ФИДАКАРЬЛЕК
Татар милләте ерак тарихның хәзерге зиһен күзе дә шәйли алмастай томанлы чытырманлыкларыннан алып бүгенгәчә исән-сау яшәп килә һәм алдагы елларга ла матур-матур ниятләр кора дип әйтәбез икән—без ихтыяри-мәжбүри рәвештә ул гаять озын тарихи юлнын якты маяклары булуын да уйлыйбыз Һәрбер чорда милләтнең күренекле шәхесләре яшәвен һәм ижтиһат кылуын да күз алдына китерәбез
Бүген без белгән күренекле шәхес—Татарстан Фәннәр Академиясе Президенты, филология фәннәре докторы, академик Мансур Хәсән улы Хәсәнов-һичшиксез, әнә шундый могтәбәр затларның берсе
М.Х. Хәсәнов 1930 елнын 25 июнендә Татарсганнын Зәй районы Бегиш авылында гуа. Шул авылда урта мәктәпне тәмамлый һәм 1945 елда Алабуга китапханә техникумына укырга керә, аннары Зәй районынын Поповка авылында китапханәдә эшли.
1950-55 елларда М. Хәсәнов—Казан дәүләт университетының тарих-филология факультеты студенты. Ул университетны бик яхшы" билгеләре белән генә тәмамлый. Аннары—"татар әдәбияты" белгечлеге буенча аспирантура һәм кандидатлык диссертациясе яклау Шул ук елларда М X. Хәсәнов "Татарстан яшьләре" газетасы редакторы һәм университетның тарих филология факультеты деканы урынбасары булып та эшләп ала.
Берникадәр вакыт лектор вазифаларын башкарганнан сон. 1961 елда М.Х. Хәсәновны КПСС Татарстан олкә комитетының мәдәният бүлеге моднре итеп раслыйлар. Ә аннары ул шул ук оешманың ф**н һәм югары уку йорт гары бүлеген җитәкли. 1971 елнын маенда исә аны Татарстан Министрлар Советы Рәисенең урынбасары итеп. 1984 елда беренче урынбасары итеп билгелиләр
1991 елла Татарстан Фәннәр Академиясе оеша һәм анын беренче президенты итеп М X. Хәсәнов сайлана 1993 елдан башлап ул бер үк вакытта татар энциклопедиясе Институтын да җитәкли.
Партия олкә комитетында (10 ел) һәм соңрак республика Министрлар Советында (21 ел) озак еллар эшләү дәвамында Мансур Хәсәнович республиканың мәгариф фән. мәдәният, сәламәтлек саклау, физик культура һәм спорт, социаль тәзмннат тармакларына җитәкчелек итә. Бу елларда республика атеге тармакларда ипиен торышы буенча ил күләмендә алдынгылыкны тота, күп мәртәбә күчмә байраклар яулый
Татар халык шагыйре Габдулла Тукайның 90 еллыг ы хөрмәтенә Арча районынын Тукай-Кырлай авылында төзелгән мемориаль комплекс бөтен республика х.икы өчең истә калырлык вакыйга булды Бу елларда шулай ук Казан дәүләт мәгәният институты (хәзер мәдәният һәм сәнгать академиясе). Чатлыда педагогия институты. Волгоград физкультура институтының Казан филиалы ачылды Күп кенә тарихи шәхесләр!.• һәйкәлләр салынды (М Вахитов. И Шишкин һ 6 )
Татарстан хөкүмәтендә үтә җаваплы вазифаны унышлы башкару белән бергә Мансур Хәсәнович фән өлкәсендәге актив эшчәнлеген лә туктатмый Казан ь>ү ■■ университетынаг ул 16 ел буе фәнни педагогик эш .елын бара тагар ә.табнягы тарихы буенча лекцияләр укый. Татарстан тарихы буенча махсус курс алып бара.
күпләгән кандидатлык диссертацияләренең һәм диплом эшләренең фәнни җитәкчесе була 1974 елда ул профессор итеп раслана.
Мансур Хәсән улы Хәсәновнын фәнни эшчәнлегендә түбәндәге юнәлешләрне һ. б. лар иҗатын) өйрәнү
Татар әдәбияты классигы, галим һәм җәмәгать эшлеклесе Г Ибраһимовның әдәби мирасын фәнни өйрәнү буенча М. X. Хәсәнов бигрәк тә тырышып һәм нәтиҗәле шөгыльләнде. Билгеле булганча, бу әдипнең исеме һәм әдәби мирасы 1937-1955 елларда тыелган иде. М X. Хәсәнов аның исемен халыкка кайтару һәм Г Ибраһимовның иҗатына, фәнни хезмәтләренә, сәяси эшчәнлегенә объектив бәя булдыру юнәлешендә гаять күп хезмәт куйды. М Хәсәновнын бу әдипкә багышланган монографияләре, күп санлы мәкаләләре, фәнни хезмәтләре бар. 1971 елда СССР Фәннәр Академиясенең Көнчыгышны өйрәнү Институтыңда уңышлы якланган докторлык диссертациясе дә Г Ибраһимов иҗатының Октябрь революциясеннән соңгы дәвердәге эволюциясенә багышланган Бераздан Мәскәүнең ‘Фән” нәшриятында, ә аннары Казанда күп мәртәбәләр басылган бу китап Г Ибраһимов ижатын өйрәнгән иң тирән, тулы хезмәт булып тора һәм ул милли әдәбиятларны. Россиядәге милли-азатлык хәрәкәте һәм иҗтимагый фикер тарихын өйрәнүче студентларга ярдәмлек буларак тәкъдим ителә М. X. Хәсәнов шулай ук Г Ибраһимовның 8 томлык әсәрләр тупланмасын (1974-1987 еллар) әзерләү һәм бастыру эшенең башлап йөрүчесе һәм турыдан-туры җитәкчесе булды.
М X. Хәсәнов татар халкының бөек шагыйре Г. Тукай иҗатын өйрәнүгә һәм пропагандалауга зур өлеш кертте, 1976. 1986 елларда шагыйрьнең 90 һәм 100 еллык юбилейларын үткәрү буенча хөкүмәт комиссиясен җитәкләде.
Галимнең Кол Гали, Ф Әмирхан, Г Камал, К. Тинчурин иҗатларына багышланган махсус хезмәтләре бар. 1984-89 елларда ланган фәнни мәкаләләре, докладлары бар. Ул шулай ук
ул, автор һәм редколлегия әгъзасы буларак, алты томнан торган татар әдәбияты тарихын булдыруга зур көч куйды.
М X Хәсәнов милли мәктәпләр өчен укыту программалары төзүдә актив катнаша, ул—урта мәктәпләр өчен татар әдәбияты дәреслеге авторларыннан берсе.
М X. Хәсәнов әдәбият белеменең методологик проблемаларын эшкәртү, иҗтимагый һәм фәлсәфи фикер тарихын, милли мәгариф һәм педагогика тарихын өйрәнү белән актив шөгыльләнә. Әлеге темаларга багышланган фәнни конференцияләрдә ул саллы фәнни докладлар белән чыгышлар ясый һәм матбугатта мәкаләләр бастыра. М X Хәсәнов- ның милли мәдәният корифейлары С. Сәйдәше в. Р. Яхин, Б. Урманче, X. Әбжә- лилов һ. б. лар тормышына, иҗатына багыш-татар халкынын милли азатлык көрәше күренекле эшлеклеләре М Вахитов, М Солтангалиев исемнәрен мәңгеләштерү, аларнын тормышларын һәм эшчәнлекләрен пропагандалау буенча да күп көч куйды.
Үтеп киткән XX гасырнын сиксәненче елларында бездә милли янарыш проблемаларын өйрәнү хәрәкәте көчәеп китте XIX-XX гасыр чигендә яшәп ижат иткән Ш Мәржани, С Максуди, Г Исхакый, Р. Фәхретдинов. М Бигиев һ. б лар турында фәнни җыентыкларда, газета-журналларда Мансур Хәсәновнын байтак мәкаләләре дөнья күрде Хәзер автор әлеге темага багышланган күләмле монографиясен төгәлләп килә һәм ел ахырына кадәр бастырып чыгарырга җыена.
Татар милләтенең язмышында Казан шәһәре һәм аның тарихы әһәмиятле урын тота Әгәр дә безнең галимнәребез сонгы елларда Казан тарихын өйрәнүдә яна методологик принциплар эшләгәннәр һәм аны унышлы куллана башлаганнар икән— биредә М. X Хәсәновнын роле гаять зур. Татарстан Фәннәр Академиясенең тарихинституты . Казан. Маскэу С Петербург һам чит нчартәге 20 ләп фәнни тек галимнәре белән берлекгә. Казан шәһәре администрациясе ярдәмендә Каын шоһәре- нен нигезләнү вакытын аныклауга багышланган, яна археологик тикше^нХ, тарих»1 чыганаклар кин кулланылган 5 халыкара конференция уздырылды Б\ фәнни форумнарның АИГДИ карарлары нигезендә Россия Президентының 200^ елда Каза» шәһәренә 1000 ел тулуны билгеләп үтү турындагы Указы кабул ителде М X. Хәсәнов эшчән - датлык диссертацияләре якларга җыена
Югары дәрәҗәдәге дәүләт һәм фән эшлеклесе булу белән бергә М X Хәсәнон легенә бәйле тагын шундый мөһим якны билгеләп үтәргә кирәк үзебезнен республикада Фәннәр Академиясе төзелү нәтиҗәсендә сонгы елларда фәнни ачышларны тормышка ашыру—җитештерү өлкәсендә куллана башлау процессы нык җанланды Академия Президешы буларак М X. Хәсәнов аны даими рәвештә игътибар үзәгендә тотты
Татарстан хөкүмәтендә о зак еллар эшләү дәверендә М X. Хәсәнов республиканың күренекле шәхесләре юбилейларын югары
дәрәҗәдә үткәрү өчен гаять
күп көч куйды Казанда. Мәскәүдә уздырылган әлеге тантаналы кичәләрнең күбе сендә ул истә кала торган һәм тирән эчтәлекле докладлар белән чыгышлар ясады Классикларыбызнын бай мирасын дөньяга чыгару өлкәсендә дә М X Хәсәнов даими эш алып бара. Ф Әмирханның 4-томлыгы аның җитәкчелегендә әзерләнде һәм дөнья күрде. Г Исхакыйның IS-томлыгы басылып ята
М X. Хәсәновнын Казанда һәм Мәскәүдә басылган 5 монографиясе. Казан. Мәскәү, АКШ. Лондон. Әнкара басмаларында дөнья күргән күп санлы фәнни мәкаләләре бар.
Анын җитәкчелегендә 5-докторлык. 10 кандидатлык диссертациясе якланган Хәзерге вакытта анын шәкертләреннән тагын 9 яшь галим докторлык һәм канди республиканың һәм Россия Федерациясенең ижтимагый-сәяси тормышында ла актив катнашты Ул 27 ел буена Татарстан Югары Советы депутаты бушы, озак еллар буена Югары Совегнын мәгариф, фән һәм мәдәният комиссиясен җитәкләде
М X. Хәсәнов 1971 елдан 1992 елга кадәр әдәбият-сәнгать өлкәсендә Г Тукай исемендәге дәүләт премияләре Комитетын җитәкләде, ә 1993 елдан башлап республика Президешы каршындагы фән һәм техника буенча дәүләт премияләре Комиссиясен җитәкли.
М X. Хәсәновнын дәүләт эшендәге ижтимагый-сәяси. фәнни тармаклардагы озак һәм нәтижәле эшчәнлеге күп санлы дәүләт бүләкләре
IV дәрәҗә “Ватан алдындагы хезмәтләре өчен’ ордены (2000 ел), икс Хезмәт Кызыл Байрагы Ордены (1966. 19X6 еллар). Халыклар дуслыгы ордены (1980 ел). “Мактау билгесе" ордены (1971 ел) һ б белән билгеләп үтелде
Журналыбызның могтәбәр авторы булган юбилярны олы бәйрәме белән кайнар котлыйбыз, аңн ныклы сәламәтлек. нжалн уңышлар. озын гомер телибез!