"Татар энциклопедиясе" битләреннән

В ВӘЛИ (Вөлиуллин) Зиннәт Сәгый улы (8.3.1924, Тәтеш кантоны Шәпкә а.), язу чы Казан ун-тын тәмамлый (1968). 1959- 70 елларда Татарстан китап нәшриятында мөхәррир, 1970-76 тә Таткниготоргга китап таратучы булып эшли. Әдәби һәм журналистлык эшчәнлеге б-н 1943 тән шөгыльләнә. «Юл ачык* (1965) пьесасы, балалар өчен «Югалган алма* (1954), «Балан бәлеше* (1963), «Җирдәге йолдызлар» (1965), «Исәнме, кызым» (1967) исемле хикәя җыентыклары авторы Бөек Ватан сугышында катнаша Кызыл Йолдыз, 3 нче дәрәҗә Дан орденнары б-н бүләкләнә. ВӘЛИДЕВА (Вәлидия) Мәфтуха (1894-1925) шагыйрә «Күнел бүләкләре* (1915) исемле шигъри җыентык авторы Җыентыкка 32 шигырь урнаштырылган, шигырьләрнең төп темасы — хатын-кызның гаиләдәге хокукый тигезсезлеге. В гаилә бары мәхәббәт нигезендә генә төзелергә тиеш дип саный. Шагыйрә табигатькә дан җырлый, кешеләрдә ихласлык, киң күңеллелек сыйфатларын мактый, бер үк вакытта тормышта бу сыйфатларның сирәк очравына, яшәештә гармония юклыкка күңеле сызлануларын тасвирлый. Әсәрләре: Гамь Мирас. 1998. N 4 Әд : Бурнашева 3 Татар хатын кызлары хәрәкәте тарихыннан К., 1971, Мәфтуха Вәлидия (1894-1925) Өмет йолдызлары. К.. 1988. З.З.Рәмиев. ВЭ.1ПЕВ Мансур Хаҗи улы (1 1 1948, Әгерҗе р-ны Барҗы а ), язучы, әдәби тәнкыйтьче, ТАССРның атказ. мәдәният хезмәткәре (1989) Казан ун-тын тәмамлый (1973). 1975-81 елларда «Идел» альманахы мөхәррире, 1981 дән «Казан утлары* ж-лында әдәби тәнкыйть бүлеге мөдире. Хәзерге әдәби процессны бәяләүгә, анализлауга багышланган тәнкыйть мәкаләләре тупланган «Яшьләр мәйданга чыга* (1978), «Табарга һәм югалтмаска* (1982). «Каһарманнаркирәк!» (1990), «Га сыр ахырында» (1993), «Тукайлар рухы» (1998), «Тормыш дулкыннары» (2005) китаплары авторы «Үзәгең өзелгәндә* (1987), «Качу» (1993), «Мәхәббәт маҗаралары* (1997-99), «Идел яры* (2003) повестьларында бүгенге көннең рухи-әхла- ки проблемаларын күтәрә. Әд : Еники Ә. М.Вәлиев Казан утлары 1978. N3; Маннапов С. Ачкыч эзләдем Тамыр тирәнлеген яфрак тоя К . 1988; Гамбәр Н Аккош күлендә утлар Казан утлары 1988 N1 Заһидулли- на Д. Дөньяга хыялый-моңсу караш Яңа дулкында. К., 2006. ВӘЛИЕВ Мөдәррис Харис улы (псевд Салих Маннапов) (30.5 1953, Әлки р-ны Яңа Камка а ), әдәби тәнкыйтьче, шагыйрь, ТАССРның атказ. мәдәният хезмәткәре (1989) М Җәлил исемендәге республика премиясе лауреаты (2003), филология фәннәре кандидаты (2002), Казан ун-тын тәмамлый (1976) 1976-79 елларда «Татарстан яшьләре* г-тасында хәбәрче, бүлек мөдире була. 1979-89 да «Казан утлары» ж-лында өлкән мөхәррир, җаваплы сэркәтип, баш мөхәррир урынбасары вази фаларын башкара. 1989-92 дә Татарстан китап нәшрияты баш мөхәррире, 1992 дән ТР «Мәгариф» милли китап нәшрияты директоры. «Сезгә ышанам» (1984), «Тамыр тирәнлеген яфрак тоя* (1988), «Возвраще- ние звезды» (1992) «Гамәл дәфтәре* (2003) исемле әдәби тәнкыйть мәкаләләре җыентыклары, татар китабын бастыру мәсьәләләренә багышланган «Китап* (2000) җыентыгы, «Яшьлектән хат» (1998) исемле шигырь китабы, нәшрият эшенә багышланган фәини-педагогик хезмәтләр, уку әсбаплары авторы. Чуаш язучысы М.Юхманың «Кунгош-птнца бессмер- тия» («Көнгыш—үлемсезлек кошы», 1987), 3 Фәтхстдиновның «Резидент - Чёрная вдова* («Үлем элмәге», 1991) романнарын татар теленә тәрҗемә итә. Әд.: Фәйзуллин Р Кайту Сайланма әсәрләр. К., 1998. Т 4, Мостафин Р Дәвамы Журналыбызның 2005 ел. 4 саныннан басылып килә Йөрәк җылысы белән // Татарстан яшьләре 1985. 25 май. Нәҗми Н. Тирәнлек не тою // Кызыл таң. 1988 15 дек . Шәрөфетдинов Г Кнгап эчләрендә «Китап* // Мәдәни җомга. 2002. 13апр ВЭЛИЕВ Равил Вәли улы (20 8.1942 Арча р-ны Яңа Кснәр а.). яз>'чы, ТРнын аткаа. мәдәният хезмәткәре (2000) 1969 елда Казан ун-тын тәмамлый 1970-92 елларда төрле газета журнал редакцияләрендә. Чаллы. Алабуга шәһәр радиоларын да мөхәррир булып эшли. 1993 тән «Шаһри Казан» г тасында бүлек мөдире, җаваплы сәркатип. 2003 тән баш мөхәррир урынбасары «Шәһәр булсын бүләгем» исемле беренче документаль повесте 1973 тә басыла. «Таяну ноктасы* (1978). «Көчле агым» (1984) дигән очерклар җыентыкларында, повесть һәм хикәяләре тупланган «Мәтелек уг җылысы» (1986) китапларында төзүчеләр һәм Кам АЗ з-ды эшчеләренең истә калырлык образларын тудыра. Бөек Ватан сугышы елларында халыкның тылдагы фидакарь хезмәтен чагылдыра Геройлары ихлас күңелле, хезмәт соючән. ярдәмчел һәм шәфкатьле, мәхәббәтләренә тугры кешеләр В игу тарих, әдәбият һәм сәнгать өлкәсенә караган күн кенә мәкаләләр авторы. Әсәр. Җөй. К . 2002. Олуг хан ярлы гы. К . 2005. Эд Рәшитов Ә Бизәлмәгән хакын кать Социалистик Татарстан. 1974 II май. БйЯнов Ә, Безнең сафка Казан утлары. 1980 NI. Әгьзамов Ф Таяну ноктасы Үзәктә кеше Очеркларыбыз т\ рында. К . 1981 ВЭЛИЕВ Разил Исмәгыйль \ гы (4.1 1947. Ширәмәт р-ны Ташлык а ). м гу чы. ждмәгатьзшлеклесе. ТАССРның, РФнең аткаа мәдәният хезмәткәре (1990. 1997) М.ГорЬКИЙ исем Әдәбият ИН ТЫН гәмамлый (1972. Мәскәү). 1972-76 еллар да «Ялкын» ж-лында әдәби хезмәткәр. 1976-81 дә җаваплы сәркатип 1981-84 тә I АС СР Язучылар берлегенең Ч.гллы бү и ге җаваплы сәркәтнбе 1986--2000 дә 1Р Милли китапханәсе директоры, бс-р үк вакытта 1990 95 гә ТР ЮСның Милли мәсьәләләр һәм мәдәният буенча даими комиссия рәисе 2000 елдан 1Р .(«ү ләт Сонетының Фән. мәгариф, мәдәният һәм мн I II) могытьмар буенча даими комиссия рәисе Әсәрләре 1960 е парда басыла башлый Төп жанры - шигърият В гражданлык хисләрен ачык 6елдерү-че шагыйрьләрдән Ул «Зәңгәр кабырчык лар* (1971) дигән беренче шигырьләр китабы б-н үк үзен әхлакый проблемалар турында тирән уйланучы шагыйрь ггтегг танытты «Яшен тамыры» (1977). «Ядкарь* (1987) «Кышкы учак* (1994) җыентык лары дөнья күргәч тәнкыйтьчеләр аны «рухлы фикер шагыйре» дип бәяләде В поэзиясенең төп тематикасы ту тан жир. табигатьне саклау. Җир-Ана язмышы өчен борчылу, шигырьләре көчле Идеяларга, романтик хисләргә бай. .Аның шигырьләренең аһәңлеге танылган татар композиторларының игътибарын жәлеп итә Ф Эхмәтов. Р Яхнн. М Яруллин. Р Аблул лин. Л Батыр-Болгари. Р Ахиярова 111 Ти- мербулатов һ б б-н безлектә ггжат телгән йөзгә якын җыры «Нср алманы бишкә бүлаек» (1992). «Оггрсделение лгобви» (1984) җыентыкларына керә В нең бала ларга атагг язылган «Хыялый Мияубикә» (1976). «Кайтаваз кайда яши?» (1994) шигырь китапларына балаларга хас эчкерсезлек. гади, ягымлы тел хас В тәрҗемә сеггдә дөнья халыклары әкиятләре туплан ган китаплар «Тылсымлы чишмә» (1984) «Иң агын әкггят* (1994) исеме б-н дөнья күрә Проза өлкәсендә В ның яраткан жанры документаль характердагы кыска, җыйнак повесть Яшь солдатны» батырлы гы турында «Яшисе килә» повесте (1982. русчага тәрҗемәсе «Жигь хочетея’». 1983) М Җәлил исем. ТАССР бүләгенә лаек була, кабат тан басыла «Әйдә барыйк, кызлар карыйк» (1989). «М машина, машина, җитте минем башыма» (1990) комедияләре Татар драма һәм комедггя т- ры сәхнәсендә уйнала В публицист буларак та билгеле 1983 гә «Күкләр биек* исемле очерклар китабын нәшер ггтә Аның әсәрләре рус. башкорг телләренә тәрҗемә ителгән В Татар ПЕН-Үзәген оештыручыларның берсе һ<»м 1995 г<иг аның внцс-ггрезндгнты 1990-95 тә ТР ЮС депутаты. 1995 тән ТР халык депутаты Әсәр Димиме иблокн Стихн К 1999; Сайланма әсәрләр 4 томда К . 1999 2000 Әл Мустафии Р Из пссни с.юва не ИЫКИ1Н1Ш. Советская Гатарня 1993 6 аггр . Галисв М Язмышка рәхмәт Каган утлары 19**7 N1 Хәйри г) Рухи мирасыбыз сакчысы Мәдәнн җомга 1997 21 фенр Р .4. Мосяшфын. ВЭЛИЕВ Фәйзи (Фәйзерахман) (1892, Шарип а., хәзерге Башкортстаниың Куш наренко р-ны—1941), язучы «Галия» мәдрәсәсен тәмамлый. Озак еллар Уфа губернасы һ.б. өлкәләрнең мәгариф оешмаларында, партия һәм совет органнарында эшли. 1910-11 елларда «Шура» ж-лында, «Вакыт» г-тасында басылган шигырьләре 6-н таныла «Урал буйлары» (1914) исемле беренче проза әсәрендә Урат табигатен тасвирлый, аның җир асты байлыкларын кешеләр файдасына юнәлтергә кирәк дигән уй-хисләре 6-н уртаклаша. Шул елларда ижат ителгән «Бер тиен» (1914) һ.б. хикәяләрендә гади кешеләрнең тормышчан образларын тудыра. «Намаз» (1916). «Җырлыйлар» (1917), «Ирһан учнтель» (1918) хикәяләре 1 нче бөтендөнья сугышына бәйле вакыйгаларга багышланган. «Көймәдә» (1918) хикәясендә романтик мәхәббәт темасы үзенчәлекле чагылыш таба В.нең аерым хикәяләре «Идел буе әдәбияты» исемле 1918 елда чыккан күмәк җыентыкка кертелгәннәр В.нең халык авыз иҗаты әсәрләрен җыю юнәлешендә дә хезмәтләре бар. Әсәрләре: Фәйзи хикәяләре. К., 1918; Урал буйлары. Бер тиен. Ирһан-учитель. Кәмәлә Башкорт әдәбияты XX быуат башы. Өфө, 1984 Б. 288-307, Өмидле күңелдән: Шигырьләр. Мирас 1998. N4 Әд : Кудаш С. Сигезнең берсе / Совет Башкортстаны. 1973. 5 гыйнв. 3.3. Рәмиев ВӘЛИЕВА Венера Сәлах кызы (6.4.1935, Башкорстан Респ-касы Кушна- ренко р-ны Кушнаренко а ), тәрҗемәче, шагыйрә Казан ун-тыи тәмамлый (1957) 1969-83 елларда Мәскәү электрон техникасы ин-тында укыта Беренче тәрҗемәләре матбугатта 1977 дә басыла башлый. Татар теленнән Г.Тукай, Дәрдемәнд, М.Җәлил, X Туфан, Ф.Кәрим, С.Хәким, Р Харис, Р Фәйзуллина, Г.Рәхим, Зөлфәт, Н.Измайлова, Г.Садә. немец теленнән һ һейне, Л.Фюрнберг, Э.Штритматгер, молдован теленнән П.Боцу, балкар теленнән К.Кулиев, әрмән теленнән Г.Эмин, башкорт теленнән Р Бикбаев, Т Йосыпов шигырьләрен рус теленә тәрҗемә итә. «Сизенү» («Предчувствие», 1989), «Саф нота» («Чистая нота». 1999), «Исәнләшү* («Перекличка», 2001) китаплары авторы ВӘЛИЕВА Резеда Тәфкәлүн кызы (1.5 1930. хәзерге Башкортстан Респ-касы, Кыйгы р-ны Дүшәмбикә а ), шагыйрә, ТРнын атказ. сәнгать эшлеклесе (1999) Казан ун-тын тәмамлы й (1952) 1952-85 елларда Татарстан китап нәшриятында яшьләр-балалар редакциясе мөхәррире Балалар һәм өлкәннәр өчен язылган 30 дан артык шигырь һәм поэмалар җыентыкла ры авторы «Минемдусларым (1960), «Канатлы җайдак» (1966), «Зәңгәр алан әкияте» (1971), «Әниемә бүләк» (1978), «Шиңмәс чәчәкләр* (1983), «Дәү әнигә барабыз» (1994), «Нәниләр китабы* (2000), «Без нәни игенчеләр* (2001), «Кояшлы яңгыр» (2003), «Песняопоэте» (2005) һ 6 В шигырьләре тематик яктан төрле, лирик аһәңнәргә бай, алар балаларда туган як табигатенә, үз халкына мәхәббәт тәрбияли, кыю. тапкыр, хезмәт сөючән булырга өнди Дөньяны поэтик күзаллау В.иын проза әсәрләренә дә хас. Сугыш чоры авылы балалары тормышы, аларның үзара мөнәсәбәте, гади кешеләрнең шөфкатьлеле- ге, кешелеклеге чагылыш тапкан «Якты яр» повесте (1985) шундыйлардан. «Китмә, сөю» (1998) җыентыгына кергән «Якгы йолдызым» поэмасында тол калган фронтовик хатынының күңел матурлыгы, намуслылыгы сурәтләнә В. әдәби тәрҗемә өлкәсендә дә эшли. Ул Л Воронованың «Старшая сестра» («Дәүапа», 1965), Н Вер- зилинның «По следам Робинзоиа» («Робинзон эзләреннән», 1958). Н Поповның « Юность Андрея» («Андрейның яшьлеге», 1960), Л.Смилянскийның «Сашко»сын (1961), А.Бартоның «Наш праздник» («Безнеңбәйрәм», 1980), С.Михалковның ♦ Мы с приятелем* («Дустым белән икебез», 1981) хикәя һәм шигырь җыентыкларын татар теленә тәрҗемә итә Популяр җыр текстлары авторы «Яраттым шул, яраттым* (2001), «Татар кызы» (2002), «Оч, син, җырым» исемле ноталы җырла]) китаплары да дөнья күрде. Әсәр Күңелем гөлләре. К., 2002, Якты ярда калган балачак. К., 2005. Әд : Нигьмәтуллин Э. Балалар дөнья сына кереп Социалистик Татарстан 1981 4 июль; Ихсаиова Л Яңа китап — яңа сөенеч Шәһри Казан. 1994 30 дек.; Гаташ Р Яшьлеккә тугры шагыйрә / Казан утлары 2000 N5. Г. М. Габделхакона