОдан артык жырчы жыелды. Мондый составның фестиваль тарихында әле булганы юк иде Шаляпин фестивале премьера—Мошр- тның “Тылсымлы флейта”сы белән ачылды. Фестиваль көннәрендә музыка сөючеләр опера һәмбалеттеатрында"Аида”(ДжШАГЫЙРЬ ИСЕМЕН ЙӨРТКӘН ЛАУРЕАТЛАР Республика яшүсмерләр китапханәсендә каһарман шагыйрь Муса Жәлилнен тууына 100 ел тулу унае белән әдәбият өлкәсендә Жалил исемендәге республика бүләге ияләренен портретлар галереясе ачылды. Аны ачу тантанасында Жәлил премиясе лауреатлары: Татарстанның халык язучысы Туфан Миңнуллин, Татарстанның халык шагыйре Роберт Миңнуллин, шагыйрь Разил Вәлиев, әдәбият белгече, тәнкыйтьче Рафаэль Мостафин, драматург Ризван Хәмид, “Татарстан” журналынын баш мөхәррире Рифат Фәтгахов, “ Мәгариф" нәшрияте директоры Мөдәррис Вәлиев. шулай ук Язучылар берлеге рәисе Илфак Ибраһимов катнашты. Кичә барышында Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе Зөһрә Шакиржан башкаруында Муса Жәлилнен шигырьләре яңгырады. лауреатлар иҗатын чагылдырган китап күргәзмәсе тәкъдим ителде. Гамәлгә куелган көннән алып Муса Жәлил исемендәге бүләккә барлыгы 78 яшь ижатчы һәм хезмәт коллективы лаек булган. Шул исәптән әдәбият өлкәсендә—15, сәнгать өлкәсендә—38 шәхес һәм иҗади коллектив Муса Жәлил исемендәге бүләк иясе дигән мәртәбәле исемне йөртә. ЖӘЛИЛ ӘСӘРЛӘРЕ МУЛЬТФИЛЬМДА Муса Жәлил ижатына нигезләнеп эшләнгән “Ана бәйрәме” дип аталган мультфильмның презентациясе булды. Каһарман шагыйрьнең "Ана бәйрәме”, “Кызыл ромашка”, "Чишмә һәм сандугач” шигырьләре буенча төшерелгән анимацион фильм 17 минут бара. Ул 30 технологиясе белән, ягъни әзер рәсемнәргә тирә-як мохитне тудыручы махсус 3 үлчәүле сурәтләр кушылып ясалган Фильмда композитор Нәжип Жиһанов көйләре файдаланылган. Аны Татарстанның халык артисты Рамил Төхвәтул- лин җитәкләгән "Татарстан—Синема” ижат берләшмәсе җиле ай эчендә төшергән. Атарга республиканың Кино сәнгатен үстерү фонды һәм РФ Пенсия фонлынын Татарстан идарәсе ярдәм иткән Мультфильмның режиссеры—Рамил Төхвәтуллин Рәсемнәрне компьютер графикасында Казан дәүләт техника университеты студентлары ясаган Текстларны Г. Камал театры артистлары укый Тиздән мультфильм СЛЧЭ-дискларда сатуга чыгар, рус һәм инглиз телләренә тәржемә ителер дип тә көтелә. ТАРИХ ДӨРЕС ЯЗЫЛСЫН ТР Фәннәр академиясенең Ш Мәржани исемендәге Тарих институтында үткән елдагы эш нәтиҗәләренә һәм перспективаларына багышланган киңәйтелгән гыйльмисо вст утырышы узды. Гыйльми совет эшендә ТР Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәмчәт- шин катнашты "Без. тарихчылар, дөреслекне ни өчендер һәрвакыт ерактан эзлибез,—диде Дәүләт Советы Рәисе үз чыгышында - Мина калса, бүгенге тарихчылар, соныннлн тирәнгә төшеп казымас өчен, бүгенге тарихны дөрес итеп язарга тиешләр Моннан тыш. Россиядә тарихка кагылышлы уку дәреслекләрен бернинди контрольсез бастырып чыгару борчу тудыра Мона һич тә юл куярга ярамый" “Хәзергә мәктәптә тарихны укытуга үзгәрешләр кертү бик авыр,—лип аплазма бирле ТР мәгариф һәм фән министры Рәис Шәйхелисламов —Хәгга Татарстан мәктәпләрендә лә теге яки бу фактларны аңлатуда җитди каршылыклар очрый Шуна күрә дә без бүгенге көнлә лииснзия үтеп һәм тигез хокукларда мәгариф базарында Россиянекеләр белән көндәшлек игәрдәй тарих дәреслекләрен төзү очен Тарих институты белән сөйләшүләр алып барабыз Бәлки әле. тарихта татарлармын ролен исәпкә алып һәм тарихи юлда безгә объектив бәя биреп төзелгән бердәм, килеиперелгән тарих дәреслегенә дә күчә алырбыз" ТАТАРЛАР ТУРЫНДА ФИЛЬМНАР Торкия дәүләт телеканалынын “Чикләр кисешкәндә” программасы кысаларында Румыния татарлары тормышы турында фильм күрсәтелде Тапшыруда элек РУМЫНИЯ татарларыннан парламент депутаты булган, хәзер исә андагы татар җәмгыяте житәк челәренен берсе буларак татар дөньясында танылган Нәҗип Сал и катнашты. Узган елнын декабрь уртасында ТРТнын II каналы исә Кырым һәм кырым татарлары турында фильм тәкъдим итте. Лнла кырым татарларының сугышка кадәр, сугыштан сон һәм хәзерге тормышы турында 6 серияле фильм күрсәтү планлаштырыпган. Серии- 1әрнен берсе сугыш вакытында Германиягә барып эләккән төрек мөселман хатын кы зларының аянычлы язмышына багышланган АЗНАКАЙДА ӘДӘБИЯТ БӘЙРӘМЕ Азнакай районында үткәрелгән татар әдәбияты көннәрснен үзенчәлекле яты шунда әлеге төбәктә яшәп ижат итүче күренекле шагыйрь Илдус Гыйләжевкә Ы) яшь тулу бу бәйрәммен үзәгем тәшкил итте, һәм ике кон дәвам иткән тантаналар Одәбият һәм сәнгать слынын югары дәрәҗәлә оештырыл ган күркәм бер чарасына әверелде Әдәбият бәйрәмендә Ка «аннан Татарстан Я зучылар бертеге рәисе И ИбраһимовшаыирмәрМӘгъләмовФдәүләт университеты профессоры Ф Сафи- уллина. Татарстанның халык артисты Ә Ша- киров. композитор Р. Гатау.глин. Әлмәгтән Язучылар оешмасы җитәкчесе 3. Дәүләтов. шагыйрьләр К Булатова. Н. Әхмәдиен Л. Кәшфи. язучы Ә Салах, Чаллыдан Язучылар оешмасы җитәкчесе В Имамов. шагыйрь Р Бәшир, Мөслимнән язучы Ф. Сал- риев, шагыйрь Мөҗәһзгт, Лениногорскилаи язучы А Хәсәнов һ бдар катнашты Шәһәр мәдәният сараенда үткәрелгән юбилей кичәсендә Азнакай район муниципаль берәмлеге башлыгы М Хәйретдинов шагыйрь И Гыйләжевне ихлас тәбрикләп, ана татар әдәбиятын үстерүгә зур олеш кертүе өчен Татарстан Президентының Рәхмәт хатын тапшырды И Ибраһимов узенен котлау чыгышында юбилярга 2006 ел очен Язучылар берлегенең Һ Такташ исемендәге әдәби бүләк бирелү турында игълан итте Икенче көнне әдәбият бәйрәмендә катнашучы каләм әһелләре район үтәк кзпапханә- сендә, шәһәр балалар китапханәсендә, ту тан якны өйрәнү музеенда, картиналар галереясында, "Дельфин” су-сәламәтләндерү комплексында, "Атгын алка" боз сараетьта булдылар, татар гимназиясе илә 1тәм 2.5,7 иче урта мәктәпләрдә укучылар белән очраштылар Кичен атар, дүрт төркемгә бүленеп, шагыйрь И Гынләжевнсн туган авылы Урсайда. шу лай ук Уразам. Әсай. Тымьггык авылларында үткәрелгән әдәби музыкаль кичәләрдә катнаштылар “ЯРА" БҮЛӘК АЛА Драматург Мансур Гыйләжев Мәскәүлән бүләк алып кайтты Мансур Гыйләжев— Мәскәүдә нәшер ителә торган "Хәзерге заман драматургиясе*' журналының даими авторы Әлеге журнал редакциясе драма әсәрләренә конкурс игълан иткән булган "Бурыч, намус, дәрәҗә" дип аталган бу бәйгедә 130лал пьеса катнашкан Жюри сайлап алган нн яхшы 7 әсәр арасына Мансур Гыйләжсвнсн “Яра" драмасы да кергән ӘДӘБИ ПРЕМИЯЛӘР ЛАУРЕАТЛАРЫ Татарстан Ятучылар берлеге иларәсемен чираттагы утырышында 2006 сл өчен әдәби премия лауреатлары игълан ителде Идарә әгъзалары Г Исхакый исемендәге әдәби прс чиягә “Һаваларда ялгы з торна" хикәяләр һәм повестьлар җыентыгы, сонгы еллардагы публицистика һәм амин иҗади эшчәнлеге өчен Зәки Зайнуллинны, “Казан утлары' журналында чыгып килә торган “Мидлият сүзлеге” өчен Адлер Тимергалинны лаек дип тапты. Шулай ук ТР Язучылар берлегенең ФХөсниисемендәгеәдәбипремиясенә исемендәге әдәби премиягә “Казан утлары" һәм “Мирас" журналларында басылып чыккан әдәби тәнкыйть мәкаләләре өчен Казан дәүләт университеты галиме Дания Заһидуллина лаек дип табылды. ЯҢА ӘГЪЗАЛАР Татарстан Язучылар берлегенсн чираттагы утырышында берлеккә яна әгъзалар кабул ителде Алар арасында "Көмеш балдак" хикәяләр жыентыгы авторы, яшь прозаик Нурзилә (Нурзидә Нотфуллина), филология фәннәре докторы, әдәби тәнкыйтьче Фәрит Бәширов бар. Шулай ук Төркиядә яшәп ижат итүче шагыйрә, әдәбият белгече Чулпан Зариф та Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы булды ЕРАКТАГЫ ЯКЫН МӘСГУДӘ Татарстан Премьер-министры урынбасары—мәдәният министры Зилә Вәлиева Американын Сиэтл шәһәрендә яшәп ижат итүче Мәсгүдә Шәмсетдинованын 50 яшьлегенә багышланган кичәсендә аны “Татарнын тынгысыз жаны" дип атады. Һәм: "Мәсгүдә, бер яктан, татар традицион музыкасын сакласа, икенчедән, үюнен иҗаты белән яңалыклар алып килә торган композитор. Ул татар хал- кынын жанын. монын тоеп зур әсәрләр дә яза, татар режиссерлары, артистлары белән дә эшли, фән белән дә шөгыльләнә Мәсгүдә кайда гына торса да, кайда гына эшләсә дә ул татар сулышы белән халыкны танытып яши",—диде юбилярны котлап. С Сәйдәшев исемендәге Зур кониерт залында уздырылган юбилей кичәсендә М Шәмсетдинованын танылган дирижер Фуат Мансуров җитәкчелегендә Татарстан дәүләт симфоник оркестры, "Хыял" камера хоры башкаруында "Чынгызхан” симфониясенең өченче өлеше. "Дәрвиш” симфоник поэмасы. "Мәүлид-нәби" суфи әсәрләре яңгырады Казанда беренче тапкыр башкарылган бу әсәрләр милли, дини төсмерләргә бай. күнел кылларына тиярдәй, кичерешләрне уятырдай тирән мәгънәле "Мөхәммәд пәйгамбәр тууы" әсәре турында автор үзе: "Мин моны үзем очен генә түгел, татар халкынын нинди булуы турында күрсәтергә теләп эшләдем. Фольклор экспедицияләренә йөргәндә шуны аңладым: татарлар күркәм мәүлиднәби шигырьләрен тудырганнар. Әсәрне ижат иткәндә аларны һәм Сөләйман Челә- би, Габдулла Тукай, Мәҗит Гафури шигырьләрен файдаландым”,—диде Кичәдә композиторнын мөнәжәт рухындагы әсәрләрен танылган җырчыларыбыз Зөһрә Сәхәбиева, Гөлзада Сафиуллиналар башкарды. ТАТАР ТЕЛЕНДӘ ЯКЛАДЫ Татарстан Республикасы Президенты каршындагы дәүләт кинәшчесе Рафаил Хәки- мов җитәкчелегеңдә эшләп килүче Тарих институты сонгы елларда тагар тарихын фундаменталь өйрәнү буенча шактый гына нәтиҗәле эшләр башкарды Бигрәк тә аспирантура ачылу, анда яшь галимнәрне туплау, тагар һәм Татарстан тарихына багышланган фәнни монографияләр әзерләү һәм нәшер итү, мөһим тарихи мәсьәләләр буенча халыкара һәм Россия күләмендәге конферсн- цияләр үткәрү эшләре жайга салынлы. Хәзер инде бирелә докторлык диссертацияләре яклау советы да ачылды. Шушы яна ачылган гыйльми советнын беренче утырышында танылган тарихчылар Равил Фәхретлинов. Фаяз Хуҗин, Рәшит Галләмовларның ике шәкерте—авыл мәктәпләре укытучылары Рафыик Насыйров белән Нурулла Гариф беренче диссертацияләрен якладылар. Мөгаллим Нурулла Гариф үзенен "Казан ханлыгыңда Чаллы олысы (Алтын Урдадан сон төрки-татар дәүләтләрендә феодал-вассаллык мөнәсәбәтләрен өйрәнү тәҗрибәсе)” дигән темага багышланган диссертациясен татар телендә язды һәм яклады. АВТОРЛЫК ХОКУКЛАРЫН БЕЛӘБЕЗМЕ? Нәрсә ул интеллектуаль мөлкәт? Авторлык хокукларының асылы ниләрдән гыйбарәт? Мөгаен, бу сорауларга әле танылган язучылар, композиторлар, рәссамнар, галимнәр үзләре дә тулысымча һәм төгәл генә җавап биреп бетерә алмыйдыр. Язучыларнын Тукай клубында узган оч- рашу-ссминарда сүз әнә шул хакта барлы. Татар ПЕН-үзәгенен Мәскәүдәге вәкиле, юридик фәннәр кандидаты Борис Пантелеев нәкъ менә шул хакта лекция сөйләде, авторлык хокуклары һәм интеллектуаль мөлкәткә бәйле законнар, сонгы елларда бу мәсьәләдә Россия һәм Татарстан җирлегендә булган кайбер гыйбрәтле хәлләр белән таныш гырды, шулай ук авторлык хокукын плагиатлыктан, һәртөрле үзләштерүләрдән яклау юлларын да искә алды. Татар Пен-узәге президенты, күренекле драматург Туфан Миннуллин очрашуда күтәрелгән теманың бик мөһимлеген мондый хокукый "ликбез”ның иҗат кешеләре