ТЕЛСЕЗ КҮКЕ

ИКЕ ПӘРДӘЛЕ ДРАМА
Үлүченең көне җитмәсә, үтерүченең кулы җитмәс.
Татар халык мәкале
Кылыч җимергән нәрсәне каләм төзәтә ала.
У. К Кеккоиен
Всякая национальность есть богатство единого братски обьединенного человечества, а не препятствие на его пути.
Н. А Бердяев
Әҗәлдән котылып булмаса да, чигереп була.
Татар халык әйтеме
Нания не может погибнуть. кроме как от самоубинства.
Р У Эмерсан
Кара урманнарда ике алмагач, Алмалары саен бал тама;
Ике күзләремдә сиксән керфек. Керфекләре саен кан тама
Татар халык җыры
Мин күптән ннле “Телсез Күке" турында сөйләргә җыенам. Гәрчә ул вакыйга миндә озак еллар яшәсә дә, монарчы аны сезләргә бәян итәр өчен, күрәсен, миндә эчке өлгерү җитенкерәмәгәндер. Бәлки Вакыттан тагын нинди дә булса яңалыклар. кичерешләр, төзәтмәләр эстәгәнмендер
Соңгы еллар төрле үзгәрешләр вә өстәмәләр кертте. Инсаният дөньясына да, шул ук вакытта һәрбер аерым кеше яшәешенә дә. Әлбәттә, минем бәянемә дә. Чөнки әсәремдәге кайбер кешеләр бүген дә исән һәм мин аларга озын гомер телим. алдагы елларда да исән-сау булсыннар, ярабби
Зөлфәт ХӘКИМ (1960) -язучы, драматург, «Агымсуда ни булмас», «Мин төш күрдем», 3 томлык сайланма әсәрләр һ. б. китаплар авторы Казанда яши.
•БУ әсәр узган ел үткәрелгән «Яна татар пьесасы» конкурсында беренче урынга лаек булды.
Югыйсә туган-тумачам, дус-ишем. таныш-белешем хакында түгел бу вакыйга, ләкин, ни гаҗәп: ул кешеләрнен язмышына һич кенә лә битараф кала алмыйм, бу минем хәлемнән килми Алай гына да түгел, вөҗүдемдә бер сәер тойгым бар—гүя аларнын үткәннәрен үзем дә күрдем вә кичердем
Теп-тигез генә сөйләп бирермен дип ышандыра алмыйм Чөнки Телсез Күке турында мәнге сөйләп һәм мәнге җырлап туймаслык Аллага тапшырып, бәянемне башлыйм
Катнашалар:
Зәинуллин Зариф Хәбибрахман улы —Чулман буе татары Галиәкбәр улы Зыятдин (бабасы Я куб)-Финляндия татары Кәш ифә— Зарифнын сөйгәне, соныннан хатыны Хәбиб—Финляндия татары, яшь егет Н а з и м ә — Зарифнын оныгы
Зимин Федор Семенович НКВДнын Особый отдел офиисры Лебедев Анатолий Евсеевич— өлкән лейтенант, рота командиры Ш а т а л о в Иван рядовой, урыс Рас суханов Ас ла н—рядовой, чечен.
Севрюгин Михаил —рядовой, урыс Яхно Сергей рядовой, яртылаш украин.
Зиновьев— 25-27 яшьләрдәге ир-егет Солдатлар, тоткыннар, хәрби әсирләр һ б Конвоирлар, надзирательләр.
Телевидение хезмәткәрләре корреспондент кыз. оператор егет
БЕРЕНЧЕ ПӘРДӘ
БЕРЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Урман Атгы йорттан һәм торлс каратты курадан торган урман хуҗалыгы Ин иске йорт та "Телсез Күке" кушаматлы Зариф карт ииж Анын өй эче ирымкарангы Бөтенләй буш ой дисәк ялгыш булыр Тимер карават, иске аклы каралы телевизор, кыршылып беткән шкаф, остал. урындык кебек җиһазлар монла ате кеше яшәрлек икәнне күрсәтә Ьотсн нәрсә тәртипсез рәвештә калган. Өстәл күчкән, урындык ауган, кием-салым торлс почмакка чәчелгән Чүпрәк сумка күтәреп Зариф кайтып керә Баскан урынында катып, ул бик озак ой зченә карап тора Сумкасын стенада!ы калакка злеп куйгач, мн беренче чиратта, барып шкафтагы тартманы ачып карый Анын тобеннән бер документ кисәтс ала Беркавым ана карал торганнан сон кире урынына кун Ашыкмыйча 1ына бүлмәсен тәртипкә китерә башлый Өстәше стенага таба күчерә, ауган урындыкны торты за. аунап яткан күлмәкләрен җыеп карават башындагы сандык остенә ташлый Шкаф тартмаларын кат-кат ачып карый-андагы вак-тоякне бартый Тышта урман хужштыгынын этләре аза кубып орертә тотыналар Йорт каршына жинс.1 машн на килеп туктый Ләкин Зариф мона игътибар бирми, ойнен бер почмагыннан икенчесемә әрле-бирле йори Кинәт ой ишеге ачыла һәм бусагада тюхтә кыяфәтле, кара кәчгүмле. ак күлмәкле, галстуклы ир-егет пәйла була Ку.тгык астына күн папка кыстырган Егерме биш егерме җиде яшьләрдәге бу кешегә үэенсн ыспай кисме бигүк ятыш булмаса да. анын муе нынлаты галстугы ничектер бер табигый злсмент рәвешендә түше буйлап корсагына таба сузылып тошкән
Көтелмә1ән кунак, (актерларча куелган тавыш белән) Добрый день’ Злранствуйтс!
{Хәерле кон' Исәнмесез!)
(Анын тигез итеп янга таралган сары чәченә, елтыравыклы мнгәр күзләренә һәм авыз чите белән елмаюына карагач.
бу исәнләшүдә дикторларга \ас коры сәшмләү һәм ясалма ягымлылык кына түгел, ә берникаләр ихласлык га барзы /ы. исәнләшүендә, ничек кенә булмасын, барзык вөҗүде катнашуы абайзана Ш\ лай булгач, шзәсә ншии халәпә мондый сәзачзәүгә җавап бирмәү мөмкин түгел )
Зариф (бүлмә уртасында басып торган килеш). Исәнме.
{Здравствуй.}
(Инде әллә кайчаннан бирле сөйләшмәү сәбәпле, тавышы карлыгып чыга. Дымлы күзләрен ишек катындагы кешегә төбәп анын кем икәнен чамаларга тырыша.)
Кунак (хужанын каты күз карашыннан уңайсызланып ишек катында тора). Вы встревожены? Сейчас все пой- мете.
{Сез каушадыгыз, ахрысы? Хәзер мин сезгә барысын да аңлатам }
(Картка таба атлый.)
Зариф. Син кем?
{Ты кто?}
Кунак (үтә дә итагатьле тавыш белән). Прошу прощения, я по-татарс- ки не понимаю.
{Гафу итегез, мин татарча акламыйм.}
Зариф (фәкать киреләнү өчен генә). А я по-русски не понимаю.
{Ә мин урысча аңламыйм.}
Кунак. Прошу вас, не волнуйтесь... и не бойтесь меня.
{Зинһар каушамагыз, курыкмагыз миннән.}
Зариф (татарча акиент белән сөйләшә). Я тебя не боюсь!
{Мин синнән курыкмыйм!}
Кунак. И не сердитесь, пожалуй- ста. Зря вы горячитесь... Я из мнлиции. Капитан Зиновьев... Вотудостоверение...
{Зинһар, ачуланмагыз, тынычланыгыз. Мин—милициядән Капитан Зиновьев... Менә таныклыгым.}
(Куен кесәсеннән алып документын күрсәтә.)
Зариф (таныклыкка бөтенләй күз салмый, Зиновьевның үзенә текәлеп карап тора). Зачем приехал?
{Ник килден?}
Зиновьев По поводу ограбления.
{Талау буенча.}
Зариф. Какого ограбления?
{Нинди талау буенча?}
Зиновьев В связи с ограблением вашего дома.
{Йортыгызны басканнар бит.}
Зариф Никакого ограбления нет
{Бернинди талау юк монда.}
Зиновьев. Зариф абы, зачем вы упрямитесь?
{Зариф абый, ник киреләнәсез инде?}
Зариф Откуда знаешь про ограб- ление? Я никому не сообщал.
{Йортымны басканнарын каян белдек? Мин бит беркемгә дә хәбәр итмәдем.}
Зиновьев. Вас ограбили. И не один раз. Ваш дом уже несколько раз грабили.
{Сезне талаганнар. Һәм инде бер генә тапкыр түгел. Йортыгызны инде берничә мәртәбә басканнар.}
Зариф. Мне наплевать. У меня не- чего воровать. У меня ничего нет. Если хотят, пусть грабят. Я никому не буду сообшать.
{Ә мин төкерәм. Минем урларлык мал- молкәтем юк. Минем бернәрсәм юк. Телиләр икән, тагын таласыннар Барыбер беркемгә дә хәбәр итмәячәкмен.}
(Караватка утыра.)
Зиновьев. Разрешите присесть.
{Утырырга рөхсәт итегез.}
(Урындыкка утырып Зарифны жен- текләп күзәтә.) Да, вы человек гордый. Нелюдимые они все гордые. Сообшать о своих неприятностях вам несвойствен- но. В этот раз, я подождал две недели и... Думаю, может. старик все же заявит в милицию, но понял, что от вас этого не дождешься. Ну так вот, подождал я две недели, и решил сам приехать.
{Әйе. сез горур кеше Аралашмаучы ке-шеләр алар, гадәттә, горур булалар. Сезнен кебекләр кайгы-хәсрәтләре белән беркайчан уртаклашмыйлар. Бу юлысы мин ике атна көттем дә Мин инде сез үзегез милициягә гариза язарсыз дип уйлаган идем, әмма дә ләкин аңладым сез андый кеше түгел Шулай итеп, ике атна көттем дә. менә, үзем килергә булдым.}
Зариф (аптыраган кыяфәт белән). Какис две недели?
{Ике атна?}
Зиновьев (үтә житди булырга ты-рышып). Вас последний раз две недели назад ограбили, так?
(Сонгы тапкыр сеэнен йортны моннан ике атна элек таладылар, шулай бит0)
Зариф (тонык кына тавыш белән) В последний раз меня сегодня ограбили Я ходил в Субай, в магазин за саха- ром Прихожу—все перевернуто
{Сонгы талкыр мине бүген таладылар Субай кибетенә шикәргә дип барган илем Кайтуыма ойнен асты өскә килгән )
Зиновьев (гажәпләнү төсе белән) Надо же! Значит. я как раз вовремя! Просто поразительно! Ужас какой' Я-то думаю. две недели уже прошло. не за- янляст. дай сам съезжу Еше и сегодня грабанули?! Вот тс на!
(Карале син аны! Димәк, мин нәкъ ва-кытында килгәнмен! Гажап. гажәп! Коточкыч! Ә мин бит ике атна узды, үзе хәбәр бирми. туктале, барып кайтыйм алс лип киллем Димәк, әле бүген дә кергәннәр'" Менә сина. мә!»
Зариф А про то ограбление отку- да узнал?
{Ә тегеләре турында каян ишеттсн’1
Зиновьев (папкасындаактарына) Субаевские рассказали как вас поето- янно грабят. а вы за помошью не обра- шаетесь. Мне вот интересно стало.
(Субайда сөйләделәр гел йортыгызны басулары турында ла. беркемнән нрләм со-рамавыгыз хакында ла Мина ничектер кы зык. сәер тоелды |
(Зарифка текәлә ) А почему вы н милицию не сообшите?
(Нишләп милициягә мөражагатъ итми сез?)
Зариф (авыз чите белән генә көлемсерәп куя) Какой тол к от этого! Вы всс равно порядок не сможете навес ти.
(Сезгә морәжәгатъ итүдән ни мәгънә! Сез барыбер беркайчан ла тәртип урнипгтыра ал-маячаксыз )
Зиновьев (бераз усал булып кыланып) Ну. конечно. ссли все будут мол- чать как вы Я имсю ввнду про пре- ступления
(Монда без генә гаепле түгел Менә сезнен кебекләр дәшми яталар ла Җинаятьләр
турында дип әйтүем Сез мөрәжәгать итмәгәч, кемне кайда эхтәргә тиеш без’’)
Зариф (тыныч кына һәм шул ун вакытта нык тәэсир итәрлек тавыш белән) Меня в счет уже не надо брать. мне жить недолго осталось.
(Мине санга алмагыз инде сез. мина яшәргә күп калмады )
Зиновьев (ягымлы булырга тыры-шып). Не спеши помирать. абы.
(Үләргә ашыкма але. абый }
Зариф (эчке куәте сизелерлек ит-тереп). Вор. который забираетея в мой дом. он жалок и ничтожен. и. наверня- ка. не проживет столько. скатько про- жил я Мой дом грабят. а ведь ценного у меня ничего нсту Кое-что уже. прав- да, уташили.
(Минем өйне баскан карак—вак һәм мес-кен кеше Ул мин яшәгән кадәр гомер яши алмас, мөгаен Талыйлар да талыйлар, ә бит минем аларны кызыктырырдай кыйммәтле әйберем юк Дөрес, алай да кайбер нәрсәләрне алып чыгып киткәннәр (
(Иске тумбочка өстендә торган те-левизорга ишарәләп) Телевизор остав- ляют. потому что—черно-белый Навер- но. думают. что нс показывает
(Телевизорга кагылмыйлар, чөнки—аклы- каралы. Күрсәтми дип уйлыйлармы )
Зиновьев (күзләрен чекрәйтеп) А что украли'*
(Ә нәрсәләрегезне урлаганнар’)
Зариф (бернинди борчылусыз һәм һич кенә дә уфтанмыйча) В прошлом году два раза грабили Тогда дубленку. наленкн. ралиоприемник и еше кое-чего избарахла Новое велро. топор. помнит- ся. уперли Две недели назад из сарая две лопаты унесли. а из дома новую ка- стрюлю змалнрованную и новую кожа- ную фуражку
(Былтыр икс тапкыр кергәннәр иде Аларында гунны. киез итекләремне, радио-алгычны. гагын вак төякне урладылар Яна чиләк, балта юкка чыкты Икс атна элек са-райдан көрәкләрне алганнар, өйлән эмаль кәчтерү знс. яна күн фуражкамны чәлдергәннәр)
(Кайнарын нык жыерып ) Вот фу - ражку жалко. потому что мне се моя любимая внучка поларила
(Менә, фуражкам жәлкс—оны мина ми
нем яраткан оныкам бүләк иткән иде.}
Зиновьев. Ав этот раз?
(Ә бу юлысы?}
Зариф (як-ягына каранып). Никак не пойму. В этот раз, вроде бы поры- лись и все. Ну, ведь брать-то уже боль- ше нечего.
{Һич андый алмыйм. Бу юлы актарын-ганнар гына шикелле Монда алыр нәрсә юк бит инде хәзер.}
Зиновьев (папкасыннан кәгазьләр алып). Заявление писать будете?
{Гариза язасызмы?}
Зариф Нет.
{Юк.}
Зиновьев. А кого подозреваете?
{Кемнән шикләнәсез?}
Зариф. Я вообше никого ни в чем не подозреваю. Я не такой человек. Ду- маю, один из самых плохих качеств— это подозревать.
{Мин беркемнән дә шикләнмим. Мин андый кеше түгел. Уйлавымча, шикчеллек— ин әшәке сыйфатларнын берсе.}
Зиновьев (бераз кырысланып). Но в данном конкретном случае можно и нужно подумать—кто бы мог это сде- лать.
{Шулай да ачыкларга кирәк кем эше икән бу.}
Зариф. Не знаю.
{Белмим }
Зиновьев. Кто-то из посторонних или из местных?
{Чит кешеләр керә микән, әллә шушы тирәдәгеләрме?}
Зариф. Отсюда недалеко есть Се- ребряное озеро. Там лечебная вода. Туда много всякого народу ездит..
{Моннан ерак түгел шифалы сулы Көмеш күл бар Анда халык күп йөри.}
Зиновьев (нәрсәнедер исенә төшергән кыяфәт белән). Да, да, да, да.
{Әйе. әйе. әйе, әйе.}
Зариф А дорога из города как раз мимо нашего лесного хозяйства прохо-
дит. Вот и наведываются сюда. Раз дома нет хозяина. значит. можно зайти, по- рыться.
{Шәһәрдән Көмеш күлгә юл нәкъ безнсн урман хуҗалыгы аша үтә. Юл өсте булгач, хужа өйдә юклыкны белгәч керәләр дә акта-рыналар инде.}
Зиновьев. Здесь шесть хозяйств. Других не грабят?
{Монда алты йорт Башкаларны таламый-лармы соң?}
Зариф. Не знаю. У них постоянно кто-нибудь дома есть. Наверно, к ним не залезают.
{Белмим. Аларнын бит гел кемнәре дә булса өйдә кала Өйләрендә гел кеше булгач аларга кермиләрдер.}
Зиновьев Авы совсем один жи- вете?
(Сез бөтенләй берүзегез генә яшисезме?}
Зариф. Да.
{Әйе.}
Зиновьев. Здесь вроде собаки сильно лают, когда посторонний в лес- хозе появляется.
{Монда чит кеше килгәч этләр каты өрә түгелме?}
Зариф (куәтле тавыш белән) Вор он ни бога, ни черта ни боится. Разве же он побоится какой-то собаки!
{Алладан да шайтаннан да курыкмаган карак эттән генә өркеми инде ул!}
Зиновьев. Ну, а соседи, что, не- внимательные такие? Говорите же, что кто-нибудь да у них дома остается.
{Ә күршеләр нишләп алай игътибарсыз икән соң? Аларнын кеме булса гел өйдә кала дисез бит.}
Зариф (сөйләшүдән туя башлый). Я прожил много лет. и сам на свои воп- росы ответить ни могу. А ты меня про соседей спрашиваешь.
{Мин бу дөньяда күптәннән яшим, тик шулай да үземнен сорауларыма да җавап бирә алганым юк әле Ә син миннән күршеләр хакында сорыйсын.}
Зиновьев (тәрәзә ягына күз салып). Да. хоть и лес. хоть и лесное хо- зяиство, но все же очснь неспокойно у
вас здесь "Зто Серебряное озеро кишит всяким сбродом—там и бандиты, там и наркота, там все.. Здесь опасно
{Әйе. урман булса да монда бигүк тыныч түгел икән Ул Көмеш күл тирәсендә нинди генә әтрәгәләм чуалмый—анда бандиты да. наркотасы да, анда барысы да бар Куркыныч монда, куркыныч .)
Зариф А где не опасно?
(Ә кайда куркыныч түгел?)
Зиновьев Впрочем. да.
{Шулай шул.)
Зариф В лом мире везде опасно
{Бу лөньянын һәр тарафында куркыныч )
Зиновьев Почему в Чслны не поедете жить, к сыну?
{Нишләп сон сез Чаллыга, улыгыз янына яшәрм күчмисез?}
Зариф (Зиновьевка карап тора) Про сына тожс узнал’’
{Улым турында да белештеңмени'’)
Зиновьев (уңайсызланган булып кылана). Да, я на веякий елучай кос- какую информанию взял о вас
{Әйе, бәлки кирәтс чытар дип мин ссз- нсн хакта бераз мәгълүматлар алдым.)
3 а р и ф (канәгатьлектән тавышы көрәя). У мени прскрлсныи сын. У него отличная ссмы1 Нсвсста хорошая Внучку жс я болыпс всего на сиегс люблю Они мени умолнют, чгобы я персехап к ним жигь.
{Улым шәп егет минем Гаиләсе дә ис-киткеч әйбәт Киленнән лә унлык. Ә он ы кам исә минем очен бүгенге көнлә ин калсрлссе- лер. Алар инде мине кайчаннан бирле углэрс янына күчәргә үгетлиләр |
Зиновьев (аптырап). Так в чем жс дсло?
{Шулай булшч. ник аларда яшәмисе Г’(
Зариф (чак кына ишетелерлек итеп) Не могу Я шссь родилея. шссь жи )нь прожид. Огсюда и до Субайского клапбиша недалско.
{Китәсем килми Мин монла тудым, шу ШЫНШ1 гомер кичердем Моннан Субай ти ратынп лп ара якын )
Зиновьев Ну, ны опмть.
{Ну. сез инде тагын. )
2. .К V . м «
Зариф Там моя жена Кашифа по- хоронсна. Я каждыи лень на ее могилу хожу.
(Анда минем хатыным Кәшифә күмелгән. Мин бит кон саен анын кабере янына барам.)
Зиновьев Ну, ведь из Челнов на это кладбише можно иногла приезжатъ
{Ул зиратка Чаллыдан ла килеп йөрергә мөмкин.)
Зариф А я каждыи день к ней хожу.
{Мин бит көн саен барам анын янына.)
Зиновьев Понятно. Котда в Субае спрашивал. все вас называют то “Күке Зариф", то “Телсез күке" Күке— это кукушка?
{Анлашылды Субай кешеләре сезне "Күке Зариф" лип атыйлар. “Телсез күке" диючеләр дә бар “Күке"—кукушкамы ул?)
Зариф Да.
{Әйе.)
Зиновьев Телсез—это нсмой То есть "Неман кукушка”?
{Телсез, димәк—тавышсыз Авазсыз “Телсез күке" дигән сүзме?)
Зариф (ачуы килә башлый) Да, да. да. Вольно уж ты любопытный
{Әйе. әйе. әйе Артык кытыксыиучаи бу-лып чыктын әле син)
Зиновьев (читенсенгән булып). Ви.тнмо Профессиональная привычка А почему кукушкой прозвали ’
(Бәлки шу тайдыр Һөнәри гадәттер инде Ә нигә күке дип атыйлар’)
Зариф Эго кличка нашего рола. А меня немой кукушкой прозвали. пото- му что у мсня часто прнступы бынают Тогда у мсня яшкотнимастся Говорить не могу Поэтому “Нсмая Кукушка"
{Нәселебезнең кушаматы ул Ә телсез күке дип өянәкләрем аркасында атыйлар Өянәк - тәрсм вакытында мин готлыгам Кайвакыт телсез калам Шуна күрә-“телсез Күке" диләр.)
Зиновьев (зур кызыксыну белән) Ну, почему все-таки кукушка?
(Ә шулай да. НИ очен—күке диләр’)
Зариф (усал тавыш белән). Ты не те вопросы задаешь, капитан.
{Син, капитан, сорауларны артык күп бирәсен түгелме.}
Зиновьев (картньщ ачулы кыяф-әтеннән бераз каушый). Прошу проще- ния. Тогда давайте, по делу. Значит, по факту ограбления не хотите писать за- явление?
{Гафу үтенәм. Төп эшемә әйләнеп кайтам. Өегезне басу буенча гариза язарга ниятегез юк инде алайса?}
Зариф (коры гына). Нет, не вижу надобности.
{Кирәкми дип саныйм.}
Зиновьев (ялагай тавыш белән). Можно, все-таки, еше вопрос, не совсем относяшийся к моему визиту?
{Шулай да, килүемнен сәбәбенә кагыл-маган тагын бер сорау бирергә рөхсәт итә-сезме?}
Зариф (башын читкә борып сөйләшәсе килмәгәнне күрсәтмәкче була). Спрашивай.
{Сора.}
Зиновьев. Я слышал, вы были участником советско-финской войны 1939-1940 годов.
{Сез 1939-1940 еллардагы сәвит—фин сугышында катнашкансыз дип ишеттем.}
Зариф (тонык кына тавыш белән). Да.
{Катнаштым.}
Зиновьев. Участвовапи в Великой Огечественной войне, из рядового ста- ли офицером и полным кавалером ор- денов елавы? Это правда?
{Бөек Ватан сугышында да катнашкан-сыз, рядовойдан офицер булгансыз. Дан ор- леннарынын тулы кавалеры икәнсез, шулай-мы?}
Зариф (тавышын күгәреп). Правда
{Шулай.}
3 и нов ье в. А где все это?
{Кая соң алар?}
Зариф (нәфрәтләнеп). Что, это? Ордена?
{Нәрсә ул—“алар”? Орденнармы?}
Зиновьев Куда все подевалось? Вы ведь даже ветераном войны не чис- литесь нигде. Вы ведь к тому же и ране- ния имеете?
{Кая югалды алар? Сез бит хәтта сугыш ветераны булып та беркайда исәптә тормый-сыз. Сез бит сугыштан каты яраланып, кон-тузияләнеп тә кайткансыз.}
Зариф (кыза башлый). Да, ты все правильно разузнал. К тому же я и в советских лагерях сроки мотал.
{Әйе. Син барысын бик дөрес, төгат бе-лешкәнсең. Мин әле сәвит төрмәләрендә дә утырдым.}
Зиновьев. Ну, ведь вы можете те- перь восстановиться!
{Сез бит хәзер үзегезнең хокукларыгыз-ны кире кайтара аласыз.}
Зариф (җикереп). Что я могу вос- становить?!
{Нинди хокукларымны кайтара алам мин?!}
Зиновьев Права участника двух войн, инвалида... права нальготы... Воз- можно, и реабилитацию получите. Вы же, все-таки, герой!
{Сугыш ветераны, сугыш инвалиды бу-ларак. льготаларга хокукларыгыз бар сезнең. Реабилитация алуыгыз да ихтимал. Сез бит- полный кавалер орденов елавы! Сез бит—ге-рой! Үзегезгә тиешле нәрсәләрне торгызырга кирәк!}
Зариф (кырыс тавыш белән). Ты молод еше. В человеке человека надо восстановить. А не побрякушками об- вешиваться. И реабилитировать должен каждый человек сам себя. А начинать нужно с прошения. Самому просить прощения и прощать.
{Яшь әле син Кешедә ин элек кешенен үзен торгызырга кирәк. Ялтыравыклы шыл-тыравыклар асып куеп кына кешене күтәрү мөмкин түгел Реабилитацияне дә кеше үзенә карата үзе хәл итәргә тиеш. Ярлыкаудан баш-ларга кирәк барысын да. Үзенә дә тәүбә итәргә Башкаларны да кичерү, гафу итү мәслихәт.}
Зиновьев (саклык белән генә сорый) А ордена елавы у вас украли?
{Ә ссзнен Дан орденнарын әллә урлады-лармы7)
Зариф (битарафлык белән). Нст. их у меня не украли Да. я лаже участ- ником войны ссгодня не числюсь Ну. разве это важно? Мне ничсго не нужно Я скоро к моей Кашифе уйду. в мир иной.
(Юк. орденнарымны урламадылар Әйе. мин бүген хәтта сугыш ветераны булып та исәпләнмим Монын әһәмияте бармыни сон9 Мина берни кирәкми Тиздән мин Кәшифәм янына китәм—теге дөньяга}
Зиновьев (нык гажәпләнә һәм кызыксынудан туктый алмый). Неуже- ли в этом мире уже больше ничто вам не мило?
(Инде ссзнсн очен дөньянын яме тәмам югалдымыни9}
Зариф (тавышын йомшартып) Внучку я безумно люблю Она на Ка шифу очень похожа Ради нсе я еше в этом мире немного побуду
(Оныкамны мин үлеп яратам Кәшифәгә шундый охшаган ул Шул кызчык хакына мин әле бу дөньяда бераз яшәргә риза }
(Тагын кинәт усаллана.) А всс осталь- ное для меня уже померкло
(Ә калганы минем очен инде тоныклан ды.}
Зиновьев Нуассли восстановить всс, может, интереснсе стало бы жить?
(Әгәр үзегезгә тиешле нәрсәләрне кайтарсалар. бәлки яшәүнсн яме артыр иде9}
3 а р и ф Ты опять про льготы и ор- дена? Ничсго этого мне не нужно Вот ссли бы я узнал, что человск один в те далекие голы не умер в сталинском ба- раке. мне было бы намного легче. Если бы мне сообщили. что он вернулея на родину и ссгодня жив- эдоров, я бы про- сто был счастлив. А ссли бы еше мне сказали. что этот чсловск простил н про- щает меня. то жиэнь земную я счел бы гаконченной и небысмысслснной
(Янә льготаларга, орденнарга киная яса-вынмы бу9 Мина боларнын кирәге юк. Огәр лә моннан күн еллар злск бер кешенен лагерь барагында үлмәгәнен белсәм, миңа күпкә жинелрәк булыр ндс Әгәренки мина әйтсаләр “Ул исән, ул туган иленә кайгты. бүген да исән-сау1— дисәләр мин үземне бәхетле итеп тояр илем Д инде ул кеше мине гафу иткән һәм бүген дә гафу итә днсаләр. мин бу дөнья дагы гомерем заяга узмады дип. ншәнсмнен мәгънәсе бар, дин кычкырыр идем }
Зиновьев (атга рак сузылып). Кто этот человек?
(Кем ул?}
Зариф (җикереп) Ты мне надоел! (Мин синнән туйдым!)
Зиновьев (сискәнеп куя). Про- стите. пожалуйста.
(Зинһар, гафу итегез}
(Кәгазьләрен кире папкасына тутыра.) Действительно. я кажетея утомнл вас
(Чынлап та. мин сезне алҗыттым, ахры
сы }
(Урыныннан кузгата.) Я пойду (Мина китәргә вакыт}
Зариф (коры гына) Иди И не сер- дись на меня
(Бар. Мина үлкатәмә I
Зиновьев (ясатма ягымлылык белән елмая) Ну. что вы! Чудной вы чсловск. Зариф абы
(Юк инде. Зариф абый, сез нәрсә' Бигрәк сәер кеше сез.)
Зариф Какой есть.
(Менә шундый инде мнн )
Зиновьев (картнын тынычланганын сизеп сорарга жорьәт итә). А при- падки у вас Вы немеете когла у вас неприятности и сильно огорчены?
(Өянәкләрегез Сез нык дулкынланганда, артык каты хәсрәтләнгәндә тслсег каласызмы9}
Зариф (Знновьевнын күзләренә карап). Да (Әйс|
Зиновьев (анын куз карашыннан качыр очен як-ягына карап). Мне кажетея. что ограбнв ваш дом. нелыя вы з- вать в вас припадок
(Өсгсзггс басып кына сездә өянәк кузгату мөмкин түгелдер}
Зариф (һаман Зиновьевка геклтеп карап тора) Нст. зто не может бьгть при чиной мосго потрясения
(Юк. талап кына мггне тетрәндерү мөмкмгг түгел }
Зиновьев (кинәт картнын күзләренә карый) А что может вас сильно потрясти9
{Ә нәрсә белән сезне каты тетрәндерү мөмкин?)
Зариф (яман усал тавыш белән). Молодой человек! А вот твои расспро- сы действительно могут меня из себя вы- вести!
{Ә менә синен төпченеп сораштыруларын канымны нык кыздыра.)
Зиновьев (картнын каты нәфрәт-ләнүеннән шүрли). Простите. Я хотел. наоборот, помочь вам хоть как-нибудь.
{Гафу үтенәм. Минем, киресенчә, сезгә ничек тә булса ярдәм итәсем килә.)
Зариф (кызуы арттырып). Ты не похож на человека, способного помочь такому, как я.
{Син бер дә мина ярдәм итәрдәй кешегә охшамагансың.}
Зиновьев (картны юмалау нияте белән). Вы зря так. Не надо меня оби- жать.
{Алай димәгез инде Кимсетмәгез мине Үпкәләтәсез бит.)
Зариф (җикереп). А ты разве баба, чтобы обижаться?!
{Син хатын-кыз мәллә—үпкәләргә?!)
Зиновьев (үзен кулга ала һәм тыныч кына тавыш белән). Вы же меня совсем не знаете.
{Сез бит мине бөтенләй белмисез.)
Зариф (кычкырып диярлек). А за- чем мне тебя знать!
{Сине белүемдә хажәт бармы! Сине бетү заруримы!)
Зиновьев (курка һәм ишекне ача) Ну что ж, по факту ограбления все рав- но можем к вам явиться в любое время. Может быть. я сам. А может, другой наш сотрудник. Вы хорошенько посмотре- ли—что в этот раз унесли? Из докумен- тов ничего не пропало?
{Ярар алайса. Өегезне талау эше буенча без әле килеп чыгарбыз. Үзем булмасам, без- нен бүлектән берәр башка кеше килер. Бу юлысы нәрсәләрегез югалды—сез дикъкать белән карадыгызмы? Документлар урынын-дамы?)
Зариф (кычкыра). Ничего не пропало! И вообще, меня никто никогда не грабил! Понял?!
{Бернәрсә дә югалмады! Мине беркем лә таламады! Минем өемне беркайчан да бас-каннары юк' Анладынмы?!)
Зиновьев. Понял. До свидания' Всего доброго!
{Анладым. Сау булыгыз!)
Зариф (кычкырып). Хуш! Прошай!
{Иди! Прошай!)
(Зиновьев чыгып китә.)
Музыка. Зариф тынычлана алмын, бүлмә буйлап ары-бире йөри
ИКЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
90-нчы еллар Санкт-Петербург каласы. Татарларнын Сабантуй бәйрәме Музыка. Жыр- бию Тантаналы ыгы-зыгы
Корреспондент кыз (видеока- мерага карап сөйли) Хөрмәтле телевизор караучылар! Мөхтәрәм милләттәшләребез! Ин күңелле, ин затлы бәйрәмнәребезнен берсе—Сабантуй—Русиянен икенче баш-каласы дип саналган Санкт-Петербург ка-ласында аеруча күтәренке рух вә илһам белән уздырыла дисәм бер дә ялгыш һәм арттырып әйтү булмас, мөгаен. Санкт- Петербургның үзендә яшәүче татарлар өчен генә түгел, башка милләт культурасын ихтирам итүче барлык кешеләрнең, әлбәттә инде, илнен төрле төбәкләреннән.
хәтта чит илләрдән килгән кан кардәш- ләребезнен олуг бәйрәме бу! (Корреспон-дентның тавышы ерагая. Жыр яңгырый.)
Назимә матур күлмәктән, иненә жинел сумка асып салмак кына атлый. Кәефе начар булмаса да. йөзендә сагыш бар. Каядыр чиггәрәк көрәш ярышына комментарий бара Бәйрәмнен икенче тарафыннан ат чабышына чакыру янгырыи Кайсыдыр яктан урыс телендәге игъланнар да ишетелә Барлык та-вышлар бер сабантуй авазына әверелеп һавада янгырап тора. Назимә борчылып як-ягына
карана Аны жәйге жинел кәчтүм кигән бер егет күзәтә Назимә моны абайлап ала да. анын зыялы икәнен чамалап, шундук мөрәжәгатъ итә.
Н а з и м ә (тавышындагы каушау төсләрен жииә алмый). Извинитс Можно вас спросить?
|Гафу итегез... Сездән сорарга мөмкин- мс?)
Егет (елмаеп). Син татар кызы бугай?
Н а з и м ә (аптырап кала) Әйе.
Егет (ягымлы тавыш белән). Алайса. зинһар тагар телендә әйт сүэеннс.
Н а з и м ә (ниһаять үзен кулга ала). Гафу итегез. Мин сездән сорамакчы идем... Монда берәр ничек телефоннан шалтырата торган урын юк микән?
Егет (ваемсыз гына) Бар. нишләп булмасын.
Н а з и м ә (ялварулы тавыш белән). Зинһар, әйтегез.
Егет Минем телефоннан шалтырат (Мобильный телефонын кесәсеннән чыгарып бирә.)
Н а з и м ә (каушый). Чын әйтәсезме (Телефонны ала. кнопкаларга карап юра.)
Егет (җитдиләнеп) Бир. үзем жыим номерны Син әйтеп тор (Телефонны ала.) Каи шалтыратасын?
Назимә. Монда. Петербургтагы бер кызга Шунын мобильнигына. (Номерны әйтә.)
Егет (номерны җыя). Мә. сөйләш (Үзе шундук кызнын сөйләшкәнен ишетмәс өчен читкә китә.)
Назимә (телефонны ала) Алло' Ирина! Зто опять м—Назимә из Каза- ни Мы договаривались созвониться Здравствуйтс!
(Алло1 Ирина! Ьу тагын мин әле Назимә. Казаннан Ьез шалтыратышырга сойләшкән идек. Исәнмесез!)
Ирина (тезефоннан) Здравствуй- те! Роди тел и из Ростова не скоро при- едут.
(Исәнмесез! Әти белән әнием Ростовган әле тиз генә кайтмаячаклар )
Назимә (нык дулкынлана). Знае- те. Ира. думаю. с твоими родителями мне встречаться нет необходимости. Мне бы с Анатолием Евсеевичем пови- даться и поговорить.
(Беләсезме. Ира. сезнен ати-әниегез белән минем очрашунын кирәге юктыр дип уйлыйм Мина Анатолий Евсеевич белән күрешеп сөйләшергә иде.)
Ирина. Назима. милая. боюсь. не получитея
(Назимә. калерлем. гафу итегез, ләкин очраша алмассыз дип уйлыйм )
Назимә (менә-менә етап җибәрергә тора). Почему'*
(Нишләп?)
Ирина Думаю. вам будет беспо- лезно с моим дедом встречаться. гак как он в очень плохом состоянии.
(Минем бабамнын хәле инде бик авыр, шул сәбәпле анын белән очрашунын бернин-ди файдасы булмас.)
Назимә Он в больниие'1
(Ул хастаханәдәме?)
Ирина. Да.
(Әйе.)
Назимә (тавышы калтырый башлый) А мне нельзя к нему в больнниу сходнть?
(Ә мина анын янына хастаханәгә барырга ярыймы’’)
Ирина А зачем’ Он вашего деда Зарифа не помнит И того финского оол- дата тожс нс помнит Огкуда ему по- мнить про какого-то финского пленно- го. Откуда он знает что с этим финном проиэошло. что с ним сделалк. как уби- ли. и убкли ли вообше Он даже не помнит уже. что. когда и как с ним самим случилось Неужсли вы мне нс верите! У него памятм-то уже нет Я ведь долго расспрашнвлла про вашего леда. но он никого н ннчего не помнит Ну раз так. то зачем вам прихолитъ к нему и тормо- шить его память
{Ник? Ул сезнен бабагыз Зарифны хәтерләми. Теге әсир фин солдатын да оныткан. Ничек инде шушы яшендә ниндидер әсир финны исендә тотсын ул. Әсир финны нишләткәннәрен, ничек үтергәннәрен., але үтер- гәннәрме-юкмы. билгеле түгел—моны кай- лардан белсен инде ул. Сез мина ышанмыйсыз бугай! Анын бит инде хәтере бөтенләй юк. Мин бик озак сораштырдым сезнен бабагыз турында, ләкин ул беркемне, бернәрсәне хәтерләми. Шулай булгач, янына барып йөдәтмәгез инде. Сәламәтлеге бик начар бабайның)
Назимә. Да, вы правы. Но у меня все же к вам одна просьба есть.
{Сез хаклы. Шулай да минем сезгә бер үтенечем бар.)
Ирина. Слушаю.
{Тыңлыйм.)
Назимә Мой дед Зайнуллин Зариф просит у него прощения.
{Минем бабам Зайнуллин Зариф аңардан гафу үтенә. Ярлыкавын сорый.)
(Елый.) Он считает себя виноватым перед вашим дедом Лебедевым Анатолием Евсеевичем и просит простить ве- ликодушно. А за что, за какие грехи они сами, наверно. знают.
{Сезнен бабагыз Лебедев Анатолий Ев- сеевич алдында ул үзен гаепле дип саный һәм ярлыкавын үтенә. Нәрсә өчен, нинди гөнаһлар өчен, мөгаен, үзләре генә беләләрдер.)
Ирина. Хорошо, Назима, вы толь- ко успокойтесь, ради бога, не плачьте. Знаете что. приходите ко мне ночевать. Что это вы там будете в гостинице ле- жать. Гостиница есть гостиница. У меня в любом случае уютнее будет.
{Ярар. Назимә. Алла хакы өчен, елама-гыз. тынычланыгыз. Беләсезме нәрсә., сез кунарга безгә килегез. Кунакханәдә кукыра- сп ятканчы Кунакханә кунакханә инде ул. Миндә барыбер ямьлерәк, унайрак булыр.)
Назимә (һаман елый) Нет. спа- сибо. Я вечерним поездом в Казань воз- вращаюсь.
{Юк. рәхмәт. Мин кичке поезд белән Казанга кайтып китәм.)
Ирина Не плачьте. пожалуйста. Ну, успокойся, ради бога.
{Зинһар, елама. Тынычлан. Алла хакы
Назимә (кулъяулыгы белән күз яшьләрен сөртә). Извините. пожалуйста, за беспокойство.
{Борчыганым өчен гафу итегез инде мине.)
Ирина. Ничего, ничего. Вы сами на меня не сердитесь. Дед, ей-богу ле- жит почти в беспамятстве.
{Ник гафу үтенәсез. Сез үзегез мина үпкәли күрмәгез. Чынлап та бабам һушсыз, ансыз ята.)
Назимә. Да, я верю вам.
{Мин сезгә ышанам.)
Ирина. Вы, значит, вечером уже уезжаете?
{Димәк, сез кич белән кайтып китәсез инде?)
Назимә. Да.
{Әйе.)
Ирина. Ну что ж, доброго пути! Счастливо доехать вам.
{Ярар алайса, хәерле юл! Исән-сау кай-тып җитегез.)
Назимә. Спасибо. До свидания!
{Рәхмәт Сау булыгыз!)
Ирина. До свидания! (Назимә
елый.)
{Сау булыгыз!)
Егет (килә). Авыр әңгәмә булды
мәллә?
Назимә (телефонны егеткә биреп). Юк ла, үзем шундый елак мин. Күне- лем тулды. (Битен кулъяулыгы белән сөртә.)
Егет (борчылып). Мин берәр ничек ярдәм итә алмыйммы?
Назимә Ярдәм иттегез бит инде. Рәхмәт. (Йөзеннән газап төсе һаман китми.)
Егет Проблемагызны хәл итә ал-мыйммы соң?
Назимә. Юк.
Корреспондент микрофонын алга сузып килеп җитә. Оператор шундук Хәбир белән Назимәне төшерә башлый. Назимә борчылып чәчләрен төзәгкали.
Корреспондент кыз (операторга). Тукта төшерми тор. (Хәбир белән
Назимәгә.) Сездән интервью алырга мөмкинме7 (Үзе беркемгә тын ла алырга ирек бирми интервьюга әзерләнә башлый.) Сез менә мондарак басыгыз Ә сез... менә сезне төшергәндә теге пейзаж күренебрәк торсын. Туктагыз але, сез якынрак басыгыз, әнә теге колганы да күрсәтик. Шулай гына торыгыз. Башта мин камерага берничә сүз әйтәм. шуннан сон сезгә сораулар бирермен
Егет. Ярар
Назимә (егеттән сорый). Минем күзләрем шешенгәндер бит елагач9 (Сумкасыннан көзге алып карый, чәчен тозәткәли.)
Егет (ягымлы елмаеп). Юк. юк, бик гүзәл. Син әле яна гына йокыдан уянган сабый бала кебек гүзәл.
Корреспондент кыз (яңгыравыклы тавыш белән кызу-кызу сөйли) Хәерле көн, хөрмәтле телевизор караучылар! Исәнмесез, газиз милләттәшләребез! Санкт-Петербург каласында Сабантуй бәйрәме гөрли Бәйрәмнәрегез мөбәрәк булсын! Сабантуйда катнашучылар белән сөйләшеп аласыбыз килә (Назимәгә таба борылып мөрәҗәгать итә.) Гафу итегез, сезнен исемегез ничек?
Назимә (чак кына ишетелерлек итеп) Назимә.
Корреспондент. Сез Санкт-Пе- тербургнын үзендә яшисезме?
Назимә Юк, мин Казаннан. Та-тарстанның башкаласыннан килдем
Корреспондент. Махсус Сабантуй бәйрәменә мәллә?
Назимә (әле һаман тынычлана алмый) Юк. бер бик мөһим эш белән килгән идем. Менә. Сабантуйга туры килдем.
Корреспондент Әлбәттә, сез мона бик шаттыр?
Назимә. Әйе.
Корреспондент. Бәйрәм ошый - мы?
Назимә (елмаерга тырышып) Бәйрәм бәйрәм инде Бик күнелле, бик күркәм.
Корреспондент Казан сабантуе көчлерәкме, әллә мондагысымы'9 Аерма бармы?
Назимә (тавышы бераз ныгая) Сабантуй һәр кайда сабантуй инде ул. Ин мөһиме кешенен үз күңелендә бәйрәм булырга тиеш, минемчә
Корреспондент Казанда эшлисезме, укыйсызмы’
Назимә. Укыйм Педагогия инсти-тутында. татар теле бүлегендә.
Корреспондент. Сер булмаса. нинди җилләр сезне бу калага алып килде?
Назимә (бик монсу тавыш белән) Бабамнын сугыштагы иптәшен эзләп килгән идем Кызганыч, ул инде бик карт һәм хастаханәдә авыр халдә ята.
Корреспондент Алай икән Әнгамәгез өчен рәхмәт (Егеткә мөрәҗәгать итә.) Күренеп тора ки. сез Санкт-Петербург егете
Егет (якты елмаеп) Ялгышасыз. Мин Финляндиядән килдем. Хельсинкидан.
Корреспондент Финляндиядән?! (Тагын нинлилер сорау бирмәк- че була, ләкин җитешми—егет сүз ала.) Егет. Әйе. Мин шунда туып үстем Корреспондент (бик гаҗәпләнә). Шулаймыни-и-и?1 Фин татары' Егет (үпкәләмичәгенәбитәртәпата) Нишләп сез барыгыз да фин татары дисез” Финляндиядә яшәүче татар Һәрхәлдә Финляндия татары дип әйтегез
Корреспондент (үзен бик тә гаепле сизеп) Гафу итегез, гафу итегез. Исемегез ничек?
Егет Хәбиб атлы. Корреспондент Хәбиб әфәнде, сез Сабантуй кунагы гынамы, әллә шулай ук башка эшләр белән дә килдегез мс?
Егет. Бизнес буенча мина еш килергә туры килә Петербургка да. Мәскәүгә дә. Татарстанга да. Бу юлысы да Петербургтагы кайбер эшләремне Сабантуй вакытына махсус туры кигердем Ин яраткан, күнелемә ин хуш килгән бәйрәм бу минем Хәер, һәр татар кешесе өчен шулайдыр инде (Назимә егетнен Финляндия татары икәнне ишеткәч сискәнеп кигә Башта бик сөенә, аннары башына килгән ниятен кире кагып, телен тыярга карар кыла ) Корреспондент Финлянднинсн үзендә татарлар, әлбәттә, шулай ук Сабантуй бәйрәмен уздыралардыр’
Егет (горур тавыш белән) Әлбәттә Корреспондент (камерага карап) Менә, хөрмәтле телевизор караучылар. Финляндиядә туып үскән кан кардәшебез туган телебездә ничек камил сөйләшә Бу—һичшиксез безнен милли бәйрәмебезгә аерым бер ямь өсти (Егет ягына борыла ) Әле озак буласызмы Санкл - Петербургта7
Егет. Юк, мин инде Сабантуйга кадәр үк эшләремне төгәлләдем. Иртәгә Хельсинкига юналәм.
Корреспондент. Сез Татарстанның үзендә генә түгел, татар яшәгән башка төбәкләрдә дә еш буласыздыр. Татар халкы турында, анын бүгенге халәте хакында нәрсә әйтә аласыз?
Егет (житди кыяфәт белән). О-о- о, сез бик зур сорау бирдегез. Мин татар халкынын гап-гади бер вәкиле, шуна күрә мин барлык милләт хакында сүз әйтергә үземне компетентлы һәм вәкаләтле түгелдер дип саныйм.
Корреспондент (кин иттереп елмая) Рәхмәт! Сез Хельсинки егете Хәбиб һәм Казан кызы Назимә шушы Санкт-Петербург Сабантуенда таныш-тыгызмы?
Егет (сораудан канәгать булып елмая). Әйе.
Корреспондент. Менә бит! Шу-шындый боек бәйрәмдә нинди матур очра-шу-кавышулар насыйп була кайберәүләргә. Әңгәмәгез өчен рәхмәт! Сау булыгыз! (Камера экранына карап.) Мөхтәрәм милләттәшләр! Бәйрәм дәвам итә. Яшәү дәвам итә. Әйдәгез, барып ат чабышына күз салыйк. (Китәргә җыеналар.)
Егет. Сау булыгыз!
Назимә. Сау булыгыз! (Корреспон-дент һәм оператор күздән югалалар.)
Егет (Назимәгә карап юра). Менә, корреспондент ярдәмендә таныштык та бугай инде. (Көлә.)
Назимә (кинәт шатланып көлеп җибәрә). Әйе. бер-беребез турында инде кайбер мәгълүматларны хәзер беләбез. (Аларнын икесен дә анлатып булмый торган күтәренкелек, шатлык һәм илһам биләп ала. Рәхәтләнеп көләләр.)
Егет (кызга туп-туры карап). Димәк, син—Назимә?
Назимә (ояла). Әйе. Ә сез, димәк,—Хәбиб?
Хәбиб. Әйе. (Көлә.) Күңелле килеп чыкты.
Назимә. Сез чынлап та фин тата-рымы?
Хәбиб (бернинди ачусыз, ләкин җитди кыяфәт белән). Мин фин татары түгел. Мин Финляндия татары
Назимә (каушаулы тавыш белән). Гафу итегез
Хәбиб (кызнын каушавын күреп тиз генә аны тынычландырырга тели). Гафу үтенерлек нәрсә юк әлегә. Борчылма бер дә.
Назимә Сез инде минем белән "син” дип сөйләшә дә башладыгызмыни?
Хәбиб Бездә кешегә “сез” дип эн-дәшмиләр. Татарлар элек-электән бер- берсенә "син” дип мөрәжәгать иткәннәр. Русиядә генә ул, имеш, ихтирам йөзеннән, "сез” дип сөйләшәләр. “Син" дип мөрәжәгать итү яхшырак, якынрак бит инде, шулаймы?
Назимә. Килешәм. Гажәп! Минем беренче мәртәбә фин татарын... гафу... Финляндиядә яшәүче татарны очратуым. Андагы татарлар турында ишетеп кенә белә идем.
Хәбиб (шатлыгы бөтен кыяфәтенә чыга). Минем дә бүгенге көнем могҗизалы булып чыкты—беренче мәртәбә мондый гүзәл Казан кызын очратуым
Назимә (сынаулы караш һәм серле тавыш белән). Чибәр татар кызларын күп күргәнсездер инде—Татарстанда да. башка тарафларда да. Казанда булганыгыз бардыр бит?
Хәбиб (ихлас күнелдән әйтә). Бар. Казан кыпарын да күргәнем бар. Ләкин синен кебек гүзәлне беренче тапкыр күрүем.
Назимә (кинәт җитдиләнә). Үләм! Битем яна. (Кул арты белән яңакларына кагыла.)
Хәбиб (як-ягына, күккә карап ала. аннары кызга карап елмая). Бик эссе бүген.
Назимә (ни әйтергә белми). Сез... син татарча әйбәт сөйләшәсез.
Хәбиб (горур тавыш белән) Татар бит мин! (Кызга сокланып карап тора.)
Назимә (күзләрен яшереп). Ник алай текәлеп карыйсын?
Хәбиб (елмаеп). Татар бит мин! (Көлә.)
Назимә. Анда. Финляндиядә барыгыз да шулай яхшы сөйләшәсезме татарча?
Хәбиб. Тырышабыз. Карале. Назимә, Петербургка ни йомыш белән килгәнеңне ишеттем шикелле, әмма анла- мый калдым?
Назимә (кыяфәте гагын сагышлана). Бабамның полкташын эзләп килг- әнием Фин сугышында аларнын рота командиры Ленинград кешесе булган— Лебедев Анатолий Евсеевич Бабам шуны табарга кушкан иде.
Хәбиб. Таптынмы соң?
Назимә. Оныгы Иринаны гына табып очрата алдым. Ә бабасы инде урын өстендә.
Хәбиб Алай икән.
Н а з и м ә. Сезнен ата-аналарыгыз да Финляндиянекеме9
Хәбиб. Хәтта бабам да Финляндиядә туган.
Н а з и м ә (каядыр бер ноктага карап). Ә совет-фин сугышында Финляндия татарлары сугышканмы9
Хәбиб (тавышында горурлык янгырый). Әлбәттә. Ничек инде Туган ил өчен сугышмыйсын?!
Н а з и м ә (уйчан кыяфәт белән) Сезнен Туган ил—Финляндия бит инде ул?
Хәбиб Шулай (Тизрәк бу җитдилектән һәм сагышлы тоннан арыныр очсн тавышын күтәрә һәм ягымлылыгы шундук йөзенә чыга.) Минем бер тәкъдимем бар: әйдә бу темага сөйләшмик Бүген бәйрәм Барлык татарларның бәйрәме
Н а з и м ә (гафу үтенгән сыман). Әй. минем кәефем арыганнан бозылды, шуна күрә сөйләшүемнең атасы-анасы юк Хәбиб (кинәт). Синен ашыйсын киләме?
Н а з и м ә Бераз килә.
Хәбиб (ягымлы игеп елмая) Кытлар “бераз килә" дисә, ул инде чынлап та килә дигән сүз. Әйдә, берәр жирдә берәрнәрсә алып утырып ашыйк
Н а з и м ә (елмаерга тырыша) Әйдә. (Китәләр Музыка янгырый Жыр ишетелә.)
Мушка һәм шатлыклы а шылар фонымда Сабантуй күренешләре
Бераздан Хәбиб белән Назимә пәйда булалар.
Хәбиб. Бәлки тагын берәр көн Санкт-Петербургта булырсың?
Назимә Юк. Хәбиб, мина Казанга кайтырга кирәк
Хәбиб Минем сине җибәрәсем килми.
Назимә. Үзен дә иртәгә Хельсинкига кайтып китәсем инде (Музыка Бер-берсенә бик озак карап торалар.)
Хәбиб (визиткаларын бирә) Менә минем адресларым Менә телефон номерларым Мөмкинлеген булса шалтырат &1Т язсан да була Синен телефонын бардыр бит9
Назимә Мин бит Казаннын үзенеке түгел Казанга Чаллыдан килдем мин Чаллыда телефоным бар, ә Казанда бер әбидә фатирда торам Биримме
сон адресларымны. Чаллыдагы телефо-нымны9
Хәбиб (сөенеп). Әлбәттә. Н ик аны сорап торасын!
Назимә (кабаланып сумкасыннан блокнот белән авторучка ала һәм тиз- тиз Казандагы һәм Чаллыдагы адресын. Чаллыдагы телефон номерын язып бирә.) Менә, яздым Мин ате бер ярты ай чамасы Казанда булам, аннары Чатлыга кайтып китәм.
Хәбиб (кыздан күзләрен азмый) Бер дә аерылышасы килми
Назимә Минем дә. (Үзен кая куярга белми) Уф, битем яна!
Хәбиб Эссе бит.
Назимә Шалтыратыгыз Шалтырат
Хәбиб. Син дә Без хәзер бер-беребезне беләбез, без инде бер-беребезне тиз табачакбыз
Назимә. Тик онытырсын син мине
Хәбиб (нәрсәнедер исенә төшергән сыман талпынып) Ә мин тиздән тотам да, Казанга килеп төшәм! Син Чаллыңа кайтып киткәнче үк. Бәлки шуннан Чатлыга бергә кайтырбыз
Назимә Уф. тагын битем яна Хәбиб. Көне бик эссе.
Назимә (чак кына ишетелерлек итеп) Мина кузгалырга кирәк
Хәбиб (шулай ук чак кына ншет- лерлек тавыш белән). Мин сине озатып куям (Китәзәр.)
Музыка Сабантуй тавышлары беркавым герләп тора да. сәхнә караңгылана Тор.ю утлар балкый Самолет утлары дл җемелди Өстән шәһәрне күзәткән күренешләр дә балкып ала Төнге кала күренешләре Төрле төрле музыка янгырап ала Төрле телдә сөйләшкән тавышлар ишетелә Телефоннан сөйләшкән тавышлар берсен-бсрсе каплап янгырый Бу тавышлар отыры кими Эфирда Хәбиб белән Назимәнен телефоннан сөйлә-шүләре ишетелә
Хәбиб (телефон буенча Хельсинкидан) Алло' Назимә' Исәнме’ Бу— мин—Хәбиб Хельсинкидан шалтырагач Назимә Исәнме! Ничек таптын институт номерын’
Хәбиб Анын бер авыртыш да юк. Кайсы телефонга чакырдылар сон сине9 Назимә Декан бүлмәсендәгенә Минем институтта икәнемне каян бел ден?
Хәбиб- Күңелем сизде.
Назимә Үзен әйбәт кенә кайтып життенме?
Хәбиб. Аллага шөкер. Петербургта хушлашканыбызга нибары ике көн узды, ә минем өчен егерме ел узган сыман булды инде. Син минем күз алдымнан һич кенә дә китмисен.
Назимә. Шулаймы... Ә мин сине бүген төшемдә күрдем.
Хәбиб. Ничек итеп?
Назимә. Бик матур итеп. Монда мин иркенләп сөйләшә алмыйм.
Хәбиб. Ник?
Назимә. Кеше күп.
Хәбиб. Тиздән Казанга киләм. Оч-рашабызмы?
Назимә. Әлбәттә. Мин әле йә бүген, йә иртәгә иптәш кызымның телефоныннан сина шалтыратырмын.
Хәбиб. Ярар. (Музыка көчәя.)
Музыканың тавышы кимегәч эфирда тагын егет белән кызнын сөйләшкәннәре ишетелә.
Назимә. Казанда коеп яңгыр ява. Кешеләр тегендә-монда чабыша.
Хәбиб. Бездә кичә яуды яңгыр.
Назимә. Шул сезнең яңгыр килеп җиткәндер инде монда.
Хәбиб. Әйе. Жил иссә дә, янгыр яуса да, Кояш елмайса да—болар барысы да безнен тарафтан, минем теләгем белән синен Казанына җибәрелә (Көләләр.)
Назимә. Безнең бер районда давыл булып узды—агачлар ауган, берничә йорт җимерелгән. Анысын да син җибәрдеңме?
Хәбиб. Юк, юк, анысын мин түгел. Анысын башка кеше юллагандыр (Көләләр.)
Назимә. Мин сине тагын төшемдә күрдем.
Хәбиб. Ничек итеп?
Назимә. Әйтмим.
Хәбиб Ә мин сине бик сагындым. Шундый күрәсем килә.
Назимә. Чын әйтәсеңме?
Хәбиб. Шушындый ерак арадан ялган сөйлиләр ди мени?
Назимә Минем бөтен битем яна Ут кабынамы инде!
Хәбиб. Эсседер.
Назимә Коеп янгыр ява дидем бит. (Музыка көчәя.)
Вакыт-вакыт эфирда бер-бер артлы һәм берсен-берсе бүлә-бүлә яңгырап куя:
—Мин сине сагындым!
—Мин дә сине сагындым!
Музыка.
—Бүген Казанда көн якты.
—Бездә дә чалт аяз көн.
Музыка.
—Бүген төшендә күрдеңме мине?
—Әйтмим әле менә!
Музыка.
—Хельсинкига кунакка кил!
—Син бит үзең тиздән Казанга киләм дидең.
—Әйе, килеп бөтен Татарстанны айкап йөрисе бар әле.
Музыка.
Хәбиб. Петербург сабантуендагы очрашуыбызның һәр мизгеле хәтеремдә, һәр сызыгы, һәр чагылышы күз алдымда, һәр хәрәкәтен һәм балкышын күңелемдә.
Назимә. Кичә озак шалтыратмый торгач мин бик борчылдым. Көне буе үземне кая куярга белмәдем.
Музыка.
Хәбиб. Мин сине шундый сагындым!
Назимә. Андый җыр бар. Беләсеңме?
Хәбиб Беләм. (Жырлап күрсәтә.) Мин сине шундый сагынды-ы-ы-ым.
Назимә Сизәсең микә-ә-ән шу-у-
у-уны-ы-ы... (Көлешәләр.)
Атар телефоннан сөйләшкәндә эфирда шулай ук татар, фин. рус телләрендә Хель-синкидагы. Мәскәудәге. Казандагы диктор-ларның вакытны, һава торышын һәм башка төрле көн саен кирәк мәгълүматларны әйткән авазлары ара-тирә яңгырап куя
ӨЧЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Урман Зариф өс Тагым бүлмэсенсн асты өскә килгән Шкафынын тартмалары ачык- 5,1 риф башын куллары белән кысып караватта утыра Ынгыраша. Анын өянәге купкан һәм телсез калган. Сикереп торып шкаф тартматарын актара Янә караватына барып утыра да ыңгырашып башын куллары белән кыса. Көтмәгәндә өйнен бер почмагында 1939 нчы елгы хәрби форма кигән фин солдаты пәйда була. Ул әкрен генә Зариф утырган якка карап өйнен бер почмагыннан икенчесенә атлый Зариф башын күтәреп ана карап тора Ул өендәге өрәктән һич кенә дә курыкмый Гомумән бу күренеш аны аптырашта калдырмый—ул аны тып-тын гына күзәгә.
Фин (авыл чите белән генә елмаеп). Ничек фин солдаты монда килеп чыккан дип аптырама, Зариф. Мин инде хәзер кайда телим, шунда йөрим
Зариф (чыраена газап чыгарып) Ы-ы-ы-ы-и-и-и
Фин (елмай) Алай нык кайгырма, Зариф Күз чыгып, баш бетмәгән
Зариф (нидер әйтмәкче булып ынгыраша) А-а-а-ы-ы-ы-и-и-у-у-у-ы- ы-ы...
Фин (җитдиләнеп). Нәрсә булды сон сина? Тагын телен югалдымыни?
Зариф. А-а-а-и-и-и-с-е-е-ы-ы .
Фин Үтәр, үтәр, анысы да үтәр
Зариф М-м-м-м...
Фин. Бу дөньяда барысы да, бөтенесе дә үтә. Бу дөньяда һәр нәрсәнсн чиге, азагы бар
Зариф Ы-ы-ы-и-и-и-о-о-о-ы-ы-
ы...
Фин Кайгырма! Ул документның кемгә кирәге бар инде хәзер'"
Зариф М-м-м-м...
Ф и н (елмая) Их. Телсез Күке. Телсез Күке! Хәтерлисенме, син мине теге вакытта яклаганда минем хакта "телсез күке" бит ул дигән иден
3 а р и ф (авызын кыйшайтып елмаерга тырыша) А-а-а-а-и-и-и-ы-ы
Фин (кайгылы тавыш белән) Ич. Зариф. Зариф, нигә һаман үзендә жан газабын асрыйсын?!
Зариф Ы-ы-ы-а-а-а. (Фин солдаты әкрен генә, гүя йозеп. өйнен стенасы аша юкка чыга Зариф өрәк югалган тарафка карап торада, тагын куллары белән башын кысып ынгыраша )
Зиновьев керә
Зиновьев (акцент белән гатарча исәнләшә) Исянмссез! (Зариф ана төссезләнгән күзләре белән карап юра ) Что?! Опять?!
(Керсә?! Тагынмы?!)
(Түргә уза, бүлмә буйлап йөренә, як
ягына карана.) В этот раз что украли? (Бу юлысы нәрсәңне урлаганнар1)
Зариф М-м-м-м (Калтырана.)
Зиновьев (картка игътибар белән карап тора) Понятно Язык отнялея Очерелной приступ Скорую вызватъ1 (Аңлашылды Телен югалган Чираттагы өянәк Ашыгыч ярдәм машинасын чакыртыйкмы1}
Зариф ("Юк " лигәннс анлатып баш чайкый). Э-э-э-э-э...
Зиновьев Давай. я тебя сам в болыншу повезу. Устрою в хорошсе от- деление. к хорошему врачу
Зариф (ыңгырашып баш чайкый)
Ы-ы-ы-ы...
Зиновьев Что-то очень нужное украли в этот раз1
(Бу юлысы берәр бик кадерле әйберенме урлаганнир мәллә?)
Зариф ("Әйе " дигәнне анлатып баш кага). А-а-а-и-и-и-ы-ы-ы
Зиновьев (як-ягына каранып). Что именно?
(Нәрсәнне?)
(Зариф дәшми.)
Заяатснис будешь писать?
(Гариза язасынмы1)
(Зариф баш чайкый )
Что жс тебя так потрясло1 (Нәрсә сине шушы кадәр тетрәндерде1) (Элек телевизор торган тумбочкага каран юра.) У тебя телевизор был Ста- рый. чсрно-бслый Уташили1
(Синсн иске, аклы-кдролы телевизорын бар ндс Урлаганнармы?)
(Зариф баш кага.)
Очень жалко1 (Бик кызганасынмы1)
(Зариф баш чайкый.)
Ну да, из-за телевизора ты болеть не будешь. не такой ты человек. Что же еше украли у тебя?
{Хәер, син телевизор аркасында чирли торган кеше түгел. Тагын нәрсәнне алганнар сон синен?}
(Зариф дәшми.)
Может быть, тебе стало известно— кто тебя грабит?
{Әллә каракларның кемнәр икәнен белденме?}
(Зариф башын чайкый.)
Ох-ох-ох (Урындыкка утыра.) Жаль, что нельзя с тобой поговорить. Надолго это у тебя?
{Ох-ох-ох. Синен белән хәзер сөйләшеп булмый—шунысы начар Озакка сузыламы синен бу халәтен?}
(Зариф дәшми.)
Приступ надолго, что ли, посещает? Немеешь надолго?
{Өянә1 .-н озакка кубамы? Күпме вакыт телсез йөрисен?}
(Зариф дәшми. Төссез күзләре белән Зиновьевка карап утыра, бераз калтырана.)
Лекарства-то есть хоть какие-нибудь?
{Дарутарын бармы сон синен?}
(Зариф башын чайкый.)
А нужны какие-нибудь лекарства?
{Берәр төрле дару-мазар кирәкмиме сон?}
(Зариф башын чайкый.)
Странный ты старик! Странный. странный, очень странный!
{Сәер карт син, сәер! Бигрәк сәер!}
(Зиновьев урындыкка утырып папкасын актарырга тотына.)
Бүлмәдә тагын 1939 нчы елгы фин солдаты пәйда була. Ул стена аша үтеп керә һәм. йөзгән сыман, әкрен генә, Зариф ягына карап, өинен бер почмагыннан икенчесенә юнәлә. Бу өрәкне Зиновьев күрми, ул Зарифка гына күренә.
Фин. Һәй, Зариф, һаман тынгылык бирмиләр үзенә, әйеме. (Зариф ана карап тора, ә Зиновьев исә өрәкне күрми дә ишетми дә.)
Зиновьев. Скучно будет без теле- визора-то.
{Телевизорсыз ямансурак булыр шул.)
(Зариф ана игътибар итми, әкрен генә атлаучы өрәккә карап тора.)
Фин (Зиновьевка кашларын җыерып карый). Зариф, нәрсә мыгырдый ул?
Зиновьев (кыяфәтен у салланды- рып). Ну, сволочи, даже старый телевизор унесли! Ты из-за телевизора. может быть, все-таки, так сильно расстроил- ся?
{Ну, кабахәтләр, инде иске телевизорны да алып киткәннәр! Ә шулай да син бәлки телевизор аркасында болай кайгыга төшкәнсеңдер?}
Зариф (Зиновьевка шактый вакыт карап тора) Ы-ы-ы... ("Юк" дигәнне анлатып башын чайкый. Тагын өрәккә карап ката.)
Фин (Зиновьевка ачулы караш белән карый) Зариф, нәрсә быкырдый бу сәер кеше? Мин урысча аңламыйм бит.
Зиновьев. Зариф абы, все же про-токол необходимо составить.
{Зариф абый, шулай да протокол төземичә ярамый.}
(Зариф “кирәкми ” дигәнне анлатып баш чайкый.) Ну, что ты такой упря- мый!
{Ник һаман киреләнәсең сон син!}
Фин. Нишләп сина бәйләнә ул, Зариф? Ник жавап бирмисең? (Зариф ынгырашьт куя.) Әй, син телсез кал- лын бит әле. онытып җибәргәнмен Үтәр. үтәр. Өянәген дә үтәр, телен дә кайтыр. Алла боерса. Ә бу кешегә телевизор өчен кайгырам дип әйт тә инде, шул ялган белән котыл. Нәрсә, төпченеп утыра ул! (Ачуланып.) Чыгарып җибәр үзен тизрәк!
Зиновьев Ну. тебя же и впредь будут вот так грабить. Они появляютея только тогда, когда тебя дома нет, да?
{Сине бит алга таба да гел шушылай талаячаклар. Алар син өйдә булмаганда гына киләләр, шулаймы?}
(Зариф ана карап тора.)
Фин (нәфрәтләнеп). Нәрсә кирәк ана?
Зиновьев Я хотел спросить, когда ты дома, воры не появлялись'’ Подо- зрительных людей не замечал в лесхозе, около дома?
{Син өйдә чакта каракларның күренгәне юкмы, дип сорамакчы идем мин Урман
хуҗалыгында, узсннен йортын тирәсендә шикле кешеләрне абайлаганын юкмы?}
(Зариф башын чайкый )
Фин (Зиновьевка ымлап). Зариф, игътибар белән кара әле. кемгә охшаган ул7 (Зариф Зиновьевны җентекләп күзәтә.)
Зиновьев (картның күз карашыннан бераз югалып кала). Что ты. Зариф абы, на мсня так смотришь?
{Син нишләп. Зариф абый, мина алай карыйсын'}
Фин Кара, кара Берәр кешене хәтерләтмиме ул сина?
Зиновьев (кәгазьләрен папкасына тутыра). Ну. что ж. мнс кажетея. что ты не нужласшьси в помоши и нс го- ришь желанисм помочь милииии
(Ярар алайса, аклавымча, син ярдәмгә мохгаж түгелсен, үлең дә милициягә ярдәм игәргә атлыгып тормыйсын }
Фин (таләпчән тавыш белән). Зариф. куып чыгар син аны! Юньле ке
шегә охшамаган Ярый, үзенә кара, киттем мин. Озак чирләмә. Зариф, тизрәк терел. Сау бул! (Стена аша чыгып югала Зариф ул киткән тарафка карап тора.)
Зиновьев (торып бүлмә буйлап атлый). У лесничего телефон естъ В елу- чае надобности можешь поэвонитъ вот по этому телефону
{Урман хужалыгы житәкчесенен телефоны бар бит Кирәк чакта менә бу номер буенча шалтырата аласын )
(Телефон номеры язылган кәгазь кисәген өстәлгә ку я Зариф Зиновьевка карап тора Зиновьев анын кыза башла-вын чамалый. Зариф кинәт сикереп тора да барып ишекне ача. Зиновьев анын ни теләгәнен анлый һәм ишеккә таба юнәлә. Ишек катында туктап картка карый) Я же тебс добра желаю. Хочу помочь.
{Мин бит сина яхшылык кына телим. Ярдәм итәсем килә минем сина }
( Зариф Зиновьевны этеп чыгарып җибәрә һәм ишекне шапылдатып яба.)
Авыр музыка Зариф ойнсн түренә атлый.
ДҮРТЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Яр Чаллы шәһәре. Вокзал Икс авыр сумка күтәреп Налимә басын тора. Сумкаларын жиргә куя Сәгатенә карап ала Ыгы шгы Шау-шу. Кеше авазлары, автобус тавышлары аша шрлс яктагы киосклардан чуар музыка яңгырый Дикторлар бер-бер артлы игъланнарын әйтеп торалар
—С первой платформы отправляет- ся автобус “Наберсжные Челны-Казань" рейсом на 08.30. Тугызынчы яртыдагы "Яр-Чаллы Казан" автобусы дүртенче платформадан кузгала
- Готовитси посадка на автобус “На- берсжныс Челны—Заинск” рейсом на 09.00. Платформа—шестая Сәгать тугызда китәчәк "Яр Чаллы—Заинск” автобусына алтынчы платформада утырту башлана
— Водитсль Мснзилинского автобу- са. зайдитс в диспетчерскую! Водитсль Мснзилинского автобуса. срочно зайди те в диспетчерскую!
-Объявляется посадка на автобус, елсдуюший рейсом "Аэмлкаево" От- прнвка н 09 15. с пятой платформы Унынчы унбиш минутта кузгалачак Аз-накай автобусына утырту башлана. Би-шенче платформа.
— Водитсль Мензелинского автобуса. не елыш ите, что ли! Зайдитс в диспст- черскую! По-русски нс понимасте. что ли?! (Диспетчсрскнла \ зара сөйләшкәннәре тышка ишетелеп тора ) Гуля. скажи по-тагарски, а то закодебал
— (Чәрелдәвек тавыш белән Гуля кычкыра ) Минэәлә водителе. ишетмисен, что ли. диспетчерскигә кер!
Н а з и м ә диспетчер швышы килгән якка карал куя да. сумкаларын шп. читкәрәк барып баса Беркавым торганнан сон ул еракгарак зур портфель тоткан бер кешене күрә һәм тан кала
Н а з и м ә (үзалдына). Әллә саташам инде Күземә генә күренәме Ул бит инде бу. ул! (Теге кеше бу якка таба килә башлагач Назнчә дә ана габа атлый ) Әйс. нәкъ үзе' (Капма-каршылык.зы
хисләр кичерә, нишләргә белми—сөенергәме, көенергәме. Ләкин һичшиксез куану, шатлык өстенлек ала. Ул тирә- якны яңгыратып кычкыра.) Хәбиб! (Хәбиб үзенә эндәшкәннәрен ишетеп як- ягына карый һәм шундук Назимәне абайлап ала.) Хәбиб!
Хәбиб (Назимәне күреп ала һәм анын янына йөгерә). Назимә?!
Наз и мә (шатлык катыш каушау белән). Хәбиб синме бу?
Хәбиб (шулай ук аптырашта кала, шуңа да карамастан чиксез шат). Мин. Ә бу—синме?
Назимә (ни уйларга да белми). Ник. күрмисеңмени? Син... ничек монда килеп эләктен?
Хәбиб (чиксез куанып). Хәзер мин сиңа барысын да аңлатам. Иң элек сиңа карап торыйм әле. (Назимәгә карап тора.)
Назимә (оялып). Әй, бик җентекләп карама әле.
Хәбиб. Ник. ярамый мәллә?
Назимә. Кыяфәтем өчен оялам. Йокым туймады бүген.
Хәбиб (ихлас күңелдән). Син тагын да чибәррәк хәзер.
Назимә (гаҗәпләнеп һәм аңларга тырышып). Өченче көн Хельсинкидан шалтыратканда шулай тиз арада Чаллыга килеп чыгасынны әйтмәгән идең.
Хәбиб (Назимәне сокланып күзәтә). Син дә бит бүген Чаллыда буласың- ны хәбәр итмәден.
Назимә. Әйе шул.
Хәбиб (шатлыгын бөтен кыяфә-теннән күрсәтеп). Карале, тагын нинди могҗизалы көн! Тагын сине очраттым!
Назимә (сынаулы караш белән карап). Син мине күрергә дип махсус кил- мәгәнсендер бит9
Хәбиб. Минем ике төп эшем бар бу килүемдә. Берсе Зыятдин бабамның әманәтен үтәү, икенчесе, әлбәттә, синен белән очрашу (Кызга карап туя алмый) Бик сагындым мин сине.
Назимә (үпкәле тавыш белән). Син бит мине Казаңда булырга тиеш дип уйла-гансыңдыр. (Бераз тынычланып.) Иптәш кызларымнан шалтыратып сорацынмы?
Хәбиб. Дөресен әйтәм, шалтыратып белешеп тормадым. Беренчедән, мин ин элек мондагы эшемне тәмамласам яхшырак булыр дидем. Аннан сон Казанда иркенләп синең белән бергә булырбыз дип өметләндем. Икенчедән, алдан кисәтмичә генә килеп чыгуым
сиңа берникадәр сюрприз булыр дип тә уйладым. Ә син үзең телефоннан сөйләшкәндә ник әйтмәдең Чаллыга кайтып китәсенне?
Назимә. Кичекмәстән кайтырга кирәк булды. Әни чакырды бабаң авырый, кайт тизрәк, диде. (Тәмам төшенкелеккә бирелә.) Мин сине бүген дә төшемдә күрдем.
Хәбиб Очрашасы булганга күргәнсең бу юлы. (Кызнын пошаманга калуына борчыла башлый.) Нишләп кәефең төште? Син шат түгел мәллә?
Назимә (Хәбибкә карап, анын ничек монда килеп чыгуы турында уйланып бимазалана). Шат. Ләкин, әллә ничек килеп чыкты.
Хәбиб. Тормыш гел минутлап-се- кундлап төгәл бармый инде ул. Көтелмәгән мизгелләр дә килеп чыга. Безнең беренче очрашуыбыз да әллә ничек килеп чыкты бит.
Назимә. Әйе шул.
Хәбиб (ихлас күнелдән). Мин сине шундый сагындым.
Назимә (кыюсыз тавыш белән). Мин дә.
Хәбиб. Синен автобусын ничәдә китә сон?
Назимә. Сәгать унда.
Хәбиб. Минеке ничәдә икән?
Назимә. Син сон хәзер кая юл то-тасын?
Хәбиб. Назимә, миңа бит Субай дигән авылга барырга кирәк.
Назимә (тагын да ныграк гаҗәпләнеп Субайга?!).
Хәбиб. Әйе. Билетны кайсы кассадан алырга икән?
Назимә (аптырашта калып). Субай автобусының үзеңдә кондуктор сата билетны. Ник анда барырга булдың сон син?
Хәбиб. Безнең нәсел чыгышы белән шуннан бит.
Назимә (шаккатып). Чын әйтәсеңме?!
Хәбиб. Әйе. Башта инде, әлбәттә сине Казанга озатып жибәрәм. Ә Субайга ничәдә китә икән автобус?
Назимә (чиксез гаҗәпләнеп). Ике сәгать саен йөреп тора.
Хәбиб (якты елмаеп Назимәгә карап туймый). Их. Назимә, Назимә! Карале син очрашуыбызны! (Житдиләнә.) Син генә шат түгел бугай.
Назимә (үзен кая куярга белми). Шат мин, шат. Тик... мин тәмам юга-
лып калдым әле Мина әйтмичә килеп төшүен. Казанга түгел. Чаллыга Хәбиб. Сон. аңлаттым бит инде Хәзер сине Казанга озатып жибәргәч. Субайга барып кайткач, туп-туры Казан га китәм—әлбәттә, иртәгә инде Каршы булмасан. туп-туры синен янына киләм. Кунакханә мәсьәләсен хәл итеп куячак лар анда. Син мина Казанны күрсәтерсең. Казан турында минем сине сөйләтәсем килә. Яме Субайга автобус кайсы төштән китә сон?
Н а з и м ә (саклык белән генә әйтә). Борчылма Мин дә бит Субайга кайтам Хәбиб Нәрсә диден? (Ышанмый тора.)
Н а з и м ә (үзен кулга алып һәм кы - юрак тавыш белән) Минем Казанга барышым түгел Мин хәзер Субайга кайтып барам
Хәбиб (илһамланып) Чын әйтәсеңме?
На зим ә Бабам чирли, шунын янына кайтып килергә кирәк Хәбиб. Бабан шундамыни9 Н а з и м ә Шунда.
Хәбиб Димәк, бергә барабыз Су- 0.1111,Г'
На зим ә Шулай килеп чыга инде Хәбиб (бәхетле икәнен яшерми) Карале, ә, могҗиза өстенә могҗиза1 Н а з и м ә (сынаулы караш белән ка - рап тора) Шикләнә башладым әле мин синнән.
Хәбиб. Ник9
Н а з и м ә. Егетләргә бик ышанырга ярамый ул.
Хәбиб. Назимә. бәгърем, син ташла әле мондый уй-хисләрсннс!
Н а з и м ә. Ә хәзер Субайга кемнәргә барасын?
Хәбиб Минем атам ягыннан бабайның бабасы шул авылдан Гәрчә анда инде бер туганнарыбыз булмаса да. юлга мин бабамның васыятен үтәргә дип чык тым. Әманәт дип атасак да ялгыш булмас Бабамнын бабасы яшәгән нигезне, һич тә булмаса шул нигез урынын табып баш ияргә тиешмен. Димәк, синен бибан Субайда яши?
Назимә Субайдан ерак түгел Хәбиб Нык авырыймы?
Назимә Менә, баргач күрәм инде Син Субайда кунасынмы9
Хәбиб Күз күрер Барып жнгик әле Аннары, мина әле Субайдан да арырак бер җиргә барып кайтырга туры киләчәк Автобус Субайдан сон кая бара ’
Назимә Кире Чаттыга китә. Ә син Субайдан ары тагын кая барырга җыенасын9
Хәбиб. Урманга. Анысы да мәрхүм бабамнын гозере.
Назимә (сискәнеп). Нинди урманга9 Хәбиб. Урман хуҗалыгына. Ничек атала әле ул урман9 Бәрәкәт урманы дипме?
Назимә (сагаеп). Әйе. Ә син каян беләсен?
Хәбиб Бабам сөйләде. Субайдан ерак түгел бит ул9
Назимә Бер чакрымнан да кимрәк Субай авылына терәлеп тора диярлек.
Хәбиб Күке тавышлары ла авылга ишетелеп торамы?
Назимә Әйе. ишетелеп тора. Хәбиб Күкеләр һаман күпме анда9 Назимә (каушый) Элек күбрәк булган.
Хәбиб Урман хуҗалыгы һаман да бармы сон?
Назимә Бар Кая китсен ул Сина урман хужалыгы ник кирәк сон9
Хәбиб Субайнын үзендә туган-ту-мачабыз булмаса да. ул тирәдә бер туганыбыз бар безнен Мәрхүм бабам аны да эзләп табарга кушты Тик менә мина мәгыгүм түгел—исәнме ул. юкмы Исән булган сурәттә һаман да шул урманда яши микән, әллә башка тарафлардамы9 Назимә (киеренкелек белән) Кем соң ул?
Хәбиб Бәлки ишеткәнен бардыр Күке Зарифы
Назимә (котсыз калып). Күке Зарифы9'
Хәбиб Әйе
Назимә (нык дулкынланып) Исән ул!
Хәбиб Син аны беләсен алайса9! Назимә (кычкырып диярлек) Бсләм!
Хәбиб Кайда яши ул9 Назимә Шунда. Лесхозда Хәбиб Кайда? Мин урыс сүзләрен аңламыйм
Назимә Шунда инде... Урман ху-җалыгында Бәрәкәт урманында Хәбиб Димәк, исән?!
Назимә Исән'
Хәбиб. Син бик нык каушадык һаман мина үпкатисен бугай, өйеме?
Назимә (нншләрә белми—сөенергәме. көенергәме) Юк. Хәбиб, үпкәләмим Киресенчә, менә болай
көтмәгәндә килеп чыгуын бәлки яхшырактыр да.
Хәбиб. Нишләп Зариф бабайны телгә алгач, нык каушадын?
Н а з и м ә Чөнки Күке Зарифы—минем бабам. Мин хәзер шунын янына кайтып барам.
Хәбиб (канатланып). Менә сина мә! Син—Зариф бабайның оныгы?!
Н а з и м ә. Әйе, әйе.
Хәбиб. Төш дисән, төш түгел бу! Әкияткә дә охшамаган!
Хәбиб. Син миңа үпкәләмә генә, зинһар.
Назимә. Юк. Ни өчен? (Тынычлана башлый.)
Хәбиб. Бәлки бабаңны кушаматы белән атаганым өчен ачуын чыккандыр?
Назимә. Юк ла. Кушаматның нәрсәсе бар инде анын. Тик аны хәзер “Күке” дип кенә түгел, “Телсез Күке” дип тә атыйлар.
Хәбиб. Ник?
Назимә. Соңгы вакытта анын коточкыч өянәкләре кузгала. Татлыга башлый. Торымнан-торымга телсез кала. Бөтенләй сөйләшә алмый. (Күз яшьләрен көчкә тыеп тора.) Өстәвенә шушы көннәрдә тагын бер күнелсез вакыйга булды. Өенә тагын караклар кергән. Субай зыяратына, Кәшифә әбинен ка-беренә дип чыгып киткән. Кайтуына өенен астын өскә китергәннәр.
Хәбиб. Кәшифә—синен әбиеңме?
Назимә. Әйе.
Хәбиб. Кәшифә әби исән түгел икән...
Назимә. Син анын турында ишеткәнен бар мәллә?
Хәбиб. Бар. Мин сиңа барысын да сөйләрмен.
Назимә. Бабай көн саен анын кабере янына бара Алар шул кадәр берберсең яратканнар. Андый мәхәббәт китапларда гына була торгандыр
Хәбиб. Каян белденөен басканнарын. чирләвен?
Назимә Хужалык җитәкчесенең телефоны бар. Шул шалтыратты. Хәле авыр чакта бабай врачлар да чакыртмый, әти-әнигә дә кайтыгыз дими, бары тик мине генә чакыра. Назимә кайтса те- реләм мин ди ул. һәм чынлап та шулай. Мин кайтып бераз анын белән утыргач анын өянәге бетә, теле ачыла башлый, берничә минуттан теле бөтенләй рәтләнә, сөйләшә башлый. Әти белән әни дә кайтырлар иде дә... Әти Красноярскида
командировкада Әнине эшеннән җиб-әрмәделәр. Менә, үзем генә кайтам.
Хәбиб. Әле синен кеше дәвалау сәләтең дә бар икән.
Назимә Мин бабамны гына дәвалый алам. Мине бик нык ярата ул Кәшифә әбиемә охшаганмын мин. Шушы хәтле охшасаң да охшарсың икән дип шакката. Әбием яшь чакта җырлаган җырларны җырлатып ардырып бетерә.
Хәбиб. Үзе генә яшиме?
Назимә. Берүзе.
Хәбиб. Карт кешегә ялгыз яшәү, бигрәк тә урманда... бигүк дөрес түгелдер инде.
Назимә. Калага китәсе килми анын. Әти белән әни ялыналар. Мин ялынам—юк. китми урманыннан. Инде караклар бер ун тапкыр басканнардыр йортын.
Хәбиб. Ничә хужалык соң анда?
Назимә. Алты-жиде бугай.
Хәбиб. Ә караклар каян килә?
Назимә. Каладан. “Көмеш Күл" дигән шифалы сулы бер күл бар—шунда йөри шәһәр халкы. Юл нәкъ шул бабай торган тирәдән уза. Анын инде урлар нәрсәсе дә калмады. Бу юлысы иске телевизорын алып чыгып киткәннәр. Аклы-каралы телевизор. Юньләп күрсәтми дә иде инде.
Хәбиб. Ай-яй, начар икән.
Назимә. Туктале, минем бабай ник кирәк булды сон сина?! Шуны сорамыйм да.
Хәбиб. Ашыкма. Назимә, барысын да сөйләрмен. Зариф бабай турында, мәрхүмә Кәшифә әби турында да кайчан кемнән ишеткәнемне сөйләрмен. Тагын әллә нәрсәләр беләм әле мин Ашыктырма. Минем хисләрем ташый. Шуна күрә, ашыктырма. (Ул чыннан да каушый. Ләкин Назимәне очрату шатлыгы барыбер өстенлек ала.)
Назимә Чыннан да, могҗиза өстенә могҗиза! (Назикә дә Хәбибне очратуына чиксез шат икәнен андый башлый—кәефе бераз күтәрелә.) Мин дә сиңа автобуста барганда бабам белән әбиемнең яшь чакларын, ничек бер-бер- сен яратканнарын сөйләрмен.
Хәбиб. Ярар.
Назимә (сискәнеп.) Әй, әнә бит безнең автобус! Әйдә, тизрәк! (Сумкаларын күтәрә.)
Хәбиб (кызнын кулыннан сумкаларын тартып ала) Мин күтәрим. Киттек! (Автобуска таба юнәләләр.)
БИШЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Урман Утызынчы еллар ахыры Зариф белән Кәшифәнен яшь чаклары Алар икесе дә бәхетле Аланда көлешә-көлешә куышып йөриләр
Зариф (Кәшифәне куып тота да кочакламакчы буда). Тоттым бит!
Кәшифә (ычкынмакчы булып бәргәләнә). Жибәр! Кулын кул түгел Корәк хәтле (Якында гына кәккүк кычкыра бантлый ) Тс-с-с. Кәккүк кычкыра. (Туктап тынлыйлар.)
Зариф (кәккүк тавышын саный). Бер, икс. оч. дүрт.
Кәшифә (кулы белән егетнен авызын томалый) Санама
Зариф Ник9 (Кәшифәнен кулын икс куллап, кош тоткандай, саклык белән назлый.)
Кәшифә Куркам
Зариф Нәрсәдән?
К ә ш и ф ә Саннардан гомумән куркам мин
Зариф (елмаеп). Гомумән куркак син.
Кәшифә. Әйс шул. (Житдн кыяфәт белән.) Миңа кайтыр|д кирәк
Зариф (канәгатьсезлек белдереп) Иртә бит әле.
Кәшифә Синен белән урманда йөргәнемне белсә, әти мине бәреп үтерә
Зариф Син саннардан түгел, әти- еннән куркасын
К ә ш и ф ә Әти бит ул.
3 а р и ф (бераз ачуланып). Урманда Йөрми, кайда йөрик тагын?! Авылыгызга килергә кушмыйсын бит мина Шпион шикелле урман авызыннан ссзнен Субай авылын күзәтеп, борма-борма юлдан кайчан минем Кәшифәм килер икән дип зарыгып көтеп ятам.
Кәшифә (үчекләп) Читен булса көтмә!
Зариф Ник авылыназга килүемнән куркасын?
К ә ш и ф ә (башын аска иеп) Оялам
За р и ф Бер-берсбсзнс яраткач, аны кешеләр сизсә дә берни юк инде.
К ә ш и ф ә (житдн кыяфәт белән) Мина беркөнне әти әйтә "Кызый, сине лссник малае белән күрәннәр." ди " Нинди лесник?"— дип әйтеп ташладым “Башыңны жүләргв салма, бездә лесник берәү генә Күке Хәбибрахманы.—ди 111унын башкисәр малае белән урманда икегезне күргәннәр,—ди Смотри!"—дип йодрык селкеп янады Жир тишегенә
кереп китәрдәй булдым.
Зариф (кашларын җыерып) Баш - кисәр булырлык нишләгән але мин9!
Кәшифә Авылыбы зга килгән саен берәрсе белән сугышып китәсен бит.
Зариф Егетләрегез шундый бәйләнчек булгач...
Кәшифә Дөресен әйткәндә, авылыбызга килүенә мин шуна күрә каршы да.
Зариф Нәрсәгә күрә9
Кәшифә Авылыбыз егетләре сине дошман иткәнгә.
Зариф Син—Субай авылынын ин чибәр кызы Шуна көнләшеп гел мине кыйнамакчы булалар алар
Кәшифә Ана түгелдер Син үзен кыргый Алар белән рәтләп сөйләшә дә алмыйсын (Көлә.) Урман кешесе—урман кешесе инде ул
Зариф Көл әйдә, кал.
Кәшифә (серле итеп елмая) М н нсм синнән күптән сорыйсым килә...
Зариф Нәрсә сорыйсын килә?
Кәшифә Нишләп сезнең кушаматыгыз “күке"?
Зариф (коры гына) Белмим Урманда яшәгәнгәдер.
Кәшифә Кызык Күке Хәбибрахманы Күке Зарифы' (Үчекли.) Әй. Күке Зарнфы-ы-ы. ишетәсеңме?! Ачуын киләме?
Зариф Юк Нишләп минем ачуым килсен Субайда акылга тулы кеше юк бит анда. Субай кешесенә мин бераз скидкә ясыйм, ачуланмыйм да. үпкапә- мнм дә. (Рәхәтләнеп көлә.)
Кәшифә Аһ. ате син шулаймы9' Димәк мин дә тулы түгел9' (Зарифны егарга тырыша)
Зариф (көлә). Сон. акылга зәгыйфь булмасан. урман хәтле урманга килеп йөрер иленмени "
Кәшифә (Зарифны ныграк жил - терәтергә тотына) Аһ. оятсыз! Нәрсә дип торган була бит' Моннан сон зземне дә атламыйм'
Зариф (көлүдән туктый) Алайса мин үләм (Кыяфәте җитдиләнә. Кәшифәне иңнәреннән коча.) Минем һәр көнем сине генә унлап үлә. җанкисәгем'
Кәшифә (Зарнфнын к)зләренә ка -
рап тора). Мин дә бит гел сине генә уйлап йөрим, тиле булсаң да.
Зариф (Кәшифәне тәмам кочагына ала). Синнән башка бу дөньянын бер генә дә яме булмас иде.
Кәшифә. Көн туса минем ике күзем сезнен урман ягында инде. Әйтерсең лә минем өчен бөтен яшәүнең мәгънәсе шул тарафларда. (Зарифның куеныннан шуышып чыга.)
Зариф Әле син белмисендер...
Кәшифә. Нәрсәне?
Зариф (горур һәм шул ук вакытта шөбһәле тавыш белән). Мине тиздән армиягә алачаклар.
Кәшифә (кинәт моңсуланып). Ишеттем инде.
Зариф. Каян ишеттең?
Кәшифә. Авылда сөйләштеләр. Авылыбыздан китәсе егетләрне атаганнан соң сине дә әйттеләр. Шунда йөрәгем жу итте Минем әле моңарчы ышанасым килмәде. Үзен бу хакта әйтмәгәч, бәлки китмәссең дип ышанып йөрдем. Димәк, армиягә алачаклар, дөрестән дә?
Зариф. Әйе.
Кәшифә (сөмсере коела). Бик ямансу булачак икән. (Шаярырга тырыша, ләкин бик моңсу килеп чыга.) Урманда бер күке кимиячәк. Күкеләрнең берсе кычкырмый торачак икән урманнан авылыбыз ягына.
Зариф (башын читкә борып). Сина кызык...
Кәшифә (кинәт елап җибәрә). Ап-тыраганнан шаярам мин, Зариф. Мин инде үземне кая куярга белмим. Өйдәгеләр дә нык борчылуымның сәбәбенә төшенделәр, ахрысы Куркам мин, никтер!
Зариф Нәрсәдән куркасың?
Кәшифә. Син барасы армиядән куркам! Жибәрәсем килми анда сине!
Зариф Кирәк бит. кирәк. Егет кеше солдат булырга тиеш ул.
Кәшифә. Синсез бик ямансу булачак. Мин сине шундый сагыначакмын
Зариф Сагынып туйгач мине онытмассынмы сон?
Кәшифә (елаудан туктый). Тиле. Сине онытырлыкмы сон. Мин сине өзелеп сагынып, зарыгып көтәчәкмен. Зариф Хат язачаксыңмы? Кәшифә Әлбәттә. Ә син? Зариф. Мин дә вакыт булган саен, җай чыккан саен сина хат язачакмын Мин сине инде киткәнче үк сагынырга өлгердем.
Кәшифә Мин дә инде аерылышканчы ук күңелемдә сина бер хат яза башладым.
Зариф. Мин матур яза белмим инде, гаеп итмәссең. (Елмая.)
Кәшифә. Ничек язсан да, ничек әйтсәң дә—минем өчен барысы да матур.
Зариф. Рәхмәт. (Кәккүк кычкыра башлый.)
Кәшифә (саный башлый). Бер., ике... өч... дүрт... биш.
Зариф (кулы белән кызнын авызын каплый). Санамыйк.
Кәшифә (егетнең кулын үзенен битенә тигезә). Ярар, санамыйк. Зариф. Кәшифә!
Кәшифә. Ә?
Зариф. Теге жырны җырла әле. Кәшифә (җырлый).
“Саннар”.
Күбрәк сана, кәккүк, күбрәк сана, Санга сугып санар саннарны, Гомер дисбесенең төймәләрен - Икәү бергә узар елларны.
Күп санама, кәккүк, күп санама Башка төшәр хәсрәт саннарын; Өметләрем инде бер өзелсә Сине бүтән тынлый алмамын.
Саный кәккүк үзе белгән көйгә Айлы төнне, алсу таңнарны,
Ә йөрәкләр үз көенә тибә Санламыйча сансыз саннарны.
(Кәккүк кычкыруын дәвам итә.)
АЛТЫНЧЫ КҮРЕНЕШ
Зариф карт самавыр куеп йөри. Назимә белән тора Назимәне күреп елмая.
Назимә (карт янына йөгереп килә) Бабай! Мин кайттым! (Бабасын елый- елый кочаклый.) Тагын чирләдеңмени?
Хәбиб килеп керәләр. Зариф аларга карап
Зариф. А-а-а-ы-ы-и-и-ы-ы... Назимә. Тагын өенне бастылармы? Зариф (шатлыктан күзләре
яшьләнә, кызын ы н чәчләрен сыпыра)
К. ..К ...К...Ы-Ы-Ы
Н а з и м ә Кызым дип әйтмәкче буласын, беләм
Зариф (“Әйе" дигәнне анлатып баш кага). К...к...к-ы-ы-ы...
Н а з и м ә Бабай, терелә башларга кирәк. (Елмаерга тырыша.) Болай ярамый.
Зариф (авызын кыйшайтып ел- маймакчы була) А-а-а-ы-ы-и-и .
На зим ә Син бит һәрвакыт мин кайткач тереләсен (Зариф "Әйе" дигәнне анлатып баш кага.) Синен бит мин янында булганда телен ачыла, сөйләшә башлыйсын
Зариф (Назимәнс иненнән кочып караватка утырта. Үзе янәшә утыра да кызыннан күзләрен алмыйча карап тора Шатлыгы боген кыяфәтенә чыга) К к кы-ы-ызы-ы-ым
Н а з и м ә (чиксез шатланып). Менә бит, бер сүзне инде әйттен Самавыр куйдын мәллә, бабай7
Зариф. А-а-а-и-и-ис-е-с.
Назимә. Бик әйбәт Без сина күчтәнәчләр алып кайттык (Йөгереп барып сумкаларны актара, төрле төргәкләр чыгара Бу вакытта Хәбиб нишләргә белми аптырап тора. Ул һаман ишек катыннан китми.)
Зариф (Хәбибкә таба атлый) М- м-м с-с-с-ине-е... ты-ты-тыа-а-аныйм
Хәбиб (Зарифка таба атлый һәм икс кулы белән каргнын калтыранган кулын тотып күрешә) Исәнме, Зариф ага!
Зариф (егетне җентекләп күзәтә) Ат Т...Т. гынны-ы-ы оныт-т-тым
Назимә Бабай, юк, юк. сина таныш кеше түгел бу
Зариф К...к. айда к. к. күрдем
Хәбиб (каушый һәм картны җентекләп күзәтергә тырыша, ншиндер таныш сызыклар, сыйфатлар эзләгән сыман карый) Юк. бабай, без синен белән таныш түгел
Назимә Бабай! Син утырып кына тор әле Хәзер чәй әзерлим (Самавыр белән мәл КИЛӘ ) Ничә чәйник алып кайтып бирдем инде үзенә Тсфаль да. нимеснсксн дә. Юк. самавырдан башка бернәрсәне танырга теләми Хәер, анын инде бетен чәйникләрен урлап бетерделәр бугай
Зариф (урынлыкка утыра, егетне һаман җентекләп күзәтә) М-м-мин с- с-сине 6 6 беләм Оньгт-т-т-тым гына
(Анын һәрбер әйткән сүзе газап белән, авырлык белән чыга.)
Назимә (табын әзерли-әзерли) Бабай, бераз тынычлан. Мин сине ашатам-эчертәм башта Аннары ул егетнен кем икәнен салмак кына аңлатырмын Йә үзе аңлатыр
Зариф (кызына мөрәҗәгать итә). К-к-кияү т-т-т-түгелдер бит7 Назимә (оялып). Юк.
Хәбиб Чыннан да. сонрак кем икәнемне аңлатырмын Ерактан килдем мин. Хәбиб атлы булам
Зариф (хәтерендә казынып йөзен чыта) Н-н-н-нишләп сон йөзен т-т-та- ныш1 Мин 6-б-б-беләм б-б-бит сине Хәбиб (дулкынлануын яшерер өчен башын читкә бора) Мин дә беләм сине, Зариф ага Мин синен янына махсус килдем
Зариф М-м-м-илиииядән т-т- түгелме?
Хәбиб. Юк, милициядән түгел. Назимә Өсннс баскач милииия килдеме сон7 Зариф Әйе.
Назимә (килеп бабасынын аркасыннан кага) Бабай, маладис, кичкә тәмам телен ачылып җитәчәк Мин сина шундый шәп дарулар алып кайттым— төрле үләннәрдән, бернинди химиясез Хәбиб Өеңне талаганга бик каты авырып киттеңме7
Зариф (газаплы тавыш белән) Әй. б б балала-а-а-ар М-м-миндә 6-6- бер ды-лы-дыкуминт сак-к-к-клана иде Шуны урлаганнар
Назимә Кайсы документынны ур-ладылар. бабай7
Зариф Фс-фс-син-с-е-е-н-я. Хәбиб Нәрсә дисен, бабай7 Зариф Фе-фен нән-дия Хәбиб Финлиштня7 Зариф (башын кага). Т т тары-ныкы
Хәбиб Финляндия татарыныкы7 Зариф (тиз атауларына куанып елмая) А-а-а-и-и-и-с-е-с
Хәбиб Бик кадерле документ иде - мени7
Зариф Әйе
Назимә (пышылдап) Хәбиб, алегә кем икәненне әйтми тор Нык каушавы ихтимал Сонрак. яме Хәбиб Ярар
Назимә (кычкырыбрак бабасына мөрәҗәгать игә) Бабай. Хәбиб вакыты житкәч үэе сөйләр кем икәнен дә. ник
килгәнен дә, яме. Төпченми тор, зинһар.
Зариф. Ярар. Ашыкт...т...т...ы-ы- ырмыйм. Үзе ашык...к...к..ма-а-а-аыса...
Хәбиб. Мин беркая да ашыкмыйм. Мин сине күрергә, синен белән сөйләшергә дип махсус килдем.
Зариф (авырлык белән аңлата). Анын ды-ды-ды а-а-к...к...к-у-у-ументы М...М...И-И-ИНДӘ... чакта әле к...к...кү-ү- үүнелем . м. м .мдә өмет бы-бы-быа-а- ар иде... М...М...МИН сезгә ял ит...т...ткәч.
т...т...телем рәт. т тләнгәчрәк бы-бы- быа-а-арысы-ы-ын ды-ды-да-а-а сө-ө- өйли-и-им.
Музыка. Назимәнен тагын күз яшьләре тәгәри. Хәбибнең дә күңеле тула. Ул Зарифны иңеннән коча да. башын читкә борып, күңеле тулганны күрсәтмәскә тырыша.
Музыка.
ЖИДЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Зарифнын сөйләгәне эфирда янгырый.
Зариф:
—Армиягә китәр көн дә килеп җитте. Китәргә берничә көн кала урманда һәр таныш агач белән, үзем утырткан һәрбер үсенте белән хушлашып йөрдем. Мен тавышлы һәм мен шифалы урман авазын тынлап туймадым. Чит жирләрдә колагымда яңгырап туган якны күне- лемдә булса да якынайтып торыр бу сихри авазлар дип уйладым. Субайдан да ике егетне алдылар армиягә. Минем аларнын икесе белән дә сугышканым бар иде. Ә менә солдатка китә башлагач бернинди үзара дошманлык, бернинди үпкә-нәфрәт калмаган иде беребездә дә. Кәшифә мине озата барганга алар фәкать якты көнләшү белән безнең өчен куанып кына карадылар Кәшифә дә мине озата баруына, мина карата булган хисләрен яшермәве белән хәтта горурлана да иде шикелле. Чөнки ул инде ата-анасыннан да, авылдашларыннан да мине яратуын яшерми иде. Аның янәшә булуы еракка һәм озакка китүемне күпмедер вакытка бөтенләй оныттырды.
Инде минем туган-тумачам һәм Субай егетләрен озатучылар ерактан кулъяулыклар болгап калганда Кәшифә әле һаман минем белән янәшә атлады. Без башкалардан арттарак калып бардык. Әйтәсе сүзләр, җиткерәсе хисләр шулкадәр күп иде ки, алар барысы да буылып, бер төенгә тупланды да, без берберебезгә бер аваз да сала алмый шак-тый вакыт тып-тын бардык.
Кәшифә (кулъяулык бирә). Сакла. яме.
Зариф Ярар (Кулъяулыкны кесәсенә тыга.)
Кәшифә (үпкәле тавыш белән).
Ник фоторәсемемне сорамыйсын?
Зариф. Бармыни?
Кәшифә. Инде оныткан да. Мин сиңа вәгъдә биргән идем бит рәсемемне бүләк итәм дип. (Кулындагы төргәгеннән саклык белән генә рәсемен алып Зарифка бирә.)
Зариф (шатлыгы йөзен балкыта) Рәхмәт, Кәшифә!
Кәшифә Әле тагын бер әйбер бирәм мин сиңа. (Төргәгеннән пәке алып бирә.)
Зариф. Бусы да минамы?
Кәшифә Сина булмый, кемгә булсын инде.
Зариф (пәкене чалбар кесәсенә тыгып куя). Рәхмәт яусын! (Кызны кысып кочаклый.)
Кәшифә. Ул хәтле каты кысма, тиле! Барып җитү белән хат яз. (Юлдан
атлыйлар.)
Зариф. Язырмын. Син мине көт
кенә.
Кәшифә Мин сине инде менә хәзер үк көтә башладым.
Зариф. Көткәндә вакыт озак бара инде ул.
Кәшифә. Армиядә сезне тик тотмаслар, анда бигүк сагышланып утырырга вакыт та булмас.
Зариф. Әйе, солдатка тынгылык юктыр инде ул.
Кәшифә Ә мин быел педучили- шега керергә җыенам.
Зариф. Миңа бу турыда әйтмәгән иден.
Кәшифә Әллә ничә тапкыр әйтергә җыендым. Монарчы икеләнеп йөргәнгә әйтергә ашыкмадым. Хәзер инде, син дә армиягә киткәч, һичшиксез укырга кереп карыйм. Вакыт та бәлки тизрәк узар
Аннары, минем укытучы буласым килә Шундый хыялым бар.
Зариф Укуга чумып мине онытмассыңмы сон син?
Кәшифә. Менә карыйбыз инде, нәрсә кыйммәтрәк—укумы, синме (Келә.)
Зариф (шелтәле тавыш белән). Си- нен шул көлү булыр инде!
Кәшифә (кинәт моңсулана). Снн исән-сау әйләнеп кенә кайт. Зариф Синен армиягә китүен бәлки синен белән минем очен әһәмиятледер.
Зариф Ник алай дисен?
Кәшифә Бср-беребезнсн кадерен белергә, ныграк яратырга аерылышып тору бәлки кирәктер дә. (Тагын кинәт көлә башлый ) Субай халкы да бераз ял итәр үзеннән. Урманнан Күке Зарифы килми башлагач авылыбызда сугышучы да юк. дип сөенерләр (Кычкырып көлә.)
Зариф (шелтәләсә дә елмая). һаман көләсен син миннән
Кәшифә (гагын да кычкырыбрак көлә) Колми нишлим сон! (Килә-көлә истерикага бирелә Колүе кинәт елауга күчә. Ул сулкылдап-сулкылдап елый башлый.) Белсән иле. сине ничекләр җибәрәсем килмәгәнне. Мин бит инде әллә ничә кон әти-әнидән качып елыйм да елыйм (Туктыйлар)
Зариф (кочактан юата) Кәшифә, акыллым. болай ук кирәкми. Елау ярый, ләкин болай ук түгел
К ә ш и ф ә (сулкылдый - сулкыпдый) Мин бит һәрвакыт үземнен борчылуымны. газабымны киметер өчен синнән көлгән булам
Зариф (юмалап). Көл. көл миннән Чынлап та колерлек бит Авылыгызга синен янына барган саен егетләрегез белән сугышып кайта идем бит Берсендә бөтенләй билдән тин шәрәтән кайтып киттем. Чөнки күлмәгемне киярлек түгел иде—ертылып чүпрәк кисәгенә әверелгән иде (Икесе дә качә байны й- лар.)
К ә ш и ф ә (күз я иңнәре аша көлеп). Инешкә төшеп сине юындырдым адс мин анда.
Зариф Әйе шул (Рәхәтләнеп көләләр )
Кәшифә (кичүдән туктан) Канга баткан идсн бит син анда
3 а р и ф Булса ни Анын каравы син мине мамыктай кулларын белән инештә юындырдык (Кәшифәнең тагын күз яшычәре ага башлый һрнф анын ни
чек булса да тагын кунелен күтәрергә тырыша ) Хәтерлисенме, безнен куша-матыбыз белән кызыксынган илен0 Кәшифә Ничек кызыксынган идем?
Зариф Нишләп сезнен кушаматыбыз “күке" дип сораган илен. Кәшифә. Әйе Зариф Әйтимме0 Кәшифә Әйт.
Зариф (житди гавыш белән сөйли). Безнен нәсел урманда яшәгән бит инде— бабамнын бабасыннан алып. Минем әти бәләкәй чакта (дүрт-биш яшьлек булгандыр). күке тавышы ишетелгән якка таба киткән. Күке кычкыра да кычкыра икән Әти һич кенә дә таба алмый Кайдадыр якында гына да шикелле, ә үзе һаман күренми. Шулай агач башларына карый- карый йөри торгач адашкан бу Бик озак эзләгәннәр әтине Инде кон кичкә авышкач бабай Субайга төшеп халыктан ярдәм сораган Бөтен авыл халкы белән урманны капшый торгач әтине тапканнар Елап шешенеп, инде тәмам тавышсыз калып зур агач төбендә калтыранып утыра икән Шактый ерак кергән булган урман эченә Нишләп монда кереп адаштын дин сорагач, күкене эзләдем дип җавап биргән Шуннан сон әти мәнгегә Күке Хәбибрахманы булып калган Хәзер инде мина ла күчте ул кушамат Күке Зарифы булып йөрим Һәм һич кенә дә гарьләнмим. (Елмаеп Кәшифәгә карый ) Тынычландыңмы ’ Кәшифә Тынычландым Ерактан (кычкыралар) Зариф' Ойдә тизрәк, сонга калабыз!
Зариф Хуш, Кәшифә'
Кәшифә Исән-сау әйләнеп кайтуыңны көтәм!
Ерактан (кычкыралар) Зариф! Зариф Үпкәләткән чакларым өчен гафу ит!
Кәшифә Нинди үпкаләткән чаклар инде ул! (Үзе елый, үзе елмаерга тырыша. )
Ерактан (кычкыралар) Зариф! Зариф Кәшифә’
Кәшифә Зариф' (Кочаклашдыр.) Зариф Хуш! (Йөгерә)
Музыка Караңгылык урнаша Еракта, офык сызыгында прожектор утлары уйнаклый Радиоалгычтан төрле дулкыннарны эмәгәи тавышлар килә Төрле телләрдә ликторлар сөйләве, бөтендөнья музыкасы
берсен-берсе алыштырып эфирда яңгырап тора.
М ол ото в —Председатель Совнар- кома и народный комиссар иностран- ных дел СССР:
В особом положении находятся наши отношения с Финляндией... Со- ветско-финская граница “нависла” в 32 километрах над Ленинградом, и с этим нельзя мириться.. Сообщение западной прессы, будто СССР требует себе город Випури (Выборг) и северную часть Ла- дожского озера—это чистый вымысел и ложь... (Речь Молотова в Верховном Совете 31 октября 1939 г.) (Радиодулкыннар үзгәрә.)
(Молотов—Халык Комиссарлары Шурасынын Рәисе һәм СССРнын чит илләр эше буенча халык комиссары: Финляндия белән безнең мөнәсәбәтләр гаять катлаулы һәм үзенчәлекле. Сәвит-фин чиге Ленинградтан нибары 32 километрда "эленеп тора”, һәм дә монын белән һич кенә дә килешү мөмкин түгел... Көнбатыш прессасының СССР үзенә Випури (Выборг) шәһәрен һәм Ладога күленең төньяк өлешен таләп итә диюе—ялган һәм уйдырма... (Моло- товнын 1939 елның 31 октябрендә Югары Шурада ясаган чыгышы.)}
Э р к ко —Министр иностранных дел Финляндии (фин телендә):
... Требование СССР касается якобы отдаления гранииы у Ленинграда на не- сколько километров. Но с точки зрения Финляндии—это русский империализм... Всему есть свои гранииы. ФИНЛЯНДИЯ не может ПОЙТИ на предложе- ния Советского Союза.
(Эркко—Финляндиянең чит илләр буенча министры:
Имештер, СССРнын таләбе дәүләт чиген Ленинградтан берничә километрга ерагайту белән бәйле. Ләкин Финляндия күзлегеннән караганда бу—урыс империа-лизмы Һәрнәрсәнең үз чиге була. Финляндия берничек тә Советлар Союзы тәкъдимнәрен кабул итә алмый }
Будённый:
Держите. товариши, порох сухим, возьмите свои клинки, готовьте коней к большим боевым походам... (Из ста- тьи в "Правде” к 20-летию Первой Кон- ной армии—19 ноября 1939 г.)
(Будённый:
... Иптәшләр, дарыны коры тотыгыз, кылычларыгызны алыгыз, атларыгызны зур һәм данлы яуларга әзерләгез... (“Яранда" гәҗитендәге Беренче Атлы армиянең 20 еллыгына багышланган мәкаләдән—1939 ел. 19 ноябрь.)}
Сталин:
... Нам придется воевать с Финляндией... (Высказывание На Военном совете.)
(Сталин:
Безгә Финляндия белән сугышырга туры киләчәк... (Хәрби киңәштә әйткән сүзе.))
К а я н д е р —премьер-министр Фин-ляндии (фин телендә):
... Поскольку на переговорах трудно было найти общую платформу. они пока прервались. Об этом следует сожалеть, так как Финляндия искренне желает под- держивать хорошие отношения со всеми соседями. (Из речи 23 ноября 1939 г.)
(Каяндер—Финляндиянең премьер- министры:
... Уртак платформа таба алмау сәбәпле, сөйләшүләр әлегә өзелде. Әлбәттә, кызганыч, чөнки Финляндия барлык күршеләре белән дә ихластан яхшы мөнәсәбәтләрдә булырга тели (1939 елнын 23 ноябрендә ясаган чыгышыннан).}
Молотов:
... Советско-финские переговоры начались недавно по нашей инициати- ве. Что являлось предметом этих пере- говоров? Нетрудно понять, что в совре- менной международной обсгановке. ког- да в центре Европы развертывается вой- на между крупнейшими государствами, чреватая большими неожиданностями и опасностями для всех европейских го- сударств, СССР не только имеет право, но и обязан принимать серьезные меры для укрепления своей безопасности...
... Наши предложения финнам:
1. Отодвинуть на несколько десят- ков километров границу на север от Ленинграда (в обмен на вдвое большую территорию в Советской Карелии);
2. аренда территории у входа в Фин- ский залив для размещения военно-мор- ской базы;
3. обмен нескольких островов, а так- же части полуостровов Рыбачий и Сред- ний в Баренцевом море на вдвое большую территорию;
4 в случае принятия своих основ-
ных предложений СССР готов отказатъ- ся от возражений против вооружения Финляндией Аландских островов
(Молотов
Күшән түгел безнен инициатива буенча Сәвит-фин сөйләшүләре башланды Бу сөйләшуләрнен зчтәлеге нидән гыйбарәт сон? Аңлашыладыр ки. хәзерге вакытта Европанын үзәгендә зур дәүләтләр арасында сугыш башланырга торганда, шул сәбәпле Европа-нын барлык илләренә көтелмәгән куркыныч вакыйгалар янаганда. СССРнын үз куркы-нычсызлыгын ныгыту өчен житди чаралар кулланырга хакы бар. ә кайбер кискен алымнарны ясарга хәтта мәжбүр...
... Безнен финнәргә ясаган тәкъдим-нәребез
1. Ленинградтан төньякка таба чикне берничә дистә километрга күчерергә (Сәвит Карелиясендәге икеләтә зуррак территориягә алыштыру күздә тотыла).
2 хәрби дин тез базасын урнаштыру өчен Фин култыгындагы территорияне арендалау.
3. берничә утрауны, шулай ук Балык-чылык һәм Урта ярымутрауларның кайбер өлешләрен икеләтә зуррак территориягә алыштыру;
4 төп тәкъдимнәребезне кабул иткән очракта СССР Финляндиянең Аланд
утрауларын хәрбиләштерүенә каршы килмәячәк.)
Э р к к о—министр иностранных дел Финляндии (на финском языке);
... Финляндия не может пойти на предложение Советского Союза и будет зашишатъ любыми средствами свою тер- риторию. свою неприкосновснность и независимость.
(Эркко—Финляндиянен чит илләр буенча министры
Финляндия Советлар Союзы куйган шартларны үтәмәячәк һәм үзенен террито-риясен. үзенен иминлеген, үзенен бәйсез- леген ахыр чиккә кадәр саклаячак
Кэрк— Главнокомандуюший Коро- левскими Вооруженнымн силами Вели- кобритании (инглиз телендә)
"Линию Маннсргсйма" никакая армия не в состоянии разбить.
(К э р к — Великобританиянен Хәрби көчләре башлыгы
"Маннергсйм сызыгьГн бер армия до жнмерә алмаячак.)
Шомлы музыка
СИГЕЗЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
1939 нчы ел Сәвит-фин сугышы Кыш Фронт Карелия муентыгы "Маннергейм линия“се алдындагы урман Бар дөньяны ал-ак кар баскан Бер рота сәвит солдатлары килеп туктый
Лебедев Рота! Стой, раз-два! На- пра-во! Товариши солдаты' Финны иро- стно сопротивляются Ожидастся их контрнаступление на нашем участке Оборону ынимасм на опушке. Но не обходима прсдельная осторожность—в лссу на деревьях. в подвешенных гама- ках устроились так называсмыс “кукуш- ки" '^то финскис снайперы. Многис из них готовы к смсрти и они презирают и страх и смерть. Так что и даже в тылу мы имесм опасносгь. Ожидастся под- креилснис Так как на нашей баэс име- стся важный 1руз с соировождаюизими его людьми. Должен сказать, отступатъ мы не имсем права. Все. Больше нсчего сказать Думаю. нспонятного ничего нст Рота! Равняйсь! Смирно! Десять минут перекур Вольно! Раэойдись!
(Рота1 Тукта, бер-ике! Ун-га' Иптәш солдатлар' Финнор үзләрен аямыйча
каршылык күрсәтәләр Безнен тарафта дларнын контрһөҗүме көтелә Оборонаны урман авызында тотачакбыз Саклыкны, уяулыкны бер дә югалтырга ярамый— урманда, агач башларында урнаштырылган гамакларда фин снайперлары бу туы ихтимал "Күкеләр" дибез без аларны Аларнын күбесе җаннарын фида кылырга әзер-аларны үлем куркытмый Димәк, безгә тылда да тынгылык юк Менә-менә ярдәм килергә тиеш Нәкь безгә ярдәмгә киләчәкләр, чөнки безнен базада гаять әһәмиятле йөк бар һәм игул йок белән килгән махсус кешеләр бар Чигенергә безнен хакыбыз юк. Сүзем тәмам Башка әйтер сүзем юк Сораулар юктыр, барысы да аңлашыладыр дип уйлыйм Рота' Тигезлән' Үрә кат! Тәмәке тартып алырга ун минут вакыт бирәм Таралыгыз!)
Үзенен блиндажыннан капитан Зимин китеп чыта
Зимин. Анатолий Евсеевич, по- мнишь мы с тобой приметили пять че-
ловек?
{Анатолий Евсеевич, биш кеше билгеләгән идек, хәтерлисезме?)
Лебедев. Помню.
{Хәтерлим.)
Зимин. Дай мне их.
{Бир син аларны мина.)
Лебедев. Товариш капитан, у меня и так людей мало. Сейчас я их выделить вам никак не могу.
{Иптәш капитан. Минем болай да кешеләрем аз Менә хәзер мин сезгә аларны һич кенә дә бирә алмыйм.)
Зимин. За эти секретные снаряды отвечаю я—представитель особого отде- ла НКВД капитан Зимин. Понял?!
{Бу серле снарядлар өчен мин—НКВД капитаны Зимин—жаваплы.)
Лебедев Втомто и дело, чтотеперь за сохранность этих снарядов более ответ- ственен я—командир роты старший лейтенант Лебедев. У вас двенадцатъ человек...
{Юк шул. бу снарядларнын сакланышы өчен хәзер инде мин—рота командиры өлкән лейтенант Лебедев—жаваплы. Ссзнен үзегезнен унике кешегез бар бит...)
Зимин Они все считаются воен- ными. но они физики и химики—со- трудники научно-исследовательских ин- ститутов. А пять солдат я у тебя прошу, чтобы они прочесали лес вокруг базы. Меня эти “кукушки” сильно тревожат Заодно эти ребята могли бы разведать удобные места лля хранения снарядов.
{Алар кәгаздә генә хәрбиләр булып са-налалар. алар бит химиклар, физиклар—фәнни- тикшеренү институтыннан База тирәсен әйләнеп, "капшап" чыгарга кирәк, шуның өчен биш кеше сорыйм мин синнән “Күкеләр” шүрләтә мине Бер унайдан снарядларны яшерер урыннар да караштырырлар иде)
Лебедев Финских снайперов именно возле базы нет, это точно Чуть подальше “кукуют”. это правда.
{Безнен база тирәсендә фин снайперлары юк, иманым камил. Ә менә чак кына читтәрәк “күке тавышлары" ишетелгали.)
(Уйланып тораД Ладно, ребят. все же, я вам дам.
(Ярар инде алайса, егетләрне бирәм мин сезгә.)
Зимин Спасибо. Я минут через де- сять вернусь. Пусть ждут меня здесь. (Китә.)
{Рәхмәт. Мин ун минуттан әйләнеп киләм. Алар мине монда көтсеннәр.)
Лебедев Рота! Становись! Рав- няйсь! Смирно! Рядовой Шаталов!
{Рота! Тезел! Тигезлән! Үрә кат! Рядовой Шаталов!)
Шаталов. Я!
{Мин!)
Лебедев Рядовой Рассуханов!
Рассуханов. Я!
(Мин!)
Лебедев. Рядовой Севрюгин!
Севрюгин. Я!
{Мин!)
Лебедев. Рядовой Яхно!
Яхно. Я!
{Мин!)
Лебедев Рядовой Зайнуллин!
Зариф. Я!
{Мин!)
Лебедев. Кого я назвал—выйти из строя на два шага!
{Мин атаган солдатлар—ике адым алга чыгыгыз!)
(Биш солдат чыгалар.) Вы остаетесь в распоряжении капитана Зимина. Ко- мандиром отделения назначаю Шатало-
ва.
{Сез капитан Зимин янында каласыз Нишләргә тиеш икәнегезне ул үзе андатыр Отделение командиры итеп Шаталовны билгелим.)
Шаталов. Естъ!
Лебедев Ждите Зимина. Он сейчас подойдет. Рота! Нале-во! Шаго-о-о- м марш!
{Зиминны көтегез. Ул хәзер килеп җитәр. Рота! Сул-га! Шаго-о-о-м марш!)
(Рота китә. Калган биш солдат ауган
агач ботакларына утырышалар.)
Яхно (гәжит кисәгенә махорка төрә) Что. склады будем охранятъ9
(Нәрсә, складларны каравыллыйбызмы9)
Севрюгин. Хрен его знает Т ы мнс оставишь покурить?
(Шайтан белсенме Син мина тартырга калдырасынмы9)
Яхно. Оставлю. Ваня! Слышь. Ша- талов. зачем нас оставили9 (Тәмәкесен тирән итеп суыра.)
(Калдырырмын Ваня! Ишетәсенме. Шагалов. безне нигә дип калдырдылар монда?)
Шаталов. Не знаю.
(Белмим.}
(Куен кесәсеннән саклык белән генә ниндидер сигарет чыгара. Иснәп карый ) Пахнет здорово!
(Исе шәп!}
Севрюгин ТрофеЙные9
{Трофсйныймы?}
Шаталов (сигаретын кабыза). Да. настояшая финская сигарста
(Әйе. чып-чын фин сигареты.)
Севрюгин. Еще есть?
(Синдә гагын бармы?)
Шаталов. Последняя.
(Сонгысы.)
Яхно. Вань, ты чс не слышишь?
(Ваня. син ишетмисен мәллә?)
Шаталов. Чсго тебе?
(Нәрсә кирәк сина9)
Яхно. Зачем нас ныделили. для чсго здссь оставили?
(Безне ник аердылар да. ни өчен монда калдырдылар9)
Шаталов Ты что. глухой! Я жс тебе сказал: нс знаю.
(Син чукрак мәллә1 Әйттем бит инде белмим.)
Яхно Раз тебя сгаршнм назначи- ли. ду мал. знаешь
(Син өлкәнебез булгач беләсеңдер дин уйлаган идем.)
Севрюгин А этот капитан. . как его...
(Ә ул капитан., кем але. оныттым...}
Шаталов Зимин.
Севрюгин . Этот Зимин из НКВД9 (Ул НКВДданмы9)
(Тынлык.)
Шаталов. че молчишь-то9 (Ник дәшмисен. Шаталов?)
Яхно. Да. да. из Особого отдела. Есть такие отделы... И не говори громко.
(Әйе. әйе. Особый отделдан Шундый отделлар бар. Кычкырып сөйләшмә.)
Шаталов Разговорчики прекра- тить! Болтаете много.
(Тын тын гына утырыгыз' Күп сөйләшәсез)
Яхно А че не поболтатъ-то9! Мо- жет быть. мы в последний раз вот так разговариваем.
(Сөйләшсәк ни' Бәлки без сонгы тапкыр сөйләшәбездер, бәлки бүтән насыйп булмас ) (Тәмәкесен Севрюгинга бирә Севрюгин тирән итеп тарта башлый)
Рассуханов (гел кавказ акценты белән сойләшә). Что ты хочешь сказать? (Син ни әйтмәкче буласын9)
Яхно А то, дорогой мой Асланбск Рассуханов. думаетея мнс. что нас тоже “кукушками" сделают
(Мин. кадерле Асланбск Рассуханов туган, шуны әйтмәк булам безне дә ‘күкеләр” итеп куярлар, ахрысы }
Рассуханов. Как это?
(Ничек инде9}
Яхно Посадят на макушки леревь- св И ежели ндрут роте прндетея отсту- патъ. го мы в тылу у финнов окажемея И далжны будем финнов поолиночке на мушку брать
(Агач башларына менгезәчәкләр Әгәренки ротабызга чигенергә туры килсә, без финнәрнсн артында калачакбыз Һәм фнннәрнс берәм-берәм мушкага алып утырырга гисш булабыз}
Севрюгин Говорят. зти фннскис снайперы все из гражданского насетеиия (Фин снайперлары хәрбиләр түгел.
гражаанский халыктан ди, дөрес микән?}
Я х н о. Я тоже слышал.
(Мин дә шулай дип ишеткән идем.}
Рассуханов (уйгакалып). Мы же тоже из гражданского населения.
(Без дә армиягә кадәр гаскәриләр түгел
Севрюгин.Говорят, иногдацелым батальонам голову поднять не дают.
(Хак булса, алар кайвакыт хәтта тулы бер батальонны җиргә сеңдерәләр, ди Имештер, башны да калкыттырмыйлар.)
Я х н о (кинәт җанланып). А правда, что за сбитие “кукушки" без разговоров дают орден Красного Знамени, а то и Героя?
(“Күке"не атып төшергән өчен берсүзсез Кызыл Байрак ордены белән бүләклиләр ди. хәгга Герой исеме дә бирүләре мөмкин дип ишеттем, хак сүз микән?}
Севрюгин (бик хәбәрдар кеше кыяфәте белән). Нет, за одного снайпе- ра героя не дадут.
(Юк. бер снайпер өчен генә Герой исеме бирмәсләр.}
Ш а т а л о в (каты һәм кырыс булырга тырышып). Разговорчики!
(Сөйләшмәгез!)
Рассуханов А ты, Шаталов, не знаешь, что делать будем9
(Ә син. Шаталов, безнен нишләргә тиеш икәнне беләсеңдер?}
Шаталов (кырт кисеп). Дождем- ся Зимина. Он все объяснит.
(Зимин килгәч бөтен йөкләмәләрне, бурычыбызны аңлатыр.}
(Сигаретын сүндерә. Анын калган яртысын саклык белән кесәсенә тыга.)
Севрюгин. Скорее всего, мы этих... ученых охранять будем.
(Минемчә, без теге галимнәрне сакларга тиеш булачакбыз.}
Я х н о. Баллистиков, что ли?
(Теге баллистикларнымы?}
Севрюгин. Слушай, а что это они здесь хотят делать? Снаряды какие-то не та кие...
(Карале, алар сон монда нишләргә жыеналар? Ниндидер гадөти булмаган снарядлар...}
Я х н о. Наверно, новый тип снаря- дов хотят испытать.
(Яна төрле снарядлар сынап карарга телиләрдер.}
Севрюгин. На финнах, что ли?
(Финнәргә атыпмы?}
Я х н о. Нет, на нас.
(Юк. безгә атып.}
Шаталов (ачуланып). Разговорчики! Сһхуда про новый вид снарядов знаешь?
(Житте сезгә, лыгырдамагыз! Каян беләсен яна снарядлар хакында?}
Яхно. Слышал.
(Ишеттем.}
Шаталов (як-ягына карана). Вот что я тебе скажу: держи язык за зубами, понял?!
(Син авызыңны чамалап ач, яме Күп сөйләшмә, акладыңмы?!}
Яхно. Понял.
(Аңладым.}
Шаталов. Зайнуллин!
Зариф. Я!
(Мин!}
Шаталов Я обратил внимание, что ты один любишь по лесу гулять. Как свободное время появляется, ты где-то там бродишь, поешь...
(Мин шуна игътибар иттем: син ялгызын гына урманда йөрергә яратасың. Буш вакыт чыгу белән берүзең каядыр читтә, жыр шыншый-шыңшый, йөрисен...}
Рассуханов. Так он же в лесу ро- дился, в лесу вырос.
(Ул бит урманда туып-үскән кеше.}
Шаталов. Я не с тобой разговари- ваю. Просто это опасно. Не только для Зайнуллина, но и для всех. Впредь ни- куда не отлучаться!
(Мин бит әле синең белән сөйләшмим Аерылып читтә йөрү-куркыныч. Зәйнуллин өчен генә түгел, барыбыз өчен дә. Моннан соң читкә тайпылмаска!}
Зариф (гел татар акиенты белән сөйләшә). Ладно.
{Ярар.}
Севрюгин. Не ладно. а “есть" надо отвсчать
(“Ярар" түгел, “есть" дип жавал бирергә кирәк.}
Я х н о Как тебя эовут''
{Исемен ничек синен?}
Зариф. Зариф.
Я х н о Меня Сергеем зватъ
{Минеке—Сергей }
Севрюгин. Зариф (Күзләрен чекрәйтеп.) Странное имя
(Зариф... Сәер исем.)
Зариф А что странного в моем имени?!
{Нәрсәсе сәер минем агымнын?)
Севрюгин Впсрныс елышу
(Монарчы ишеткәнем юк иде )
Ш а т а л о н. Жснат. что ли'*
{Син әйләнгәнме?}
Зариф. Нет.
{Юк.}
Шаталов. А нсвестка-то осталась?
{Ә озатып калган кызын бармы сон?}
Зариф Да.
{Бар}
Шаталов. Ее как эовуг?
{Анмн исеме ничек?}
Зариф. Кашифа.
{Кәшифә.}
Севрюгин (мыскыллы елмаю белән) Ну и имсна у вас. Язык можно сломать.
{Сезнен исемнәрне әйткәндә телне СЫНДЫрыр1Д момкин I
Рассуханов (ачулы таныш белән) Да. твой и >ык можно сломать. потому что он у тебя деренянный Что ты к нему вссгда пристаешь?
{,)йс. синен телен сынар да. чонки син- агач телле Нигв син ана гел бвйлшмоен?)
Севрюгин Тыче. поговоритъ. по- шутить нельзя. что ли!
{Шаярып сөйләшергә дә ярамыймыни инде!}
Я х н о (тыныч кына). А он татар не любит
{Ә ул татарларны яратмый, күралмый }
Севрюгин Кто тебе сказал?
{Кем әйтте'’ Нидән чыгып әйтәсе н әле моны’’}
(Ямьсез иттереп авызын кыйшайта.) А вообшс-то их есть за что не любитъ Триста лет монголо-татарское иго было
{Дөресен әйткәндә, аларны яратмаска житди сәбәп бар Монгол-татар изүе өч йөз ел дәвам иткән.}
Яхно (тавышын күтәрә). Ты кон- чай Это когла было-то?!
{Телснне тый. Ул бит инде әллә кайчан булган!)
Шаталов (жикерә) Разговорчики'
{Шаулашмагыз!}
Севрюгин (зарланып). Что разговорчики! Нас выделили и хотят какое- то серьсзнос задание латъ. А людей-то подобрали не совсем совместнмых!
{Шаулашырсын ла! Безне аерып алдылар да ниндидер әһәмиятле эш кушмакчы булалар Нишләп бср-бсрсбезгә тангәл булмаган, үзара яраша алмаган кешеләрне сайлап алдылар!}
Рассуханов (Севрюгинны өнәмәгәнен яшермичә) Ты сам просто такой Ты сам никого не любишь Вот и ноешь сидишь. Чсго тебе вссгда не хватает?
(Син үзен шундый кеше Син үзен беркемне да яратмыйсын, барысын да күралмыйсын Шуна күрә сукранасын, шыншыйсын Нәрсә житми сон сина?}
Севрюгин На серьсзнос задание надежных людей нужно посылагь
{Житди. әһәмиятле эшкә ышанычлы кешеләрне куярга кирәк}
Зариф (чак кына ишетелерлек итеп) А из нас кто тебе не нравитея'’
(Безмен арадан кайсыбыз ошамый инде сиңа’}
Севрюгин (кистереп әйтә) Ты не нравишься'
{Син ошамыйсын!}
Зариф (сабырлыгын җуймыйча тыныч кына сорый). А что тебе во мне не нравится?
{Миндә сина нинди сыйфатларым ошамый?}
Севрюгин (гасабиланып). Людей сторонишься—вот что не нравится. С та- кими в одной группе патрулировать
опасно.
{Кешеләрдән читләшәсең, аралашмый-сын—менә шул ошамый. Синең кебекләр белән бер патрульдә йөрү куркыныч }
Зариф (сабырлыгын саклап). А еше кто-нибудь тебе здесь не нравится?
{Бу төркемдә таган кемне өнәмисен?}
Севрюгин. Че пристал?!
{Ни., Гәйләнәсен?!}
Рассуханов. Он на меня подозри- тельно смотрит.
{Миннән дә шикләнә ул.}
Севоюгин (тавышын күтәреп). Да, угадал!
{Әйе, дөрес сизәсен!)
Рассуханов (шулай ук тавышын бераз күгәреп). За то что намаз читаю?
{Намаз укуым өченме9}
Севрюгин (нәфрәтле тавыш белән). Нет' За то, что еше недавно всем народом мятеж поднимали.
{Юк. намаз укуын өчен түгел! Күптән түгел бөтен халкыгыз белән фетнә күтәргәнегез өчен.}
Я х н о (Севрюгиннын тик торганда кызып утыруын ошатмый). А ты откуда знаешь?
{Ә син каян беләсен?}
Севрюгин. А у меня в Грозном родня живет
{Грозный каласында минем туганнарым яши.}
(Тәмәкесен ташлый. Төкерә.)
Рассуханов (кычкырмыйча, ләкин яман усал тавыш белән). Я сове- тую тебе не горячиться. а то ты у меня сейчас совсем остынешь.
{Мин сина кайнарланмаска кинәш итәм,
юкса мин сине хәзер бөтенләй суытам.)
Севрюгин (кычкырып диярлек) А ты меня не пугай! Здесь больно-то кинжалом не помахаешь!
{Син мине куркытма! Монда алай бик хәнжәр белән уңга-сулга селтәнә алмассың!}
Рассуханов (үзен кулга ала). Если бы сейчас не война, я бы тебе глот- ку перегрыз!
{Сугыш вакыты булмаса мин синең күптән инде бугазыңны чәйнәгән идем!}
Ш а т а л о в (ни әйтергә белми). Ну. что вы, ребята, в самом деле! Так не пой-
дет.
{Җитәр инде, егетләр, сез нәрсә! Болай ярамый, болай булмый.}
Яхно (Севрюгинга) Послушай. ты... как тебя зовут, забыл?
{Карале, син... исемен ничек әле синен. оныттым?}
Севрюгин. Михаилом.
{Михаил,}
Яхно (ачуланып). Миша, ты, давай не кипятись. Не забывай, что ты на вой- не. Вот после войны приедешь к себе в Воронеж, и там матерись и кувыркайся сколько душе угодно. Ты себе врагов не наживай на пустом месте, понял.
{Миша, син алай нык кайнама, яме. Сугышта икәненне онытма. Менә сугыш тәмамлангач. Воронежына кайтырсын да. жанын күпме тели шул кадәре сүген, ызгыш, мәтәлчек ат—теләсә нишлә. Тик торганда үзенә дошман җыеп йөрмә әле син монда.}
Севрюгин (гаҗәпләнүле тавыш белән). А че ты их зашишаешь, сиби- ряк?!
{Син, Себер егете, нишләп әле аларны яклап утырасын?}
Шаталов (җикерә). Хватит! Вы уже мне надоели! Действительно, по- моему не то отделение сформировали.
{Җитте! Мин инде туйдым сездән! Чынлап та отделсниене дөрес кешеләрдән төземәделәр, ахрысы.}
Яхно (барысында тынычландырасы килеп). Да все нормалы ю Просто морозно, голодно, поэтому нервишки шалят.
(Әйбер-кара юк ла Суык, тамак ач. шуна күр** нернылар бераз киеренкеләнле )
Рассуханов (тыныч кына) Зариф, нс обрашай на него внимания И правда, у него нервы не в порядке
(Зариф, син ана игътибар итмә. Анын чыннан да нервылары рәтле түгел.}
Зариф (барысы да чак кына ишетерлек итеп, ләкин инандырырлык куәткә ия тавыш белән әйтә) Он про- сто дурак!
(Жүләр ул!}
Ссврюгин (сикереп тора). Чтоты скаэал?!
(Нәрсә лидсн?)
(Тешләрен кысып Зарифка таба килә.)
Зариф (торып баса). Что слышал
(Ишсткәнседср бит нәрсә әйткәнемне }
Севрюгин (яман усал кыяфәт белән). Повтори
(Кабатла )
3 а р и ф (Севрюгиннын кызуына бер дә аптырамыйча) Ты дурак!
(Син жүләр!}
Сснрюгин. Да я тебя...
(Мин сине хәзер }
(Севрюгин йодрыгын төйнәп кизәнә. Зариф читкә тайпылып кала да, Севрюгиннын ияк астына сугып җибәрә Севрюгин әллә кая ук барып төшә Беркавым юра алмый ята Беркем дә Зарифтан мондый кыюлыкны һәм мондый җегәрнс көтмәгән була. Шуна күрә барысы да үз урынында катып кала.)
Ш а т а л о в (нишләргә белми, аптырагач кычкырып куя) Рядовой Зайнул- лин!
(Рядовой Зәйнуллин!)
Севрюгин (ияген капшый-кап- шый, көч-хәл белән яткан җиреннән тора да, кырыйда яткан күсәкне эләктереп алып Зарифка таба килә). Убью!
(Үтерәм!)
Я х н о (аны чалып ега һәм өстенә ята) Остановись! Нас и так. может бытъ. вот-вот убьют
(Тукта! Аны на кил' Безне болай да менә- менә үтерүләре ихтимал }
Зимин килә
Шаталов. Строитъся!
(Тезелергә!}
(Барысы да кабаланып тезеләләр Севрюгинга торып басырга ярдәм итәләр.) Равняйсь' Смирно!
(Тигезлән! Үрә кат1}
Зимин Вольно. вольно, товарищи бойцы' В честъ чего драку устроили? Или перед босм с финнам и между собой тре- нируетесь?
(Кирәкми, кирәкми, иркен торыгыз, иптәш кызылармеецлар1 Нәрсә хормәтснә йодрык сугышы оештырдыгыз’’ Финнәр белән сугышыр алдыннан күнегүләр ясыйсызмы әллә?}
(Сәгатенә карап ) Шаталов! Сейчас вас накормят, потом явитссь ко мне по- одному (Китә )
(Шаталов1 Хәзер сезне ашатырлар. аннары берәм-берәм минем янга керерсез I
Шаталов. Есть!
Я х н о Интересно. за драку накажуг?
(Сугышканнары очеи егетләргә жәза бирерләр микән'’)
Шаталов Не знаю
(Белмим }
ТУГЫЗЫНЧЫ КҮРЕНЕШ
(имин үэонсн землянкасында солдатларны берәм-берәм кабул итә
Зимин (кычкыра) Яхно!
Яхно керә
Яхно Товариш капитан! Рядовой Яхно по вашему приказанию прибыл!
(Иптәш капитан1 Рядовой Яхно сезнен боерык буенча килде )
Зимин. Садись, Яхно' Покурич. давай.
(Утыр. Яхно' Әйдә, бер тартыйк |
(Папирос бирә.)
Яхно (Зимин каршысына утыра, папиросны ала). А можно я потом по- курю Я только что покурил.
(Мин сонрак тартсам ярыймы. Яна гына тарткан идем.}
Зимин. Конечно. можно.
(Әлбәттә ярый.}
(Яхно папиросны бүрегенең колакчыны астына кыстыра.) Ты у нас сиби- ряк?
(Син Себер егетеме?}
(Елмая.)
Яхно. Так точно. С Енисейска.
(Нәкъ шулай Енисейскидан.}
Зимин. Красноярский край?
(Красноярск ягы?)
Яхно. Так точно.
(Нәкъ шулай.}
Зимин Не энаешь. зачем выаели- ли вас9
(Сезне ротадан ник монда аерып калдырдык, белмисенме?}
(Серле караш белән Яхноны күзәтә.)
Яхно Никак нет, не знаю.
(Юк. белмим.}
Зимин Финны перешли в наступ- ление. Есть опасностъ остаться в окру- жении У нас тут есть кое-что ценное. Вам предстоит патрулить вокруг наших складов. Заодно прочесывать. Разведчи- ки финские. снайпера вокруг нас шур- шат А если финны серьезно пойдут в наступление. в случае окружения. при- дется все уничтожить самим.
(Финнәр һөжүмгә күчте Безгә чолганышта калу куркынычы яный Монда безнең бик әһәмиятле складларыбыз бар. Базабыз тирәсендә патрульдә йөрерсез Бер унайдан агачларны “капшау", куерак урыннарны тентү кирәк. Безнен тирәдә фин күзәтчеләре дә. снайперлары да күренгәли шикелле Шуны да әйтә алам: әгәренки финнәр каты һөжүмгә күчсәләр, базадагы бөтен нәрсәне үзебез шартлатып юк итәргә тиеш булабыз.}
Яхно Что уничтожить9
(Нәрсәне юк итәргә?}
3 и м и н . То что находится на нашей базе. Чтобы врагу не досталось.
(Базадагы йөгебезне Дошман кулына эләкмәсен өчен.}
Яхно. Понятно.
{Аңлашылды.}
Зимин (тавышын әкренәйтеп) Я тебе все это откровенно сказал. потому что, как мне кажется, ты—среди всех самый надежный.
(Мин синен белән ачыктан-ачык сөйләшәм, чөнки сине биш кеше арасында ин ышанычлысы дип саныйм.}
Яхно (гаҗәпләнеп). А с чего вы взяли, что самый надежный?
(Ә нишләп әле мине ин ышанычлысы дип
уйлыйсыз?}
Зимин. Ты наполовину украинец?
(Син милләтен буенча—яртылаш украин}
Яхно. Так точно.
(Нәкъ шулай.}
Зимин. Значит, кто-то из твоих предков из ссыльных или каторжан. Ты только не обижайся. А сибиряк из быв- ших ссыльных—это самый настоящий и крепкий сибиряк. И потом, ты хоро- ший охотник, не так ли?
(Димәк, бабаннарнын берсе йә сөргенгә сөрелгән, йә каторжан булган. Син үпкәли күрмә Бүгенге Себсрнсн ин көчле кешеләре- сөргендәгеләрдән чыккан. Син бик яхшы аучы, шулай бит?}
Яхно (аптырашта кала). Откуда вы все знаете?
(Сез каян барысын да беләсез?}
Зимин. Про что?
(Нәрсә турында?}
Яхно. Ну, про все.
(Бөтен нәрсә хакында.}
Зимин. Что охотник хороший—ко-мандир роты сказал. Остальное сам знаю. Я по долгу службы все про вас должен знатъ. И что ты настояший па- рень—тоже знаю. Охотник он другим и не может быть
(Яхшы мәргән икәненне рота командиры әйтте Калганын үзем беләм Минем вазифам шундый сезнен турыда күп белергә тиеш
Синен менә дигән нык егет икәнен дә мәгълүм Аучы ул шундый була да.}
Яхно. Для охоты врсмени мало было. Я на лссосплаве работал. Сплав-
П1ИК Я.
{Ауга йөрергә вакыт аз тәтеде. Мин сал агызуда эшләдем Сал куучы мин.}
Зимин. Поэтому ты такой муску- листый. В группе подобрались нормаль- ные ребята?
{Шуна күрә беләкләрен таза синен Группада әйбәт егетләр тупландымы?}
Яхно (сагаеп). Нормальные
(Әйбәт}
Зимин Каково у них настроение9 Пессимизма кто-нибудь выеказывает9
(Аларнын кәефләре ничек? Пессимизм1а бирелүчеләр юкмы?}
Яхно. Никак нет, нормальные ребята!
{Юк, юк, андыйлар юк. әйбәт егетләр }
Зимин. Ну, а на счет этой военной кампании что говорят? Ну, кто-нибудь выеказывалея, что мол, ненужная вой- на и т. д. Нс осуждают политику нашего правительства?
{Ә менә бу хәрби кампания турында ни диләр? Бу сугышнын кирәге юк. тегеләй - болай дигөнрәк фикерләр ычкындыручы юкмы? Хөкүмәтсбсзнен сәясәтен тәнкыйтьләм иләрме9}
Яхно. Никак нет!
{Юк!}
Зимин (күзләрен кыса төшеп). А что за ссора у вас возникла9
{Ә нинди низаг килеп чыкты ссзнен анда?}
Яхно (белмәмешкә салышып) Ни- какой ссоры нет
{Бернинди низаг та юк.}
Зимин (елмая). Ну. хорошо. Жа- лоб нет?
{Ярар алайса Зарларын юкмы9}
Яхно Никак нет!
{Юк.}
Зимин Можешь илтм
(Ярый, чыксан да була.}
Яхно (сикереп тора). Естъ!
Зимин. Пустъ зайдет Зайнуллин! {Зәйнуллин керсен.}
Яхно. Есть! (Чыгып китә.)
Зариф керә.
Зариф Товариш капитан! Рядовой Зайнуллин по вашему
{Иптәш капитан1 Рядовой Зәйнуллин сезнен әмерегез буенча..}
Зимин (якты елмаеп). Кил, утыр. Зариф (Зимичнын татарча сөйләшүенә гаҗәпләнә). Вы
Зимин (акпент белән, вата-жимерә булса ла. татарча сөйләшә). Утыр, утыр Тартасын киләме9
Зариф (капитан каршына килеп утыра) Никак нет Юк Мин тәмәке тартмыйм
Зимин. Дөрес Тартма Мин бсләм татарча, аз гына Мин ЧОН составында басмачларга каршы сугыштым Туркестанда. Мин чекист Өйрәндем сөйләшергә. Ссзнен телләр охшаган
Зариф (капнганнын татарча бетүенә сөенә) Әйе. Төрки телләр бит Зимин (ягымлы тавыш белән) Хәлләр ничек9 Зариф Әйбәт
Зимин Син яхшы мәргән диләр? Зариф (иннәрен сикертеп). Рас әйтәләр икән, димәк, яхшыдыр.
Зимин Урман кешесеме син9 Зариф Әйе.
Зимин Командир роты сине от- личный стрелок ди
Зариф Әйе, мин төз атам Зимин Профсссиян кем9 Зариф Урман хуҗалыгындагы бригадада эшләдем мин Урманны чистартып, үсентеләр утыртып, кыскасы урман караучы булып инде
Зимин. Ник аерым группага алдырдык сезне, беләсеңме? (Сынаулы караш белән Зарифны күзәтә)
Зариф Бу тирәне сабаргадыр дип уйлыйм
Зимин Тәк, тәк (Кинәт сорап куа) Беркем дә кыерсытмыймы? Зариф (аптырап). Юк!
Зимин (елмая) Син—аю Сине җәберләргә куркыныч (Кыафәте кинәт
җитдиләнә.) Фронттагы обстановкадан канәгатьсезлек белдерүчеләр юкмы?
Зариф (катгый итеп). Юк!
Зимин (тавышын әкренәйтә). Ә мин Севрюгин канәгатьсезләнә дип ишеттем...
Зариф. Юк, ишеткәнем юк.
Зимин (гаҗәпләнгән булып кылана). А син аны паникерство өчен кый-намадыңмыни?
Зариф (бераз каушый). Юк, юк. Ул мина төрттереп, бәйләнеп сөйләште. Шуңа ачуым чыкты да... суктым. Вино- ват' Мин җавап бирергә әзер.
Зимин. Миңа синен кыю ихласлыгын ошый. (Чак кына ишетелерлек тавыш белән.) Син анда паникалы сүзләр сөйләүчеләр булса мина әйт, яме. Гомумән, егетләрнең настроениеләрен күзәтебрәк йөр Бу безнен җиңүебез өчен кирәк Партия га каршы... анда... Сталинга каршы берәр сүз әйтүче булмасмы. Син бит аңлыйсын, андый настроение- ләр гаскәрне какшата.
Зариф (ышанычлы һәм нык тавыш белән). Безнен арада куркак кеше дә, те-генди-мондый әвсш-тәвеш кеше дә юк. Минемчә, без барыбыз да—сез үзегез сайлап алган кешеләр. Безнен арада паникерлар да, партиягә тел-теш тигезүчеләр дә юк.
Зимин (ягымлы юнга күчә). Әйе, әйе. Син мине дөрес аңла—сезгә ышанмаудан тугел бу сорауларым. Безнен объект бик әһәмиятле. Монда бик каты дисциплина кирәк. (Кинәт Зарифнын күзләренә карый) Минем кем икәнемне беләсеңдер бит?
Зариф Беләм.
Зимин Нинди отделдан икәнне?
Зариф Так точно, беләм.
Зимин Ничек уйлыйсын, финне җинәбезме?
Зариф (кыюланып) Жинәбез, иптәш капитан!
Зимин (елмая). Молодец! Бар.
Зариф Есть! (Кузгала.)
Зимин. Анда әйт, Севрюгин керсен!
Зариф. Есть! (Чыгып китә.)
Севрюгин керә.
Севрюгин Разрешите!
{Мөмкинме!)
Зимин Заходи.
(Кер.)
Севрюгин. Товариш капитан.р*. довой Севрюгин по вашему приказанию прибыл.
{Иптәш капитан, рядовой Севрюгин сезнен фәрман буенча килде.)
Зимин. Садись, Севрюгин Как
дела?
{Утыр, Севрюгин. Хәлләр ничек?)
(Севрюгиннын битен җентеклап күзәтә.)
Севрюгин. Да так... (Урынлыкка утыра.)
{Әллә ничек шунда...)
Зимин. Как?
{Ничек?)
Севрюгин (капитанның куэ ка-рашыннан шүрләп як-якка каранып куя). Финны, говорят, наступают.
{Финнәр бик каты бастырып килә ди.)
Зимин (сагаеп). А кто это говорит?
{Кем әйтә моны?)
Севрюгин Все говорят.
{Бөтенесе сөйли.)
Зимин (кызып китә). Не наступа ют они! Брехня это! Мы им скоро такой птичий базар устроим. Вся Скандинавия перьями покроетея.
{Ялган! Финнәрнен каты һөҗүм вчен көчләре юк Без аларга тиздән шундый кош базары оештырачакбыз—бөтен Скандинавия канат-мамык белән капланачак.)
(Кинәт тынычлана.) В роте какова обстановка, как думаешь?
(Ротаның рухи халәте ничегрәк, әйтә аласынмы?)
Севрюгин (артык җитдиләнүдән борын тишекләре кинәя). В самой роте то неплохо... И командир хороший... А вот... Вообщем, ну ладно...
{Ротанын үзендә начар түгел түгелеи Командир да әйбәт Ә менә... Әй ярар сана I
Зимин (алга таба иелә төшеп). Нет. нет, ты договаривай. В роте неплохо^
А где плохо?
{Юк, юк. син әйтеп бетер, сүземне төгәлләп тәмамла Ротада начар түгел Э кайда начар?)
Севрюгин (гасабиланып). Ладно.
скажу. А то точно, кроме меня никто не скажег Вот группу нылелили. вокруг лтой базы патрулить. Пять человек Из каких соображений таких людей подо- брали, не понимаю91
{Ярар, әйтәм инде Алайса миннән башка беркем дә әйтмәс Менә база тирәсен сакларга группа билгеләделәр Биш кеше Бу кешеләрне сайлаганда ни уйладылар икән, нинди исәптән чыгып билгеләделәр икән, һич аңламыйм9!)
Зимин Говори, говори.
{Дәвам ит, дәвам ит...)
Ссврюгин Я против воли коман- дира роты, конечно, претензий иметь не должен, однако ж
{Минем, әлбәттә, рота командиры фикеренә каршы претензиям булырга тиеш гүгсл, тик шулай да...}
Зимин (ишетелер-ишетслмәс таныш белән) Так, так... Кто тебе не нра- витея в группс?
{Шуннан, шуннан Төркемегездә кем ошамый сина?)
Севрюгин Этот... Зайнуллин и
{Теге. 'Зайнуллин һәм. )
Зимин. И ешс кто?
{Тагын кем?)
Ссврюгин. Чеченец-то этот...
{Теге чечен...)
Зимин Рассуханов?
Севрюгин Так точно— Рассуха- нов.
{Нәкъ шулай—Рассуханов.)
3 и м и н (күзләрен чекрәйтеп). Интс- ресно, что н них такого ты эапреметил?
{Ни сәбәпле ошамыйлар икән алар сина9)
Севрюгин (кырт кистереп). Это ненадежиые люди!
{Аларга ышанырга ярамый!)
Зимин Почсму? Потому что не русскис9
(Ник? Урыс түгелләре өченме’)
Севрюгин (нәфрәте йөзенә чыга). Да нст Чсрт с ними. что нерусские он и Тгот Рассуханов намаз читаст
{Юк ла. Кадалып китсен урыс булмаулары Мәсәлән. Рассуханов намаз укый . }
Зимин. Пусть молитея. раз в Ал- лаха верит
{Рас Аллага ышана икән, укысын.)
Севрюгин. Веруюший человек, неиэвестно, как может себя повести, ког- да врага встретит
{Алай-болай дошман белән күзгә-күэ очрашса, дини кеше үзен ничек тотар икән— билгесез.)
Зимин. Ты не лишен тонкости. А Зайнуллина за что невхчюбил9
{Син тирәнтен карый беләсен Ә Зәйнуллинны ни өчен күралмыйсын?)
Севрюгин (тәмам кыюланып китә). Дикий он какой-то Он же в лесу родилея, в лесу вырос Толком не об- щастся. Во время перекуров уединяет- ся. песню какую-то свою мурлычит Мнс кажетея, группа должна быть компаней- ской, дружной и без странных людей
{Кыргый бит ул. Урманда туган Урманда үскән Юньләп аралашмый Мөмкинлек булган саен читкә тайпылып, үзе генә анлый торган жырлар жырлап йөри Минем уйлавымча, группа бердәм, тату һәм сәер кешеләрсез булырга тиеш )
Зимин (серле итеп елмая). А дра- лись сегодня с Зайнуллином по какой причине?
{Бүген Зәйнуллин белән сугышуыннын сәбәбе нәрсәдә9)
(Сынаулы караш белән карап тора.)
Севрюгин (ачу катыш аһ-зарлы таныш белән) Он ни за что ни про что меня ударил Он дурной какой-то. Вот и ходи геперь с ним по лесу Неизвеетно, кто в тебя выетрелит—фннский снайпер с ветки. или этот татар и н езади.
{Ул мина тик торганда китереп сукты Ул жүләр бугай Менә хәзер шунын белән урминла ничек йөрмәк кирәк. Хәзер инде белмәсссн—сина агач ботагыннан фин снайперы атырмы. әллә арттан килеп шушы татар үтерерме )
Зимин (коры гына) Ну, это ты лишку дал Зайнуллин не из таких—он не будет стрслнтъ из-за утла. На в твоих соображсниях естъ кос-что правнльное
4. .к У • м
Молодеи. что такой наблюдательный и переживаешь за судьбу группы. Кури.
{Алай артык шикчелләнмә инде Зәйнуллин андый егет түгел, ул арттан атмаячак. Шулай да синен уйлануларында бераз хаклык та бар Күзәтүчәнлеген һәм группанын язмышын кайгыртуын өчен рәхмәт Тарт )
(Папирос бирә.)
Севрюгин (папиросын Зимин па-пиросыннан кабыза). Будь моя воля. я бы их вообще в армию не брал.
{Ник армиягә алалардыр аларны, аңламыйм.)
Зимин (күзләрен чекрәйтеп). Кого?
{Кемнәрне?)
Севрюгин. Нерусских.
{Башка милләт кешеләрен, урыс түгелләрне.)
Зимин (нотыклы тавыш белән). Нет, Севрюгин. так нельзя. Если одни русские будут погибать на войне, то что же это получится. Ты с Воронежа, ты настояший русский. Мне понятно твое настроение и все то, что ты сказал. Я этих людей подобрал, а не командир роты. Зайнуллин хорошо ориентирует- ся в лесу. хороший охотник и отличный стрелок Физически мощный.
{Юк. Севрюгин. алай мөмкин түгел. Сугышта гел урыслар гына үлсә нәрсә була инде ул. Син чын урыс. Воронеждан Мин синен халәтенне һәм ни әйтергә теләгәнеңне бик яхшы аңлыйм Сезнсн төркемне рота командиры түгел, мин үзем сайлап тупладым Зәйнуллиннын урманда ориентациясе шәп. оста мәргән, тоз ата. Физик яктан да бик жегәрле.)
(Севрюгиннын иягенә карап елмаеп куя.)
Севрюгин (сабыйларча акланырга тотына). Да если бы ребята не поме- шали, я бы его отлупил как следует.
{Егетләр аермаган булса, мин аны дөмбәсләп. изеп ташлый идем.)
Зимин Ладно, ладно. Рассуханов— кавказеи Хорошо владеет кинжалом Как кошка может незаметно подойти к противнику И алости в нем много. Про- сто не надо с ним спорить А воин он хорошии Ты—хороший лыжник Очень нужный человек именно сейчас, в этих
условиях. Ты, как я знаю, детей трени ровал?
{Ярар, ярар Рассуханов Кавказдан Хәнжәр белән оста сугыша Мәче сыман шыпырт кына дошманнын борын төбена килеп чыга ала. Анарда явызлык та гаяң көчле. Анын белән бәхәсләшмәскә генз кирәк. Шәп сугышчы ул. Син—менә дигән чаңгычы Безнен хәзерге шартларда нн кирәк кешеләрнен берсе син Белүемчә, яшь чаңгычылар тренеры булып эшләгәнсең?)
Севрюгин Да, я детский тренер по лыжам.
{Әйе, мин чаңгы буенча балалар тренеры |
Зимин. Яхно—крепкий сибиряк. Прекрасный охотник. Шаталов-одес- сит. Уже это о многом говорит. Физически выносливый. Мы специально вы- делили вас таких—сильных, выносли- вых.
{Яхно—Себердән Оста аучы Шаталов- Одессадан. димәк, бирешә торганнардан түгел Бик чыдам егет Без бит махсус менә шундый көчле, җитез, чыдам егетләрне сайлап аздык !
(Тавышын әкренәйтеп.) А что мо- жешь про Яхно сказать?
{Ә Яхно турында син ниндирәк фикердә9)
Севрюгин. Он нормальный. но почему-то заступается всегда за этогота- тарина, и за того чеченда.
{Ул болай ярыйсы кебек, тик. никтер, һәрвакыт шул татар белән чеченны яклый)
Зимин (ягымлы тавыш белән) Ну. и нормально. Все равно надо будет дру- жить. Думаю, все хорошо будет.
{Бик әйбәт. Сезгә барыбер тату булырга туры киләчәк.)
(Сынаулы караш белән карап.) А Шаталов чем не нравится?
{Ә Шаталов нәрсәсе белән ошамый сина?)
Севрюгин (сискәнеп куя). Давы что! Он среди всех самый лучший. Вы не подумайте, не потому что он стар- шим назначен. Хороший мужик!
{Юк. юк, сез нәрсә! Арада ул ин яхшысы Группанын житәкчесе булганга әйтәм дип уйламагыз Әйбәт мужик!)
Зимин (тыныч кына). Я тебе со- ветую найти общий язык со всеми Дело у нас общее. Охранять вы будете очень важный объект.
{Барысы белән дә уртак тел табарга кинаш
итәм Без барыбыз да Кызыл армия солдатлары, безнен уртак вазифабыз, бер максатыбыз бар Бик әһәмиятле, серле объектны саклаячаксыз }
(Пышылдап диярлек.) Но тем не менсе и тебя благодарю за некоторую наблюдательность. Имсть кое-какие со- мнения—это тоже неплохо Дружить необходимо со всеми. и со мной в том числе Вижу-ты настоящий патриот Ты будь наблюдательнсс и запоминай. о чем говоря г в группе. особенно пристальнее всмотрись в Рассуханова
(Шулай да. кайбер нәрсәләрне игътибарсыз калдырмавын, күзәтүчәнлеген мактауга лаек. Шикләнү-иксләнү дә кайвакыт кирәк. Әмма барысы белән дә дус. тату булу мәслихәт, әлбәттә, минем белән дә Күренеп тора, син—чын патриот Тагы да игътибарлырак бул. төркемегездәге әнгәмәләрнен эчтәлеген исендә калдыр, бигрәк тә Рассухановны жентекләп күзәт }
Севрюгин (чак кына ишетелерлек итеп). Хорошо.
(Ярар.)
3 и м и н . А так, об этой военной кам- пании Рассуханов не говорил ничего, не вые ка зы вал нсдовольств9
(Ә менә бу хәрби кампания хакында Рассухановнын. канәгатьсезлек белдереп, кыек-мыек сүзләр ычкындырганы юкмы’}
Севрюгин. Высказывал Ругал ко-мандование.
(Канәгатьсезлек белдергәне бар Командованиене сүгә.}
Зимин (алга таба иелеп) Какое ко-мандование9 Роты9 Полка? Днвизии?
(Нинди командованиене? Ротаныкыммы 9 Полкныкынмы9 Дивизиянекенме?}
Севрюгин Вообше команлиров. Мол, бездарные они всс.
(Командирларны ачулана Сәләтсезләр, булдыксызлар, ди.}
Зимин Так. так. А Зайнуллин?
(Алай икән Ә Зәйнуллин?)
Севрюгин Тот вродг ничего та- кою не говорил Он же молчит Но нс налсжнмМ он.
(Анысы бигүк зарланмый бугай Ул бит :өйләшми I ик шулай ла ышанычлы кеше
гүгел ул.}
Зимин (тагын тыныч интонациягә күчә) Ничего. ничего. помиритесь Не деритесь больше Еше вперели бои пред- стоят Нормальная группа у вас.
(Ярар. ярар, татулашырсыз ате Бүтән берберегезне кыйнамагыз Алда әле канлы сугышлар көтә Гомумән алганда группагыз начар түгел сезнең.}
(Тавышын әкренәйтеп.) Но ты все же поделушай о чем говорят. чем дышат Понял9
(Төркемегездәге сөйләшүләрне дикъкать белән тынла. кәефләрен күзәтеп тор Аңладынмы1)
Севрюгин. Так точно’
(Аңладым }
Зимин Можешь идти
(Ярый, бар}
Севрюгин (урыныннан кузгала) Есть!
Зимин. Позови Рассуханова!
(Рассухановны чакыр1}
Севрюгин. Есть! (Чыгып китә.)
Рассуханов керә
Рассуханов Товариш капитан
(Иптәш капитан }
Зимин (елмаеп каршы ала) Про- ходи. садись. Аслан
(Әйдә. уз. Аслан, кил. утыр }
(Кул биреп күрешә) К морозам при- вык?
(Салкыннарга күнектеңме инде9}
Рассуханов (капитан каршысы- на килеп утыра) Привыкаю Валенок только вот нет
(Күнегеп киләм Киез итекләр генә бирмәделәр менә)
Зимин (борчулы интонация белән) Да. что-то там про валенки за- были Понимаю. тебс труднсе. чем дру- гим У вас н Грозном таких чололов нс бывает
(Әйе шул. киез итекләр турында, никтер, оныттылар Анлыйм. сина башкаларга караганда читенрәк Сезнен Грозныйда мондый суыклар булмыйдыр )
Рассуханов Я с Гудсрмеса.
(Мин Гудерместан.}
Зимин. Ну, Гудермес с Грозным почти рядом
{Гудермес Грозныйдан ерак түгел инде ул.}
(Рассухановка игътибар белән карап.) А еше какие жалобы есть?
(Тагын нинди зарларын бар?}
Рассуханов У меня вообше жа- лоб нет Насчет валенок я не жалуюсь, а просто говорю, что в валенках было бы теплее.
(Минем бөтенләй аһ-зарларым юк. Киез итекләр хакында да зарланып түгел, фәкать киез итекләр кисәк аякларыбыз туңмас иде, дип әйтүем генә.}
Зимин (ягымлы тавыш белән). Да, конечно. Я очень рад, что в наших ря- дах находится представитель гордого и смелого кавказского народа. Конечно, там у вас еше сложностей много... Гор- ные жители у вас с Советской властью не очень-то ладят... Ну, их же немно- го. . Пострекатели. враги народа они везде и всюду есть. К сожалению, пока. Но есть у каждого народа вот такие орлы, как ты Кем работал до армии?
(Әлбәттә шулай Арабызда кыю һәм горур Кавказ халкының вәкиле булуга бик шатмын Дөрес, сезнен әле анда катлаулы мәсьәләләр күп Сезнен таудагы авыллар Сәвит власте белән бигүк килешеп бетмиләр, каршы торалар Ләкин алар бит күп түгел Котыртучы. коткы таратучы халык дошманнары бөтен җирдә һәм һәрбер милләттә бар инде алар. Кызганычка каршы, алегә алар бар Әмма дә ләкин һәр хатыкнын менә синен кебек асыл уллары да бар Армиягә кадәр кем булып эшләдеи?}
Рассуханов Чабаном.
(Мин чабан.)
Зимин (саклык белән генә сорый). Что на этой базе находится, знаешъ?
(Бу базада нәрсә сакланганын беләсеңме'')
Рассуханов (сорауларныңберсгн* лә аптырамый). Ну, если взяли. что вы \ меня спрашиваете! Значит, досгоен
(Әгәр төркемгә алганнар икән, дим* лаеклы. Ник аны миннән сорап торасыз)
Зимин В экстремальной ситуация не подведет?
(Экстремаль ситуациядә ана таянып булырмы, ышанычлымы?)
Рассуханов. Не знаю. Мынеж но познакомились.
(Белмим Без күптән түгел таныштык.)
Зимин. А как думаешь, почему он не смог Зайнуллину сдачи дать?
(Ничек уйлыйсын, нишләп ул Зәйнуллин- га каршы торалмады? Нишләп җавап итеп иягенә берне биралмады?}
Рассуханов (белмәмешкә шы шып). Какой сдачи?
(Нәрсә биралмады?)
Зимин. Ну, когда они подрались
(Сугышканда каршы тора алмады)
Рассуханов (аптыраган булып кылана). А что, они дрались, что ли1 Я не видел. И никто не говорил мне, что они подрались.
(Алар сугышканнармыни? Күрмәдем Аларнын сугышканнарын мина әйтүче 19 булмады.)
Зимин (кул селти). Ну, да, навер- но, просто боролись, играли. Я хочутебе сказать. Тебя здесь все очень уважают Поэтому и ты будь со всеми посгткро- веннее и дружелюбнее.
(Әй. ярар, бәлки болай гына, уйнап шаярып көрәшүләре булгандыр. Мин син» шуны әйтергә телим... Сине монда бик нык ихтирам итәләр. Шуңа күрә син үзен И башкалар белән дус бул һәм аларга ихлк белән кара.)
(Елмая.)
Рассуханов (битараф тавыг белән) Не знаю. Мне никто не говориг
(Белмим Мина беркем дә әйтмәде }
Зимин (кинәт сорап куя). Севрю гин лостоин быть в вашей пятерке, ка думаешь?
(Севрюгин сезнен төркемдә булырг лаеклымы1)
Рассуханов. Хорошо.
(Ярар.)
Зимин. Можешь идти.
(Бар.)
Рассуханов. Есть! (Торып бай* Зимин. Позови, пожалуйста, Ш*
талова!
{Шаталовны чакыр әле. яме!}
Рассуханов. Есть! (Чыгып китә.)
Шаталов керә.
Шаталов Разрешите!
{Мөмкинме!}
Зимин. Да. да. пожалуйста.
(Әйе. әйе. рәхим ит!}
Шаталов. Товарищ капитан, ря- ховой Шаталов, старший выделснной •руппы по вашему приказанию прибыл
{Иптәш капитан, ряловой Шаталов. зилгсләнгән группаның башлыгы, сезнен рәрман буенча килде.}
Зимин. Садись, Ваня, поговорим. Куришь?
{Утыр. Ваня. гәпләшеп алыйк Тәмәке гартасынмы?}
Шаталов Курю. Никак не могу бросить.
{Тартам Һич кенә дә ташлый алмыйм.}
(Капитан каршысына утыра.)
Зимин (папирос бирә). На войнс особеино трудно бросить.
{Сугышта би!рәк тә авыр ташлавы }
Шаталов (папиросын кабыза). Да. вам лучшс знать. Вы и до этого навое- вались.
{Әйе. сез яхшырак беләсез. Сез бит моңарчы да сугышларда катнашкан кеше.}
Зимин (авыр сулап куя) Было дело.
{Әйе. башына төшкәч, кашашасын инде ул.}
(Кыяфәтенә борчылу төсе чыга ) Ну что. Иван, ситуация тебе понятная? До- верие тебе оказано большое. К сожале нию, подкрепления не видатъ. Короче. на произволе судьбы можем оказаться Вам предстоит прочесагь окрестность. поискать удобные места для этих сна- рядов Здссь хранить их опасно. Ну а в елучае окружения придетея взорвать
{Ну. нәрсә. Иван, ситуация сина аңлашыладыр дин уйлыйм Сина пигть зур ышаныч күрсәтәбез Кызганычка каршы, ярдәмгә остәм» коч күренми лә көтелми лә Сезгә базамын тирә-ягын гикшерсп чыгу, бер уңайдан теге снарядларны яшерергә «айлы урыннар эзләү бурычы Йөкләмә Аларны хәзер
монда яткыру куркыныч. Алай-болай чолганышта калсак, бөтенесен шартлатырга тиешбез.}
Шаталов. Что с этими учеными- то будете делать?
{Ә галимнәрне нишләтәбез?}
Зимин (эченнән генә сүгенеп куя). Да какие это ученые! Просто специалисты по этим новым снарядам Что с ними... Раздадим им по винтовке. На- зад их отправлять бессмысленно И по- том приказано: быть здесь. И им тоже
{Нинди галимнәр булсын алар' Шушы снарядлар буенча гап-гади белгечләр Аларны нишләтәсен инле Һәрберсенә винтовка тоттырырбыз Аларны тылга озатып мәшәкатьләнеп йөрмәбез бит инде Аннары, бөтенебезгә дә бер ук фәрман монда булырга! Безгә дә. аларга да.}
Шаталов. Ясно.
{Аңлашылды.}
Зимин Ребята как?
{Егетләр ничек?}
Шаталов В каком смысле?
{Нинди мәгънәдә?}
Зимин Устраивают тебя?
{Син егетләр белән канәгатьме?}
Шаталов (капитанның күхзәренә карамаска тырышып) Нормальныс Привыкнут друг к другу—всс хорошо будет До армии у меня в бригале такие головорезы собрались Я на заволе бри- гадиром слесарей работал. Со временсм как одна семья работал и
(Әйбәт егетләр Бер-беребезгә тәгаен ияләшкәч, тулы тәртип булачак. Армиягә кадәр мин заводта слесарьлар бригадиры булып эшләдем Бригадамда коточкыч башкисәрләр җыйналган идс Башта бнк авыр иде. тора-бара тату, бердәм булып бер гаилә кебек эшләдек.}
Зимин Но тут не Одесса, не завод и нс слссарная бригада. Илет военная операция, как говоритея. кампания Хотя это настояшая нойна Здесь. Ваня. люди друг к другу могут н прнвыкнуть. и. наоборот Тем болсе. когда разные люди подобраны. Ты юлконый парень. надеюсь. сможешь сколотить кулак
(Әмма дә ләкин монда Одесса гүтел. ә
слесарьлар бригадасы урынына солдатлар. Хәрби опреания бара, башкача әйткәндә, кампания... Ә дөресен әйткәндә, бу—чын сугыш Монда. Ваня дус, кешеләр бер- берсенә бик якынаерга да мөмкин һәм киресенчә килеп чыгуы да ихтимал. Рухи яктан бер-берсенә охшамаган кешеләр җыелган җирдә бигрәк тә. Син акыллы егет, төркемегездән бер каты йодрык оештыра алачагына минем иманым камил.}
Шаталов (зарлы тавыш белән). Товарищ капитан, а что, вместо меня офицера не могли найти, что ли?
(Иптәш капитан, минем урынга берәр офицер табылмадымыни'’}
Зимин (кырысланып). Откуда?! Тыл далеко. Людей мало осталось. Откуда тут лишний офицер возьмется? Разве что с неба Рассуханов своими мо- литвами у Аллаха выпросит какого-ни- будь старшего лейтенанта.
(Каян табарга сон аны?! Тыл ерагайды Кешеләр аз. житми Каян монда артык офицер килеп чыксын? Шул Рассуханов узенен догалары, намазлары белән Аллахтан берәр өлкән лейтенантны сорап алса гына инде}
Шаталов. Товарищ капитан, из- вините, но я не могу ему запретить чи- тать молитвы.
(Иптәш капитан, гафу итегез, ләкин мин ана намаз укыма дип әйтә алмыйм инде. Намаз укуны тыярга ярамый.}
Зимин. Аине надо. Пусть молит- ся. Скажи откровенно: кто из этих че- тырех, на твой вэгляд самый благона- дежный?
(Юк. юк. рөхсәт бирергә кирәк. Укысын намазларын, догаларын Ачыктан-ачык әйт әле: дүртесе арасында ин ышанычлысы, турылыклысы кем дип саныйсын?}
Шаталов (уйга кала). Ну, в роте я их уже знал хорошо
(Ротада мин инде аларны яхшы белә идем...}
(Пауза.) Думаю, Яхно и Зайнуллин.
(Яхно һәм Зәйнуллин дип уйлыйм.}
Зимин А остальные?
(Ә калганнары?}
Шаталов. Товарищ капитан! Я от- ветил просто как старший этой группы. Думаю, они все надежные. просто они
разные. Не знаю почему, но от души я бы мог поговорить прежде всего с Яхно и Зайнуллиным.
(Иптәш капитан! Мин бу төркемнен башлыгы буларак кына җавап бирдем Атар барысы да ышанычлы, гәрчә төрле холыклы булсалар да. Тик менә, белмим никтер, ихлас күңелдән мин ин әүвәле Яхно һәм Зәйнуллин белән сөйләшер идем шикелле ..}
Зимин. Зайнуллин же нелюдимый и ди кий!
(Зәйнуллин аралашмаучан. кыргый түгелме соң!}
(Текәлеп карап җавап көтә.)
Шаталов. Нет, он очень тонкой и доброй души человек. Просто к нему правипьный подход необходимо иметь.
(Юк, ул нечкә күнелле, игелекле кеше Анын белән сөйләшә белергә генә кирәк.}
Зимин (җаваптан канәгать калып). Кстати, командир роты Лебедев когда его рекомендовал, тоже очень хорошо отозвался. И Яхно тоже охарактеризо- вал только с положительной стороны.
(Сүз унаенда, рота командиры Лебедев та тәкъдим иткәндә ана бик яхшы бәя бирде.}
Шаталов. Ну, вот...
(Менә бит...}
Зимин (кинәт сорый). А за что Зайнуллин избил Севрюгина?
(Ә Севрюгинны Зәйнуллин ни өчен кыйнады?}
Шаталов (елмаерга тырыша). Да ерунда это, детские потасовки. Больше их не будет.
(Әй. кыйнау түгел, балаларча шаярып түбәләшү генә лә ул. Андый әүмәкләшүләр бүтән кабатланмас.}
(Җитдиләнеп.) Я постараюсь.
(Тырышырмын.)
Зимин (кырыс тавыш белән). Дис-циплина прежде всего, Шаталов! Если вдруг не справишься—бегом ко мне!
(Ин мөһиме—дисциплина. Шаталов! Алай-болай сүзен үтмәсә. көчен җитмәсә, тартынма, шундук мина йөгереп кил!)
Шаталов. Есть! Но, думаю, все бу-дет в порядке.
(Есть! Ана кадәре үк барып җитмәс, барысы да тәртиптә булыр дип уйлыйм.}
(Папиросны сүндереп көл савытына сала.)
Зимин (тавышын әкренәйтеп). С Рассухановым как отношения?
{Рассуханов белән синен мөнәсәбәтләрен ничегрәк?)
Шаталов. Хорошие.
{Яхшы.)
Зимин. Не ругает Советскую власть?
{Сәвит властен сүкмиме?)
Ш атал ов. Никак нет. Ругается, что валенок нет
{Юк. юк. Киез итек бирмәделәр дип кенә сукрана.)
Зимин (елмая). Ну, что валенок нет, я сам тоже ругаюсь.
(Анысы киез итек бирмәгәннәренә мин үзем дә ачуланам.)
Шаталов. Да, худо без валенок.
(Әйе, киез итексез хәлләр начар монда.)
Зимин Вас накормили?
(Сезне ашаттылармы9)
Шаталов. Так точно.
{Әйе.)
Зимин Начинайте первый обход. Внимагельно осмотрите все вокруг. все деревья. Вполне возможно, что финс- кие снайперы находятея и здесь по-бли- зости.
{һәзер үк база тирәсен әйләнеп чыгыгыз. Урманнын куерак урыннарын жентекләп
тикшерегез, һәрбер агачны дикъкать белән күзәтегез Фин мәргәннәренен бу тирәлә дә булулары ихтимал.)
Шаталов (торып баса). Да, эти “кукушки" очень опасны
{Әйе, ул "күкеләр" тынгы бирми, яман нәрсә булып чыкты “күке” дигәннәре.)
Зимин. Так вот. первый обход по- святите поимке “кукушек”
{Менә нәрсә: беренче обходны “күке”ләрне эзләп табуга багышлагыз.)
Шаталов. Естъ!
Зимин. У меня все Вопросы име- ются?
{Менә шул Сорауларын бармы9)
Шаталов. Пока нет. Когда вернем- ся с обхода, думаю, появятея
{Әлсгә юк. Патрульдән кайтканда сорауларым булыр дип уйлыйм.)
Зимин Хорошо. Как вернетесь. сразу ко мне!
{Ярый Кайту белән үк минем янга кер!)
Шаталов. Естъ. (Кузгала.) Разре- шите идти!
{Китәргә рөхсәт итегез!)
Зимин. Идите. Спокойной вам "прогулки”!
(Барыгыз Хәерле юл сезгә!)
Шаталов. Спасибо. (Чыгып китә.)
{Рәхмәт)
УНЫНЧЫ КҮРЕНЕШ
Карелия урманы Бик салкын Биш кешелек группа патрульдә йөри Винтовкаларын кысып тотып, як-якка, агач башларына, куак араларына карый-карый әкрен генә баралар Кайдадыр еракта бомбалар, снарядлар шартлавы ишетелә, пулемет тыкылдавы һәм винтовкадан аткан
(авышлар яңгырап куя
Я х н о (ерактагы танышларга колак салып тынлап юра) Совсем уже где-то рядом стреляют.
{Инде якында гына аталар.)
Севрюгин Значит, финны насту- пают Если бы наши насгупали, то стрельба гак близко не слышалась бы (Димәк, финнәр һөжүмгө күчкән
Безнекеләр һөҗүм итсә ату тавышлары балай якын ишетелмәс иде )
Шаталов (гасабиланып). Разго- ворчики! И вообше, говорите шепотом.
{Лыгырдамагыз! Пышылдап кына сөйләшегез)
Рассуханов (кавказ акиенты
белән сөйләшә). Да никого здесь нет. Сюда через линию нашей обороны они никак не могут проникнуть.
{Беркем дә юк монда. Оборона сызыгы аша монда кем үтеп керә алсын.}
Я х н о. А ты, что, не слышал про их лыжные группы? Они где угодно и ког- да угодно могут появиться.
{Син аларнын чангылы төркемнәре турында ишеткәнен юк мәллә? Алар теләсә кайсы тарафтан теләсә кайчан килеп чыга ала.}
Зариф (гел татарча акцент белән сөйләшә). Да тихо вы! Смотрите лучше по сторонам!
{Шыпырт кына барыгыз! Як-ягыгызга карагыз!}
Яхно. Страшно, Зариф?
{Куркасынмы. Зариф?}
Зариф. А тебе?
{Ә сина куркыныч түгелме?}
Яхно. Есть чуть-чуть. Но на луч- шее хочется надеяться. С нашей-то мош- ной армией разве их допустят до сюда?!
{Бераз бар. Ләкин ахыры хәерле булыр дип ышанасы килә. Шундый куәтле армиябез белән монда кадәр үк үткәрербез микәнни инде аларны?!}
Зариф Я человек лесной. Но все- гда лес для меня был самым спокойным местом, хоть и волков у нас много. Вот уж не думал. что буду остерегаться лю- дей в лесу.
{Мин урман кешесе. Бездә бүреләр күп, тик шуна кармастан минем өчен урман—ин тыныч мохит, ин имин дөнья иде Менә болай урман уртасында ниндидер кешеләрдән куркып йөрермен дип уйламаган идем }
Севрюгин Ты на своих кулаками махать силен. А теперь что-то загово- рил не по-храбрецки
{Үзебезнекеләргә йодрыкларыңны селтәргә синен гаярьлеген бар Ә хәзер менә, нишләтер, сөйләшүендә батырлык сизелми }
Зариф Не страшно мне. Севрюгин, нет. Просто задача у нас не совсем понятная. да и в положении мы в ка- ком-то неопределенном.
{Юк. Севрюгин. миңа куркыныч түгел. Безгә йөкләнгән бурычны аңлап бетермим
мин, аннары, без ниндидер аңлашылмый торганрак халәттә.}
Яхно. Это точно. Самое страшное— это неопределенность.
{Хак сүз әйттең. Билгесезлек—ин куркыныч нәрсә.}
Рассуханов. Хватит болтать! Зариф, ты сам просишь молчать. а сам громче всех заговорил.
{Житте. сөйләшмәгез! Син. Зариф, үзен шыпырт булырга кушасын, ә үзен барыбыздан да катырак кычкырып сөйләшә башладың}
Зариф. Молчу. Молчу. Все.
{Булды, булды Сөйләшмим. Тын да чыгармыйм.}
Шаталов. Видите поваленное де- рево? Там приеядем, отдохнем. Снача- ла вокруг обойдем, на веякий елучай.
{Әнә теге ауган агачны күрәсезме1 Шунда утырып ял итәбез. Саклык йөзеннән башта тирә-якны тикшереп әйләнеп чыгыйк}
(Ауган агач кәүсәсе тирәсендәге ку-акларны, агачларны тикшереп киләләр )
Севрюгин. Миша, вытаскивайма- хорку.
(Миша, тәмәкеңне чыгар.}
Шаталов. Отставить! Курить нельзя!
{Отставить! Тартырга ярамый!}
Севрюгин. Это что, мы до базы так и не покурим?
{Без, нәрсә, базага кайтып җиткәнче бер тапкыр да тәмәке тартмаячакбызмы?}
Шаталов (коры гына). Потер- пишь.
{Түзәрсең.}
Яхно (як-ягына каранып). Да, если бы не война, то места, конечно здесь красивые.
{Әлбәттә, бу якларда табигать искиткеч
гүзәл, тик менә сугыш кына...}
Рассуханов (уйчанланып). Эти леса и так красивые, несмотря на войну
{Сугыш булса да ямьле монда.}
Севрюгин. Небось, горы-то кра- сивее?
{Тауларыгыз барыбер матуррактыр?}
Рассуханов Все по-своему кра- сиво.
{Табигать бөтен жирдэ үзенчә гүзәл.}
Ш а т а л о в (сагаеп). Слышите, вол- ки завыли.
(Ишетәсезме, бүреләр улый.}
(Бүреләр улаганы ишетелә.)
Севрюгин. Здесь, наверно, мно- го такого хищного зверья водится
{Монда ерткыч җанварлар күптер.}
Яхно Самый страшный хишник для нас сейчас—финская “кукушка”.
{Бетен өчен хәзер ин яман ерткыч—фин "күке"сс.}
Шаталов. Это точно. Волк хоть вост—услышать можно. А эта кукушка она даже и не кукует
{Нәкъ шулай Бүре ул ичмасам улый— ишетеп була. Ә бу күке хәтта кычкырмый да.}
Рассуханов Немая кукушка, зна- чит.
(Димәк, телсез күке.}
Шаталов. Нет уж, не немая она, коли может засадить пулю тебе промеж глаз.
(Юк инле, ике каш арана атып тидерә
алгач, телсез түгел инде ул.}
Яхно (ачуы килеп). Кончайтс страшные веши рассказывать.
(Әллә нинди куркыныч нәрсәләр сөйлә-мәгез әле.}
Севрюгин Винтовки у них, го- ворят, специальные, снайперские.
(Аларнын винтовкалары да махсус снайперлар өчен ясалган ди.}
Рассуханов Да. отчаянные люди эти "кукушки". если в тылу врага на де- ревьях сидят
(Дошман тылында, агачта утырып калгач, димәк, үтә лә тәвәккәл нәрсәләр инде ул “күке “лар.}
Яхно. Такис же люди должны быть. Приказали, вот и сидят там. Говорят. это смсртники То есть. они уже на вер- ную погибель согласились и сидят стрс- ляют, иока их ис уничтожат
(Гап-гади кешеләрдер инде Утырырга фәрман биргәч утырмый кая барасын
Дөресен әйткәндә, алар бит үлемгә әзер, үзләрен атып төшергәнче утыралар да уты-ралар инде.}
Севрюгин. А у нас в армии есть кукушки?
(Безнен армиядә “күкеләр” бар микән9}
Шаталов. Снайперы-то есть. Но на ветках им незачем сидеть. Мы—мош- ная армия, мы их так разбомбим вместе с их кукушками и гнездами
(Мәргәннәребез бар Әмма безнекеләргә агач ботагында утырунын кирәге юк. Безнен бөек армиябез дошманны болай да тар-мар итеп, пыр туздырачак—бөтен күкеләре, оялары-ние белән.}
Яхно (көлемсерәп). У кукушек вро- де бы своих гнезд не бывает
(Күкеләрнен үз оялары булмый бугай.}
Зариф (авызын кыйшайтып). У финских. наверно, есть.
(Фин күкеләренеке, бәлки, бардыр }
Рассуханов Ты. Иван, говоришь— мошная армия.. Валенки не могли дать.
(Армиябезне бөек дисен Киез итекләр дә бирә алмадылар }
Севрюгин (чечен егетенә нәфрәт белән карап куя) Замучил своими ва- ленками!
(Шул итекләрен белән тәмам саруны кайнаттык'}
Яхно (авыр сулап). Костер бы раз- жечь.
(Учак якмыйбызмы9)
Шаталов (боерыклы тавыш белән). Нельзя!
(Ярамый!)
(Зариф көлеп куя.)
Рассуханов Че, Зариф, надо мной смеешься?
(Нәрсә. Зариф, миннән келәсенме9}
Зариф. Нет. над собой Севрюгин спрашивает: есть ли у нас в армии ку- кушки? А у меня кличка "кукушка" И у отца тоже. "Күке" по-татарски
(Юк. үземнән казәм Севрюгин безнен армиядә күкеләр бармы дип сорады Минем бит кушаматым—"күке” Әтиемнеке дә }
Ш а т а л о в (кызыксынып). А за что такую кликуху-то дали?
{Ни өчен анлый кушамат тактылар?}
Зариф. Отец, когда маленький был, услышал голос кукушки, пошел по лесу искать ее. И заблудился. Потом отца искали всей округой.
{Әтием бәләкәй чакта күке тавышын ишетеп, аны эзләп киткән һәм урман эчендә адашкан Аннары әтиемне бөтен тирә-яктагы халык белән эзләгәннәр.}
Рассуханов. Нашли?
{Тапканнармы сон?}
Зариф. Нашли. Вот, с тех пор про- звали кукушкой.
{Тапканнар. Шуннан соң аны "күке” дип йөри башлаганнар.)
Я х н о . Интересно.
{Кызык.}
Шаталов. А у тебя, Миша, про- звише было какое-нибудь?
{Миша, ә синен берәр кушаматын бармы?}
Я х н о. Было, но не скажу. А то по- стоянно дразнить будете. А у тебя у са- мого?
{Бар, ләкин әйтмим Алайса үртәп интектерәчәксез. Ә синен үзеннен бармы соң?}
Шаталов. “Боцман” моя кличка. Из-за того, что отец был боцманом. И потом, я то фуражку его на улицу выне- су, то бинокль старый. Иногда наряжусь его старьем и выхожу во двор. Вот и зас- лужил кличку.
{Минем кушаматым—"боцман" Әтием боцман булганга Бала чакта анын фуражкасын киеп, иске биноколен күтәреп йөри илем Кайвакыт киемнәрен киеп ишегалдына чыга илем Бөтенесе көләләр иле Шулай итеп, "боцман" кушаматын тактылар да куйдылар.}
Зариф. Аслан, а у вас есть клички.
{Аслан, ә сездә кушаматлар бармы?}
Рассуханов. Нет, у нас только у собак есть клички.
{Юк, бездә этләрнең генә кушаматлары бар.}
(Тын калалар.)
Шаталов Ну, ты сказанул! Выхо- дит, Зариф и я—сродни собакам.
{Син бигрәк инде! Зариф белән мине этләргә тиңләвеңме бу?}
Рассуханов. Нет, я это не хотел сказать.
{Юк. мин алай димәдем.}
Я х н о. У Севрюгина, наверно, силь- ная кличка была.
{Севрюгиннын кушаматы көчле булгандыр.}
Севрюгин (канәгатьсезлек белән). А почему у меня сильная кличка должна быть?
{Нишләп әле минем көчле кушаматым булырга тиеш?}
Я х н о (елмаеп). Ну, у тебя и фамилия звучная.
{Синен бит фамилиян дә янгыравыклы }
Севрюгин (үпкәләгән сыман итеп). Не было у меня никогда клички
{Минем беркайчан да кушаматым
булганы юк}
Яхно (үчекләп). У вас там вблиэн Воронежа ни озер, ни рек, ни морей Откуда у тебя такая фамилия—Севрюгин?
{Воронеж тирәсендә күлләр дә, елгалар да, диңгезләр дә юк. Каян килгән сина Севрюгин дигән фамилия?}
Севрюгин (пафос белән). Там у нас все есть!
{Бездә бөтен нәрсә бар.}
Яхно (күзләрен чекрәйтеп). А клички имеют только хорошие люди. В народе говоритея, что к нехорошему че- ловеку и прозвище не пристает.
{Әйбәт кешеләрнен генә кушаматы була Начар кешегә кушамат та йокмый дигән сүз бар.}
(Көлә.) Не обижайся, Сережа, че ты такой взвинченный и обидчивый!
{Үпкәләмә, Сережа, ник шул кадәрс ярсулы сон син!}
Севрюгин (читкәрәк борылып)■ Не обижаюсь я. “Боцман”—ладно. А “кукушка”—это что, хорошая кличка. что ли ” Между прочим, кукушка птен- цов своих не выеиживает, бросает в чу-
жих гнездах. И вообше у русских много повсрья на счет кукушки. И по-моему ни в одном из них кукушка счастье не приносит
{Үпкәләмим мин "Боцман” лигән кушаматны анлыйм. ярыйсы гына янгырый Ә "күке”, нәрсә, әйбәт кушаматмы инде?! Беләсегез килсә, күке үзенен балаларын да үстерми, күкәйләрен башка кошлар оясында калдыра Урыс халкында күке турында бик күп әйтемнәр, ышанулар бар һәм аларнын берсендә дә күке бәхет китерми )
Шаталов. Например. какие пове рья?
{Мәсәлән, нинди ышанулар, әйтемнәр бсләсен?)
Севрюгин.У нас говорят если ку-кушка летает по деревне, то это к пожа- РУ
(Бездә болай диләр: әгәр күке авыл буйлап очып йөри икән, янгын чыгасын көт тә тор )
Я х н о А че это кукушка по деревне должна летать. она в лесу должна ле- тать. И потом. почему это именно кукушка тебс счастье должна принссти?
{Ә ни сәбәпле күке авылда очып йөрергә тиеш, ул бит урманда оча. Аннары, нишләп әле сина нәкъ менә күке бәхет китерергә тиеш?|
Шаталов Погоди. погоди. Еше что говорит народ про кукушку?
{Туктале. тукталс Халык тагын нәрсә әйтә күке хакында?)
Севрюгин Вообше, кукушка, ку- куюшая после Петрова дня—не к доб- ру к пожару. к неурожаю. падежу ско та. “Когда кукушка линяст. пусть хозяй- ка бережет яйца." Или вот еше: "Если весною кукушка в первый раз "окукка- ет" прямо в глаза— на весь год слезы.”
{Питраудан сон күке кычкырса—яхшыга түгел йә пожар чыга. Йә игеннәр уңмый, йә терлек, кош-корт үлә. "Әгәренки яма күке йонын коя икән, танык салган йомыркаларны сакларга кирәк Тагын мондые бар: "Язын күке күзгә карап кычкырса, ел буена күз яшен кипмәс ”)
Я х н о Ты просто все плохое о ку- кушках собирасшь Бабушкн мнс гово- рила “Если весной ты услышишь пер- вую кукушку елрава. удача будет сопут- ствовать тебс. если слева—удача поки-
нет тебя на весь остаток года.” И еше: “Услышишь кукушку справа—загадай желание и оно исполнится "
{Әй. син үзен күкеләр турында гел начар ырымнар гына жыйгансын Әбием әйтә торган иде "Яз көне беренче күке тавышын ун яктан ишетсән. елын унышлы булыр, әгәренки сул яктан кычкырса—елын тынгысыз узар." Тагын болай әйткәне бар: “Күке тавышын ун яктан ишетсән шундук теләгеңне әйт һәм ул кабул булыр ”)
Шаталов А ты. Зариф, че мол- чишь? У самого кликуха "кукушка". а сам не зашишаетея
{Зариф, ә син нишләп дәшмисен'’ Кушаматын "күке” булгач, әйдә, үз-үзенне якла)
3 а р и ф У нас говорят: "У рано про- кукававшей кукушки после голова бо- лит" Между прочим. все люди у кукушки спрашивают сколько им жить оста- лось.
{Бездә “Алдан кычкырган күкененбашы авырта",—диләр Дөньяда күпме яшәячәген бөтен кеше күкедән сорый, бу тикмәгә түгелдер)
Шаталов (йөзен караңгылатып). Да. финская кукушка прокукует один раз, значит. самос многое одна минута осталась.
{Шулайдыр.. Фин күкесе бер “күкелдәп” куйса, димәк, сина. ин күп дигәндә, бер минут яшисе калган )
Рассуханов (ачуланып). Шутка не командирская у тебя
{Командир шаяруы мондый булырга тиеш түгел.)
Зариф. А у вас. Аслан, что о ку- кушках говорят’’
{Аслан, сездә күкеләр хакында ниләр сөйлиләр’’)
Рассуханов (гасабиланыл). Что. вам больше не о чем разговаривагь. что ли?! Зачем вам эти кукушки’
{Бүтән сөйләр сүзегез юкмыни сон сезнен’” Нигә кирәк сезгә ул күкеләр!)
Севрюгин Правильно Что-то у нас все темы к финским снайперам тя- нутея
{Әйтмә дә! Сүзне нндән генә башласак та. барыбер фин снайперлары хакында тәмамлана.)
Шаталов Прошу прощения, я тоже вспомнил одно поверье про кукуш- ку. “Ранняя кукушка (прежде листа на дереве) ворам неудача.”
{Гафу итегез, мин лә күке турында бер ырымлы әйтемне исемә төшердем. “Агач яфрак ярганчы кычкырган күке каракларга хилафлык китерә".)
(Барысы да көләләр.)
Я х н о. Одессит же. И поверье у тебя по-одесски.
{Одессшнын әйтеме дә одессача инде анын.)
Шаталов (татлы елмаеп). Ах, как я по Одессе соскучился. Вы тоже все скучаете.
{Их. Одессамны ничек сагынганымны белсәгез иде Сез дә сагынасыздыр туган якларыгызны.)
(Моңсулана.) Но мне вдвойне тяго- стнее, иатерно. Вы все неженатые. Все это впереди у вас. А у меня жена и двух- летний сын там остался.
{Тик мина күпкә авыррактыр Сез әле берегез дә өйләнмгән. гаиләгез юк. Ә минем хатыным, ике яшьлек улым бар.)
(Кинәт үтә җитдиләнә.)
Зариф Ничего, скоро разобьем финнов и разойдемся по домам. Думаю, это долго длиться не может.
{Борчылма, тиз арада финнәрне тар-мар китерәбез дә. өйгә кайтабыз. Бу матавык озакка сузылырга тиеш түгел.)
Рассуханов. Ну да. Надеялись за пару недель справиться. Замерзаем уже второй месяц.
{Ай-Һай. белмим. Ике атна эчендә җиңәбез дип тотынган идек. Икенче ай инде тунып-өшеп ятабыз.)
Севрюгин. Аты хотел чтобы как на курорте было?
{Курорттагыча булыр дип уйлаган идең мәллә?)
Я х н о (җикереп). Ну что ты опять поперек начинаешь встревать! Слова, что ли. нельзя сказать!
{Нәрсә син тагын аркылыга сөйләшә башладын. ә! Һич бер сүз әйтергә ярамый')
Шаталов. Не орите! Вас, навер- но, за километр слышно.
{Акырышмагыз! Тавышыгыз әллә кайларга ишетеләдер, мөгаен.)
Яхно (тавышын әкренәйтеп). Слышь, Иван, а что ты слышал про эту 44-юу дивизию?
{Карале, Иван, син теге 44-нче дивизия турында ишеттенме?)
Шаталов. Про какую?
{Нинди дивизия сон ул?)
Яхно. Которая в окружение попа- ла и почти полностью погибла.
Кто чудом смог выйти из окружения, тех сразу НКВД арестовал.
{Чолганышта калып тулысынча диярлек һәлак булган дивизия Бик аз кеше исән калган ди. Чолганыштан чыкканнарны НКВД кулга алган.)
Шаталов (кырыс тавыш белән). Нам нельзя много знать!
{Безгә артык күп белергә ярамый.)
Яхно. Говорят обвинили во всем ко- мандира дивизии... Виноградов, кажетея фамилия... Его, по закону военного вре- мени, перед строем расстреляли.
{Дивизия командирын... Фамилиясе Виноградов бугай... Гаскәр алдына алып чыгып атканнар.)
Севрюгин. Это кто тебе такие подробности доклады вал?
{Син боларны каян беләсен?)
Яхно. Слышал. В роте говорили. Я же не ты! Слух имею и немного ума. А ты все ходишь и на каждого обижаешь- ся, придираешься ко всем по пустякам. А что творитея на фронте—тем ты не интересуешься.
{Ишеттем Мин бит син түгел! Колагым да яхшы ишетә, акылым да бар. Ә синен күзен тонган берни ишетмисен, аңламыйсын. Бөтен кешегә бәйләнеп, үпкәләп йөрисен Фронттагы хәлләр белән бер дә кызыксынмыйсын.)
Севрюгин. Иван тебе сказал: много нельзя знать... Это может тебе боком обернуться.
{Сиңа Иван әйтте бит инде: күп белергә ярамый. Балага тарыкмагаең.)
Яхно (кызып). Что ты на всех все время сердишься? Вот за что ты на меня- то обижаешься?
{Ник син һәрвакыт тыпырчынасын? Менә мина нигә үпкәлисен?)
Севрюгин (тыныч кына). Не сср- жусь я И не обижаюсь на бестолковых люлей.
{Тыпырчынмыйм мин. Үпкәләмим дә— бигрәк тә миңгерәү кешеләргә.)
Ш а т а л о в Вот я смотрю на вас и жутко становится Вы—бойцы Красной Армии. Перед нами задача: бить бело- финнов во имя безопасности Ролины Партия, Товарищ Сталин, весь советс- кий народ оказал нам великую честь— обезопасить северные рубежи ролной страны. А вы ведете себя как малолет- ние дети. И разговорчики у вас, действи- тельно, бестолковые. Посерьезнее надо быть!
{Менә мин сезгә карап-карап торам да, күнелгә шик-шөбһә кереп урнаша Сез— кызылармеецлар. Туган илебез безгә ак финнәрнс тар-мар итәргә куша Партиябез, иптәш Сталин, барлык сәвит халкы тарафыннан безгә абруйлы бурыч йөкләнде— Ватаныбы гнын төньяк чикләрен дошманнан азат итәргә! Ә сезнең кыланмышларыгыз бала-чаганыкыннан да болайрак Сөйләшүегезнең бөтенләй мәгънәсе юк. Кайда нишләп йөрүегезне ниһаять аңлап бераз җитдирәк, акыллырак булу мәслихәт!)
Рассуханов. Если людям не дать поговорить и пошутить, в таком темном лссу с ума можно сойти.
{Сөйләшмәсан, шаярышмасан, бу карурманда тәмам акылдан язарга мөмкин)
Ш а т а л о в (ачуы килә башлый). Рассуханов, так ты нс согласен с тем, что я сказал‘>
{Рассуханов, димәк, син мин әйткәннәр белән килешмисен, шулаймы’)
Я х н о. Не горячись, командир, обе- щаем—будем посерьезнее
{Ярсыма ла. командир, акыллырак җитдирәк булырга тырышырбыз)
Севрюгин (Шаталовка ялагайланып) Нст, пусть Рассуханов ответит согласен он с тем. что сказал Иван?
{Юк. менә Рассуханов җавап бирсен але Иваннын әйткән сүзенә ул каршымы, юкмы'*)
Рассуханов (усал таныш белән) Котла меня таким тоном спрашивают, мне не хочетея отвечать.
{Мондый тон, мондый тавыш белән бирелгән сорауга мин жавип бирмнм )
Севрюгин (кызыпкитә). Тыалой, потому что не успел скрьгться в горах, чтобы в армии не елужить
(Мин синең усаллыгыннын сәбәбен беләм Армиядән котылыр өчен тауга менеп кача алмый калганына шундый әшәке син.)
Рассуханов (нәфрәтле тавыш белән, ләкин үзен кулга алып). Зато я никому задницу не лизал и не буду. как ты.
{Анын каравы, мин синен шикелле беркемнен дә артын яламадым һәм яламаячакмын )
Севрюгин (иптәшләренең һәрберсенә карап чыга) Ничсго себе! Ты что себе позволяешь”
{Карале моны! Син ни әйткәненне чамалыйсынмы'”)
Шаталов (боерыклы тавыш белән). Прекратитс! Опять до драки дело дойдет!
{Җитте! Тагын сугышырга тотынасыз бит инде!)
Севрюгин (тешләре арасыннан ысылдап). Ты еше пожалссшь о том. что сказал.
{Син але әйткән сүзләренә үкенәчәксең)
Зариф (барысын да тынычландырырга тели). Ваня. поелушай. адссь все правильно понимают политику партии, и с тем, что ты сказал, все согласны. И Аслан тоже
{Ваня. без һәммәбез дә париябезнен сәясәтен дөрес аклыйбыз, синен белән дә килешәбез Аслан да сиңа һич кенә ла каршы түгел.)
Яхно. Да, мы так скоро перегры- эемея между собой И волков не надо будет, и кукушки не потребуютея
{Без, чынлап та, тиздән бср-берсбезнсн бугазына ябышачакбыз Бүреләрдә, күкеләрдә түгел, үзебездә дошман утыра икән )
Шаталов Кончайте ребята грызть друг друга Да, неопрсделенность она, конечно. сильно давит Но это нс зна- чит, что мы между собой бодатъся дол- жны Придсм на базу, уепокоимея. от- дохнем А ссйчас. давайте-ка, по баноч- ке тушенки откроем!
{Еегетлар бер-берегезне "ашамагыз", зинһар Мин аңлыйм, билгесезлек авыр
нәрсә—тынгы бирми. Ләкин бер-беребез белән сөзешүдән хәлебез жинеләймәячәк. Тиздән базага әйләнеп кайтабыз, ял итәрбез, тынычланырбыз. Ә хәзер, әйдәгез, берәр банка тушенка ачыйк та тамак ялгап алыйк!}
Севрюгин. Давно пора.
{Күптән кирәк иде инде.}
Зариф. Вот это—дело.
{Әйдәгез.}
(Барысынын да кәефләре күтәрелә.)
Рассуханов. Можетбыть, ругаем- ся из-за того, что голодные?
{Бәлки карыннарыбыз ач булганга ызгышабыздыр.}
Я х н о. Может быть.
{Бик ихтимал.}
(Тушенка банкаларын ачалар.)
Зариф (күтәренке рух белән). Да никто не ругается... Что уж...
{Ызгышумыни инде ул... Артык күпертмик инде...}
Шаталов Рассуханов, опять толь- ко хлеб будешь есть?
{Рассуханов. син тагын ипи генә ашыйсынмы?}
Рассуханов. Тушенка из свини- ны. Нельзя мне. Мне хлеба больше дай-
те.
{Тушенкада дунгыз ите Миңа харам ризык ашарга ярамый. Шуна күрә миңа ипине күбрәк бирегез.}
Зариф. Я уж после войны... после демобилизации не буду гушенку есть... И намаз буду читать
{Мин инде сугыш беткәч... демобилизациядән соң тушенка кебек нәрсәләрне ашаудан туктармын Намаз да укыячакмын. Алла боерса.}
Шаталов (ашый-ашый сөйләшәләр). У татар ведь вера тоже мусульман- ская?
{Татарлар да мөселманнармы?)
Зариф. Да.
{Әйе.}
Я х н о. А мечети у вас есть?
{Мәчетләрегез бармы сон?}
Зариф. Почти не осталось. (Тынлык.) Все хорошо будет!
{Мәчетләр бик аз калды инде, кызганычка каршы.}
(Тынлык.) Все хорошо будет!
{Рәтләнер әле барысы да... мәчетләр дә, тормыш та...}
Шаталов (кәефе күтәрелгәнне ба-рысына да күрсәтеп). Если Зариф гово- рит, значит, нормально будет. Ты моло- дец, Зариф! Ты настоящий мужик. Глав- ное, что в тебе ценю я: ты психуешь только когда это необходимо. А так тво- ей выдержке позавидовать можно.
{Зариф әйткәч, барысы да тәртипкә керер киләчәктә. Маладис син, Зариф! Синен ин яхшы сыйфатын шул: син бик кирәк чакта гына тузынасын- Ә болай синен тотнаклыгына, чыдамлыгына сокланмый мөмкин түгел.}
Рассуханов. Нас еше в настоя- шем бою никто не проверял.
{Безне әле чын сугышта сынап карамадылар.}
Шаталов. Атогда, возлеречкидва дня отстреливались. Что, разве не настоящий бой? Это хороший урок, и там уже видно было кто на что способен.
{Күптән түгел генә, елга буенда, ике көн оборона тоттык. Чын сугыш түгелмени ул? Безнен өчен зур сынау булды ул. анда инде ксмнен кем икәнлеге ачык күренде.}
Рассуханов. Финны в окопе, и мы в окопе. Друг друга не видим. Стре- ляем куда-то в их сторону. Это не настоящий бой.
{Финнәр дә окопта, без дә окопта. Бер-беребезне күрмибез Каядыр алар ягына атып ятабыз. Чын сугыш шундый була димени.}
Я х н о. А настоящий бой что, по-тво-
ему?
{Ә чын сугыш ул. синеңчә, ничек булырга тиеш?}
Рассуханов. Настоящий бой—это когда видишь глаза противника. И он вооружен, и ты вооружен. Решают мгно- вения—или ты, или он.
{Дошманыңның күзләрен күргәндә генә чын сугыш була ул. Ул да кораллы, синен дә коралын бар. Күз карашлары очраша Шунда бер мизгел хал итә—йә син исән каласын, йә ул.)
Шаталов. Ну, Аслан, здесь не- сколько другие условия, чем на Север- ном Кавказе
{Аслан дустым, монда сина Төньяк Кавказ түгел, монда шартлар башка төрлерәк.)
Севрюгин Фин он не допустит, чтобы ты ему в глаза заглядывал.
{Фин сина үзенен күз карашын күрсәтеп тормас.)
(Көләләр.) Это барану, когда его ре- жешь, можно в глаза посмотреть.
{Сарык суйганда гына ул бичара хайваннын күзен күреп була.)
(Көләләр.)
Зариф. Ты смотри, настроение поднялось.
{Карале, кәефләр күтәрелеп китте.)
(Киерелеп куя.)
Я х н о (банка төбен кашык белән кыра). Это тушенка свое дсло делает
{Тушенка шулай итә ул.)
Севрюгин. Эх, покурить бы.
(Их, тәмәке көйрәтеп алырга иде )
Шаталов Потерпи. До базы со- всем уже недалеко.
{Түз. Базага кайтып җитәбез бит инде )
(Торып баса.) Корочс, ребята, встать! Попрыгали!
{Егетләр, кузгалыгыз! Сикергәлән алыйк!)
(Сикергәләп ала Егетләр теләр- теләмәс кенә утырган урыннарыннан торалар.) Идем до базы, ветречаемея с Зиминым
{Базага кайтып. Зиминны күрергә кирәк )
Рассуханов Лотом'.’
{Аннары?)
Шаталов Зимин скажет, когда слсдующий обход Думаю. ночью еше раз придстся пройтись
(Киләсе обходка кайчан чыгасыбызны Зимин әйтер Төнлә тагын бер тапкыр әйләнеп чыгарт кирәк булыр дип уйлыйм )
(Винтовкаларын иңнәренә асып куз-галалар)
Зариф А кроме нас еше кто-ни- будь будет иатрулмровать?
{Бездән башка тагын кем дә булса патрульгә чыгачакмы сон-М
Шаталов Врнд ли Людсй нет
{Юктыр. Кешеләр җитми.)
Я х н о. Спать-то когда-нибудь будем, наверно9
{Кайчан да булса йокларбыздыр бит9)
Шаталов. Да, когда-нибудь, на- верно. будем.
{Кайчан да булса бәлки йокы тәтер.)
Севрюгин А мороз-то все креп- чает Сорок градусов есть поди°
{Тагы да катырак суытты түгелме Кырык градус бардыр0)
Яхно. Тридцать пять где-то
{Утыз биш тирәсе.)
Шаталов Но надняхобешаютсорок пять-пятьдесят градусов.
{Киләсе көннәрдә кырык биш-илле градус көтелә ди.)
Яхно. Ни хера себе!
{Бетәбез икән!)
Шаталов Перезиму-у-уем!
{Чыдарбыз әле ничек тә.)
(Урман эченә кереп югалалар Каяндыр урман караңгылыгыннан Зарифның гавышы ишетелә.)
Зариф Шаталов! Товарнщ командир!
{Шаталов! Иптәш командир!)
Шаталов Что?
{Нәрсә?)
Зариф Я ножик оставил Разреши сбсгать. Подарок невесты
{Ашаган урында пәкемне онытып калдырганмын Тиз генә барып килим әле Кызнын бүләге бит)
Шаталов (шулай ук урман эченнән) Сбегай Мы пока пойдсм Догонншь нас. Окоченели уже. Идти надо.
{Бар. Без кайта торабыз Куып житәрсен Тәмам күшектек бит инде Тизрәк кайтып җитәргә кирәк )
Зариф Я быстренько
{Мин җэһәг кенә барып кнләм.)
Зариф ял иткән урынга йөгереп килә Пәкесен шактый вакыт эми Ниһаять таба
һәм чиксез сөенеп пәкене чалбар кесәсенә тыгып куя. Шуннан сон куен кесәсеннән кулъяулыкка төрелгән рәсемне ала Чишеп карый.
Зариф (рәсемгә карап). Кәшифә. Чак кына югалтмадым син биргән пәкене. (Елмая. Рәсемне кулъяулыкка төреп кесәсенә тыга. Як-ягына карана.) Урман—урман инде ул! (Кинәт кәефе күтәрелә, иркен итеп сулыш ала. Шуннан сон якындагы агач ботагына винтовкасын элеп куя да, ауган агачнын жайлырак урынына утырып күнитеген сала һәм ыштырын жайлап янадан урарга тотына. Жырлый. Чын күңелдән, рәхәтләнеп татарча жырлый. Саклык турында да онытып иркенләп жырлый. Сугышта икәнлеген дә онытып жырлый.)
Татар халык җыры “Иске кара урман”.
Кара да гынай урман, карангы төн. Яхшы атлар кирәк лә үтәргә; Карурманны чыккан чакта Кисеп алдым куш каен,
И-и, аерылмаек, дускаем.
Заманалар авыр, еллар ябык.
Дус-иш кирәк дөнья көтәргә. Карурманга кергән чакта Кисеп алдым пар усак,
И-и, аерылмабыз дус булсак.
Кара да гына елан, ай, туз башлы. Йөридер лә камыш буенча;
Карурманга кергән чакта Кисеп алдым куш каен,
И-и, аерылмаек, дускаем.
Ялгыз гына башым, юк юлдашым. Йөримен лә язмыш буенча; Карурманга кергән чакта Кисеп алдым пар усак,
И-и, аерылмабыз дус булсак.
Зариф икенче күнитеген салгач анын артындагы агачлар арасыннан иелә-иелә фин солдаты килеп чыга Анын киеме яртылаш кына хәрби. Фин солдаты икәнне анын бүрегеннән, кокардасыннан, каешыннан һәм коралыннан белеп була. Бәйләнгән свитер өстеннән җылы тун кигән. Ул шыпырт кына барып Зарифнын винтовкасын ала һәм иненә аса. үзенен винтовкасын исә Зарифка төбәп әкрен генә ана таба атлый. Зариф бу вакытта әле һаман жырлый һәм фин солдатын күрми дә ишетми дә Фин солдаты бер урында басып
катып кала һәм гажәпләнеп анын җырлавын тыңлый. Жыр тәмамланганчы фин солдаты Зарифнын артында тынлап басып тора Әле күн итекләрен кигәч тә Зариф җырлап утыра
Кара да гына урман, карангы төн. Нинди юллар белән үтәрбез? Карурманны үткән чакта Кисеп алдым куш каен,
И-и, аерылмаек, дускаем.
Дус-иш белән бергә эш иткәндә Теләкләргә тизрәк җитәрбез. Карурманны үткән чакта Кисеп алдым пар усак,
И-и, аерылмабыз дус булсак.
Жырлап туктагач, Зариф артында кемнеңдер басып торуын сизеп ала Әкрен генә башын винтовкасын элгән агачка таба бора Винтовкасы юклыгын күргәч сикереп тора да, артында торучы фин солдатына алды белән борылып баса. Винтовкасын төбәп торучы фин хәрбиен күргәч Зариф тораташ булып ката. Ул нишләргә белми. Күз кырыс белән тирә-яктагы ботакларга, таякларга карый—ничек тә булса дошманны бәреп егу җаен чамалый. Шул ук вакытта фин аны шундук атып үтерер дә төсле тоела. Бәлки әсир итеп алып китәр дип тә уйлый.
Уйлар өере курку хисе белән катыш үрелеп аны баскан урынына, гүя. бәйләп куя Фин телендә сорау бирсә ничек аңлармын, дип уйлый ул. Урысча белмидер инде. Ә бәлки беләдер... Менә хәзер атып җибәрер дә. бөтен дөнья караңгылыкка төшеп китәчәк Кәшифә анын һәлак булуын белерме-юкмы9 Әги-әни ничек кичерер бу кайгыны? Бу уйлар яшен тизлегендә чигә аша сызгырып үтеп тордылар Бу кадәре ваемсыз, саксыз булырга ярыймы инде! Ничек инде үземне коралсызландырырга ирек бирдем шушы чандыр гына фингә?1 Югыйсә мин аны бер сугуда үтерә алам бит Фин солдаты бер сүз дәшми карап тора Зарифка сәер тоела—фин солдаты бернинди нәфрәтсез, хәтта елмаеп карап тора шикелле Анарда бернинди дошманлык юк сыман, киресенчә, дустын очраткан сыман елтырый күзләре. Әй, бу шулай тоела гына. Кызылармеецны әсир иткәнгә сөенә Монын өчен командиры аны бүләкләр. Берәр медаль бирер, отпускыга кайтарыр Фин солдаты винтовкасын төбәгән килеш Зарифка таба атлый Зарифнын жаны-тәне буенча калтырану тагын бер дулкын булып уза һәм бөтен вөҗүденнән тир бәреп чыга. Ләкин көтмәгән® төшләрдә генә була торган хәл килеп чыга. Фин солдаты ап-ак тешләрен күрсәтеп шундый якты итеп елмая һәм... татарча эндәшә.
Фин (елмая) Шәп җырлыйсын' (Үзе һаман Зариф алай-болай каршылык күрсәтмәсен дип винтовкасын төбәп тора.)
Зариф (ялгыш ишеттем микән әллә дип уйлап куйды). Ә?
Фин (чын күнелдән сокланып). Матур җырлыйсын, туган!
Зариф (каушаудан ни әйтергә белми). Мин пәкемне онытып калдырганмын.
Фин. Мин сине шул пәкеңне кесәнә тыгып куйган моментта инде атып үтерергә әзерләнгән идем Курокка басам гына дигәндә җырлый башладын.
Зариф (финнен татарча сөйләшүе бераз хәл бирә). Сездә җырлап торган кешене атмаска дигән приказ бар мәллә?
Фин. Дошманны атып үтерә алам, ләкин татар җырына ата алмыйм мин
Зариф Кем сон син?
Фин Фин солдаты. Үзем теләп кулга корал алган кеше мин.
Зариф. Татарча сөйләшәсен... Әллә син дә төрекмән басмачыларына каршы сугыштыкмы?
Фин (көлемсерәп). Син әсир төшкәч тә шаярасын... Ошыйсың син мина.
Зариф. Урыс кешесенең татарча сөйләшкәнен ишеткәнем бар. ә менә фин кешесенен татарча сөйләшүен беренче мәртәбә ишетүем. Хәер, гомумән финнәрнс минем плакатларда гына күргәнем бар.
Фин Мин сине очратуыма бик шат
Зариф (басынкы тавыш белән) Сине әсир итсәм мин дә шат булыр идем.
Фин. Пәкең калганмы? (Зур кызыксыну белән Зарифны күзәтә.)
Зариф. Әйе. Пәкем калган. Ни. Карел урманында татарча сөйләшүче кеше килеп чыгар дип уйламаган идем Синсн кыяфәтен дә татарныкына охшаган.
Фин Мин бит чып-чын татар!
Зариф Алайса син мине атмассың инде.
ф и н (елмаеп) “Кара урман"ны бо- лай әйбәт җырлаучыны атмыйм инде мин
Зариф (ни уйларга белми) Хәзер алып китәсснмс мине''
Фин. Әлбәтгә.
Зариф Кая*
Фин Үзебезнең якка. Син Татар-станнанмы1
Зариф Әйе
Фин (көлә). Кызык, кызык! Татар кешесен очраттым! Әле җырлап утыра!
Зариф Син финнәр ягына чыккан кеше мәллә?
Фин Алай мине үпкатәтүен ихтимал.
Зариф Юк. юк. минем сине үпкатәтәсеч килми. Сине үпкатәтү мина зыян гына китерәчәк. Татар кешесе. Карале. юри фин формасын киеп разведкага йөрисендер Кайсы полкныкы син?
Фин Мин сорау алырга тиеш синнән. Мин бит сине кулга алдым. Мин Финляндияне СССР агрессиясеннән саклаучы. Сездә ополченец диләр без- нен кебекләрне Мин Финляндиядә яшәүче татар.
Зариф Ә-ә-ә. Минем ишеткәнем бар иде фин татарлары турында.
Фин Мин фин татары түгел. Фин-ляндиядә яшәүче татар.
Зариф Ничәү сон сез анда?
Фин. Без анда бик күп.
Зариф Аңлашылды. Сез, татарлар Советлар Союзына каршы сугышасыз- мыни?
Фин Финляндия безнен туган илебез. Аны саклау, аның бәйсезлсге өчен сугышу—безнен бурычыбыз.
Зариф Бсрүзен монда нишләмәк - че буласын'’ Бер-ике кешебезне үтерерсең дә. үзен харап булачаксын бит
Фин Ялгышасын. Без урман тугы- рук Барыбер без җинәчәкбез!
Зариф. Син Финляндиядә туып- үстс имени0
Фин Әйе.
Зариф Без икебез дә татар кешеләре Бер кинәш биримме’
Фин Тынлыйм.
Зариф. Син мине хәзер атып үтерсән. безнекеләр ишетеп килеп җитәчәкләр һәм сине тотачаклар. Син мине җибәр Мин синен турыда беркемгә дә әйтмәм
Фин. Юк. мин сине җибәрмим Үзе-безнең якка атып китәм
Зариф Сина минем өчен герой исемен бирмәсләр барыбер
Фин. “Герой" нәрсә дигән сүз әле ул°
Зариф Каһарман
Фин Юк. мина каһарман исеме кирәк түгел Мин сине финнәр ягына алып чыгам Финляндиядә син кешеләрчә яши башлоячаксын Син ул СССРда кол халәтендә яшисен, синсн
6. .к. V • м
туйганчы ипи ашаганын да юк бит.
Зариф. Аңламадым.
Фин Мин сине үзебезнең якка алып китәм. Финнәр татарларны бик ихтирам итәләр, ышан мина.
Зариф (ялварулы тавыш белән). Җибәр син мине.
Фин (көлә). Юк, болай шәп җырлагач алып китәм мин сине үзебезнең якка.
Зариф Ә мин теләмәсәм?
Фин Теләмәсән теләмисең инде. Мин бит сине әсир төшердем.
Зариф. Татар кешесе буларак җибәрә аласын бит инде...
Фин. Финляндиядә син үзеңне ке-шеләрчә хис итәчәксең.
Зариф. Кызык кеше син. Финляндиядә совет власте урнашкач мин ничек җавап тотармын?
Фин Анда беркайчан да Совет власте урнашмаячак. Без сезне барыбер җинәбез! (Винтовкасын икенче иненә асып куя.)
Зариф Димәк, син "Күке”?
Фин Кем?
Зариф. Син.
Фин. Нинди “күке”?
Зариф. Син снайпермы?
Фин Әйе
Зариф. Без сезне “күке” дип атыйбыз. Урысча "кукушка”. Менә, ике "күке" очраштык. (Елмаерга тырыша.)
Фин (усал кыяфәт белән). Әйе, ишеткәнем дә. укыганым да бар. Әйе, безне сәвитләр шулай атыйлар, агач башларыннан атканга күрә. Әмма арттырып сөйлиләр: имеш, фин снайперлары, ягъни “күке”ләр, гел агач башында утырып шарт-шорт атып торалар. Пропаганда өчен, мескенрәк итеп күрсәтер өчен күбрәк сөйлиләр шулай дип Ярар, “күке” дип атасыннар. Әмма без агач башында гына утырмыйбыз, кайдан жайлы шуннан атабыз. Һәм безне беркем мәҗбүр итми.
Зариф. Рәхмәт, мина атмаганың өчен.
Фин Һәй, туган, әйтәм бит, татар җырына ата алмыйм мин. Шул татар җыры безне Жир шарының әллә кай тарафларында саклады да инде.
Зариф Анысы дөрес.
Фин Димәк, “күке" дип үртисез безнен снайперларны?
Зариф Мин гомерем буе "күке” кушаматы белән йөрим әле
Фин. Исемен ничек?
Зариф Зәйнуллин Зариф Хәбиб-рахман улы "Күке Зарифы” дип тә йөртәләр.
Фин (көлә). Нәрсә, син дә агач ба-шыннан кешеләр үтереп йөргән иленме
әллә?
Зариф. Юк. Әтиемнең кушаматы
ул.
Фин. Мин Галиәкбәр улы Зыятдин булам. Бабам Якуб, сәүдәгәр буларак, дөнья гизгән. Фишшндиядә куыш корган. Минем хәтта әтием дә инде Финляндиядә туган.
Зариф. Татар телендә яхшы сөйләшәсен. Барыгыз да шулаймы?
Фин. Әйе. Син Татарстанның кайсы төбәгеннән?
Зариф. Син Татарстанны белми-сеңдер.
Фин. Һәрхәлдә үзебезнен нәсел чыккан якларны беләм—бабам сөйләве буенча, әлбәттә.
Зариф. Сез дә чыгышыгыз буенча Татарстаннанм ы ни?
Фин. Бабам ягыннан Татарстанныкы, әбием ягыннан Нижгарныкы. Бабай Нижгар кызына өйләнгән.
Зариф. Бабаң ягыннан чыгышын Татарстаннанмы чынлап та?!
Фин. Әйе, Субай авылыннан минем бабам.
Зариф (шакката). Субайдан?! Мин дә бит шуннан. Субайның үзеннән түгел, бер чакрым арада гына урман хуҗалыгыннан. Бәрәкәт урман хуҗалыгыннан.
Фин (тан кала). Чын әйтәсеңме?!
Зариф (шатлык белән). Минем яратып йөргән кызым Субайдан. Анда Актүбә, Тоба. Каенлы, Имәнле авыллары бар әле...
Фин (илһамланып). Әйе, әйе. минем ул авыллар турында ишеткәнем бар Димәк, без әле синен белән якташлар да. Бәлки туганнардыр да?
Зариф (җанлана). Бәлки. (Кул биреп күрешәләр.)
Зыятдин (ихлас күнелдән). Ай-яй матур җырлыйсын. Бу бит халык жыры- "Кара урман”.
Зариф Әйе. Халык җырларын да
беләсең, ә!
Зыятдин. Әле сез белмәгәнне дә кайчак беләбез без 1913 нче елда Мәскәүдә "Мандолина” исемле ноталы җыр китабы чыкккан иде. "Кара урман җырьГнда анда мондый юллар да бар (Жырлый.)
Кара гына урман, ай. артыннан Болыт кына кил», ай, күкрәп; Карурманнан чыккан чакта,
Атым керми елгага,
Эх, берлек кирәк дөньяда.
Заманалар авыр, михнәтләр күп, Күтәрә лә, ай. калын ла күкрәк; Карурманнан чыккан чакта,
Атым керми елгага.
Эх, берлек кирәк дөньяда.
Зариф (гажәпләнеп һәм сокланып). Карале, син үзен дә бик монлы җырлыйсын
Зыятдин. Чөнки без якташлар (Рәхәтләнеп келәләр.)
Зариф. Өстәвенә икебез дә күкеләр. (Җитдиләнеп). Зыятдин, син мина гомеремне бүләк иттсн бит
Зыятдин. Ташла! Татар жыры саклап калды сине! (Зарифны иненнән кагып.) Киттекме безнен якка?
Зариф Юк, Зыятдин! Әйдә, безнең якка! Барысын ла аңлатырбыз. Синен тамырларын Татариядә икәнне исбатлап булыр.
Зыятдин Ни сөйлисең син?! Зариф Ватанына кайтасың килмимени?
Зыятдин. Минем Ватаным икенче тарафта, Зариф Дөресен әйтәм. минем сине җибәрәсем килми. Тик әсир буларак түгел. Якташым, кан кардәшем, җырлашым буларак якын син миңа (Зарифнын винтовкасын бирә.) Мә.
Зариф (винтовкасын алып). Хәзер мин атырмын дип курыкмыйсынмы9 Яки әсир итәрмен дип9
Зыятдин Юк, курыкмыйм (Ерактагы тавышларга колак салып тынлап тора.) Ишетәсеңме, фронт ягыннан гөрселдәүләр ишетелә Сезнекеләр һич кенә дә “Маннсргейм сызыгьГн үтә алмыйлар Хәлегездән килмәячәк тә. Кан коела Бер кирәксезгә, ссзнен җүләр ка- нэчкеч Сталиныгыз аркасында күпме кеше харап була.
Зариф (кинәт ачуы кабара) Син алай сөйләшмә инде! Якташ дип тормам Зыятдин Мин хаклы түгелмени9' 3 а р и ф (шундук үтен ку лга ала һәм тынычлана) Күнелем. ничектер, тынычланып куйлы әле Шушы канкоешта кара урманда икс татар очрашсын әле Бер-берсенә мылтык гозәсаләр дә, гаҗәеп күренеш бит бу' Мин һаман ыша-нып җиталмыйм әле Зыятдин, хушлашыйк Рәхмәт сина! Безнексләрнен мине
эзләп килеп җитүләре ихтимал. Сине аннары җырлап кына коткарып булмаячак. (Китәргә әзерләнәләр.)
Зыятдин (инде киттем дигәндә генә). Ә син бу җырны беләсеңме?
Зариф Кайсы9
Зыятдин Менә моны.. (Татар халык җырын жырлый башлый.)
Зариф Нишләп белмәскә! (Зариф та ана кушылып җырлый.)
Татар халык җыры.
Йөгердем, житәлмәдем лә.
Сикердем читәннәрен;
Ни булгандыр телләремә -
Сау бул дип әйталмәдем.
Урманнарда йөргән чакта
Адаштым юлларымны.
Күнелем нечкә—жылармын дип,
Сузмадым кулларымны.
Кинәт төрле яктан, винтовкаларын төбәп. Шаталов. Яхно. Рассуханов. Севрюгин килеп чыгалар.
Шаталов (бик кычкырмыйча гына). Бросай оружие!
{Ташла коралынмы!)
(Зыятдин белән Зариф сискәнеп китәләр.)
Яхно Нс понятно, что ли. оружие бросьте!
{Аңлашылмый мәллә, коралларыгызны ташлаш з!)
Зыятдин. Нәрсә диләр?
Зариф Винтовкаларны ташларга кушалар. (Зыятдин винтовкасын агачка сөяп куя да берничә адым артка чигенә.)
Севрюгин Аты, урод, не понял91 Фин понял. а ты нет9' Сука! Бросай вин- товку!
{Ә син. үләксә, анламадынмы һаман91 Фингә барып житте. ә сина юк' Сука! Ташта винтовкамны')
Шаталов Тихо. неори! Бросьвин- товку, Зайнуллин!
{Ул хәтле акырма' Зәйнуллин. читкә ташла винтовкаңны )
(Зариф винтовкасын ташлый.)
Яхно. Руки вверх!
(Кулларыгызны күгәрегез!)
Севрюгин. Руки вверх сказано
было!
) Кулларыгызны күтәрегез, диделәр сезгә!)
(Зариф кулларын өскә күтәрә. Ана карап Зыятдин да кулларын күтәрә.)
Шаталов. Рассуханов. обыши финна! Ты. Яхно,—Зайнуллина! Севрюгин, будь начеку. чтобы со стороны еше кто-нибудь не подошел!
(Рассуханов, финне тенте! Син, Яхно. Зәйнуллинны тентеп чык! Севрюгин тирә- якны күзәтеп тор!)
(Зыятдин белән Зарифны тентиләр. Зыятдиннын пистолетын, үткен пычагын һәм зажигалкасын алып Шаталов- ка бирәләр ) Документы и другие предметы заберите пока себе!
(Документларын, калган әйберләрен үзегезгә алып торыгыз!)
(Яхно Зарифнын кесәсендәге әйберләрне. Рассуханов Зыятдинныкын ала.)
Яхно (чыраен сытып). Аслан, на. засунь к себе в карман, не хочу я в свой карман вражьи веши совать.
(Аслан, мә. кссәнә тык. үземнен кесәмдә дошман әйберләрен йөртәсем килми.)
(Зарифнын кесәләрендәге вак-төякне Рассухановка бирә.)
Рассуханов. Давай.
(Бир.)
(Ике татарның да әйберләрен алып үзенен кесәләренә урнаштыра.)
Севрюгин (тешләренкыса-кыса). Песенки поете. да! Дерьмо! Кукушки ... мать вашу! Разрешение попрошу и сам застрелю обоих!
(Жырлар жырлап утырасызмы! Бук! Күкеләр, анагызны сатыйм' Рөхсәт алам да икегезне дә шәхсән үзем атып үтерәм. пас кул ал ар')
Шаталов. Тихо. не шуми. Огой- ди.
(Тынычлан. шаулама! Читкәрәк кит.)
(Зарифка.) Где обучался финскому?
(Фин телен кайда, кайчан өйрәндек9)
Зариф (чак кына ишетелерлек итеп). Я не знаю финского.
(Мин финчә сөйләшә белмим.)
Я х н о. А на каком пели, разговари- вали?
(Ә нинди телдә жырлап. сөйләшеп утырдыгыз?)
Зариф. На татарском.
(Татарча.)
(Кинәт җанлана. Иптәшләренә айлата алырмын дип өметләнә.) Ребята! Я вам все объясню Он меня видел. и не стал стрелять в меня, понимаете...
(Егетләр! Иптәшләр! Мин сезгә хәзер барысын да аңлатам. Ул мине күреп торган Ләкин ул мина атмады... аңлыйсызмы .)
Яхно (таләпчән тавыш белән). А ты почему не выстрелил в него?
(Ә син үзен ана ник атмадын?)
Зариф (өзгәләнеп). Ну, он же не убил меня, зачем я его буду убивать
(Ул бит мине мөмкинлеге була торып та үтермәде, шулай булгач ничек инде мин аны үтерергә тиеш.)
Севрюгин. Почемувпленневзял9
(Ник әсир итмәдең?)
Зариф Эго он сзади подкрался и взял меня в плен.
(Ул үзе арттан килеп мине әсир итте.)
Зыятдин (Зарифка борылып). Син мине әсир иттем дип әйт, яме Алайса харап итәләр сине. Мине әсир иттем дип әйт.
Яхно (сүгенеп). Ну-ка. кончай там по-своему бубнить!
(Әй, үз телегездә мыгырдаудан туктагыз!)
Шаталов. Да! Будете переговари- ваться. по затылку будете получать. Все1 Пошли. Яхно. сзади пойдешь. Рассуханов. Севрюгин—по бокам, я впереди Арестованных срочно Зимину доставим Не наше дело разбираться.
(Әйе! Үзегезчә сөйләшсәгез, муен тамырыгызга винтовка түтәсе төшәчәк Булды! Киттек. Яхно. арттан барырсын Рассуханов. Севрюгин—як-яктан. мин үзем алдан атлармын. Әсирләрне кичекмәстән Зиминга тапшырырга кирәк. Сорау алу. кем икәннәрен ачыклау—безнен эш түгел.)
(Зыятдин белән Зарифны алып китәләр.)
Севрюгин (урман эченнән). Как
это не наше дело?! Этого Зайнуллина сам прикончу!
(Ничек инде безнен эш түгел?! Бу Зәйиуллинны шәхсән үзем дөмектерәчәкмен')
Ш а т а л о в (урман эченнән җикергәне ишетелә). Замолчи!
(Шаулама!)
Авыр музыка. Сәхнә караңгылана
ИКЕНЧЕ ПӘРДӘ
БЕРЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Түрдә Зиминнын блиндажы Блиндаж кырыенда Шаталов. Севрюгин. Яхно. Рассуханов тәмәке тартып утыралар
Я х н о. Я думаю, он наш перебежчик.
(Безнен яктан чыгып качкан кешедер ул.)
Шаталов. Черт его знает
(Шайтан белсенмени аны.)
Яхно. И. наверно, Зариф его знал.
(Ә Зариф белән таныш булганнардыр.)
Рассуханов (борын астына мы-гырдый). Разберутся.
(Ачыкларлар.)
Севрюгин (кызып китә). А я думаю— этот... слов не могу подобрать ублюдок... Зайнуллин—как пить дать, финский шпион!
(Ә минем уйлавымча, теге... кем ничек дип атарга да белмим кабахәт адәм актыгы үләксә. Зәйнуллин. иманым камил, фин шпионы!)
(Тәмәке төпчеген ыргыта, төкерә.)
Шаталов (ачу белән). Погоди бры згнть слюной Допросят. заставят всс рассказать. Специальныс органы для этого есть.
(Төкерегеңне ул хәтле чәчрәтми тор әле Сорау алганда барысын да үзләренә сөйләтерләр Моның өчен махсус органнар, махсус кешеләр бар)
Севрюгин (башын читкә борып) Органы то есть А вот ридом вражина ходил. Из одного котелка. можно ска- зать. жрали.
(Органнар бар да Ә менә бит янәшәдә генә дошман йорган Бер савыттан ашадык лисән дә була.)
Зимин (блиндаж эченнән эндәшә) Шаталов. зайди!
(Шаталов. кер!)
Шаталов блиндажга керә.
Шаталов Товариш...
(Иптәш...)
Зимин (шундук бүлә). Кончай. времени нет. Садись. Что скажешь?
(Ташла, вакыт юк Утыр Нәрсә әйтсрссн?)
Шаталов (утыра). Ну что. По до- роге Зайнуллин рассказал. что к нему подкралея финский снайпер, который оказалея по национальности татарином.
(Нәрсә әйтим инде Базага кайтканда Зәйнуллин мина сөйләде имеш, анын янына арттан шыпырт кына фин снайперы килгән Мәргән милләте буенча татар икән, имеш )
Зимин. А до этого. на передовой Зайнуллин как себя вел?
(Ә моңарчы, мәсәлән, рота белән алгы позициядә чакта, оборона вакытында Зәйнуллин үзен ничек тотты?)
Шаталов Воин огважный... Тог- да-то он показал себя как настояший солдат Ну. я не знаю А тут с врагом сидеть и песни петь...
(Батыр сугышчы Анда ул үзен чын солдат итеп күрсәтте Ну. мин белмим Бөтенләй көтмәгәндә, дошман белән бергә җырлап утырып .)
(Уйга кала.) Думаю, его расстреля- ют
(Аны атарлар дип уйлыйм )
Зимин (күзләрен кысып) А тебе не жалко будет его1’
(Апалар жәлләмәссеңме’’)
Шаталов (аптырап) Кого?!
(Кемне'’')
Зимин. Зайнуллина.
(Зәйнуллинны.}
Шаталов (кискен тавыш белән). Нет! Потому что илет война, а на войне нет времени жалеть.
{Юк, кызганмам! Чөнки сугыш бара, ә сугышта андыйларны жәлләп торырга вакыт юк.}
Зимин. Иди. Пусть Рассуханов зай- дет.
{Ярый. Бар. Рассуханов керсен.}
Шаталов. Есть. (Чыгып китә.)
Рассуханов керә.
Зимин. Заходи быстрей, садись, времени мало!
{Тизрәк кер, утыр, вакыт аз!}
(Рассуханов килеп урындыкка утыра.)
Зимин (солдатка шактый вакыт ка-рап тора). Что можешь сказатъ о слу- чившемся?
{Бүгенге вакыйга хакында ни уйлыйсын?}
Рассуханов (тыныч кына тавыш белән). Здесь ничего такого, думаю, нет. Встретились два татарина. Просто вою- ют они один за свою Родину, другой— за свою.
{Монда, минемчә, бернинди куркыныч нәрсә юк Ике татар очрашканнар. Берсе үзенен Туган иле өчен сугыша, икенчесе үзенеке өчен.}
Зимин (кыҗрап). Ну, если так, то они должны были стрелять друг в друга!
{Һәрберсе уз Туган иле өчен сугышкач, димәк, алар бит бер-берсенә атарга тиеш булганнар.}
(Алга таба сузылып.) Если бы ты че- ченца на финской стороне увидел, то не стал бы убивать? А?
{Әгәр дә син фин ягында сугышучы чеченны күрсән. син аны үтермәс идекме9 Ә?}
Рассуханов (капитанның күзенә карап) Чечениев нет на финской стороне.
{Фин ягында чеченнар юк.}
Зимин Ну, а если бы были, стал бы с ним сидеть и распевать песни9!
{Шулай да, менә әгәренки булсалар, син алар белән җырлар җырлап утырыр идеңме1}
Рассуханов Я сегодня боец Красной Армии и служу как положено А что было бы, если бы... не надо так думать..
{Бүгенге көндә мин Кызыл Армия сугышчысы һәм тиешенчә хезмәт нтәм Чеченнар фин ягында булсалар аларны очратсаң, тегеләйме-болаймы. нишләр идең... дип фараз итеп утыру дөрес түгел.}
Зимин (беркавым тып-тын утыр-ганнан сон). Иди.
(Бар. чык.}
Рассуханов. Есть! (Кузгала.)
Зимин. Позови Яхно!
{Яхноны чакыр!}
Рассуханов. Есть! (Чыгып китә.)
Яхно керә һәм тиз генә барып Зимин каршына утыра
Зимин (папирос кабыза). Плохи дела, Яхно.
{Эшләр яман. Яхно.}
Яхно (корыч тавыш белән). Рас- стрелять обоих и все!
{Икесен дә атып үтерергә һәм вәссалам!|
Зимин (папиросын суырып Яхио- га игътибар белән карый). Ты же всегда защищал Зайнуллина, когда между со- бой грызлись...
{Үзара тынышмаганда син бит Зәйнуллинны гел яклый торган илен...}
Яхно (нәфрәтләнеп). А кто знал. что он такой?!
{Анын кем икәнлеген, нинди икәнлеген
белмәдем бит мин.}
Зимин. Какой?
{Кем икәнлеген?}
Яхно Ну так... с финской кукуш- кой... по-братски.
{Ну фин күкесе белән туганнарча очрашкач кем була инде...}
Зимин (күзләрен чекрәйтеп). Но они одной национальности.
{Булса ни. алар бит бер милләт кешеләре.}
Я х н о (кыҗрый) Ну и что! Мнс на- плевать какой национальности! Враг есть враг!
(Бер миллат дип! Төкерәм мин аларнын нинди милләттән булуларына. Дошман— дошман инде ул!)
Зимин (папиросын көл савытында сыта). Правильно. Можешь идти.
(Дөрес әйтген Ярый, бар.)
Яхно (урыныннан кузгала). Есть!
Зимин. Поэови Севрюгина!
(Ссврюгинны чакыр!)
Яхно. Есть! (Чыгып китә.)
Севрюгин керә
Зимин. Сались.
(Утыр.)
Севрюгин (утыра). Ну что, я пре- лупрсждал вас! Я его сразу раскусил И ножик он спсциально оставил
(Нәрсә, анладыгызмы?! Мин сезне кисәткән идем' Мин анардан башта ук шикләндем. Пәкесен дә юри калдырган ул.)
(Тавышын әкренәйтеп ) Завербован- ный он.
(Всрбовкаланган ул.)
Зимин (аңламаган булып кылана). Кто?
(Кем?)
Севрюгин (гаҗәпләнеп) Как кто! Зайнуллин!
(Кем булсын инде! Зәйиуллин!)
Зимин Давно?
(Күптәнме?)
Севрюгин Откуда я знаю! Их еше нс расстрсляли?
(Каян белим мин! Алпрны ашадылармы әле?)
Зимин (тавышына искиткеч сабырлык салып). А «чем спсшить?! Сна чала им язык развяжем. потом переда- дим куда слсдусг Каждый получит то.
что заслуживает.
(Ашыгуның кирәге юк Ин элек аларнын телләрем чишәчәкбез, барысын да сөйләге чакбез. аннан сон инде тиенме инстанциягә тапшырырбыз Тиешле жәзаны алырлар |
Севрюгин (кыҗрый) Дарасстре- лять их, и дело с кониом!
(Алып чыгып атып үтерергә дә инде, шунын белән тәмам!)
Зимин (землянка почмагының бер ноктасына текәлеп). А какой толк их расстреливать9' Может быть. очень иен- ные сведения через них добудем. А?
(Аларны атып үтерүдән ни мәгънә'” Бәлки алар аша бик кыйммәтле мәгълүматлар алырбыз. Ә?)
(Севрюгинга карап утыра.)
Севрюгин (капитанның күз ка-рашыннан шүрли). Не знаю
(Белмим )
Зимин Или!
(Бар.)
Севрюгин Есть! (Чыгып китә.)
Якында гына снарядлар шартлый башлый Пулеметтан, винтовкадан аткан тавышлар, кычкыру, ыгы-зыгы куба Тирә- як карангылана Солдатлар чабыша Носилкалар белән яралыларны ташыйлар Рота командиры Лебедев күренә
Зимин (кычкыра). Товаризц Лебедев! Что там'’
(Иптәш Лебедев! Белмисенме, нәрсә бу?)
Лебедев (Зиминга таба килә) Наша артиллерия обстреливает Но на ошупь. Правильно наводить нет нозмож- ностм. сквозь лес ничего не видно.
(Үэебсзнсн артиллерия ата. Юнәлтүчеләр урман аша берни күрмиләр Шуңа күрә, кая атканнарын да белмичә, болай чамилал кына аталар.)
ЗИМИН Подмога вроде идет.
(Ярдәм килә дип ишеттем )
Лебедев. Давно уже обешают
(Күптәннән вәгъдә итәләр инде )
Зимин А там что вообще проис- ходит?
(Алгы сызыкта ничек сон хәлләр?)
Лебедев Нам разрешили немно- го отступить. Ну. а финнов накрыли там
(Безгә бераз чигенергә рөхсәт иттеләр дә. финнәрнс авиация белән капладылар )
Зимин. Понятно.
{Аңлашылды.}
Лебедев Снаряды-то успели за- маскировать?
{Снарядларны яшердегезме сон?}
Зимин. Да так, как могли. Но не очень надежно. Дай бог. чтобы наши первыми сюда успели. Финны подой- дут, сразу найдут—у них чутье звериное
{Житешә алганча. Урыннары бигүк ышанычлы түгел шул Ходаем, тизрәк безнекеләр килсен инде монда. Финнәр бик сизгер, алар килеп житсәләр, шундук табачаклар снарядларыбызны.}
Лебедев. Ученые-то живы?
{Галимнәребез исән-саулармы сон?}
Зимин. Все живы-здоровы.
{Барысы да исән.}
(Көлә.) Но страху натерпелись. Я им оружие раздап. Некоторых никак стре- лять не можем научить.
{Әлбәттә, котлары алынды. Мин аларга корал өләштем. Кайберләрен һич кенә дә атырга өйрәтә алмыйбыз}
Лебедев Еше бы дня два продер- жаться Потерь очень много. Я прошу, товариш Зимин, отдать моих пятерых ребят мне обратно. Они мне там очень нужны. Мы же опять туда поползем.
{Тагын ике көн каршы тора алсак иде. Югалтулар шундый күп Иптәш Зимин, зинһар өчен, минем теге биш егетемне мина кире бир Алар мина алгы сызыкта бик кирәк. Без бит янә шул позицияләргә үрмәләргә тиеш.}
Зимин (уйланып тора). Хорошо. я тебе отдам ребят, но не пять человек, а только четверых.
{Ярар, егетләреңне бирермен, әмма бишесен дә түгел, дүртесен генә.}
Лебедев Почему?
{Ник алай?}
Зимин Скажи. положа руку на сердце—что ты про своего Зайнуллина можешь сказать, кроме того, что уже го- ворил?
{Син Зәйнуллин турында элегрәк сөйләгәннәренә өстәп тагын ниндирәк фикерләр әйтә аласын?}
Лебедев. Из второго отряда?
{Икенче отрядтагы Зәйнуллин турындамы?}
Зимин. Да.
{Әйе.}
Лебедев. Зариф?
Зимин. Зариф.
Лебедев (инандырырлык тон белән). Отличный боеи! Помню, на пе- редовой он лучше всех воевал.
{Шәп солдат! Хәтерлим, алгы сызыкта ул үзен каһарманнарча тотты.}
Зимин (теләр-теләмәс кенә әйтә) Он арестован.
{Ул кулга алынды.}
Лебедев. Не понял?! Кто?
{Аңламадым?! Кем кулга алынды?}
Зимин. Зәйнуллин из твоей роты
{Зәйнуллин. Синен ротадан.}
Лебедев (кашларын җыерып). За что?
{Ни өчен?}
Зимин (авыр сулап куя). С финс- кой “кукушкой” тайком ветречалея.
{Яшертен генә фин "күке"се белән очрашканы өчен.}
Лебедев (аптырап). Не может быть!
{Ышанмыйм!}
Зимин (Лебедевка ачуланып карый). Не может быть, говоришь?! А не боишься так утверждать?
{Ышанмыйм дип әйтергә курыкмый- сынмы?}
Лебедев (Зиминга карап тора). Где он?
{Кайда ул?}
Зимин. Вон в той землянке.
{Әнә теге җир йортта }
Лебедев Я должен увидеть его.
{Мин аны күреп сөйләшергә телим.}
Зимин. Иди, охрана пустит тебя.
{Бар. сакчылар сине кертерләр.}
Лебедев (басынкы тавыш белән).
А остальных отправь, пожалуйста, об- ратно в роту (Зариф янына китә.)
(Калганнарын. зинһар. кире ротага җибәр.)
Зимин. Хорошо.
(Ярар |
(Кычкырып.) Шаталов!
Шаталов. Я!
(Мин!)
Зимин Забирай своих ребят и бе- гом в распоряжение заместителя коман- лира роты!
(Дүртегез дә ротагызга кайтыгыз—әлегә командир урынбасары карамагына!)
Шаталов. Есть! (Шаталов, Рассу- ханов, Севрюгин, Яхно иелә-иелә йөгерәләр. Якынла гына бер-бер артлы снарядлар шартлый. Солдатлар йөгерешәләр. Яралыларны носилкаларга салып ташыйлар. Ыгы-зыгы Акырыш- бакырыш Төрле командалар янгырый. Сәхнә йә яктыра, йә кинәт караңгылана Зимин блиндажга кереп кача )
Авыр музыка Снарядлар шартлавы бераздан тына. Лебедев күренә. Блиндаждан анын каршысына Зимин чыга
Лебедев Я поговорил с ним Он мнс всс рассказал
(Мин анын белән сөйләштем Ул мина барысын да сөйләде )
Зимин Я знаю, что он тебе рассказал. И ты думаешь, ему можно ве- рить?
(Анын сина ни сөйләгәнен мин бсләм Син ана ышанасынмы?)
Лебедев Я его хорошо знаю. Он бесстрашно вел себя под вражеским ог- нем.
(Мин аны бик яхшы бсләм Алгы сызыкта ул үзен аямыйча сугышты )
Зимин (җикереп). А что он любил отлучаться, притворяться нелюдимым, что он прогуливалея один при каждом удобном елучве—этого ты не замечал?!
(Ә менә башкалардан аерылып, аралашмаучан булып кыланып, жай чыккан саен читто ялгызы гына йөрүенә бер дә игътибар итмәдеңме?')
Лебедев (усал тавыш белән). По- прошу не повышать на меня голос!
(Мина бодай тавышыгызны күтәрмәгез!)
Зимин А что на наш секретный объект уже который день ведетея вра- жеский артиллерейский огонь—это-то ты замечаешь9
(Яшерен, серле объектыбызга инде ничәмә көн рәттән дошман туплары ата— ичмасам моны күрәсеңме син?)
Лебедев Хочешъсказатъ— этоЗай- нуллин наводку делает9
(Юнәлешне Зәйнуллин бирә дип әйтмәкче буласын мәллә?)
Зимин Разберемся
(Тикшерербез, төшенербез, ачыкларбыз.)
Лебедев Ни за что этому не по- верю Я помню. как он пришел в роту. как начал елужбу. как вступил в первый бой! У меня к тебс предложение просьба.. Давай. это дело утрясем здссь. у себя. Пленного финского татарина оформим как пленного. а Зайнуллина отдай мне.
(Барыбер ышанмыйм Мин аны ротага килгән беренче көненнән үк хәтерлим, хезмәт итә башлавы күз алдымда, беренче сугышка бергә барып кердек' Минем сина бер тәкъдимем дөресрәге, үтенечем бар Әйдә бу матавыкны уэебеэнен арада гына тәмамлыйк Эшләр зурга китмәсен инде Фин татарын әсир буларак тапшырыйк, ә 'Зәйнуллинны мина бир—мин аны ротага алып кайтам )
Зимин Ты небоишься, что натебя тень может пасть?
(Бу очракта синен үзенә дә шик төшүе ихтимал дип курыкмыйсынмы сон?)
Лебедев На меня. товариш капитан. может пасть вражеский снаряд—вот этого я. скажу откровенно. боюсь. а тс- ней бояться нс имею права. потому что я выполняю ответственную задачу
(Иптәш капитан, минем өскә бүген үк дошман снаряды төшәргә мөмкин, бу мине, дөресен әйтәм. нык куркыта, ә кемнәрнеңдер шикләнүләреннән, төрле шәүләләрдән өркергә минем хакым юк. чөнки мина бик зур һәм мөһим бурыч йөкләнгән.)
Зимин (авызын кыйшайтып). Ну. ну
(Шулаймы }
Лебедев (сабырлыгын җуймаска тырышып) Мы с вами должны доверять друг другу. Федор Семенович. Мы не первый день одну задачу с вами выпол- няем. И эти склады мы с вами отстоим, они не достанутся врагу Закруглим это недоразумение прямо сейчас. Не надо никуда сообщать.
{Без сезнен белән бер-беребезгә ышанырга тиеш, Федор Семенович Безнен бурычыбыз да. максатыбыз да бер үк. Базаны без бергәләп барыбер саклап калачакбыз, дошманга бирмәячәкбез. Килеп чыккан аңлашылмаучылыкны хәзер үк. шушында ук бетерик, юк итик. Зәйнуллин турында беркая да хәбәр итмәгез.}
Зимин. Анатолий Евсеевич, а что, если все гораздо глубже. Что, если он завербован еще до армии? А что, если вокруг нас паутину плетут вот такие со- родичи и земляки?! А что, если твои Зарифы уже про наши реактивные снаряды сообшили маршалу Маннергейму, шведам. англичанам, всем, всем...
{Анатолий Евсеевич. әгәр дә тамырлар тирәнгә сузылган булып чыкса. Бәлкем, армиягә кадәр үк вербовкалангандыр ул1 Бәлкем, безнен тирәдә менә шундый якташлар һәм кардәшләр ятьмә үреп маташалардыр?! Бәлкем, синен Зарифларын безнен реактив снарядларыбыз хакында маршал Маннергеймга. шведларга, инглизләргә һәм башкаларга инде күптән хәбәр иткәннәрдер!}
(Тирә-якны бомбага тота башлыйлар Ерактан кычкыралар.)
Ерактагы тавыш. Товариш старший лейтенант!
{Иптәш өлкән лейтенант!}
Лебедев (үтенеп сорый). Прошу вас. товариш капитан, не губите парня1 Я побежал.
{Иптәш капитан, үтенәм, егетне харап итмәгезче! Мине чакыралар! Йөгердем!}
(Урман эченә кереп югала. Зимин блиндажга таба юнәлә.)
ИКЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Сәхнә урталайга бүленгән Бер яктагы кечкенә землянкага Зыятдинны ябып бикләп куйганнар Икенче яктагы землянкага Зарифны бикләгәннәр. Сәхнә түрендәге калкулыкта Зимин үзенен блиндажында нәрсәдер язып утыра. Сикереп тора да. кызу-кызу атлап Зыятдин янына керә Зыятдин җир идәндә утыра
Зимин (керә дә Зыятдинга карап тора, аннары тыныч кына эндәшә). Встань.
{Тор}
(Зыятдин карап утыра. Зимин кул ишарәсе белән анлата.) Встань!
{Тор!}
(Зыятдин торып баса.) Теперь ты уж запомни русское “встань' Фамилию, имя, отчество назови.
{Син инде хәзер урысча "тор” дигәнне исендә калдыр. Фамилиянне, исемеңне, атаннын исемен әйт.}
Зыятдин (фин телендә әйтә). Мин русча аңламыйм.
Зимин (Зыятдинны башыннан аягына кадәр җентекләп күзәтә) Хочешь. чтобы я с тобой по-фински говорил?'
{Фин телендә сөйләшергә тиешмени мин синен белән?!}
(Тынлык.) Ты кто?
{Кем син?}
Зыятдин (фин телендә әйтә) Тәрҗемәчесез сөйләшә алмам мин сезнен белән.
Зимин (Зыятдин тирәсендә әйләнеп йөри) Ладненько. Обший язык мы с тобой все равно найдем.
{Ярар алайса. Барыбер безгә синен белән уртак тел табарга туры киләчәк.}
(Кинәт татарчага күчә.) Фамилиян. исемен ничек? (Зыятдинның каршы- сында туктап күзләренә карый.)
Зыятдин (капитанның күзенә ка-рарга курыкмый). Минем документта ба-рысы да язылган.
Зимин (акцент белән, вата-жимерә татарча сөйләшә). Кайсы дивизиядән, ничәнче полктан?
Зыятдин Мин үз теләгем белән, үз ирегем белән сугышам
Зимин. Ополченец? (Тынлык.) Без алган территориядә яшисенме?
Зыятдин Хельсинкидан мин
Зимин. Бу яктан качкан дезертир түгелме сон син?
Зыятдин (көлемсерәп). Мин сина бер начар сүз дә әйтмәдем, ә син мине мыскыл итәсен.
Зимин Кайчаннан бирле сугышасын?
Зыятдин. Беренче тапкыр Хель-синкины бомбага тотканнан сон ук җыенып чыгып киттем
Зимин Син күзәтчеме, әллә “күке”ме?
Зыятдин. Мин туган илне яклаучы фин гражданы. “Күке" дип мине тагын мыскыл итәсен.
Зимин (ямьсез итеп елмая). Сез- нсн Зариф үпкәләми бит "күке" дигәнгә Анын да кушаматы “күке".
Зыятдин Фин снайперларын "күкеләр” дип пропаганда йөзеннән сөйлисез бит сез. Имеш, агач башында утырырга фәрман бирәләр, үлгәнче шуннан атып утыралар. Ә асылда исә мин. мәсәлән, агач башыннан да, теләсә кайдан да ата алам.
Зимин (ясалма ягымлылык белән, ләкин яман усал итеп). Инде күпме атты н?
Зыятдин. Әле бер кешегезне дә үтерергә җитешмәдем.
Зимин Нинди задание белән монда йөрисен?
Зыятдин Анламыйм?
Зимин (кычкырып) Нишләп йөрисен монда?
Зыятдин (башын югары тотып) Агрессорга каршы сугышып
Зимин Зарифтан башка тагын кемнәр белән элемтәдә-’
Зыятдин Мин беркем белән дә элемтәдә тормадым Ә Зариф—ул сез- нсн каһарман Ул зур батырлык күрсәтте Мине әсир итте. Сезгә мөһим түгелмени—солдатыгыз фин снайперын әсир итте.
Зимин. Ул сине пленга алды, да ’
Зыятдин. Әйе
Зимин (татын кичеп Зыятдинның күзләренә карый) Ә мина башкачарак сөйләделәр
Зыятдин (туп-туры карап) Белмим. ничек сөйләгәннәрдер, ул мине әсир итте
Зимин (землянка буйлап йөри). Кем кемне әсир иткәндер, анысы вак мәсьәлә Мина Зариф кызыклы нәрсазәр әйтте инде. (Пауза.) Бсләсен килсә, фин разведкасы белән элемтәдә торуын сөйләде ул мина.
Зыятдин (көлә) Ышанмыйм Ничек инде элемтәдә тора алсын ул Татарстанның бер урман хуҗалыгыннан килгән татар егете
Зимин (кинәт Зыятдиннын кар- шысына килеп баса) Ә син каян беләсең анын Татарстаннан, урман хуҗалыгыннан икәнен-’
Зыятдин Үзе әйтте. Без бит анын белән сөйләштек.
Зимин. “Кукушка" буларак күпме кешебезне үтердем дисен?
Зыятдин Күке буларак та. кеше буларак та беркемне үтергәнем юк алегә Зимин Нишләп?
Зыятдин Ничек инде “нишләп”?! Зимин Тып-тын гына килмәкче идеңмени безнен базага-’
Зыятдин Мин сезнен базагыз хакында белмәдем Очраган сәвит солдатларын атып үтерергә дип йордем мин Аучы мәргән кебек Бу—СССР территориясе түгел. Бу—безнен ил Бу—Финляндия!
3 и м и н . Ә Зарифны ник атып үтер-мәдең-’
Зыятдин Татарча җырлаганын ишеттем
Зимин (авызын кыйшайтып башын чайкый) Ышанмыйм' Син анын җырлаганын ишеткәнсең, атмагансың Ничек сине кулга алды сон ул?
Зыятдин. Шулай килеп чыкты Мин анын гатар икәнен анлагач. янына килдем, соңыннан атып үтерермен дип. Шу.лчакны ул винтовкасын зләктереп алды да мине коралсызландырып кулга алды. Менә шулай әсир төштем Зимин Алдыйсың бит син. Зыятдин Ышанмасан ышанмыйсын инде
Зимин Гажәп—ничек син Финляндиядә яшәп татарча яхшы сөйлисен Зыятдин Син дә бит урыс башын белән татарча хәйран әйбәт сөйләшәсен Зимин (горур тавыш белән) Мин Ватанны дошманнардан саклый-саклый өйрәндем татарча сөйләшергә'
Зыятдин (мыскыл итеп елмая) Бөтен дөнья белән сугыша-сутыша йөз телдә өйрәнсрсен але син сөйләшергә Зимин (кинәт кыяфәте коточкыч
төскә керә). Син шаярасын - Но тиздән шаяру түгел, хәтта уйлый да алмый башлаячаксың Әмма ләкин башта кем икәнеңне, нәрсәләр белүеңне тезеп-те- зеп сөйләп бирерсең мина. Мондагы агентурагызны ачып бирәчәксең! (Чыгып китә. ЗЫЯТДИН жир идәнгә утырып кала.)
Зимин икенче землянкага—Зариф янына керә. Зариф жир идәндә кырын яткан һәм уйга баткан. Зимин кергәч әкрен генә торып
баса.
Зимин (землянканың бер башыннан икенчесенә атлый). Сөйлә.
Зариф. Нәрсә сөйлим?
Зимин. Дөресен.
Зариф. Мин сезгә инде барысын да сөйләдем. Мин завербованный түгел Чит ил шпионы түгел мин. Дезертир түгел, .сатарга җыенмадым. Бернинди фин разведкасы белән элемтәдә тормадым. Сатлыкжан түгел мин... Тагын нәрсә сөйлим? Гаебем юк дип саныйм. Кабатлап әйтәм: ул снайпер миңа атмады—бу бит анын безне дошман итмәве. Анын ү* илендә мылтык белән йөрергә хакы бар лабаса! Мине бит югыйсә атып үтерә ала иле, мин сизми дә калган булыр идем. Шуңа күрә, сез аны каты хөкем итәргә тиеш түгел. Ул беркемне дә үтермәгән. Җибәрегез аны.
Зимин Ул бит җибәргәч үтерергә может.
Зариф. Менә мине үтермәде бит! Ә мин—кызылармеец киеменнән. Атмады бит!
Зимин Менә шунысы сәер— нишләп атмады ул сине?
Зариф Дөресен әйтәм: татарча җырлавымны ишеткәнгә атмаган.
Зимин (җикереп). Ә русча җырлаган булсаң атар иде. шулаймы?
Зариф (өзгәләнеп). Иптәш капитан! Татарча җырласам да. мин—Кызыл Армия солдаты. Мине атып үтермәве анын язмышын җиңеләйтсен иде. Сез үзегез минем урында булсагыз, һәм дә снайпер сезне үтермәсә, сез аны дошман итәр идегезме?
Зимин Мина каршы корал күтәреп йөргән кеше хет атсын, хет атмасын, ничек кенә карама—барыбер мина дошман ул. Синен кличкан ‘күке” Ул да фин “күке”се... Моны ничек аңлатырга?
Зариф (газаплы кыяфәт белән).
Нишләп ышанмыйсыз сез мина!
Зимин (авызын кыйшайтып елмая). А ул миңа бөтенләй башкача әйтте...
Зариф. Ничегрәк?
Зимин. Безнең базадагы яна төрле снарядлар хакында информация килде диде. Кем хәбәр итте дигәч, безнең агентура диде (Зарифка текәлеп карап юра.)
Зариф. Сез ул агентура мин дип уй-лыйсызмы?
Зимин. Инде дошманны юк итәргә, яки пленга алырга тырышмавын гына да—куркаклыкка, хыянәткә тиң. Ә гомумән, асылда синен кем икәнлегеңне әле без ачыклаячакбыз.
Зариф. Әллә нәрсәләр ягарга ма-ташмагыз инде миңа. Әйе, куркаклыкта, фин снайперын әсир итмәүдә мине, албәтгә, гаепли аласыз. Мин бөтенләй гаепсез түгел инде, килешәм. Әмма ләкин Зыятдинның гаебе юк.
Зимин. Ничек инде дошманнын гаебе булмасын?! Дошман—дошман ул!
Зариф. Миңа гына түгел, биш ке-шенең берсенә дә атмаган бит ул—шуны аңлагыз сез!
Зимин (тешләрен шыгырдатып). Син мине нәрсәне ничек аңларга өйрәтмә! Пәкесен онытып калдырган, видишь ли... Ялгызлык ярата... Нелю- димый... Нелюдимый татарча ничек?
Зариф. Аралашмаучан.
Зимин. Аралашмаучан...
Зариф (куркуын жинеп сөйләшә) Минем өчен дә сәер, могҗизалы вакыйга бу. Мин безгә каршы сугышучы татарны, якташымны очратырмын дип төшемдә дә күрмәс идем... Ничек кенә булмасын, мин ул кешегә рәхмәтле.
Зимин. Ни өчен?
Зариф. Мине атып үтермәгәне өчен.
Зимин (үчекләп). Ул да сина рәхмәт әйтә—предатель, сатлыкжан булуын өчен.
Зариф (кинәт кабарган нәфрәтен тыя алмый). Син мине алып чыгып пи-столетыннан маңгаема ат, ләкин андый сүз әйтмә мина!
Зимин (кыҗрап). Син мина кой-рыгыңны күтәрмә! Каян беләләр финнәр безнен складлар турында, анлашылды Әйтәм җирле шушы якка аталар да аталар, аталар да аталар. (Землянка буйлап йөренә.)
Зариф. Командованиенен тинтәклеге аркасында ул. Солдатларның гаебе
юк. Алдан снарядлар китереп өеп куеп, анын специалистларын монда кайчаннан бирле җәфалап... Ә ата торган пушкалары күренми дә күренми Кем инде алгы линиягә секретный корал илтеп ташлый да бер ротага сакларга куша?!
Зимин (көлемсерәп). Бик акыллыланып кигген... (Зарифның каршысына килеп баса.) Бик хуп! Сине сөйләтергә әйбәт бу!
Зариф (башын читкә бора) Мин сөйлисен сөйләдем инде Бүтән әйтер сүзем юк.
Зимин Димәк, теге “күке? и (Зарифка бармагы белән төртә ), бу “күке" очраклы рәвештә очраштылар'” Кызык, кызык... Ә син нишләп ул фин снайперын пленга алдым дип әйтмисен?
Зариф (Зиминга туп-туры карап). Чөнки мин аны әсир итмәдем
Зимин (мыскыл игеп елмая) Ә бит синен шулай дип әйтергә мөмкинлеген бар иде. Котылырга бердәнбер чара иде бу синен.
Зариф. Нишләп мин алай алдашыйм Аннары, барыбер күргәннәр бит безнең бергә сөйләшеп утырганны.
Зимин Ну, сөйләшеп утырганны күрү әле ул... Зыятдин бит әйтә: Зариф мине әсир итте ди. Зариф—ул сезнен героегыз диде.
Зариф (шакката) Ничек инде! (Тышта гагын ыгы-зыгы куба, фин самолетлары оча башлый Берничә җирлә бомба шартлый. Еракта исә каты сугыш бара, анда ату тавышлары бер дә тынмый. Зимин чыгып китә. Зариф камера вазифасын үтәүче землянка буйлап ары- бире йөрергә тотына Зимин үтенеп блиндажына таба юнәлә Кереп утыра да нәрсәдер яза башлый.)
Лебедев керә
Зимин. Ну и как?
{Хәлләр ничек анда ’)
Лебедев. Потери большие. Лейте- нанга из 44-й дивизии встрстил
(Хәлләр мөшкел 44-нчс дивизиядән бер лейтенантны очраттым.)
Зимин Что говорит?
{Нәрсә ди?)
Лебедев Рассказывал. что твори- лось там.
{Чолганыштагы мәхшәрне сөйләде I
(Урындыкка утыра.)
Зимин. Как у него фамилия0
{Фамилиясе ничек?)
Лебедев Не помню. Интересно. как у нас с запасами?
{Хәтерләмим Запас күпме калды икән безнен?)
Зимин Продовольствия у нас мало. Боеприпасы, ты знаешь, тоже на исхо- де. Но подкрепление вот-вот будет, на- деюсь, успеют
{Азык-толек бик аз Патроннар да. үзен беләссн, күп калмады Өстәмә көч ярдәмгә менә-мснә килеп җитәр дип өметләнәм )
Лебедев Но финны как раз на на- шем участке собираются наступать
(Финнәр нәкъ безгә таба һөҗүмгә күчәргә торалар)
Зимин Не успеют
(Житсшә алмаслар)
Лебедев А если успеют?
{Җитешсәләр?)
Зимин В первую очередь склады взрывасм. А дальше видно будет
{Ул очракта ин беренче нәүбәттә складларны шартлатабыз—снарядлар лошман кулына эләкмәсен Аннары күз күрер )
Лебедев А может на другом участке пойдут...
{Башка якка кузгалырлар, бәлки . )
Зимин Нет, они именно на нашем напраалснии пойдут.
{Юк инде, алар нәкъ безнен юнәлештә һожүмга күчәчәкләр )
Лебедев Почему так уверен?
{Ник алай катгый иттереп әйтәсем’)
Зимин Потому что эти финны про нашу базу знают
{Чөнки финнәр безнен база хакында инде беләләр )
Лебедев Догадываться могут Если дажс про склады знают. они же не знают что за “товар" у нас здесь нахо- дитея.
{Сизенүләре ихтимал Әмма дә ләкин складлар турында белгән сурәттә дә алар бит
монда ниндн "товар” саклануын белмиләр.)
Зимин. Почему ты уверен, что не знают Знают они про нашу базу, знают И что у нас секретные снаряды хранятся—тоже знают.
{Кем әйтте сина белмиләр дип. Беләләр алар безнен база хакында, барысын да беләләр Яшерен, серле снарядлар саклавыбызны да беләләр.)
Лебедев. Что пленный говорит?
{Әсир ниләр сөйли?)
Зимин. Все расскажет, никуда не денется.
{Сөйләр, барысын да ачып салыр, анын башка чарасы юк.)
Лебедев Зайнуллин как?
{Зәйнуллин ничек?)
Зимин. Тоже расколется.
{Ул да урталай ярылачак, ул да бәйнә- бәйнә сөйләп бирер.)
Лебедев (командирларга хас кис-кенлек белән) Невиновен он!
{Анын бер гаебе дә юк!)
Зимин (шундый ук интонациядә җавап бирә). "Кукушка” он! По широ- ко распространенному русскому народ- ному поверью, дорогой ты мой, кукушка—это постоянный оборотень.
{“Күке" бит ул! Беләсен килсә, дускаем, борынгы урыс ырымы буенча, күке—убыр ул.)
Лебедев Что-то не слышал.
{Бер дә ишеткәнем юк.)
Зимин Ты коренной ленинградец, потому и далек от народа и его поверья тебе неведомы. Есть мнение, что кукушка и ястреб—одна и та же птииа, при- нимаюшая по своему желанию, то вид кукушки, то вид ястреба.
{Син Ленинградта туып-үскән кеше, шул сәбәпле халык әйтемнәрен, им-томнарын, ырымнарын белмисен, аңламыйсын. Күке һәм карчыга—бер үк кош дигән фикер-фараз бар Менә шул кош теләсә кайсы вакытта күке дә була, карчыгага да әверелә ала.)
Лебедев Не так уж я далек от сво- его народа. как ты думаешь. Я тоже знаю о кукушках кое-что
{Мин син уйлаганча ук ерак түгел үэемнен халкымнан Минем дә күкеләр турында әйтер
сүзем бар.)
(Утырган урыныннан тора.)
Зимин. Например?
{Мәсәлән?)
Лебедев. "Кукушка натощак оку- кукает—не к добру ” Скоро бойцов кор- мить нечем будет. Как бы не пришлось. как в соседних дивизиях, дохлую кони- ну жрать.
{“Ач карынга күке кычкырса—бәла буласын көт тә тор." Тиздән солдатларны ашатырлык ризык калмаячак. Күрше дивизияләрдәге кебек үлгән ат итен ашарга туры килмәгәе.)
Зимин (боерулы тавыш белән). Перестань!
{Күп сөйләшмә!)
Лебедев (кычкыра). Что, перестань! Там наши солдаты кипитят кон- ские копыта и пьют этот гадкий сок. Там люди умирают больше от холода. чем от вражеских пуль!
(Кем күп сөйләшә?! Анда солдатлар, ат тоякларын кайнатып, шул әшәке шулпаны эчәләр Салкыннан өшеп күпме кеше кырылды Дошман пулялары да ул кадәре кешебезне үтермәгәндер.)
Зимин (Лебедевка якын килеп битенә кычкыра). Замолчи!
{Житге!)
Лебедев (тешләре арасыннан). Не кричи на меня! Не имеешь права!
{Кычкырма мина! Мина җикерергәсинен
хакын юк!)
Зимин (үзен кулга алырга тырышып). Я не имею права?!
{Минем хакым юкмы?!}
Лебедев (истерикада). Я еше знаю о кукушках! "При первой кукушке бряк- ни деньгами, чтобы водились.”
{Күке турында тагын әйтә алам әле мин! “Беренче күке тавышын ишеткәч кесәңдәге акчаңны чылтыратсаң—байыйсын.”)
Зимин (кинәт тынычлана). Успо- койся, старший лейтенант!
{Гасабиланма, өлкән лейтенант!)
Лебедев (еш-еш сулап). Я споко- ен. капитан. Отпусти Зайнуллина!
(Мин тыныч, капитан Зәйиуллинны азат ит')
Зимин А финна?
(Ә финнс?}
Лебедев. Он—военнопленный Дальше видно будет
(Анысы—әсир. Язмышын бездән башка да хәл итәрләр.)
Зимин. Зайнуллин—арестованный Я должен держать его под стражей и сдать куда следует после некоторых фор- мальностей Я тсбс советую быть осто- рожней, Анатолий Евсеевич Ты сам себя можешь погубить. заступаясь чсрт знает за кого.
(Зәйнуллин—да. арестант Мин аны сак астында тотам, кайбер формальлекләрдән сон тиешле урынга озатачакмын Абай булырга кинәш итәм. Анатолий Евсеевич Теләсә кемне яклап үз башынны үзен харап итмөгөен.}
Лебедев. Аесли докажетея. чтоон невиновен?!
(Ә гаепсездегс исбатланса?!)
Зимин Как невиновен1 Он стру- сил. он не действовал так. как положс- но бойцу Красной Армии. Это равно- сильно прсдательству! Это уже точно! А о сотрудничествс с финнами предстоит ешс тшательно разобраться Не был ли он завербован еще у себя там в Тата- рии. Земляки... мать вашу1
(Нинди гаепсезлеге тагын* Ул. куркып, үзенең кызылармеец икәнлеген оныткан Бу— сатлыкжанлыкка тин! Анын финнар белән хезмәттәшлеге турында җентекләп казынырга туры киләчәк әле Татарияле үк вербов- каланмады микән ул Якташлар аналарын сагыйм!)
Лебедев А тот фин не наш пере- бежчик. не красноармеси бывший9
(Бу фин үзе дезертир кызылармеец түгел микән сон '}
Зимин. Не похож на перебежчика Просто у него форма такая Не армей- ская. Теплый свитер, шерстяныс нос ки У него кокарда и ремень только фннскис Но тсм не мснсе. он-финс- кий воин
(Бездән качкан кешегә охшамаган Анын
киеме генә шундый хәрби тугел. ирекле Жылы свитер, йон оекбаш Анын кокардасы белән каешы гына финчә Ә шулай да ул— фин сугышчысы }
Лебедев. Среди пленных их мно- го ветречаетея в такой одежде.
(Әсирләр арасында андый киенделәр бик күп очрый |
Зимин Аони реэервистам унифор- мы не успели пошить. Да и экономят они—на ремни да на кокарды татько тратятея. Теплый свитер, нос ки домаш- ней вязки. тулуп—вот эта неуставная форма ихняя называстся “каяндеркой"
(Чөнки алар резервистларга униформалар тегәргә житешә алмадылар Экономия йөзеннән каеш белән кокардалар гына чыгаралар хәзер Уставлары белән каралмаган шул ирекле киемнәре—үзләре өйлә бәйләгән свитер, оекбашлар, толыплар—"каянлерка" дип атала.)
Лебедев В честь ихнего премьер- министра Каянлсра. что ли?
(Премьер-министрлары Каяндер хор мәтемә микәнни?)
3 и м и н . Да. Поэтому. если увидишь в лесу человека в простой одежде. это солдат финской армии
(Әйе Белеп тор. әгәр дә урманда гади генә киемле кеше очратсан. ул—һичшиксез фин армиясе солдаты.)
Лебедев (шактый вакыт тыштагы гөрселдәүләргә колак салып сөйләшми утыралар) Да. не думал я. что финны так будут битьси
(Болай ук каты каршы торырлар дип уйламаган илем )
Зимин В местноети хорошо ори- ентируютея, сваточи.
(Жирле халык булгач, ал армын монла ориентацияләре яхшы Кабахәтләр!)
Лебедев Цслыс дивизии наши в окружении погибают
(Хәтта дивизияләребез чолганышта калып пыран-зырин килә бит |
Зимин Ну. это ты брось Окружн- ли нескатько дивизий и всс На войнс веякое бываст
(Арттырма ла. Берничә дивизияне чолгап алдылар алуын Сутышта була торган хат иңде )
Лебедев. Наших-то больше поги- бает.
(Барыбер безнекеләр күбрәк кырыла.}
Зимин Ты боевой командир, ты уже показал себя геройски. А вот то, что сейчас сказал—это паникерство.
(Син булдыклы командир, үзеңне каһарман итеп күрсәтергә дә өлгердең. Тик менә хәзер шыншып утыруыңны паникерлык дип агарга мөмкин.}
Лебедев. Мне людей жалко.
(Мин кешеләрне кызганам.}
Зимин. Не тебе одному жалко людей.
(Сина гына жәлмени алар. Мина да кызганыч.}
Лебедев Мне кажется. надо вы- ведать у этого снайпера информацию дислокаиии их войск на нашем участке, не тратя времени на другие подозрения и догадки.
(Мина калса, бу фин мәргәненнән безнен тирәдәге фин гаскәрләренең дислокациясе хакында мәгълүматларны алу гына мәслихәт Ә инде әллә нинди шнкләнүләрнен. фараз кылып утыруларның кирәге юк.}
Зимин. Дорогой мой. об их дисло- кации мы знаем все. Меня интересует теперь их разведывательные связи. В этом деле ты мне не мешай, старший лейтенант!
(Дускаем, аларнын дислокациясе турында безлә мәгълүматлар җитәрлек. Мине аларнын күзәтү эшләре, разведка элемтәләре кызыксындыра Бу эштә инде син. өлкән лейтенант, комачаулама.}
Лебедев А как себя чувствует на- учно-технический персонал?
(Фәнни-техник персоналыбызның хәл- әхвәлләре ничегрәк?}
Зимин Нормально. Сегодня они будут перетаскивать снаряды в другое место. Людей не дашь?
(Болан ярыйсы Бүген алар снарядларны икенче урынга күчерү белән мәшъгуль булачаклар Берничә кеше бирмәссең инде’}
Лебедев Не могу.
(Юк. артык бер генә кешем дә юк. биралмыйм.)
Зимин. Погребов не хватает. При- детея несколько землянок под погреба перестроить. Когда этих “кукушек" ог- правим куда следует—вот тебе еше две ямы освободятся.
(Казылган базлар гына җитмәс, ахрысы Берничә жир йортка снарядлар тутырырга туры килер Менә бу ике "күке'нс озатканнан сон тагын ике чокыр бушый дигән сүз.}
Лебедев (ялварулы тавыш белән). Федор Семенович, я понимаю... У вас елужба такая Но мне кажется. что вы порой врагов ишете не там или совер- шенно в пустом месте.
(Федор Семенович, мин. әлбәттә, аңлыйм. Сезнең эшегез, вазифагыз шул,. Ләкин кайвакыт, бер гаепсез кешеләрдән шикләнеп, бөтенләй юк җирдән, буш урыннан дошман эзлисездер шикелле тоела.|
Зимин (коры гына). Анатолий Ев- сеевич! Врагов мы будем искать везде и всюду! И будем находить! И будем унич- тожать!
(Анатолий Евсеевич! Дошманнарны без һәрвакыт һәм һәркайдаэзләячәкбез. Һәм без аларны даими рәвештә табачакбыз! һәм дә юк итәчәкбез!}
(Лебедев бер сүздә әйтми, чыгып ютгә.)
Якын-тирәдә снарядлар шартлый Яктылык һәм карангылык бер-берсен алыштырып тора Тынлык урнашкач Зимин янына Зыятдинны алып керәләр Зыятдиннын зажигалкасы белән әле кабызып әле сүндереп уйнап утыра.
Зимин (зажигалканы күрсәтеп). Синекеме?
Зыятдин. Минеке.
Зимин (Зыятдиннын паспортын ак-тара). Бабан кайчан киткән Финляндиягә?
Зыятдин. XIX нчы гасырда.
Зимин. Соңгы тапкыр туганнарын кайчан безнен илдә булганнар?
Зыятдин. Унҗиденче елга кадәр
Зимин. Профессияң?
Зыятдин. Мин төрле калаларда ту-кыма кибетләре тотам.
Зимин (паспортны куеп Зыятдинга карый). Тиздән күрәбез инде келәмнәреңне. Ә син безнен төрмәләрне, лагерьларны күрәчәксең. Әлбәттә, анда тукымалар, паласлар, чигүле кашагалар юк. (Елмая.) Шунда кычкырачаксын инде ку-ку-ку дип.
Зыятлин (үзен кыю һәм тыныч тота). Минем телем бар. Әйтәсе сүземне сүз белән әйтермен
Зимин. Син мина килеп эләккәнен өчен язмышына рәхмәт укырга тиешсең.
Зыятдин (көлемсерәп) Рәхмәт укырга?!
Зимин. Син көлмә! Күптән түгел безнен күрше полктагы егетләр сезнен бер “күке”гезне тотканнар Беркемгә әйтмичә, беркая тапшырмыйча, тотканнар да үзләре хөкем иткәннәр. (Зыятдинга карап тора.) Нигә сорамыйсын— нишләткәннәр дип?
Зыятдин. Нишләткәннәр?
Зимин. Ул снайпсрыгызнын хәтта исем-фамилияссн дә сорап тормаганнар, тотканнар да бәкегә салып батырганнар (Зыятдинга карап тора.) Бигрәк коточкыч үлем, әйеме? Бәкедә батып үлү Ай- яй (Кинәт сорап куя ) Тагын ничәләп кешегез йөри бу тирәдә?
Зыятдин (башын югары тотып). Белмим Урманда әллә кемнәр, әллә нәрсәләр йөрер “Кара урманнын карыны кин”, кем әйтмешли. Мин—үзем генә. Ниндидер полкныкы да түгел, бернинди фәрман буенча да түгел, вөҗданым кушуы буенча сугышырга киттем
Зимин. Белә-ә-әм мин нинди максат белән монда йөрүеңне.
Зыятдин. Зарифның язмышы ничек хәл ителәчәк?
Зимин. Анда сиисн ни эшен бар! Ул да “күке" Ана да келәмнәр, ковер- лар күрү насыйп булмас дип уйлыйм
Зыятдин. Ул дошман снайперын әсир иткән кеше. Сез аны каһарман дип командованиегезгә хәбәр итәргә тиешсез.
Зимин (үчекләп). Тагын нәрсәләр эшләргә тиеш мин—бәлки өстәп әйтерсең?
Зыятдин Дошман снайперын әсир иткән кешене безлә данлыйлар
Зимин.Ә ул үзе баш тарта: мин аны кулга алмадым ди. Тора-барл әле тәгаен ихлас күнелдән сөйли башлаячак
Зыятдин Мин анладым: син тирәнрәк сәбәпләр эзлисен Ниндидер шпиомания белән үзеннс дә безне дә җәфалыйсын. Ә сәбәп гап-гади Ул да гатар, мин лә тагар Чыгышыбыз белән якташлар
Зимин (текәлеп карап тора). Сез бера г бер-береге эгә кыяфәт белән дә охшагансыз
Зыятдин Әйс шул. Бер үк җырлар
җырлыйбыз, бер үк телдә сөйләшәбез .
Зимин Но сез бит фронтнын төрле якларында сугышасыз. Си на анда үзегездә рәхмәт әйтерләр иде мәллә, менә шушындый ситуация килеп чыкса?
Зыятдин (тыныч кына) Безлә кешене анлый беләләр
Зимин (шулай ук тыныч кына) Ә безда анлата беләләр. (Кычкыра.) Уве- дите!
{Алып китегез!)
(Конвой Зыятдинны янә кечкенә землянкага алып китеп бикләп куя.)
Зимин янына Зарифны алып килазәр Зариф кергәнлә Зимин анын пәкесе белан уйнал утыра.
Зимин (пәкене кулында әйләндер- гәләп). Шушы ножикны онытып калдырган иденме'’
Зариф Әйе.
Зимин. Ничек але татарча’ Зариф Пәке.
Зимин. Пәке Шуны алырга дип бардын инде алайса?
Зариф Әйе.
Зимин (пәкенешалтыратыпосталгә ташлый). Нишләп үзен генә бардын пәкеңне эзләргә? (Зарифка игътибар белән карый) Урманда куркыныч. Нигә берәрсен үзен белән иптәшкә алмадык ’
Зариф Без ул урыннан ерак китмәгән идек. Аннары, без ул тирәне инде әллә ничә кат тикшердек.
Зимин (кинәт сорап куя) Ничә тапкыр очраштыгыз фин разведчигы белән-’ Зариф Шул беренче тапкыр очрашуыбыз инде ул.
Зимин (сорауларны тиз-тнз бирә) Аңарчы ничек элемтәдә тордыгыз?
Зариф Нинди элемтәдә? Ни сөйлисез сез-”
Зимин База турында финнәр каян беләләр сон.’
Зариф Кем әйтте беләләр дип-’ Зимин Нишләп гел безне бомбага тоталар да, гел безгә пушкалардан аталар?1
Зариф Алар бөтен җиргә аталар, монда гына түгел
Зимин (гасаби киеренкелеккә чыдый алмый, кыза башлый) Ник дөресен сөйләмисен1 Барыбер застанят ведь, паскуда, барысын да сөйләргә'
Зариф (тавышын күтәреп) Мин дөресен сөйләдем Мин инде туйдым Тагын бер кат кабатлыйм Мин сатлык-
жан түгел! Мин фин шпионы түгел! Мин завербованный түгел! Мин диверсант түгел! Минем бердәнбер гаебем: милләттәшем мине үтермәгәч, мин дә ана кул күтәрмәдем.
Зимин (шундук тынычлана башлый). Димәк, синен аны пленга алырга или үтерергә жаен. мөмкинлеген булган?
Зариф. Соныннан. танышкач, янәшә утырып сөйләшкәндә мөмкинлегем булгандыр, баз ки. Чөнки ул минем винтовкамны мина кире бирде. (Өзгәләнеп.) Ну. ничек мин аңа атыйм инде, үзегез уйлап карагыз!
Зимин (читкә карап). Син башыңны жүләргә саласын, мине дә жүләргә саныйсын, ахрысы. Дошман белән кочаклашып җырлап утыручыны, әлбәттә, менә хәзер үк. шушында ук атып үтерергә кирәк. Тик минем күнелем сизә— жепләр ераккарак һәм тирәнгәрәк сузылган монда...
Зариф (әкрен генә). Ул мина атмады.
Зимин (жикереп). Башка кеше булса атар иде!
Зариф Белмим. Ләкин бит башка кеше булмаган анда, мин булдым. Мин— кызылармеец Ә ул мине үтермәде. (Кыч-кырып җибәрә.) Мине гаепләгез: кур-каклыкта. хыянәттә, теләсә нәрсәдә, ә ул кешене әллә нинди жепләр суза-суза гаепләмәгез!
Зимин (авызын кыйшайтып, күзләрен чекрәйтеп). Сина атмады дип
анын башыннан сыпырыйм мәллә?!
Зариф (жан ачысы белән). Сугыш булса да. кешеләр бит инде без!
Зимин. Кешеләр?! Ул кеше түгел! Ул—күке!
Зариф (газапланып) Ярар, күке булсын. Ләкин ул Телсез Күке! Ул атмады. Димәк ул—Телсез Күке.
Зимин (өстәлдәге кәгазь өемен ак-тара). Икегез буенча да тирәнтен тик-шерүләр алып барылачак Архивларны күтәрәчәкләр. Татариянең Субай тирәсен капшаячаклар. Кемнен ата-бабасы кем булган. Кем ничек кайда кемнәр белән аралашкан. Кемнәр кемгә хат язган. Кем белән кем кайда һәм кайчан очрашкан. Бөтенесен актарачаклар Аңладыңмы?
Зариф Анлааым.
Зимин (Зарифны башыннан аягына кадәр күзәтә). Син инде бик арыгансың.
Зариф (авыр сулап). Әйе. арыдым мин.
Зимин (күзләрендә чиксез нәфрәт чагыла). Ә бит әле бу—башы гына, Күке Зариф! (Кычкыра.) Уведите! (Зарифны янә теге землянкага илтеп ябалар )
Музыка. Гөрселдәүләр тагын кабатлана Еракта солдатлар йөгереп үтә. Яралыларны күтәргән санитарлар күренә. Терлс командалар ишетелә. Зимин блиндажында нәрсәдер яза да яза. Музыка көчәя
ӨЧЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Кечкенә генә землянка Зыятдин белән Зарифны икесен бергә ябып бикләп куйганнар. Бүрәнәләрне урталай ярып ясалган өстәлдә керосин лампасы яна. Зариф белән Зыятдин,
стенага сөялеп, янәшә утыралар.
Зыятдин. Ничек икебезне бергә ябарга булдылар икән?
Зариф (тавышындагы калтырауны жиңә алмый). Димәк, тиздән безне алып чыгып атачаклар
Зыятдин Ә сине нәрсә өчен?
Зариф Фингә хезмәт иткән дип уй-лыйлар.
Зыятдин Бездән сорау алган кеше акылга зәгыйфь, ахрысы.
Зариф Син: “Зариф мине әсир итте."—дип мине коткарырга уйлаган идең мәллә?
Зыятдин Әйе. Минем алай дип әйтүем ярдәм итмәде инде алайса?
Зариф (беркавым тып-тын утыра-лар). Бер караганда безне жәзасыэ кал-дырырга тиеш түгелләр инде. Ни дисән дә сугыш бара бит.
Зыятдин Белүемчә, сезнен илдә бер генә жәза бар.
Зариф (авыр сулап куя). Безнен илдә бер генә жәза түгел...
Зыятдин. Сагынасыңмы туган як-ларыңны?
Зариф (күзләрен йомып елмая). Сагынмаган кая ул.
Зыятдин. Субай хәзер дә матур авылмы?
Зариф Искиткеч! Кәшифә шул авылныкы бит.
Зыятдин Зәй елгасы ерак түгел аннан, шулаймы?
Зариф (башын Зыятдин ягына бора). Әйе Син каян беләсен?
Зыятдин (елмаеп сөйли) Әтием сөйли иде. Бабам бигрәк озак-озак итеп сөйли иде. Әти кечкенә вакытта киткәннәр бит инде алар, шуна күрә бабам сөйләгәннәре кызыграк иде. Әти күп нәрсәне хәтерләми Бабай сөйли- сөйли дә, жылый Аннары жырлап ала. Тагын сөйли
Зариф Алай икән..
Зыятдин. Ташлы Таудан бөтен тирә-як күренеп торамы?
Зариф (татлы елмаеп). Әйе.
Зыятдин. Бәрәкәт урманы күкеләренең кычкырганы Субайга ишетелеп торамы?
Зариф (көлә). Әйе, ишетелә. Күке, күке...
Зыятдин (көлә). Синсн кушаматын "Күкс”ме?
Зариф. Әти бәләкәй чакта адашкан Ник болай урман эченә кердсн дип сорагач, күке тавышы артыннан бардым, күкене эзләдем дигән. Шуна "күке" дигәннәр безне. Зимин сине кеше түгел ул, күке ди. Мин әйтәм, атмагач Телсез күке була бит инде ул.
Зыятдин. Ничек кенә мыскыл итмиләр мине монда1 Күке генә түгел, хәзер инде Телсез Күке икән мин (Көләләр.)
Зариф (йөзенә кинәт сагыш йөгерә) Агарга идсн. Зыятдин, атарга иден! Хәзер мин дә җәфаланмас идем, син дә үзегезнен урманнарыгызда саф һава сулап йөрер иден.
Зыятдин (Зарифка карап елмая) Җырламаска иден.
Зариф Җырламыйча ла булмый шул. (Кннә1 җанлана) Ай-яй, малай минем Кәшифем җырлый иде ул1 Минем Кәшифәм кебек моңлы җырлаучы кызлар татарда бүтән юктыр (Куен кесәсеннән кулъяулыкка төрелгән фоторәсемне ала Сокланып карыйлар)
Зыятдин. Бигрәк чибәр. (Кәшифәнең җырлаганы ишетелә)
Татар халык җыры "Кошларга".
Һаваларда очкан кошкайларның
Кунганнарын күрдем киртәгә.
Мәхәббәтем көчле, янган утлар төсле. Сүнмәс, бәгърем, иртә дә, кичтә дә.
Һаваларда очкан кошкайларнын Күңелле икән шаулап үтүе;
Авыр икән, дуслар, сөйгән ярны озату, Тагы да авыр сагынып көтүе
һаваларда очкан кошкайларым. Әйтегезче сагынып көтүем.
Аны уйлый-уйлый. күзем йокы ашый. Йокысыз төннәрем үтүен.
Зариф Кайда гына юк икән татар. Бер караганда куанычлы күренеш, ә икенче караганда..
Зыятдин Бер-беребезгә каршы су-гышып йөрибез димәкче буласынмы9 Зариф Алай гына түгел. . Сугыш бит ул кайчан да булса бетә барыбер. Зыятдин Һәрнәрсәнен азагы, чиге
бар
Зариф Газапнын дамы7 Зыятдин Газапнын да чиге булырга тиештер. (Пауза ) Мин бит анладым синен күнелендә ниләр кайнаганны. Татарга газапсыз яшәү ярамыйдыр инде ул.
Зариф Яратмыйлар татарны, ярат-мыйлар. Зыятдин туган!
Зыятдин Кайда, сездәме?
Зариф д кайда татарны яраталар9 Зыятдин Беренчедән, татарны яратмыйлар дип әйтмәс идем Икенчедән. кайдадыр яратмыйлар икән, ә нишләп әле татарны яратырга тиешләр? Яратырлык итсен татар үзен. Бүгенге татар халкы турында дөньяда белмиләр дә беләселәре дә килми
Зариф Таралып, сибелеп беткән халык үзен яраттыра аламы сон?
Зыятдин СССРда татарны яратмаслар инде ул Кайчандыр котларын алып торган халыкны ничек яратсыннар. Тирәнрәк уйлап баксан. кайсы халык кайсысын ярата сон? Әле тегендә сугыш кабына, әле монда Әле теге халык корал белән тегесенә күтәрелә, алс монысы кылыч кайрый Зариф Шулай инде Зыятдин Ә сездә кайсы халыкны ныграк яраталар сон? Бөтен төрмаләре- гез, лагерьларыгыз тулды—милләтенә карап тутырмыйлар бит
Зариф Барыбер төрле тарафларга сибелеп бетмәсәк көчлерәк булыр идек шикелле
Зыятдин Бүген Сталин көчле.
Гитлер көчле. Төрле сәбәпләр аркасында таралды безнен халык дөнья буйлап. Исән калыр өчен китүчесе дә булгандыр, яхшырак тормыш эзләүчесе дә булгандыр, үзен кеше дип хис итәр өчен китүчесе дә булгандыр. Халык язмышы—халык язмышы инде ул. Аны без синен белән җырда гына җырлый алабыз. Ул сезнең илдә татар михнәтне күп күрде инде ул. Әле алда күрәселәр күпмедер!
Зариф. Барыбыз да авыр тормыштан котылу нияте белән чит илләргә китеп, җинелрәк тормыш эзләп дөнья буйлап йөрсәк без бөтенләй беткән булыр идек, бәлки?
Зыятдин. Әйтүе кыен. Бәлки халык газабында мәгънә бардыр. Бәлки яктылык эзләп, гүзәллектән мөкиббән китеп йөрсә бөтен халык—үзенең асылына кире кайта алмыйдыр. Синең әтиен күке артыннан йөреп адашкан... Син бу турыда сөйләгәч Скандинавия халыкларынын бер риваяте искә төште Имеш, бер үсмер егет һавада очкан бер шундый гүзәл кошны күреп тан кала. Кош моны сизгәндәй якындагы агач ботагына килеп куна. Егет бу кошнын гүзәллегеннән, анын сайравыннан һушсыз кала. Егетне котырткандай, кош урман эченәрәк очып керә. Егет башын өскә күтәреп, коштан күзләрен алмыйча бара да бара. Кош беркавым туктап сайрый да, тагын куе урманның эченәрәк очып китә. Егет исә бар дөньясын онытып шул кош артынан бара да бара. Ул вакытны да, узган араны да инкарь итә Инде бик озак баргач кош юга-рырак очып китә һәм күздән югала. Ә үсмер егет адаша һәм кире кайтыр юлны тапмый. Гүзәл кош артыннан барып, ул кире кайта алмый Шунын белән тәмам Монын мәгънәсе бит бо- лай: чит гүзәллекә омтылып үзеңне югалтуың ихтимал, адашып үзеннең асылына кайта алмавын ихтимал Зариф (өстә ишетелгән гөрселдәүләрне тынлап утыралар) Сезнен Субайда туганнарыгыз калдымы сон әле9 Зыятдин Анда Әүһәди Һадиулласы дигән агайны беләсеңме? Бик карттыр инде ул хәзер..
Зариф (җанланып). Беләм, беләм! Анын улы Саматны да, Самат абыйнын кызы Гөлчирәне дә бик яхшы беләм Зыятдин. Менә шул Һадиулла бабайлар безнен ерак туганнарыбыз була
инде. Башка туган-тумачабызны кулаклар дип барысын да сөргәннәр. (Йөзе кинәт караңгылана.) Шулай дип ишеттек.
Зариф. Менә ничек икән...
Зыятдин Нижгар якларында бул-ганың юктыр?
Зариф. Юк.
Зыятдин. Анда әнием ягыннан ту-ганнарыбыз шактый.
Зариф. Алай икән. (Землянкада авыр тынлык урнаша.)
Зыятдин (Зарифның кәефен күтәрергә ниятләп). Кәрәкә чишмәсенең суы тәмлеме?
Зариф (елмаеп). Искиткеч.
Зыятдин. Җиләк хәзер дә күпме'1
Зариф. Каен җиләге күп була бездә. Шомырт, чикләвек мул була. Хәер, елына карап.
Зыятдин Сазлы Күл төнбоеклар чәчәк аткач сап-сары буламы?
Зариф. Әйе.
Зыятдин.Ә урман эчендәге Көмеш Күлнең суы һаман да шифалымы?
Зариф. Безнең якта су гомумән ши-фалы. (Шаккатып.) Карале, боларнын барысын да бабаң сөйләдеме?
Зыятдин Әйе. Әти дә бер кайткач шаккаткан булган.
Зариф. Һаман да шул бабаң сөйләгәнчә бит!
Зыятдин. Большевиклар власте урнашкач бүтән кайта алмаган инде атар
Зариф (кинәт канатлана). Зыятдин туган! Синен Ватанын Зәй буйлары, Чул- ман буйлары! Синең туган ягын Субай җирләре! Әйдә безнен якка чыгарга сора'
Зыятдин (аптырап карап юра). Аңламадым?
Зариф (ялварып). Зиминга әйт: сезнен якка чыгам, чөнки минем тамыр-ларым Татариядә дип әйт.
Зыятдин Акылдан яза башладын
мәллә?!
Зариф (Зыятдинны җилтерәтә). Синең тамырлар шунда—Татарстан җирендә бит! (Кинәт хәлсезләнә.) Без шулай гына котыла алырбыз мөгаен
Зыятдин. Мин синнән мондый тәкъдимне көтмәгән идем.
Зариф (ыңгырашып). Харап булабыз бит Син дә харап булачаксын бит
Зыятдин. Юк, Зариф, минем ике ватаным бар. Берсе Казан иле. берсе Финляндия. Мина СССР Ватан булал- мый. Минем андый үтенеч белән пычранасым килми
Зариф (ачуы килә). Туктале, ни
чек килеп чыга сон бу1 Син татарча җыр- лап-монаеп утырган буласын, ә үзен корал күтәреп шул жыр-мон туган илгә каршы сугышасын.'
Зыятдин (тавышын күтәреп). Мин ул жыр-мон туган илгә каршы сугышмыйм' Мин үземнен Финляндиямне яклыйм!
Зариф (ярсып) “ Үзеннен Финлян-дияңне”?' Кешедә ике Ватан була аламы сон?
Зыятдин (кычкырып) Финляндиягә сугыш игълан иткән ил ул синсн дә минем лә ватаным булалмый! Бүтән кычкырма мина! (Күтләрен йома.)
Зариф (хәлсез тавыш белән). Сездәге татарлар барысы да Кызыл Армиягә каршы сугышамы9
Зыятдин (шулай ук көчсезләнгән тавыш белән) Мин белгәннәре барысы да. һәм монын белән чиксез горурланалар. (Тынлык урнаша.)
Зариф Без татарлар бер-беребезгә каршы сугышабыз булып чыгамыни9' Синен бабан жылый-жылый сөйләгән жир синсн очен изге түгелме9
Зыятдин Син бер нәрсәне аңлап бетермисен. Зариф туган. Минем бабам туган изге жиргә каршы сугышмыйбыз без. Шул бабаларыбызнын жирсн таптаган. мыскыл иткән аждаһага каршы сугышабыз. (Кайдалыр өстә гөрселдәүләр көчәя Шул тавышларга колак салып беркавым сөйләшмичә утыралар.)
Зариф (кулын Зыятдинның иненә куя). Мин кызып киттем, ахрысы. Зинһар, ачуланма Мин сина мен рәхмәтле— исән калуым өчен.
Зыятдин (үчекләп) Исән калуым өчен... Ә алда сине хурлау һәм төрле мыс кыллаулар көтсә, мине каргамассыңмы9
Зариф Юк. Зыятдин, юк!
Зыятдин. Ә син мина ачуланма, яме
Зариф Ярар
Зыятдин Син кем булып эшләдең?
Зариф Урман үстерүчеләр без нәселебез белән. Ә син?
Зыятдин Без нәселебез белән сәүдәгәрләр
3 а р и ф Хельсинки матур шәһәрме9
Зыятдин Шундый гүзәл ката' Тик менә бомбага тоталар аны сонгы вакытта.
Зариф Гаилөн бармы9
Зыятдин Бар Хатыным, алты яшьлек улым
Зариф Хатынын татармы9 Зыятдин Әлбәттә.
Зариф Исеме ничек?
Зыятдин Гөлтан.
Зариф Матур исем. Ә улыннын аты?
Зыятдин. Раиф
Зариф Хатынын татарча сөйләшәме сон?
Зыятдин Миннән дә әйбәтрәк сөйләшә
Зариф Улын?
Зыятдин Улым да татарча сиптерә генә.
Зариф Гажәп! (Хыялланып.) Мин шуны уйлап куйдым әле. Алай-болай, могҗиза булып, исән калсак. Суд булыр бит инде Хөкем иткәндә гаепләребез коточкыч дип гапмасалар исән калырбыз. иншалла. Менә, исән калсак Барыбер Финляндияне Кызыл Армия алачак. СССР составында булачак бит инде бу тирә Бер-беребезне эзләп табарбыз Субайга кайтырсыз Кунакка йөрешербез
Зыятдин Күнеленнен күтәрелүе бик әйбәт. Тик шуны әйтәсем килә Шулай да син тилереп барасын бугай Беркайчан да Финляндияне буйсындыра алмаячаклар СССРныкы булмаячак безнен ил! Без барыбер жинәбез! “Ман- нергейм сызыгьГн үтә алмый сезнен танклар. Безгә барыбер башка илләр дә ярдәм итәчәк. Ул ит чабучы Сталинга Финляндияне Европа бирмәячәк
Зариф (тагын кабын чакчы булып) Син туган, анызынны чамалап ач әле' Ату син бигрәк теге чаманы бел але син Синсн каршыңда башкачарак уйлаучы кеше утыра (Шулай да үзен кулга атып тынычлана)
Зыятдин Сез барыгыз да корбаннар Сезне кызганырга гына кирәк Кеше сөякләре өстендә, кан сенгән җирлә гөлбакча үстерү мөмкин түгел Ул сезнен СССР үзенен нәфрәте белән тончыгачак. үзенен каныңда үзе батачак Зариф (көчкә тыелып) Юк. Зы-ятдин. син мине угсрмәгәч тә. мина әллә нәрсәләр әйтергә хакын бар дип уйлыйсын. ахрысы
Зыятдин (елмаеп Зарифны иңеннән коча) Ачуын киләме мина9 Зариф (башын читкә борып) Нишләп килмәсен'
Зыятдин (илһамланып) Зариф, җырла әле туган!
Зариф (киреләнеп) Юк. дошман
га җыр жырлап утырырга мин...
Зыятдин Алайса үзем җырлыйм. (Жырлый. Зариф та түзми, кушылып җырлый башлый.)
Татар халык җыры “Әсирләр моны”.
Утырдым көймә түренә.
Карадым су төбенә;
Су төбендә асыл таш.
Әсир буяды газиз баш.
Безнен илләр кайда диеп.
Кыр казыннан сорадым;
Кыр казлары кыйгылдагач.
Утырдым да еладым.
Өй башында күгәрчен
Укый әлхәм сүрәсен;
Без дә болай булмас идек.
Ходай язган, күрәсен.
(Беркавым тып-тын утыралар.)
Зариф. Син мина үпкәләмә инде. Зыятдин!
Зыятдин. Син дә үпкәләмә!
Зариф. Карале, шулай да дөресен әйт әле—монда махсус максат белән килмәгән идеңме сон син?
Зыятдин Кайда ул—“монда"?
Зариф. Безнен база янына?
Зыятдин. Монда дошман базасы барлыкны сизеп кенә килдем мин. Мина монда килеп сезнен базаны күзәтеп йөрергә беркем дә кушмады.
Зариф. Ә монда нәрсәләр барлыгын белмисенмени?
Зыятдин. Нәрсә булсын инде. Хәрбиләрнең нәрсәсе булырга тиеш - шулдыр инде.
Зариф. Димәк, бу база турында мәгълүматлар синдә юк?
Зыятдин Юк. Ә нәрсәләр бар соң монда?
Зариф. Нәрсә булсын инде! Бетле солдатлардан һәм сасы землянкалардан башка ни булсын! Тагын бер сорау бирсәм ачуланырсың инде...
Зыятдин Сора.
Зариф Ничә кешебезне атып үтердең?
Зыятдин (сорауны ошатмый, шулай ла коры гына җавап бирә). Әле берне дә үтерергә өлгермәдем. Жай чыкмады.
Зариф Без бишәү йөргәндә син безне күзәтеп тордыңмы'’
Зыятдин. Әйе. Тик агач башыннан түгел, куаклар арасыннан. Сез базагызга кайтып китәргә җыенганда гына мин агач башына мендем. Сез ашап утырганда мин инде берегезгә төбәгән идем винтовкамны. Инде атып жибәрәм дигәндә ул. никтер, кырыйга янтайды- миңа җайсыз будды. Атмадым, чөнки тигезә алмас идем. Аннары сез бер-бер артлы кузгалгач ин арттагыгызга төбәгән идем. Якында гына бер кош пырхылдап очып китте дә. игътибарымны жәлеп итте. Шул арада барыгызны да агачлар каплады.
Зариф (уйга калып). Ин артта Ша- талов бара иде. Ходай саклаган Шата- ловны. Ә без ашап утырганда., башта син кайсыбызга төбәгән иден икән? Кырыйга янтаючысы кем иде икән? Тасвирлап бир әле.
Зыятдин. Сина нигә инде ул?!
Зариф Белмим, никтер, бу сорау кинәт тынгылык бирми башлады.
Зыятдин. Ниндирәк солдатка төбәгәнемне тасвирлап биримме?
Зариф. Әйе.
Зыятдин. Дөресен әйтимме?
Зариф. Дөресен әйт
Зыятдин (Зарифка туп-туры ка-рап). Сина төбәгән идем.
Зариф (мондый җавапны көтмәгән булган). Нишләп менә нәкъ мина? (Кал-тыранып ала.)
Зыятдин (тыныч кына). Арада ин зур гәүдәлесе син булгангадыр, мөгаен Аннары, син снайпер өчен бик жзйлы утыра иден—буенны төп-төз тотып.
Зариф (чыраен сытып). Димәк, син мине үтерә алгансын?!
Зыятдин. Мин сине пәкеңне эзләп килгәч тә үтерә ала идем.
Зариф. Димәк, без барыбер дош-маннар синен белән?
Зыятдин. Үзен өчен үзен хәл ит анысын Дошман итсәң дошман итәсен инде.
Зариф (милләттәшенә бик озак ка-рап тора). Зыятдин! Ничекпәр дошман итим соң мин сине! Бу турыда сөйләшеп утырыр вакытмыни! Бу мизгелдә исән икенчесендә—юк. Казынып утыруда ни мәгънә!
Зыятдин. Бездә менә бу җырны бик яраталар. (Жырлый. Ана Зариф та
кушыла.)
Татар халык жыры “Галиябану".
Кара кашым, йолдызым,
Энҗе тешем, гөл йөзем.
Ак чыраен, кыйгач кашын,
Галиябану, сылуым иркәм,
Күреп туймыйдыр күзем.
Йөгсрә-йөгсрә җыя алмадым,
Жир жиләге пешкәндә,
Һушсыз булып егылып ятам, Галиябану, сылуым иркәм,
Син исемә төшкәндә
Энже яка, чын ука Жиргә төшсә уала.
Сине күрсәм күз алдымда,
Галиябану, сылуым иркәм, Күиелләрем юана
Жырнын уртасында базаны фин самолетлары бомбага тота башлый Землянка җимерелә һәм анын өстендә ачыклык хасил була. Башта Зариф белән Зыятдин почмакка посып башларын куллары белән каплап утыралар. Тотсн белән тузан өере бераз
таралгач алар землянканын түшәме җимерелеп ачылган икәнне абайлыйлар Өсләренә коелган балчыкны каккалап, алар өскә чыгалар Тира-якта беркем дә юк Дөньяны карангылык баскан Гөрселдәгән тавышлар ишетелеп тора. Тирә-юньдә бөтен нәрсә җимерелгән, агачлар ауган Төтен сулышны буа Гөрселдәүләр ерактарак ишетелә башлый
Зариф (як-ягына каранып). Финнәр һөҗүм итә. Әллә безнекеләр качканнар инде?
Зыятдин (кабаланып сөйли). Зариф! Ходай безгә шанс бирә Йөгерик безнен якка. Бу якта харап булабыз икебез дә. Без синен белән монда беркемгә бернәрсә исбатлый алмаячакбыз Син моны үзен дә беләсен
Зариф (ары-бире сугыла). Тукта, корал эзлик башта
Зыятдин (йөгереп барып Зарифны түшеннән зләктереп җилтерәтә) Вакыт әрәм итмик, киттек тизрәк!
Зариф. Киттек! (Финнәр позициясе ягына кача-поса йөгерәләр.)
ДҮРТЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Сәхнә әйләнә. Урман Музыка Бара торгач Зыятдин белән Зариф урман авызына килеп чыгалар Туктап хәл алалар Якында гына финнәрнен оборона сызыгы сузылган Инде финнәрнен аягүрә басып йөргәннәре дә күренә Фин телендә сөйләшкәннәре ишетелә Төрле командалар яңгырый
Зыятдин (шатланып). Әнә, безне-келәр!
Зариф (бер дә куанмыйча) Әйе, сезнекеләр.
Зыятдин (фин телендә кычкыра) Егетләр! Безгә атмагыз! Без үэебезне- ксләр!
Финнәр ягыннан (фин телендә). Әйдәгез, күренегез! Без аңларбыз кем икәнегезне Әкрен генә килегез монда таба!
Зариф (катгый карарга килеп) Ярый, туган, шушында хушлашыйк
Зыятдин Акламадым!
Зариф Син бар.
Зыятдин (котсыз ка.1ып). Ә син?
Зариф Мин кире кайтам
Зыятдин Кая?
Зариф Үэебезнекслэр янына
Зыятдин (ачуланып җикерә) Үзс безнекеләр! Алар сине бетерәчәкләр анда'
3 а р и ф (җан сы панын көчкә жинеп ыңгыраша) Мин кире кайтам Дошман
ягына чыкмыйм мин
Зыятдин (ялынып, ялварып) Ко-тылдык бит инде!
Зариф Нәрсәдән?
Зыятдин (Зарифны җиненнән йо-марлап тота) Мин сине беркая җибәрмим Киттек безнекеләр ягына!
Зариф (үэснен көчле кулын кискен хәрәкәт белән ычкындыра) Мин дошман ягына чыгарга сатлыкжан түгел! (Зыятдин чайкалып чак кына аталмый кала.)
Зыятдин Дошман" Хәзер сина кем дошман сон? Минме'’ Әллә теге ка- нзчкеч НКВД капитанымы? Син. ниһаять. үзенне кеше дип хис итәчәксен Син бит белмисен Финляндиядәге кешеләрне Әйдә, киттек дим мин сина' Зариф (ныклы тавыш бстән) Минем туган илемдә атам-анам. Кәшифәм бар НКВД капитаны канымны эчә дип мин алар өчен сатлыкжан дип аталасым килми
ЗЫЯТДИН (елардай булып). Тфү! СИН бит туп-туры үзеннен үлеменә таба кайтачаксың кире китсән. Атып угермәсәләр дә башын төрмәдә чериячәк бит синен!
Зариф (тыныч кына). Мин төрмәдә утырырга әзер. Үләргә дә әзер. Мин сатлыкжан түгел.
Зыятдин (нәфрәтләнеп китеп бара, аннары кире килә). Соңгы тапкыр әйтәм: әйдә фин ягына!
Зариф Юк!
Зыятдин. Һай. тиле кеше булып чыктын син. Зариф!
Зариф Рәхмәт сина! Мин мәңге бу-рычлы сина. Зыятдин!
Зыятдин Нәрсә өчен рәхмәт?!
Зариф. Мине урманда атып үтер-мәгәнен өчен.
Зыятдин. Нинди рәхмәт?! Хәзер кире кайтсан, минем өчен синен башыңны бетерәчәкләр. Кире кайтсан теге капитаннар атып үтерәчәк!
Зариф Барыбер рәхмәт, туган!
Зыятдин (нишләргә белми), һай. тиле кеше булып чыктын син. туган!
Зариф (ихлас күнелдән). Рәхмәт сина!
Зыятдин (үгетләүнең мәгънәсе юклыгын анлап баскан урынында катып юра). Үзенә рәхмәт!
Зариф Мин сина бернинди яхшылык эшләмәдем.
Зыятдин. Жырын өчен рәхмәт! Чын кеше булуың өчен рәхмәт! Дөньяда күп түгел мондый кешеләр. (Кочак-лашалар.) Хуш. туган!
Зариф. Хуш!
Зыятдин. Бәлки инде бүтән күрешмәбез.
Зариф (елмаерга тырышып). Оч-рашсак та бер-беребезгә мылтык төбәп очрашмасак иде. Туктале... Минем сина бер үтенечем бар. (Куеныннан кулъяулыкка төрелгән Кәшифәнең рәсемен ала. аны ачып карап юра.) Минем язмыш инде хәл ителгән. Мә. ал әле Кәшифәмнен рәсемен һәм кулъяулыгын Кулъяулыкны да ул биргән иде Мине барыбер атарлар инде. Сакла рәсемне дә, кулъяулыкны да.
Зыятдин (тагын өзгәләнеп ялы-нырга тотына). Әйдә киттек фин ягына! Үзе атачаклар ди. үзе кире кайтмакчы була, тинтәк!
Зариф (кырт кисеп). Булды! Күп сөйләшмик! Хуш!
Зыятдин. Тиле! Инде котылдык дигәч... (Рәсемне алып кулъяулыкка төрә һәм үзенең куен кесәсенә тыга.)
Зариф. Бар. (Тагын бер тапкыр ирләрчә каты итеп кочаклашалар да икесе ике якка юнәләләр.)
Музыка.
БИШЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Базала эш кайный Снарядларны ашыга-ашыга каядыр күчерәләр Яшиклар ташучы солдатлар ыгы-зыгы килә Тезелешеп солдатлар узып китә. Төрле командалар һәм ашыктыру боерыклары янгырап тора Яралылар күренә. Ыгы-зыгы Күтәреп бүрәнәләр ташыйлар Кыскасы, ярдәмгә тулаем бер полк килеп җиткән һәм базаны ныгыту эшләре кайный
Уртада, бернигә ригаясез булып. Зариф каткан кар өемендә утыра Анын кыяфәтеннән битарафлык анкый Анын барлыгын әллә сизеп, әллә сизмичә, яныннан солдатлар үтеп китә Ана караучы да юк Зарифны исә бу һич кенә дә гаҗәпләндерми Берникадәр вакыт узгач, ул хезмәт иткән рота калдыклары кайта Яралыдыр бик күп Йончыганнар, арыганнар, көч-хәл белән атлыйлар
Зариф рота командиры Лебедевны күреп ала. Лебедев та аны абайлый, ләкин күрмәмешкә салыша Зариф торып командиры янына бара
Зариф (карлыккан тавыш белән).
Товариш командир! Товариш старший лейтенант! Я—не предатель. Я вам всю правду рассказал.
(Иптәш командир' Иптәш өлкән лейтенант' Мин—сатлыкжан түгел' Мин сезгә дөресен сөйләдем !
шын читкә бора). Я-то тебе верю. (Мин сина ышанам да бит...}
Зариф И какой из меня шпион.
сами подумайте.
(Үзегез уйлап карагыз, нинди шпион ди инде мин.)
Лебедев (Зарифка карап юра). Я
Лебедев (Зарифка карап куя да ба-
верю тебе Это все, что я могу.
{Мин сина ышанам Бары тик шуны гына әйтә алам.)
Зариф Спасибо.
{Рәхмәт.)
Лебедев Агде “кукушка”? Улете-
{Ә “күке” кайда’' Очып китте мәллә9)
Зариф Сбежал, наверно. Я без со- знания был.
{Мөгаен, качкандыр Мин бик озак анымны югалтып яттым.)
Лебедев (авыр сулап куя). Эх, Зариф, Зариф1
{Их, Зариф, Зариф!)
Зариф Мсня скоро, наверно, рас- стрсляют Я, ползком залез в развален- ный блиндаж капитана Зимина. Там паспорт этого финского снайпера лежал {Мине тиздән атып үтерерләр инде Мин капитан Зиминнмн блиндажына үрмәләп кереп чыктым Анда геге фин снайперының паспортын таптым.)
(Куенынннан Зыятдинның паспортын алып Лебедевка суза.) Возьмите (Миез I
Лебедев (паспортка карап тора). Зачем он мне.
{Нигә ул мина.)
(Бераз уйлангач.) Хотя, дай-ка. при- годитея.
{Хәер, кирәк булуы ла ихтимал | (Зыятдинның паспортын алып шинель кесәсенә тыга.)
Зариф Простите меня {Кичерегез мине Ярлыкагыз |
(Лебедев бер сүз дәшми китеп бара.)
Бу вакытта Рассухановны носилкада күгәреп баралар Зариф анын янына йөгереп килә Санитарлар туктап ял итәләр
Зариф (әкрен генә зндәшә) Аслан!
Рассуханов (башын Зариф ягына бора) Да.
{Әйе)
(Карап ята) Зариф?..
Зариф Я (Мин.)
(Аслан янына тезләнә) Куда тебя ранило, Аслан?
{Аслан, кайсы төшен яраланды91
Рассуханов (газаплы чырай белән) В ногу. Страшная боль
(Аягым Үтереп авырта.)
Зариф (елмаерга тырышып) Ни- чего, потерпи Санчасть рядоч Туда тоже подмога прибыла.
{Түз инде. түз. Санчасть монда, янәшә генә Анда да ярдәм килде инде )
Рассуханов Не знаешь. какая ужасная боль!
{Белсән иде ничек авыртканын')
(Ыңгыраша.)
Зариф Пройдет, пройдет На. там в госпитале похвастаешься персд мед- сестрами..
(Төзәлер, төзәлер Мә. госпитальда шәфкать туташлары алдында мактанырсын )
(Кесәсеннән пәке һәм зажигалка чыгара, аларны Асланга бирә ) На. возьми.
{Мә. ал |
Рассуханов (пәкебелән зажигалканы ала) Ножик же тебе ненестка по- дарила.
{Пәкене бит сина кызын бүләк иткән (
Зариф Да. она подарнла
{Әйе. анын бүләге ул.)
Рассуханов Так оставь у ссбя сс лодарок.
{Кызыннын бүләген үзендә калдыр инде )
Зариф Так меня жс судить будут скоро
{Мине чокем итәчәкләр барыбер )
Рассуханов (зажигалканы әйлән - дергәләп карый) Зажигалка финская9
(Уткабызгыч финнекеме’)
Зариф Да. Этого финскогоснай- пера?
{Әйе Теге фин мәргәненеке )
Рассуханов А кто тебе этм вещн
вернул?
{Батармы сина кем кире кайтарды сон9)
Зариф Я залез в раэбочбленный
блиндаж Зимина... Там все это валялось.
(Зиминнын җимерелгән блиндажына кергән идем... Шунда таптым.}
Рассуханов А этот фин и вправ- ду татарин?
(Ә ул фин чынлап та татармы?}
Зариф Да. Его дед из соседнего
села.
{Әйе Анын бабасы безнен күрше авылдан.}
Рассуханов. Спасибо за ножик и зажигалку.
{Пәке белән уткабызгыч өчен рәхмәт.}
(Зариф пәке белән зажигалканы анын шинель кесәсенә тыгарга ярдәм итә.)
Зариф Дай Аллах, чтобы быстрее твая рана зажила.
{Алла кушып, яраларын тизрәк төзәлсен.}
Рассуханов. Спасибо. Думаю. после госпиталя увидимся. Нашу роту же не расформируют9
{Рәхмәт Госпитальдән сон очрашырбыз әле. Безнен ротаны таратмаслар, шәт?}
Зариф (кинәт караңгыланып). Мы с тобой уже не увидимся, Аслан.
{Без инде синен белән. Аслан, бүтән беркайчан да очрашмабыз, күрешмәбез }
Рассуханов. Почему?
{Ник алай?}
Зариф Меня, наверно. расстреляют
{Мине атарлар дип уйлыйм.}
(Рассуханов күзләрен йома. Ыңгыраша.) Аслан! Я свой' Я и не шпион, и не предатель! Никакой я не враг! Я свой!
{Аслан! Мин шпион түгел! Мин дошман түгел! Ишетәсенме! Бернинди дә дошман
түгел мин!}
Рассуханов Я знаю. Зариф.
{Беләм. Зариф Нинди шпион инде син?')
(Ыңгыраша.) Больно мне.
{Хәлем бик начар минем.}
(Санитарлар аны күтәреп алып китәләр.)
Алар сөйләшкән арада Шаталов белән Севрюгин кайталар. Агач кәүсәсенә утырып тәмәке көйрәтәләр Зариф әкрен генә алар яныннан уза Тегеләр Зарифка карамаска тырышалар.
Зариф (алар яныннан узганда тук-тый). Ребята. я не предатель! Я свой'
{Егетләр, мин сатлыкжан түгел!}
(Тегеләр читкә карап тәмәке тарта-лар.) А где Яхно?
{Яхно кайда?}
Шаталов. Погиб Яхно. Из пуле- мета насквозь прошили.
{Яхно һәлак булды Пулеметтан Бөтен гәүдәсе чәрдәкләнгән..}
(Зариф читкәрәк китә дә карга утыра.)
Базада эш кайный. Ыгы-зыгы дәвам итә Зариф уйга чумып утыра. Бераздан Зимин ике солдат ияртеп килә. Солдатлар кораллы. Зиминнын кыяфәте яман усал.
Зимин (кобурасыннанпистолетын чыгара). Встать! Руки за спину!
{Тор! Кулларыңны артка куй!}
(Зариф торып баса, кулларын артка куя. Конвоирлар аны алып китәләр Атар артыннан Зимин үзе дә бара.)
Музыка.
АЛТЫНЧЫ КҮРЕНЕШ
Авыр музыка. Сәхнәдә тоткыннар күренә. Болар—Сталин лагеренын тоткыннары Эфирда Зарифнын гавышы яңгырый
Зариф:
—1940 нчы елнын март аенда сәвит- фин сугышы тәмамланды. 12 нче мартта СССР белән Финляндия арасында килешү төзелде. Бу хурлыклы сугышта кем жингәнне әйтүе кыен Әлбәттә, бездә Финтяндия жинелде диделәр. Алар тер
риторияләрен югалттылар. Сталинга акча түләделәр. Ләкин минем бөтен уй- кайгыларым кешеләр турында. Кешеләр, кешеләр. Күпме яшь гомерләр өзелде Карел урманнарында. Күпмесе өшеп үлде, күпмесе ачтан жан бирде Фин пулеметлары күпме кешенен жанын
кыйды. Финляндия үзе дә корбанны күп бирде Ләкин СССРнын югалтулары коточкыч иде.
Карелия урманнарының агачлары кышкы салкында шыкраеп каталар да сәер һәм шомлы авазлар чыгаралар Игътибар белән тынласан, бу күп төрле тавышлар сихри, тантаналы һәм шул ук вакытта күнелгә авыр булып баса торган бер көйгә әверелә. Бу шомлы, монлы һәм бәгырьне кыса торган көй шунда мәнгегә ятып калганнарга багышланган сонгы жыр булып яңгырый шикелле.
Мине көнбатыш шпионы дип тә көнчыгыш шпионы дип тә исбатлый ал-мадылар Фин снайперы белән җырлап утырганым өчен ун ел бирделәр Шул Карелиядән ерак түгел лагерьларның берсендә мин ун сл гомеремне калдырырга тиеш идем (Бу вакытта сәхнәдә тоткыннар эшли. Аларнын кыяфәтләре дә. йөрүләре дә өрәкләрнеке сыман )
Мин үземә бирелгән җәзага түзәргә әзер тордым Күз алдымда һәрвакыт атам-анам. Кәшифәм булдылар Алар алдында мин җавапны ничек тотармын" Алар турында уйлаганда жаннын сызлавына чыдарлык түгел иле Ләкин түзәргә, түзәргә, исән калырга, яшәргә, гаепсез икәнемне ничек тә булса исбатларга дип үземә гел тукып тордым
Тик шулай да шушы зольмәт эчендә бер шатлыгым бар иде Зыятдин—мине исән калдырган миһербанлы җан—үз ягына чыгып котылды бит Минем аркада ул да харап була дип башта бик кайгырган идем Ул инде Хельсинкида гаиләсе белән черкелдәшеп яшидер, үзенең паласларын сатып рәхәтләнеп ятадыр дигән уй мине куандырып торды
Срогымның бер елдан артыгын утырдым инде... Тагын тугыз сл чамасы калды ... Беркемгә хат язмадым, язсам да барып җитәр иде микән?! Атам-анам ут йотып ягалардыр Ә Кәшифә Кәшифә мине ун ел буе көтмәс дип уйладым мин Жан газабымны сөйләргә сүзләр җитмәс, җиткән сурәттә дә аны тәфсилләп бәян итәргә йорәк чыдамас
Музыка
Кинәт күк күкри, яшен яшьни 1441 нчс елмын 22 нчс июне
Сугыш игъланы "Вставай. страма огромная."—дигән жыр яңгырап куя
Тагын ерактай гөрселдәүләр ишетелә башлый
Эфирда татар халык җыры янгырый.
“Герман җире яшел үлән.”
Әнкәй мине тапкан-баккан.
Ак бизәүгә бизәгән лә;
Гомере булсын дип теләгән.
Бәхете булсын димәгән.
Биек таунын башларыннан Герман таяк ташлаган ла;
Без бәхетсез бала үскәч.
Герман сугыш башлаган
Утырабыз да китәбез Кап-кара повозкага ла;
Безнен газиз башлар үскән Германга закускага.
Без утырган машинамын Артта кала төтене лә;
Без лә болай йөрмәс илек.
Йөртә патша хөкеме
Мендем туры ат бизенә.
Чыктым Герман җиренә лә.
Герман жзгре яшел үлән.
Әллә кайтам, әллә үләм
Зариф
—Лагерьда утыручыларга штрафбат- лар составында сугышта катнашырга рөхсәт бирелде Мин шундук ризалаштым Һәм фронтка фашистларга каршы сугышка алып китүләрен зарыгып көттем Менә ул кон ки1сп тә җитте (Зариф җилкәсенә капчыгын аскан Таш ташучы тоткыннар яныннан акрын гына уэа ) Ләкин барлык тоткыннарга да рөхсәт булмады сугышка китәргә Фронтка барырга теләмичә лагерьда калучы тоткыннар да күп булды Ә кайберәүләр- не теләсәләр дә сугышка алмадылар— кылган җинаятенә карап. Сәвет изенә ни дәрәҗәлә куркыныч булуына карап (Зариф тоткыннар яныннан узып барында кинәт тораташ булып ката.)
Зариф Зыятдин' (Зыятдин башта күрмәмешкә салыша.) Зыятдин' Синме'* Зыятдин Мин (күэ кырые белән генә як-якка карап ) Ә бу—синме? (Зыятдин коры сөяккә генә калган Көчкә басып тора Кулындагы таш кисәген төшереп җибәрә)
Зариф (нишләргә белми— катәргәмс. елартамы) Мин! Күрмисенмени' Ник җавап бирмисен, эндәшкәч'" Зыятдин (чак кына ишетелерлек итеп) Ник кычкырасын Минем аркала
тагын михнәт күрәсең киләмени?
Зариф (күзләре яшьләнә). Син нишләп монда?
Зыятдин (төссезләнгән күзләре белән Зарифка карап тора). Әсир төштем.
Зариф (өзгәләнеп сорый). Кайчан тагын пленга эләктен сон син?
Зыятдин (иреннәрен көчкә кый-мылдатып сөйли). Теге вакытта үзебезнең окопларга гына барып җиттем.—сезнекеләр һөжүмгә күчте. Чолганышта калдык. Әсир иттеләр.
Зариф (газаплы тавыш белән). Хәрби әсирләрне дә шушылай интектерәләрмени?! Син бит шыр сөяк кенә.
Зыятдин (авызын кыйшайтып). Мин бит гади әсир түгел...
Зариф Ничек?
Зыятдин. Инде сезнекеләргә бер эләгеп качкан ‘‘күке" һәм “диверсант" бит мин.
Зариф Теге вакытта эләккәнеңне белделәрмени?
Зыятдин. Белделәр. Синең хакта озак төпченделәр. Кыйный-кыйный. Минем гади снайпер икәнемә ышанмыйлар һаман. Эрерәк балык дип уйлыйлар.
Зариф (чарасызлыктан нишләргә белми) Их. Зыятдин. Зыятдин. Мин бит берничек тә ярдәм италмыйм сиңа?
Зыятдин (Зарифка карап авырлык белән генә елмая) Үзен дә бик беткәнсең. Кайларда булдың? Син дә утыргансың, ахрысы?
Зариф. Мина ун ел биргәннәр иде.
Зыятдин Шул. минем белән җырлап утырганын өченме?
Зариф Әйе. Бер елдан артыгын утырдым. Сугышка барырга теләүчеләрне фронтка җибәрәләр. Лагерьда череп ятканчы мин фашистларга каршы сугышырга телим. Әйдә, нимескә каршы сугышка. Анда хәйләсен табарсын Сугышка барырга телим, Гитлерга каршы сугышасым килә диген. Теләгән кешене фронтка җибәрәләр. Хәер, барысын да түгел. Зыятдин, ишетәсеңме мине. Сорап кара, сине җибәрүләре ихтимал сугышка (Йөзендә кинәт өмет нуры бал-кый.)
Зыятдин Мине, беренчедән, фронтка җибәрмәячәкләр. Юк нәрсәләр ягып, сорау алып башыма җитәрләр инде, ахрысы Икенчедән, синен илен
мина дошман, мин сезнен якта сугыша алмыйм.
Зариф (ачынып). Син һаман үз ки-реңне сукалыйсын.
Зыятдин (көлемсерәп). Синен кебек кире инде. Татарда кирелек бар бит иңде ул.
Зариф (ялварып). Котылу чарасын уйларга кирәк. Зыятдин! Фронтка җибә-рүләрен сора... Аннары хет кайсы якка чык. (Тешләрен кысып үтенә. )Хәйлаләп кара инде, Зыятдин!
Зыятдин (башын чайкап тыныч кына җавап бирә). Юк. Зариф' Юри генә булса да йолдызлы пилотканы беркайчан кимим мин!
Зариф. Бәхәсебезнең кирәк түгел-леге, мәгьнәсезлеге. урынсызлыгы аңла-шыла. Ярый...
Зыятдин. Сугышта саграк бул инде. Исән-сау әйләнеп кайт. Ләкин лагерьга әйләнеп кайтма. Атан-анан, Кәшифәң янына әйләнеп кайт.
Зариф (күз яшьләрен тыя алмый). Тагын бер кат рәхмәт сиңа! Мин инде сине котылып өендә ятасыңдыр дип уйлаган идем. Мин ышанам, җибәрерләр сине Әсирләрне үз илләренә бирергә тиешләр. Түз инде, чыда. Бирешмә.
Зыятдин. Син дә сугыштан исән- сау кайтып җит.
Зариф. Минем аркада интегәсең шикелле.
Зыятдин Ә мина син минем аркада җәфа чигәсең шикелле. Штрафбагга булачаксыңмы?
Зариф Әйе. Рәхмәт, Зыятдин, исән калуым өчен.
Зыятдин. Сине татар җыры кот-карды. Татар җырын ишетмәгән булсам, аткан булыр идем. Татар җырына, татар теленә рәхмәт укы!
Конвой (акыра). Эй, ну-ка отой- ди от заключенного.
Зыятдин. Бар, Зариф. Минем белән сөйләшкәнен өчен тагын берәр матавык килеп чыкмагае.
Зариф (читкәрәк китеп). Сина күпме бирделәр сон?
Зыятдин Белмим. Хуш!
Зариф Хуш! (Зариф китә. Зыятдин таш кисәген күгәреп калкулыкка таба ат-лый.)
Авыр һәм көчле музыка.
93
ЖИДЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Кәшифә өйдә нәрсәдер бәйләп утыра Жырлый
Татар халык жыры “Кошларга”.
Һаваларда очкан кошкайларнын
Кунганнарын күрдем киртәгә.
Мәхәббәтем көчле, янган утлар төсле.
Сүнмәс, бәгърем, иргә лә, кичтә дә
Һаваларда очкан кошкайларнын
Күнелле икән шаулап үтүе;
Авыр икән, дуслар, сөйгән ярны озату.
Тагы да авыр сагынып көтүе
һаваларда очкан кошкайларым.
Әйтегезче сагынып көтүем.
Аны уйлый-уйлый, күзем йокы азмый.
Йокысыз төннәрем үтүен
Жыр фонында Зариф сөйли
Зариф
— Штрафной батальоннар турында күп ишеткәнегез бардыр Ләкин сөйлә гәнне тынлап кына ул мәхшәрне тулы сынча күз алдына китерү момкин түгел. Сугышның иң канлы, ин коточкыч
төбәкләренә ташладылар безне Кайвакыт бер фашист дотын алганда бер ротадан өч-дүрт кеше генә исән кала иде Бөтенләй кеше йөрмәслек сазлыклардан штрафбатны үткәрәләр һәм батальонның дүрттән бер өлеше генә исән калып атакага күтәрелә иле Мин алты немец таныгын яндырдым Дүрт нимес- не кулга алып частька алып кайттым Анын берсе полковник чинында иде Офицер иттеләр Капитанга кадәр күтәрелдем Батальон белән командалык иттем Минем батальон бер тулы СС полкын юк итте Белоруссиядә булды бу Шунда чин каты яраландым Полный кавалер орденов елавы илем инде батальонны кабул иткәндә үк Бер-линга кадәр үк барып житеп булмады Шулай итеп, капитан званиесендә, мин, полный кавалер орденов елавы, туган ягыма кайтып киттем
Кәшифә белән өйләнештек Бәрәкәт урманында бәрәкәтле тормыш корырбыз дип хыялланып яши башладык
Фронтта да. өйгә кайткач га мина кон саен диярлек Зыятдинның язмышы тынгылык бирмәде Кабат-кабат уйлыйм да. гел минем аркада харап булгандыр шикелле тоела
СИГЕЗЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Зариф белән Кәшифә үз өйләрендә Кәшифә йөкле Өстәл тирәсендә кайнаша Зариф тастымал белән битен, муенын соргкәләп өстәл янына килә Йөргәндә бераз аксый
Кәшифә Ашыйсын киләме* Зариф. Кичкә бәрәңге пешерсрсен Кәшифә (иренеп күнмен ничек булса да күтәрергә тели). Ашаганнан сон аякларына теге суны сыларбыз
3 а р и ф (кашларын җыерып). Сина кем әйтте сон ярдәме тия дип?
Кәшифә Бөтен әбиләр шулай ди. Мин нәкъ алар әйткәнчә жыйдым үләннәрне дә, пешектерүен дә нәкъ алар- ча эшләдем
Зариф. Снаряд кыйпылчыклары кергән җирләр бәлки төзәлер дә
Кәшифә Хәзер менә сызламыйдыр бит?
Зариф Юк Тонлә кинәт сызлап куя. Аннары. һа»0 торышы бомлгач
Кәшифә (елмаеп иренә карап юра) Бетерәбез ул сызлауларны, бетерәбез.
Зариф Тән жәрәхәтләре бәлки төзәлер лә. менә жан газабын нинди үләннәр белән дәвалап бу та икән'* (Уйга чума.)
Кәшифә (авыр сулап) Син сугышта күргәннәрен белән бимазаланасын һаман Тиз генә онытылмас инде ул. Менә балабыз тугач, уйларын башка юнәлеш алыр, караңгы хәтнрәләрсн дә бәлки югалыр
Зариф Мин сина фин татары Зыятдин турыңда сөйләгән идем бит
Кәшифә Әйс
Зариф Мине анын язмышы нык
борчый. Исән микән? Лагерьда үлде микән... Нишләттеләр икән?
Кәшифә. Син анысын белешә ал-мыйсын инде.
Зариф (газапланып). Мин бит үзләренекеләр ягына чыгып киткәч, инде котылды дигән идем. . Үземне барыбер атарлар дип синең рәсемен белән кулъяулыгыңны да ана биреп җибәргән идем Менә—мин исән, ә ул...
Кәшифә (өметле тавыш белән). Ул да исәндер. Күпме кеше төрмәләрдән кире әйләнеп кайтты. Фин татарын гына нишләп үтерерләр икән.
Зариф Ә күпме кеше кайтмады! Күпмесе юкка чыкты.
Кәшифә (иренен каршысына килеп утыра) Зариф, тынычлан инде, зинһар. Син генә бернишләтә алмыйсын бит инде хәзер.
Зариф Ана бит гади әсир итеп ка-рамадылар. Монда бит минем дә гаебем бар булып чыга...
Кәшифә (өзгәләнеп). Нинди гаебен булсын инде анын алдында. Син гел шулай үзеннән үзең гаеп эзләп, үзеңне үзен ашыйсын.
Зариф (кинәт җанланып). Ничек уйлыйсын, шул лагерьга хат язып бе-лешсәм?.
Кәшифә (пошаманга кала). Жү- ләрләндең мәллә?! Үзеңне дә шунын янына утыртып куячаклар. Тагын да ныграк шикләнә башлаячаклар.
Зариф Акыллы хатын син. Аклыйсын. Ләкин мина бик авыр ул кешенең лагерьда калуын искә төшерү.
Кәшифә Анысы шулайдыр да.
Зариф (ныклы тавыш белән). Хат языл белешсәм була инде. Мин бит кавалер ордснов елавы. Офицер. Батальон командиры. Мин бит Туган ил өчен. Сталин өчен кан койган кеше. Гаебем булган сурәттә дә, кан белән юдым бит мин гаебемне. Мин үземә атмаган, исән калдырган кешенен язмышы белән кызыксына алмыйммыни?!
Кәшифә (еламсырап). Сина бит шул кеше аркасында инде ун ел биргәннәр иде. Штрафбатларда да шунын аркасында череден
Зариф Кәшифә, алай димә. Анын аркасында димә. Ул мина гомеремне бүләк итте 1940 нчы елнын гыйнварында.
Кәшифә Алладан курыккандыр. Шуна атмагандыр
Зариф Әйе. бәлки шулайдыр. (Бе
раз кызып.) Ә менә үзебезнекеләр Алладан куркып тормадылар. Судсыз-ни- сез алтылар. Лагерьларда исә хайван урынына гына күрделәр.
Кәшифә Ул сине татар булганын өчен үтермәгән. Татар икәнеңне белә торып та аткан булса нәрсә була инде ул...
Зариф. Ничек аңлатырга икән сина... Һәрбер татар шулай икенче бер татарны коткарырга әзерме соң?
Кәшифә. Татарча жырлап утыручы кешегә үзең атар идеңме?
Зариф (ачусыз гына) Кәшифә, бәгърем, акыллы дигәч, син бигрәк, артыгын ук сөйли башладын.
Кәшифә Ярар, ярар, артыгын сөйләмим. (Чак кына ишетелерлек итеп.) Мин сине озак көттем, Зариф Инде сине тагын югалтудан куркам.
Зариф Әгәр дә ул хәзер дә лагерьда икән, мин аны коткарырга тырышырга тиеш.
Кәшифә (өзгәләнеп). Тагын шпи-онлыкта гаепләячәкләр бит үзеңне. (Пы-шылдап) Минем йөкле икәнемне онытма. Без инде хәзер өчәү, Зариф.
Зариф (күңеленә шундук шатлык керә). Авырлы хатынга җырларга ярый микән?
Кәшифә (көлә). Нишләп ярамасын.
Зариф (ягымлы тавыш белән). Жырла әле, зинһар, Кәшифә, җырла, җанкисәгем!
Кәшифә. Хәзер. (Зариф каршысына утырып әкрен генә җырлый.)
“Саннар.”
Күбрәк сана, кәккүк, күбрәк сана. Санга сугып санар саннарны,
Гомер дисбесенең төймәләрен - Икәү бергә узар елларны.
Күп санама, кәккүк, күп санама Башка төшәр хәсрәт саннарын; Өметләрем инде бер өзелсә Сине бүтән тыңлый алмамын.
Саный кәккүк үзе белгән көйгә Айлы төнне, алсу таңнарны;
Ә йөрәкләр үз көенә тибә Санламыйча сансыз саннарны.
Зариф (хатынын кочаклап алдына утырта). Рәхмәт! Әй. Кәшифә, ярый син бар әле.
Кәшифә (сикереп тора). Аякла-
рын болай да авыртып тора. Ә син алдына утыртасын һаман
Зариф (кулын селти). Аннан гына авыртырлык булса аяк буламыни ул.
Кәшифә (иренен кәефе күтәрелгәнгә чиксез шатланып). Ул Зыятдин инде күптән Хельсинкиенда яшәп ятадыр
Зариф (кинәт җитдиләнә) Мин аны табарга тиеш.
Кәшифә (котсыз калып). Үз акы - лындамы сон син?! Тагын үзенә бәйләнә башлаячаклар!
Зариф (усал тавыш белән). Хәзер мина бәйләнсәләр дә. бәйләнмәсаләр дә инде мин үземнен кем икәнемне исбатладым. Минем кем икәнемне бергә сугышкан иптәшләрем белә, батальоным белә, югары командование белә, хәтта Мәскәүдә дә беләләр!
Музыка. Сәхнә карангылана Сәхнә яктыра Зариф атылып килеп керә Бераз аксый
Зариф (бусагадан ук кычкыра) Кәшифә! Сугыш беткән1
Кәшифә (аралыктан килеп чыга). Уф. котымны алдын!
Зариф (шатлыктан ярылырдай булып кычкыра). Сугыш беггс!
Кәшифә. И. Ходаем. Чын микән?!
Зариф. Радиодан үзем ишеттем Җиңдек, жиндек, жиндек! (Кочаклашалар.)
Кәшифә (нишләргә белми) Матуррак күлмәк киим микән әллә?! (Ары- бире сугыла )
Зариф Ки Ни кисән дә гүзәл син Сылу кешегә солы капчыгы да килешә, ди. (Көләләр)
Кәшифә нишләргә белми Кабалана кабалана йөри. Икенче бүлмәгә чыгып китә Зариф үзенен хәрби киемен кия Орден медальләре ялтырый Көзге каршына килә Кәшифә икенче бүлмәдән матур күлмәк киеп йөгереп чыга
Кәшифә (иренә мәхәббәтле күз карашы белән карап). О-о-о! Менә бу егет ичмаса!
Зариф (тел шартлатып) Шулай бу-лырмын мин (Кәшифәгә сокланып карап тора.) Синме бу-" Мондый чибәр кыз минем хатыным була ала микәнни'"
Кәшифә (оялган булып). Әй. кыланма әле1 (Ире каршына килеп баса Кыланып честь биргән була.) Иптәш капитан Күке Зариф! Әйдә. Субайга барып кайтабыз’
Зариф (хатынын кочып ала һәм җитди тавыш белән әйтә) Бәгърем, мин ерак сәфәргә чыгарга булдым
Кәшифә (иренен кочагыннан шуып чыга) Нинди сәфәргә, ник һаман кыланасын инде1 (Пауза) Әйдә, берәр жиргә барып кайтыйк азе Карале, көн ничек матур бүген?!
Зариф (катгый карарга килеп) Кәшифә, жаным’ Мин теге лагерьга барып кайтырга тиешмен
Кәшифә (сискәнеп) Нинди лагерьга?
Зариф Зыятдин утырган лагерьга
Кәшифә (ачыргаланып) Үз акы лындамы син?!
Зариф (хатынын юатырга тыры шып ягымлы тавыш белән) Мин тиз арада әйләнеп кайтачакмын Минем бурычым ул анда бару, анын язмышы белән кызыксыну Югыйсә мин мәнге жан тынычлыгына ирешмәячәкмен
Кәшифә (елый) Күнелем сизә, балага тарыгачаксың Нинди тынгысыз кеше булдын сон син?!
Зариф Елама. Кәшифә’
Кәшифә (ыңгырашып) Харап бу - ласын бит
Зариф (кор тавыш белән) Мин— офицер! Зынтднннын язмышы белән кы- зыксынмасам. мин офицер гына гүгсл. кеше дә булалмыйм! (Кәшифә езый )
Музыка
ТУГЫЗЫНЧЫ КҮРЕНЕШ
Сәхнапо караңгылык Сохна иктырпнши подполковник зианисссндаге бер кеше гаризадан тышка карап тора Зариф шулЛ ук узеисн харби киемениан килеп кера
Зариф Разрсшите. (Ламлмкопник ПопшыыИ) вы—начальник яагсря’ Подполковник (птр-точж кепо борылып бвеш). Да
Зариф Зцранин жплак. (1яриф
шакката—анын каршында Зимин басып тора.) Вы
Зимин (коры гына) Я—начальник латеря А вы кто булете'*
Зариф Я капитан Зайнуллин
Полный кавалер орденов славы.
Зимин (бер дә гаҗәпсенмичә). Вижу. вижу.
Зариф Вы должны меня помнить.
Зимин (авыз кырые белән генә елмая). Как же не помнить-то. (Шундук татарчага күчә.) Хәтерлим мин сине. Тик син ул вакытта герой түгел идең, ә киресенчә... Утыр. (Өстәле янына барып утыра.)
Зариф (анын каршына килеп утыра). Сез лагерь начальнигы икән?..
Зимин Партия кая куша—шунда барабыз инде хезмәткә. (Зарифны җен-текләп күзәтә.) Кайда тәмамладың су-гышны?
Зариф. Белоруссиядә. Берлинга ук барып житеп булмады. Каты яраландым
Зимин Берлинга барып житмәсәң дә. көченнән килгәнне эшләгәнсең—герой булып кайткансың. Молодец, мо- лодец. Штрафниклардан сирәк кешене болай зурлап данлыйлар. Офицер булгансың. Монда килгәч, мин синең хакта кызыксындым. Фронтта диделәр.
Зариф (үз күзләренә һаман ышанып җитми). Мин сине монда очратырмын дип уйламаган идем.
Зимин. Мин дә сине кабат бу ла-герьда күрермен дип уйламаган идем. (Серле һәм шомлы итеп елмая.) Сагындырдымы мәллә?
Зариф (кыяфәтенә салкынлык йөгерә) Синсн юморны кабул италмыйм мин.
Зимин (папирос кабызып тарта). Әйе, мондый сугышлардан соң нинди юмор хисе калсын кешедә.
Зариф (саклык белән генә сорап куя) Фин снайперын хәтерлисеңме?
Зимин (кашларын җыерып). Нинди снайперны?
Зариф Финляндия татары...
Зимин (бераз уйланып утырганнан сон). Ә-ә-ә, нишләп хәтерләмәскә Күке! (Көлемсерәп.) Карале, синен дә кушаматын “күке" иде түгелме? (Зарифның түшендәге орденнарга карап.) Мондый геройга хәзер инде алай дәшмәсләр
Зариф (гасабиланып). Мин төкерәм ничек дәшүләренә' Ул кешене мин фронтка китәр алдыннан шушы лагерьда күрдем
Зимин. Ничек монда булсын ул?! Кырыгынчы елны үзләренең ягына качкан “күке” син кырык беренчедә сугышка киткәндә ничек монда булырга мөмкин?!
Зариф (кызып). Мин бит аны күреп сөйләштем. Алар таш ташуда иде
Зимин (папиросын сүндереп кал савытына ташлый). Белмим, белмим Ничек монда килеп эләккәндер ул. Хәер, монда күпмедер хәрби әсирләр булган Ну. аларны илләренә озатканнар. Тә-ә- әк, син аны монда кырык беренче елны күргәнсең... (Уйга кала.)
Зариф Кырык беренче елны. Үз күзләрем белән күрдем.
Зимин. Мин бит кырык икенче ел- нын көзендә генә килдем монда эшкә. Папкаларны күтәрербез. Эзләве авыр булыр, чөнки монда күпме кеше утырган бит, малай, һәм дә ки хәзер күпме утыра—коточкыч. Кайберәүләр арасында хәтта теркәлмәгәннәре дә бар.
Зариф. Зыятдинны теркәми калма- ганнардыр.
Зимин Кемне дисен?
Зариф. Зыятдинны.
Зимин Ә-ә-ә, бу теге “күке”нен исеме, шулай бит?
Зариф "Телсез Күке" Атмады ул.
Зимин (уйланып). Әйе, сина атмаган ул.
Зариф (таләпчән тавыш белән). Мин Зыятдинның язмышы белән кызыксынып килдем!
Зимин (Зарифка ачуы килгәнне күрсәтмәскә тырышып). Аларны парти-яләп-партияләп туган илләренә озаттылар. (Елмаеп.) Ул да инде үзенен Фин-ляндиясендә безне сүгеп, кыҗрап ятадыр.
Зариф Ул бик ябык, хәлсез иде. Үлмәде микән?
Зимин (сабыр гына) Белешермен, белешермен. (Кинәт күзләрендә явызлык очкынлап ала.) Анын язмышы белән кызыксынырга курыкмыйсынмыни?
Зариф (Зиминга текәлеп карый). Аңламадым?
Зимин. Син хәзер фашистны жинеп кайткан боевой офицер, полный кавалер орденов елавы.
Зариф Әйе, шулай...
Зимин. Гаиләң бармы?
Зариф Бар.
Зимин Гаилән белән тыныч кына, унга-сулга карамыйча, тегендә-монда тыгылмыйча яшәп ят Нишләп үзенә маҗаралар эзләп йөрисен?
Зариф. Мин Зыятдиннын язмышын мәгълүм кылмыйча тыныч яшәп ята алмыйм.
Зимин. Син үзгәрмәгәнсең икән.
Зариф Әйе. мин шул ук! Кешеләр барысы да син теләгәнчә бертөрле бул- маячак беркайчан да!
Зимин (кисәтүле тавыш белән). Син тагын баткаклыкка таба кереп ба- расын түгелме?
Зариф (каты ачу белән) Нинди баткаклыкка?! Мин анлыйм нәрсә әйтергә теләгәненне!
Зимин (күзләрен кыса төшеп). Анласан бик яхшы.
Зариф (тавышына ялвару төсе кер- теп). Мин үтенәм. әйт мина, исәнме ул9 Исән булса, ул кайда хәзер?
Зимин (салкын тавыш белән) Мин белешермен. Тик син үзеннен яз- мышынны катлауландырырга маташа- сын. ахрысы.
Зариф (ачыргаланып) Тагын ни- чек катлауландыру мөмкин сон безнен язмышларны, иптәш подполковник! Мин катлаулы язмышларны үзем белән янәшә сугышкан штрафниклардан ише- теп чак кына акылдан язмадым! Төрмә- ләрдән чыгып утка кергән сгетләрнсн яр- тысыннан күбесе бер гаепсез кешеләр иде!
Зимин. Ә син каян беләсең, гаеп- леме-юкмы?! Үзләре сөйләгәннән генә- ме?
Зариф (кызып-кыэып сөйли). Анда кем ялган, кем дөресен сөйли- шундук күренә. Үлем белән көн саен күзгә-күз карашучы унсигез яшьлек егет, беләсенме, ни өчен төрмәгә утырган булган? Анын атасын донос буенча атканнар. Имеш. Сталинны ачуланып нәрсәдер әйткән. Ә шул егетнсн үзен, шикаять язучынын битенә төкергәне өчен, биш елга утырталар. Сугыш башлангач бу егет фронтка җибәрүләрен үтенеп сорый Минем батальонда сугышты Авианалеттан сон мин бу егетне носилкада күрдем Чәрдәкләнеп беткән һәм канга баткан иде Актык сулышын алганда мин анын янында тордым Күз яшьләремне тыя алмадым—шунда. солдатларым янында елап җибәрдем "Берәр үтенечен, теләген юкмы мина?"—дип сорадым мин анардан Беләсенме. ничек дип жавап бирде?
Зимин Ничек дип ’
Зариф Иптәш капитан, минем гам да. үзем дә халык дошманы /гел."—дип ыңгырашты
Зимин (үгет-нәсихәтле тавыш жн) Минем син» <>-Р кннншем бар
артык ихласланма Күнелендәген ачыл, әйтергә кирәкмәгәнне әйтеп ташлый торган гадәттән арынырга иде сина.
Зариф Әйе. син минем гадәтләрне беләсен Юкса кырыгынчы елны ун елга хөкем итмәсләр иде...
Зимин (кинәт кырысланып). Мин хөкем итмәдем сине. Трибунал хөкем итте.
Зариф Материалны әзерләүче син булдын бит
Зимин. Әйе. мин Ә нәрсә. Син мине шунын өчен битәрләргә дип килдеңме9
Зариф Юк.
Зимин (җикереп). Рәхмәт әйт. партиягә, иптәш Сталинга—ун ел урынына сина ышанып кулына корал тоттырганы өчен һәм үзеннен Ватан алдындагы гаебеңне кан белән юарга мөмкинлек биргәннәре өчен!
Зариф (теш арасыннан ысылдап) Син усалланма! Кемгә нинди рәхмәт әйтү—минем шәхси эшем!
3 и м и н . Ә син шулай да үз урынын- ны бел.
Зариф Мин аны бик яхшы беләм. Зимин (һаман тынычлана азмый) Синең кебек геройлар бик күп кайтты фронттан! Барысы да синен кебек амбицияләр белән йөри башласа тәртип булмаячак.
Зариф (мыскыллап) Тәртип ур- наштытыр өчен сез бар бит
Зимин Чәнчүләп сөйләшмә' Әйе. без бар һәм пока без бар. тәртип булачак. Беребезнсн дә язмышы жинел түгел. Беребез дә үз ихтыяры белән яшәми Без һәммәбез хезмәтчеләр, безнен һәрбере безнен үз урыны, үз вазифасы, үз мисси ясе бар (Татын папирос кабызып тарга ) Зариф (тыныч булырга тырыша) Шулай Мин үтенеч белән килдем Зинһар. ярдәм ит Зыятдин турында белешергә.
Зимин Ник кирәк ул сина9 Зариф Мин бурычлы ул кеше алдында.
Зимин Нинди бурыч ы н калды9 Зариф Ул мина атмады Мин хәзер исән булмас идем, әгәр ул аткан булса9' Зимин Шуннан9 Зариф Сон. әйтәм бит үземне анын алдында бурычлы итеп тоям Зимин (авызын кыйшайтып елмая) Син тагын ачыктан-ачык сөйлисен Бик яхшы Сөйлә Фин әсирен Э1ләп йөрүче кеше турында ни уйларга тиеш
7. .к. У . м з
мин? Ә?! Контрразведка нәрсә уйларга тиеш? (Зарифка таба сузылып пышылдый.) Мин сина кинәш итәм: бар, кайтып кит, йөрмә монда.
Зариф (кырт кисеп). Юк! Син беләсең ул кеше турында!
Зимин 'Күке" турындамы?
Зариф. "Телсез Күке”.
Зимин. Әйе, беләм. (Тавышын күтәрә.) Беләм! (Чак кына ишетелерлек итеп.) Белгән сурәттә дә мин бит сер итеп сакларга тиеш теге яки бу әсир турындагы мәгълүматларны.
Зариф (тавышын әкренәйтеп). Исәнме ул?
Зимин Исән.
Зариф Кайда ул?
Зимин (папиросын тирән итеп су-ыра). 1944 нче елны Финляндиягә унсигез әсирне кайтарып җибәрделәр. Шулар арасында ул да бар иде Нишлисен бит, дүрт ел утырды инде утыруын лагерьда Әгәр дә ул безнең серле снарядлар яшерелгән база тирәсенә килеп чыкмаган булса, аны утыртмыйлар иде Аны бит шул тикшерү өчен дүрт ел тоттылар.
Зариф (Зиминга озак карап тора). Минем турында да бик озак иснәнеп йөргәннәр туган ягымда. Хәтта лесхозга эшкә килгән булып, безнең нәсел турында төпченеп ятканнар. Сезнең чекистлар эше бит инде бу.
Зимин. Кем әйтте?
Зариф Якташларым лесхозга читтән килеп яшәүчеләр турында сөйләделәр. Кайдан һәм кемнәр икәнен үзем сизендем, анладым.
Зимин (елмаеп). Сизгер үзен тагы...
Зариф. Хәтта фронтта да минем сөйләшүләрне гел особистка җиткереп торалар иде.
Зимин (үтә дә эшлекле кыяфәт белән). Сугыш вакытында башкача бу- лалмый инде ул. (Папиросын сүндереп урыныннан кузгала.) Анын каравы, син исән! Шаталовны хәтерлисенме'’
Зариф. Әйе.
Зимин. Одессаны фашистлардан саклаганда һәлак була. Севрюгин Воро-неждан иде бит Ул немеи оккупациясендә кала. Германиягә куалар Шуннан хәбәре юк. Пропал без вести
Зариф Ә Рассуханов?
Зимин (әйтергәме-юкмы дип уйлап тора). Чеченнарның эшләре катлаулырак килеп чыкты шул...
Зариф (борчулы тавыш белән). Ул да высылкага эләкте микәнни?
3 и м и н . 44 нче елда аларнын барысын да сөрделәр... Күпмесендер Казахстанга. күпмесендер ераграк.
Зариф (уйга чума). Ай-яй.
Зимин (килеп Зарифның именә кулын куя). Ихлас күңелдән әйтәм: синең исән-сау булуыңа мин шат. Күрүемә дә шат.
Зариф (утырган урыныннан тора/ Димәк, Зыятдинны кырык дүртенче елны кайтарып җибәрделәр.
Зимин. Әйе.
Зариф. Ярый... (Кәефе күтәрелә) Нинди яхшы хәбәр!
Зимин. Күңелен булдымы? (Елмаеп.) Ярый, дустым, исән-сау бул Бөтен дөнья өчен уйланып, кайгырып утыру дөрес түгел.
Зариф Димәк. Зыятдинны Фин-ляндиягә озаттылар?
Зимин (көлә). Әйе, тынычлан. Бар, кайт. Йөрмә үзеңне үзең бимазалап
Зариф. Ярый, киттем. (Ишеккә габа юнәлә.)
Зимин. Сау бул!
Зариф Киттем. (Чыгып китә.)
Шомлы музыка. Сәхнә карангылана. Зимин телефоннан шалтырата.
Зимин. Приведите! (Бүлмә буйлап ары-бире йөри.)
Зыятдинны алып керәләр. Ул бөтенлай хәлсез, ябык һәм бөтен кыяфәтеннән битарафлык аңкый.
Зимин. Утырыгыз! (Зыятдин килеп утыра. Күзләре төссез—Зиминга карый, ләкин аны күрми шикелле, әйтерсен лә анын аша каядыр бушлыкка карый.) Сез кем?
Зыятдин (каядыр төпсез бушлыкка караган сыман). Галиәкбәр улы Зыятдин.
Зимин (жанбиздергеч тонык тавыш белән бер-бер артлы сорау бирә) Тагын?
Зыятдин. Әсир.
Зимин. Тагын?
Зыятдин. Мин—Финляндия татары.
Зимин. Тагын?
Зыятдин. Мин сәвит-фин сугы-шында әсир төштем.
Зимин Анысын әйтген. Тагын?
Зыятдин Шунын белән тәмам
Зимин (барып урынына утыра) Юк. тәмам түгел. Әйт дөресен. 1940 нчы елда теге безнең база турында кем әйтте сина?
Зыятдин. Беркем дә әйтмәде.
Зимин. Ә каян белден?
Зыятдин Белмәдем.
Зимин. Нәрсә иде ул базада?
Зыятдин. Белмим. (Тәмам хәлсезләнә. Зиминга карап тора. Һәрбер сүзен бик авырлык белән генә әйтә.) Сез акылга зәгыйфь түгелдер бит? Ул базада нәрсә барлыгын миннән сорыйсыз. Каян белим мин. Сезнсн база бит ул.
Зимин (тешләрен шыгырдатып) Тәмам туйдым мин синнән
Зыятдин (әкрен генә). Атып үтерегез мине.
Зимин (ямьсез итеп елмая). Юк, суд сине атарга хөкем итмәде Мин синнән барыбер барысын да сөйләтәчәкмен
Зыятдин (ишетелер-ишетелмәс кенә). Нәрсә сөйләтмәкче буласын?
Зимин. Зариф белән беренче тапкыр кайчан таныштыгыз?
Зыятдин. Мин сезгә инде мен тапкыр әйттем. 1940 нчы елнын гыйнварында. Урманда. Сезнең базагыздан ерак түгел.
Зимин (урыныннан торып Зыятдин янына килә) Анын белән элемтәгә кайсы разведоешма аркылы кердегез?
Зыятдин. Нинди разведка?! Ул да, мин дә бернинди разведка кешеләре
түгел.
Зимин (кабинеты буйлап йори) Безнең агентлар Зариф торган якларны нык айкадылар. "Күке" кушаматын аңа тагулары бик сәер—ул сөйләгәнчә үк килеп чыкмый.
Зыятдин. Кушаматнын ни катнашы бар монда.
Зимин Ул сине күке диде Ләкин “Телсез Күке" диде Бу нәрсәне анлата. (Зыятдин янына килеп текәлеп карап юра.)
Зыятдин. Атмаганым өчен әйткәндер. „ п
Зимин (үчекләп). -НР (Күзләрен чекрәйтеп.) Ничек уйлыйсын, хәзер кайда ул? .
Зыятдин (күзләрен йома) Кем
Зимин. Зариф.
Зыятдин (көч-хи 6'*‘И
евйдашо) Ул сугышка киткан кх
Зимин Мвгълүм ки. сугыш Сак (Барып графиннан су п»>
Зыятдин. Исән булса кайткандыр инде
Зимин (авызын кыйшайтып елмая). Исән ул.
Зыятдин (бераз хәл кергәндәй була). Исәнме?
Зимин Исән. Тик менә нишләп си- нен язмыш белән кызыксынмый икән ул?
Зыятдин (иреннәрен көчкә кый-мылдатып) Ул бит нинди илдә яшәгәнен белә Артыннан гел күзәтеп торуларын да сизенә. Аннары, нишләп ате ул минем язмыш турында кайгыртып йөрергә тиеш'” Фронт узган кеше Ял итсен өендә.
Зимин (мыскыллы елмаеп) Срогын беткәч иреккә чыгармын дип уйлыйсын инде син Мина дөресен сөйләмичә беркая да чыкмыйсын!
Зыятдин (битараф тавыш белән). Сөйлисен сөйләдем инде мин (Зарифнең исән икәнлеген ишеткәч үзендә әле күпмедер көч барлыгын тоя )
Зимин Ярый Син мина шунысын гына әйт. АБВЕРнын катнашы юкмы монда?
Зыятдин (чыраен сыгып). Нинди АБВЕР инде тагын” Нишләп сез буш урынла казынасыз.
Зимин (яман усал тавыш белән) Ник атмадын Зарифка1’
Зыятдин Татар җырын ишеттем Зимин Шунын өчен генә атмый калдыкмы'*
Зыятдин Нишләп син татарча җырлавын ишеткәнгә атмадым дигәч ышанмыйсын.
Зимин (кыҗрап) Чөнки шунын өчен генә дошманны үтерми калу мөмкин түгел!
Зыятдин Нишләп ул мина дошман булсын!
Зимин (кабинеты буйлап ары -бире йөри). Тәк. Без тагын круг буйлап киттек (Китеп Зыятдинның күзенә карый) Нишләп ул сина дошман түгел’
Зыятдин (Зиминга гуп-туры карап) Татарча җырлаганга
Зимин Мин бердәнбер сәбәп шулдыр дип ышанмыйм һәм ышанмаячакмын Хәзер менә атып үтерер иденме Зарифны’
Зыятдин Юк
Зимин Мине атып үтерер иденме’ Зыятдин Әйе.
Зимин Әлбәттә инде Зыятдин (ынгырашып) Минем халем бик начар
Зимин. Әсир төшкән дошманның хәле яхшы булмый инде аның. Әйт әле мина: ни өчен бер таныш түгел кеше кинәт якын була башларга мөмкин? Минем аңлыйсым килә! Әйт дөресен, сугышка кадәр таныш идегезме?
Зыятдин Юк.
Зимин Безнекеләр арасында әллә тагын берәр сезнен кеше бар идеме? Шу- нын аша таныштыгызмы?
Зыятдин (чак кына ишетелерлек итеп). Юк.
Зимин (сорауларны якын килеп бирә башлый). Ул сина базада нәрсә барлыгын әйткән бит.
Зыятдин Юк. әйтмәде.
3 и м и н Ә ул мина әйтте: Зыятдинга сөйләдем диде.
Зыятдин. Ул алай алдашмас.
Зимин. Ә нишләп син ана шулка- дәре нык ышанасын? Һәрвакыт: ул андый түгел дисен, ул алдашмас дисен...
Зыятдин. Чөнки ул—чын ир-егет! Иманлы кешене имансызландыру мөмкин түгел. Иман ул йә бар. йә юк. Ул—иманлы инсан
Зимин. Алай икән.
Зыятдин (ишетелер-ишетелмәс тавыш белән). Бер соравым бар
Зимин. Тынлыйм.
Зыятдин Әгәр дә мин аны атып үтергән булсам һәм сез мине кулга алган булсагыз, минем хәлем җинелрәк булыр идеме?
Зимин Әлбәттә. Син хәрби әсир генә булып саналыр иден.
ЗыятдинӘ аны үтереп сезгә эләкми калган булсам?
Зимин (көлә). Ин бәхетле кеше булыр идең.
Зыятдин Ялгышасын. Менә бу ва-риантларны тирәнтен уйлап карагач, мина үземнен хаклы икәнем аңлашыла
Зимин (җирәнеп карый). Лагерьда черү—хаклык билгесеме9
Зыятдин (шулай ук җирәнеп карый) Минем лагерьда черүем—сезнен кабахәтлек билгесе!
Зимин (өстәле янына барып утыра) Сина хәзер ике дөнья—бер моржа дип әймәкче буласын мәллә бу дорфалыгын белән? Ышанмыйм Әле синдә азатлык хыялы яши Син әле Финляндиягә кайтып хатыныңны, улынны кочаклармын дигән өмет белән жан асрыйсын. (Зыятдин сулкылдап еларга тотына Озак елый Зимин тыныч кына карап утыра. Кинәт сикереп тора да. Зы
ятдинга урындык китереп бирә.) Утыр (Зыятдин утыра. Сулкылдаудан бөтен гәүдәсе дер селкенә. Зимин графиннан стаканга су салып Зыятдинга бирә ) Эч. (Зыятдин тончыга-тончыга суны эчеп бетерә. Зимин стаканны алып китә Зы-ятдин елаудан туктагач Зимин уз урынына барып утыра). Ә Зарифнын исән булуына син шатмы?
Зыятдин. Шат.
Зимин. Ярар, мин сиңа бер серне ачам. (Зыятдин нинди сер икән дип көтеп карап утыра ) Зариф бик зур хата җибәрде.
Зыятдин (сагаеп). Нинди хата’
Зимин. Ул монда килде.
Зыятдин (аптырап). Ник?
Зимин (көлемсери) Синен язмыш белән кызыксынып Орденнарын чыл-тыратып, погоннарын ялтыратып...
Зыятдин. Нишләп йөри инде ул?!
Зимин. Менә шул-шул! (Күзләрен чекрәйтеп сынаулы караш белән карап тора.) Нык кызыксынды ул синен язмыш белән.
Зыятдин (башын читкә борып) Жүләр икән!
Зимин (бармагы белән Зыятдин ягына төртә-төртә). Вот-вот! Жүләр! (Тавышын әкренәйтеп.) Ә ник жүләр дисен аны? Әйе, әйе, синең тел очында гына тора (Нәфрәт катыш сөенечле елмаю белән.) 1940 нчы елнын гыйнварында Карел урманнарында безнен базадан ерак түгел дошман разведчигы белән очрашуы турындагы делоны күтәрергә туры киләчәк.
Зыятдин (котсыз кала). Сез үз акылыгыздамы, юкмы? Юк нәрсәгә вакыт әрәм итәсез.
Зимин (кискен хәрәкәтләр белән өстәл тартмаларын ачып-ачып карый) Юк, юк, тикшерүләрне янадан башлыйбыз.
Зыятдин (күзләрен йома) Зариф кайда соң хәзер?
Зимин (битараф тавыш белән). Кайтып киткәндер.
Зыятдин (хәлсез тавыш белән). Минем турыда нәрсә дидсн сон син9
Зимин 1944 нче елны унсигез әсирне Финляндиягә кайтарып җибәрдек дидем. Шулар арасында Зыятдин да бар иде дидем.
Зыятдин (көч-хәл белән ялвара) Аптыратмагыз Зарифны Бер гаепсез кеше бит ул.
Зимин. Әле яшиселәр бар, алда го-
мер шактый—ачыкларбыз кемнен күпме дәрәжәдә гаепле икәнлеген. (Зыятдин анын югалтып идәнгә егыла Зимин өстәлендәге звонокка баса. Конвоирлар керә.) Анын жуйды Алып китегез! (Зыятдинны кул-аякларыннан күтәреп алып чыгып китәләр.)
Зимин графиннан су салып эчә. Үзенә урын табалмый йоренә Көтмәгәндә Зариф атылып керә
Зариф (көчкә сулыш алып) Ышанмыйм мин сина! Кайда ул?
Зимин (кыжрап Зарифка таба килә). Мин синнән туя башладым!
Зариф (кычкырып). Ул әле һаман шушы лагерьда.
Зимин (кычкыра) Кем?
Зариф. Зыятдин!
Зимин (мыскыл итеп елмая) Бәлки. Монда кем генә юк. (Зарифка якын килеп карап тора.)
Зариф (Зиминга җирәнеп карый) Мин Мәскәүгә барам'
Зимин (көлә). Бар! Анда көтәләр сине! (Йөзе кинәт караңгылана, күзләре коточкычлана.) 1940 нчы елгы эшнен кузгатылуын телисең инде син
Зариф (кычкырып). Кузгалсын! Әллә нәрсәләр кузгалсын! Мин сонгы тапкыр таләп итәм, күрсәт мина ул кешене!
Зимин (Зарифның гасабнлануын инкарь итеп елмая) Ә синен таләпләр куярга хакын юк.
Зариф (тешләрен кысып) Табыйк ул кешене!
Зимин (мыскыллы елмаеп). Лагерь бик зур. Аны эзләтергә кешеләрем юк. үзем эзләп йөри алмыйм (Кабинеты буйлап атлый.)
Зариф. Аңламадым?
Зимин (төкерекләрен чәчеп акыра). Мин ул күкене эзләп йөрергә си- нсн атан Хәбибрахман түгел бит!
Зариф (ярсып). Син—кабахәт1 С ин тылда үз кешеләребезнен канын эчүче җанвар! Сез фронтта да каныбы зны күп эчтегез! Ниместән дә күбрәк харап иттегез сез безнен ин асыл кешеләребезне!
Зимин (бөтен зчке зәһәрлеген, вәхшилеген чагылдырып әйтә) Ну. хана тебе. герой! (Кыжрап килә дә. тешләрен шыппттп кабатлый I Хяня тсЛс' Хии»' Понял?! Хана!
---------------- --- ------------------------------- Ш1
Зариф (барлык булган нәфрәтен чыгарып) Бук!!! (Зиминнын битенә төкерә.)
Зимин (беркавым һушсызланып торганнан сон кобурасыннан пистолетын чыгара ) Атам, сука!
Зариф Минем дә пистолетым бар' Минеке именной' Командующий үзе бүләк иткән пистолет (Пистолетын чыгара.)
Зиминнын ярдәмчеларе атылып килеп керә Атар Зарифнын өстенә ташланып анын кулларын артка каералар һәм пистолетын тартып алалар
Зимин (килеп Зарифка карап юра) Совет власте дошманнарын, халык дошманнарын мин гомерем буе таптадым һәм таптаячакмын' (Зарифнын погоннарын йолкып ташлый Шуннан сон барып өстәле янына утыра Телефоннан шалтырата ) Задсржан агент за- падной развелки У меня в кабинетс Хорошо (Зарифны җибәрәләр Ул хәлсезләнеп көчкә аягында басып юра )
Зариф Менә ничек (Үзенен түшендәге орденнарын йолкып идәнгә ташлый) Мин шушындый хәшәрәтләр өчен, лагерь күселәре өчен сугышып йөргәнмен икән' (Зарифны алып китәләр.)
Музыка
Зариф сөйли
Зариф
— Көнбатыш разведкасының агенты дип исбатлый алмасалар ла мина биш ел бирделәр Миннән барыбер шикләнделәр. Магаданга этап белән китеп бардым
Бер тапкыр лагерьларны тикшерергә дип Мәскәүлән югары ләрәжәләге инспекция килде Инспекция составында безнен армиинен политотлсл начальнигы да бар иле Фронтта ут мине яхшы белә һәм ихтирам итә иде Мине күреп шаккатты За что герой сил ит дип бик борчылды Мәскәүгә кайткач, минем өчен ходатайство язган Мине, рәхмәт яусын ана. ике елга алдан рак. ягъни өч ел утыргач чыгардылар Мин ут йотып яшәп ятучы Кәшифәм янына кайтып киттем Мин кайтканда улыма ике яшь ярым иде инде.
УНЫНЧЫ КҮРЕНЕШ
Бәрәкәт урманы Зариф йорты Зариф. Назимә. Хәбиб өстал янында утыралар. Чәйләре
суынып беткән
Зариф. Кәшифә мин кайткач бер утырып елады да. “Бүтән беркая җибәрмим үзеңне!”—дип кычкырды. Бу анын бердәнбер кычкыруы булды гомер буена.
Назимә. Син үзен әбиемә бер дә тавыш күтәрмәгәнсең.
Зариф Каян беләсең?
Назимә Әти әйтте.
Зариф. Минем өчен бөтенләй бер могҗиза—улым булды. Яшәргә дәрт һәм дәрманны Кәшифә, ата-анам бирсә, вәхши дөнья өстеннән очып яшәргә исә минем улым Мансур ярдәм итте
Хәбиб Назимәнен әтисе була инде ул?
Назимә. Әйе. минем әтием.
Зариф Улым белән бөтенләй башкача ачылып китте дөньялары. Кызганыч, якын кешеләрем иртә вафат булдылар Әти җитмеш ике яшендә, әнкәй җитмеш дүрттә Кәшифә, җаным, алтмышын да тутырмыйча дөнья куйды. Йөрәк белән интекте. (Тынлык.) Мин гаепле! Мин, мин! Минем өчен саргайды ул, бичара. Назимәгә өч яшь иде әбисе үлгәндә.
Хәбиб Көн саен каберенә барасыз икән.
Зариф. Көн саен барам.
Назимә Бабай, мин Санкт-Петер-бургка ... Ленинградка барып кайттым.
Зариф (гажәпләнеп). Кай арада җитештек’’
Назимә. Житештем инде. Хәтта андагы татарларның сабантуен да күреп кайттым. Ә менә синен фин сугышындагы рота командирыңны күрә алмадым. Оныгы Ирина белән генә бер очраштык. Лебедев Анатолий Евсеевич бик карт икән инде. Сырхауханәдә ята Инде сөйләшми дә икән. Мина анын янына Ирина барып йөрмәскә кушты.
Зариф (уйга калып) Бездән шактый өлкәнрәк иде шул ул...
Назимә Мин Иринага әйттем: Зәйнуллин Зариф турында әйт, дидем. Синен Анатолий Евсеевич алдында гаебеңне сизүенне дә. гафу үтенүеңне дә әйттем.
Зариф Рәхмәт, кызым.
Назимә (әле бабасына, әле
Хәбибкә карап куя) Дөнья барыбер мог-җизаларсыз булмый инде ул. Хәбибнен кем икәнен белмисең бит әле син, бабай? (Елмая.)
Зариф (хәтерендә казынып Хәбибкә шактый вакыт карап тора). Йөзе бик таныш.
Хәбиб (елмая). Йөзем танышмы9
Зариф. Таныш. Тик Субай егете түгел, ахрысы.
Хәбиб Субайныкы дисән дә була, Зариф бабай Мин —Финляндиядә яшим. Ерак бабаларым Субайдан?
Зариф. Алай икән. (Сагаеп кала. Егетне игътибар белән күзәгә.)
Назимә (түземлеген жуя). Бабай, игътибар белән кара әле.
Зариф (бите агара, куллары дерелди. тавышы калтырый). Син... әллә..
Хәбиб (торып баса). Әйе, мин Зы-ятдин бабайның оныгы. (Зариф абына- сөртенә тора да Хәбибне кочаклап елый башлый. Музыка. Егетне кочаклаган килеш озак елый. Музыка көчле янга- рый. Аннары музыканың тавышы әкренәя.)
Зариф (күз яшьләрен жине белән сыпыра). Исәнме ул?
Хәбиб. Юк. Узган елны вафат бул-ды. Сине гел искә алды. Бигрәк тә го-меренең сонгы көннәрендә. Синен яэ- мышынны бик беләсе килде
Назимә Утыр әле, бабай, утыр Син дә, Хәбиб, утыр. Басып тормагыз. (Утырышалар.)
Зариф Кайчан, ничек котылган
сон ул?
Хәбиб 1948 нче елны азат итеп Фин-ляндиягә кайтарып җибәргәннәр аны
Зариф (үзен чиксез бәхетле итеп тоя) Алай икән Исән калган! Кайтып китә алган! Молодеи. молодеи! Минабнт гомер буе анын язмышы тынгы бирмәде. Димәк, барыбер котылган!
Хәбиб . Аның “үзгәртеп кору” баш-лангач Зарифка хат язарга мөмкиндер инде хәзер дип әйткәне булды. Ләкин теге вакытта НКВДдан курку шулкадәр нык сенеп калган ки, юк, йә тагын сина бәйләнә башларлар дип элемтәгә керергә жөрьәт итмәде Һәм безгә дә рөхсәт бирмәде. (Портфеленнән кулъяулыкка
Ш
төрелгән фоторәсемне чыгара.) Үләр алдыннан ул мина монда барырга куш- ты. Субайда бабаларыбыз нигезендә дога кылырсын диде Бәрәкәт урманында Зариф исән булса, аны күреп миннән сәламемне тапшыр диде Рәхмәт әйт Зарифка диде.. Миндә ниндидер гаеп булса кичерүен үтен. диде.
Зариф (фоторәсемгә карап тора) Кәшифәнсн яшь чагы. Кулъяулыкны да Кәшифә бүләк иткән иде. Зыятдин бо- ларны ничек саклап кала алды икән ла- герьда7 (Кулъяулыкны күкрәгенә кыса) Хәбиб Лагерьдагы лазаретта яткан- да бер шәфкать туташына биргән ул аны “Сакла. Үлеп китсәм Татарстанның Су- бай авылына җибәр, ә инде исән калып моннан чыгарга насыйп булса кире мина бирерсең",— дигән Шәфкать туташы алып саклаган. Иреккә чыкканда бабай ана мен рәхмәтләр укып алып киткән фоторәсем белән кулъяулыкны
Зариф (кабаланып чалбар кесә- сеннән пәке чыгара) Менә бу пәкене дә Кәшифә бүләк иткән иде Гел кесәмдә йөри Шушы пәкене онытып калдырып кире барган идем мин теге аланга Шун- да Зыятдин килеп чыкты.
Хәбиб. Пәке белән зажигалканы теге чечен егетенә бирдем дилен бит Зариф. Әйе. Зажигалка Зыятдин ныкы иде. Алтмышынчы еллар башын- да Казахстаннан посылка килеп төште Мин аптырадым кемнән бу. нәрсә анын эчендә? Посылканы ачтым Берничә төрле кәнфит, берничә төрле чикләвек, менә шушы пәке һәм бабаннын паспор- ты белән зажигалкасы Шунда хат та бар иде. Ачып укыдым—Рассуханов Аслан нан икән бу. Шаккаттым. Яраланганнан сон анын аягын кискәннәр икән Че- ченнарны кырык дүртенче елда вагон- нарга төяп Көнчыгышка габа сөрделәр бит—сатылган халык дип. Шул бер аяк-
лы килеш ул да эләккән перессленисгә (Күлләрен Номын башын чаПкыИ ) Ай яй! Хаты тетрәндергеч! Ничек курыкма
ган миңа посылка җибәрергә, өстәвенә
хат га язарга' Мин-көнбатыш развед
клемма ярдәм итүче дигән шик астында утырып чыккан кеше, ә ул сөрелгән че- чен кешесе Белсәләр, икебезгә дә эләгә бит инде Жавап хаты язып торма дигән, чөнки үзен бсләсен. күзәтеп кенә торалар дигән Шулай итеп. Кәшифә бүләк иткән пәке белән бабаннын пас порты һәм зажигалкасы мина кайтып төште.
Хәбиб. Бабамнын паспортын рота командирына бирдем дилен шикелле.
Зариф Хәзер аңлатып бирәм 1940 нчы елны мине кулга алгач. Лебедевны да лопроска йөртә башлыйлар Рота командиры булганга гына түгел Мине бик каты яклаган иде ул. Үзен дә хөкемгә тартасылары билгеле булгач. Лебедев госпитальгә барып Зыятдинның паспортын Рассухановка бирә. Пәке белән зажигалканы мин Рассухановка биргәнне күрде бугай ул. шуна күрә паспортны да ана тапшырырга карар кылгандыр
Н а з и м ә Лебедевны да утырталар мәллә?
Зариф Әйе Ленинградта след- ственный изоляторда бер елдан артык яткан ул. Сугыш башлангач та төрмәдә булган әле Аннары инде блокада... Ленинградны сакларга чыгарганнар Мина Лебедев турында инде нимескә каршы сугышканда фронтта берәү сөйләде Фин компаниясендә безнен рота пулеметчысы иде—ул да Ленинград егете. Лебедев белән бер мәктәптә укыган булганнар
Хәбиб Хәзер бабамнын паспорты, зажигалкасы, димәк, синдә?
Зариф (уфтанып) Караклар алып чыгып киткән бит Мин бит шул Зыят- диннын паспортын урлаганнарына бик нык кайгырдым Зажигалка зажигалка гына инде ул. Хәер, анысы да кызганыч Ә менә паспорты миндә булганда, ничектер, але ниндидер өмет бар идс- белмим нинди ометтер ул
Хәбиб (якты елмаеп) Зариф бабай. бик кайгырма ул нәрсатәр өчен Минем бабам гел сине искә алып, сагынып. синсн өчен кайгырып яшәде (Зариф тагын елап ала.)
Зиновьев килеп керә
Зиновьев (гадәттәгечә елмаеп һәм “куелган“ тавыш белән). Добрый лень!
{Хәерле кон1}
Н а з и м ә (чит кешенен кем икәнлеген анларт тырышып игътибар белән карый) Злравствуйте'
(Исәнмесез!)
Зариф (бернинди эмоциясез) Оиять приехал7
{Тагын килдекме?)
Зиновьев Да. должен побсспоко- итъ вас И обраловать
{Әйе. тагын борчырга тиешмен инде сезне Һәм шул ук вакытта куандырырга да.)
(Елмая.)
Назимә. Бабай, бу кеше синен янына килдеме?
Зариф Әйе.
Хәбиб Алайса без Назимә белән урманда йөреп керик әле.
Зариф Барыгыз, бар. балалар.
Назимә И-и-и. Хәбиб, мин сина хәзер шундый матур урыннарны күрсәтәм. (Чыгып китәләр.)
Зиновьев (ясалма ягымлылык белән) Исянмесез!
Зариф (Зиновьевның килүенә шат түгеллеген күрсәтеп). Исәнме Нәрсә кирәк?
Зиновьев (тантаналы тавыш белән) Мы нашли грабителей.
{Без каракларны тоттык.)
Зариф Каких?
{Нинди каракларны?)
Зиновьев (гажәпләнеп). Как каких! Тех. кто дом ваш ограбил. Пред- ставляете, это оказались бомжи.
{Ничек инде—нинди! Йортыгызны басучыларны тоттык Бомжлар булып чыкты )
Зариф Бомжи?
{Бомжлар?)
Зиновьев (көлә). Да. Ну,этолюди без места жительства. без работы и так далее... Если хотите. мы их привлечем к уголовной ответственности
{Әйе Теге, торыр урыннары булмаган, эшсез-нисез кангырап йөрүче кешеләр инде алар. Денем өчен түгел, көнем өчен дип яшәүчеләр Теләсәгез без аларны хөкемгә тартабыз.)
Зариф Ни к чему это.
{Юк. юк. кирәкми )
(Ике кеше Зарифнын телевизорын күтәреп керәләр.)
Зиновьев Зариф абы. покажите. куда ставить9
{Зариф абый, күрсәтегез, кая куярга9)
Зариф (түрдәге тумбочкага ишарә-ләп). Вот его место.
{Менә анын урыны.)
(Грузчиклар телевизорны тумбочкага куеп чыгып китәләр.)
Зиновьев (зур канәгатьлек белән) Думаю, и остальные вещи ваши ском- пенсируются.
{Башка әйберләрегез дә компенсацияләнер дип уйлыйм.)
Зариф Если это бомжи. то не надо их наказывать. И не требуйте с них моих вешей. я прошу вас. Оставьте их в по- кое.
{Ул бомжларны жәзага тарта күрмәгез Зинһар өчен, минем әйберләремне дә аларлан таләп итмәгез, түләтмәгез. Бүтән борчымагыз аларны.)
(Зиновьевка карап юра һәм паузадан сон өстәп куя.) И меня оставьте в покое.
{Моннан сон инде мине дә борчымагыз.|
Зиновьев (кәефе кырыла). Хоро- шо. Как себя чувствуете?
{Ярар. Хәлләрегез ничек?)
Зариф (кырысланып). Когда ты приходишь. не важно!
{Син килгәч минем хәлем начарлана!)
Зиновьев (үпкәле тавыш белән) Я только с благими намерениями при- езжаю к вам.
{Мин сезгә гел игелекле ниятләр белән киләм.)
(Папкасыннан бер документ һәм за-жигалка чыгара.) И это тоже ваше...
{Болары да бит сезнеке.)
Зариф (документны һәм зажигалканы ала). Вот за них спасибо. За паспорт и зажигалку Зыятдина большое спасибо.
{Менә бу әйберләр өчен рәхмәт Зыятдиннын паспорты белән уткабыэгычы өчен зур рәхмәт.)
Зиновьев Наконец-то. я смог хоть чем-то вас обрадовать.
{Ниһаять, сезне аз гына булса да сөендерә алдым.)
Зариф (Зиновьевка текәлеп карап юра). Думаешь, ты меня смог обманутъ?'
{Син мине алдый алдын дип уйлыйсынмы?!)
Зиновьев (каушый). Ты что. ста- рик?!
{Син нәрсә, бабай?!}
быть, ты фам ил ию не дедовскую но- сишь... Но все равно ты не тот, за кого выдаешь Ты еше молод, и по молодос- ти тебе опыта не хватает
{Син Зиновьев түгел! Бәлки син бабан фамилиясе белән йөрмисендер Танышканда ук мине алдый башладың Син башка кеше булып кыланасын Ләкин син әле яшь. тәжрибән аз.}
Зиновьев (гасабиланып). Какого опыта?
{Нинди тәҗрибә?}
Зариф (авызын кыйшайтып) Опыта работы с людьми
(Кешеләр белән аралашу тәҗрибәсе.}
Зиновьев (югалыбрак кала) Я к вам отношусь с большой симпатисй Я знаком со вссй вашей биографией Да Я хочу с вами быть искрснним. Моя фамилия—не Зиновьев. Моя фамилия — Зимин.
{Мин сезне бик хөрмәт итәм, сез күнслемә якын кеше. Әйе, мин ссзнен тәрҗемәи хәлегез белән таныштым Хәзер инде ихластан сөйләшәсем килә. Чыннан да минем фамилиям Зиновьев түгел Минем фамилиям—Зимин.}
Зариф (бөтенләй якын килеп Зиминның оныгын күзәтә) Похож, очень похож.
{Охшагансың, охшагансын.}
Зимин (тавышы калтырый) Дед о вас часто спрашивает. Мы и Челнах жн вем Я его перевез к себс
{Бабай ссзнен турыда гел сораштыр,! Без Чаллыда яшибез Мин аны Чаллыга, үзебезгә алып килдем }
Зариф А почему стодицу на Челны поменяли?
{Ни сәбәпле башкаланы Чаллыга алыштырдыгыз’}
Зимин . ОгеиКамЛЗстроил Мени
тоже в Челны направили
{Әтием КамАЗ тезелешендә эшләде Мине дә Чаллыга җибәрделәр I
Зариф (горур тавыш белән) У меня сын тоже на КамАЗе рлботае1. на чальником цеха. А гы кем работаешь-я догадываюсь
(Минем дә улым КамАЗда печ начальнигы
булып ЭШЛИ- Синен нинди эштә икәнеңне чамалыйм.)
Зимин (үзен кулга ала һәм тыныч-лана). Я откровенно вам скажу это меня дед попросил пообшатъся с вами
(Дөресен әйткәндә, сезнен белән аралашырга мина бабам кушты }
Зариф А что, других методов не смогли придумать?'
(Нәрсә, башка ысул табалмалыгызмы”!
Зимин Дед часто вепоминает о вас.
(Бабай сезне гел искә ала...}
Зариф Ну. что он никак не уго- монитея!
(Нишләп һаман тынычланалмый сон инде
УЛ!}
Зимин Нет, нет, вы не то подума- ли. Зариф абы Он просто по-челове- чсски интересуется—какты живешь. как у тебя здороньс
{Юк. юк. Зариф абый, сез дөрес аңламадыгыз Ул чын күңелдәй, кешеләрчә, сезнен яшәү рәвеше белән кызыксына, сәламәтлегегез өчен борчыла }
Зариф (кырыс тавыш белән) По- человечески?! Спасибо вам за все И гебс спасибо Я прошу—меня болыие не тре- вожьте
{Кешеләрчә дисенме'1' Барысы өчен лә рәхмәт сезгә* Си на да рәхмәт Моннан ары мине бүтән борчымагыз}
Зимин Зариф абы. наоборот. я хочу вам помочь, чем могу Если пона- добиться какая помошь, звоннтс мне Вот моя визитка
{Зариф абый. мин. киресенчә, сезгә булдыра алган кал әре иганә күрсәтергә телим Алай-болай берәр ярдәм кирәк булса, шундук мина шалтыратыгыз Менә минем визиткам 1
Зариф Не надо
{Кирәкми )
(Боерып ) Уходи!
(Бар. кит1}
Зимин До свилания*
{Сау булыгыз!)
(Чыгып китә}
Зиминнын оныгы чыгып китү белән Назимә белән Хәбиб йөгереп керәләр
Назимә Бабай, кем иде ул?
Зариф (битараф тавыш белән). Милициядән.
Назимә (телевизорны күреп сөенә). Телевизорны алып килгәннәр.
Зариф. Каракларны тотканнар Менә, Зыятдинның паспорты, зажигалкасы...
Хәбиб (бабасынын паспортын саклык белән генә алып ачып карый). Менә бит ә.. (Зажигалканы алып карый.)
Назимә (борчулы тавыш белән). Бабай, ятып тормыйсыңмы?
Зариф. Ник?
Назимә. Арыганга охшагансың.
Зариф. Нинди яту инде бүген, кызым! Ә инде арыганга охшаганмын икән.. (Кызына карап тора.) Кызым, мин, ахрысы, яшәп арыганмындыр
Назимә (битәрләп). Әй. бабай. кайчак әллә ниләр әйтеп куясың!
Зариф (кинәт йөзе яктырып кип) И-и-и, кызым, шушы кадәр Кәшифә әбиенә охшасан да охшарсың икән! (Кызын аркасыннан сөя.)
Хәбиб (Назимәгә карап). Әйе шул. Теге фоторәсемдә әллә Назимә, әллә Кәшифә әби—аңламассың.
Зариф (күтәренке рух белән) Хәбиб, улым, бездә кунасыңдыр бит7
Хәбиб. Ни...
Зариф. Бездә, бездә. Ни дә түгел, берни дә түгел Миндә Финляндия түгел, кәнишне. Шулай да бәрәңге кыздырып хуш ис чыгарсак хәйран күңелле булачак. (Көләләр.)
Хәбиб. Ярар. Алайса иртәгә Субай-га бергәләп барырбыз Мине зыяратха алып барырсыз. Ерак бабамнарнын каберләре дә шунда. Кәшифә әбинен дә каберен күреп китәрмен.
Музыка.
УНБЕРЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Бәрәкәт урманы Зарифнын йорты, каралты-курасы күренеп тора. Назимә белән Хәбиб наратлык янында йөриләр. Зариф жыр шыншый-шыншый кайбер ычкынган рәшәткәләрне каккалап йөри Читтәрәк машина килеп туктый. Карт Зимин килә. Ул инде бик картайпш- таякка таянып акрын гына атлый. Өс киеме бик пөхтә һәм затлы Зариф чакырылмаган кунакка карап тора Атар бер-берсен шундук таныйлар.
Зимин. Исәнме.
Зариф Исән. (Яшьләр йөргән якка карап койма буенла яткан бүрәнәгә янәшә утыралар.)
Зимин Ничек яшисен?
Зариф Син минем ничек яшәгәнемне һәм ничек яшәвемне үземә караганда да әйбәтрәк белә торган кеше түгелме?! (Бер-берсенә, ничектер, карамаска тырышалар кебек.)
Зимин Менә, язмыш тагын оч-раштырды. Дөнья бер дә кин түгел ул, Зариф, килешәсеңме0
Зариф Синен өчен тар инде ул. Сезнен өчен... Минем өемне басу кәмитләрен ник оештырдын соң син? Оны- гыннын стажировкасын миндә уздырырга булдыңмыни?
Зимин. Мин сине очратуыма бик шат (Ерактан Назимәнен “Кошларга ” дигән җырны җырлаганы ишетелә.)
Зариф Зыятдинның паспорты белән зажигалка ник кирәк булды сон°
Зимин. Минем тагын бер кат ка-рыйсым килде
мирас итеп калдырмакчы буласын син ул эшне. Оныгыңа ул әйберләрне фотога төшерергә кушкансыңдыр әле.
Зимин Ул аны үзе дә белә.
Зариф. Димәк, бабасынын эшен дәвам итә—тулы мәгънәсендә?
Зимин (канәгатьсезләнеп). Ташла әле, Зариф, безнең синен белән сөйләшер сүз беткәнмени?! Без бит синен белән күп авырлыклар кичергән кешеләр.
Зариф. Без төрлечә кичердек ул авырлыкларны.
Зимин. Өянәкләрен еш буламы?
Зариф. Төрлечә. (Зимин ягына караш ташлап ала.) Хәтта өянәкләрем турында да беләсең...
Зимин (көлемсерәп). “Телсез Күке” дигән кушаматынны да беләм Хәтерлисеңме, теге фин татарын “күке" булса да ул бит “телсез күке"—чөнки атмады дигән иден.
Зариф (кәефенең күтәренкелеген җуймыйча). Кичә мина бик шатлыклы хәбәр алып килделәр, шуна күрә минем хәлем яхшы бүген.
Зимин. Нинди хәбәр"»
Зариф. Сез анысын да беләсез инде.
Зимин (жыр ишетелгән якка карап) Кем җырлый’»
Зариф Минем оныгым Назимә Нәкъ Кәшифә әбисе кебек искиткеч матур җырлый.
Зимин. Нинди җыр бу?
Зариф Татар халык җыры. (Зиминга карап тора.) Сез безгә бүтән кагылмагыз инде. Актык көннәремне тыныч кына яшим инде, зинһар
Зимин (аптыраган кыяфәт белән) Сина кагылучы юк! Әле бик кагылыр лык вакытларда да борчымаска булдык сине.
Зариф. Анламадым'»
Зимин Сөргенгә сөрелгән чечен Рассухановтан посылка алгач сина беркем бер сүз әйтмәде.
Зариф (төсен үзгәртеп). Рассуха- новка анын өчен бер-бер нәрсә булмагандыр бит?
Зимин. Юк. Алтмышынчы еллар уртасында ул гаиләсе белән туган җиренә кайтты.
Зариф (читкә карап). Аяксыз кешене сөргенгә сөрмәсәләр.
Зимин (авыр сулап). Бернишләп булмый...
Зариф (уфтанып). Анда хәзер дә мәхшәр бит әле Зимин. Кайда?
Зариф Чечняда.
Зимин Шулай шул Рассуханов соңгы елларда уртанчы улында Грозный шәһәрендә яшәде. Зурысы Мәскәүдә зур бизнесмен иле Кече улы да Мәскәү белән Грозный арасында ниндидер эшләр майтарып йөрде
Зариф Ә Аслан үзе ничек икән хәзер?
Зимин (игълан укыгандагы интонация белән әйтә). Рассуханов Аслан— безнен сослуживсц. сәвит-фин сугышы инвалиды -1995 нче елны федераль авиация Грозныйны бомбага тотканда һәлак була Нәкъ йортлары өстене төшә бомба Өч улы ла хәзер тауларда качып Россиягә каршы сугышалар Ана таба нәрсәләр булып бетәр анда, белмим Зариф (чиксез нәфрәт белән) Мин беләм!
Зимин Ничек»
Зариф Гадәттәгечә'
Зимин Ничек, гадәттәгечә
Ник килдең син монда"»'
Зимин (аптырашта калып). Сине күрергә дип.
Зариф Аңлыйм бөтен нәрсәне белеп торасыз. Сина һаман Зыятлиннын мина атмавы тынгылык бирми Күпме еллар узды Үзенә үзен куйган сорауга жавап табалмыйча иза чигәсен. Син һаман мина ышанмыйсын"» Үзем белән гүргә ниндидер бер зур серне атып кигәч дип кайгырасын'
Зимин (көлемсерәп) Башлы кеше син. Зариф (Кесәсеннән Зарнфнын орденнарын алып бирә) Мә, Зариф, бу синсн орденнарын Дан орденнарын түшеннән үзен йолкыган наен (Зариф орденнарын ала Ике учына салып орденнарына озак карап утыра ) Ә офи-церлыкта восстановленис бу лачак сина— мөрәҗәгать итүен генә кирәк Зариф Анысы кирәкми инде Зимин Ветеран войны булып исәпләнсәң, льготалар була Киреләнмә' Зариф (Зиминга таба борылып) Мина ин зур льгота, беләсеңме, нәрсә булыр иде’» Зыятдин турында, минем турында, безнен балаларыбыз, оныкларыбыз турынла мәгълүматлар җыеп йөрмәсәгез иде
Зимин. Син нәрсә инде Син бигрәк Артык шикчелләнгәнсен син!
Зариф. Синнән дә шикчелерәк кеше дөньяда юктыр
Зимин һәркечнен үз эше. үз вазифасы. үз бурычы бу яшәештә
Зариф Мин исән чакта, нәселебез исән чакта, гомумән татар исән чакта син тынгылык тапмаячаксың Мин аңладым сина сәбәп кенә кирәк
Зимин Алай түгел. Зариф Күпертмә Жавап табалмый калган сораулар бар. әлбәттә
Зариф Әйт дөресен. син бит һаман ышанмыйсын Зыятлиннын татар жырын ишеткәнгә атмаганына
Зимин Хәзер ышанам инде Зариф (кызып-кызып) Юк. син хәзер дә шнкләнәссн Синсн мин-минлеген тынгылык бирми—бәлки Зыятдин чынлап га зуррак "күке" булгандыр, бәлки Зариф дөрестән дә көнбатыш шпионы булгандыр Мине бер уй сис кәндерде эте (Тавышын әкренәйтеп ) Әгәренки син шизофреник икән” Си нсн шикчеллеген аркасында күггме кеше харап була ала"»
Зимин (утою). Син мине мыскыл итәргә ашыкма
Зариф (Хәбиб белән Назимә йөргән якка карап елмая). Ашыгасы юк инде хәзер. Кичә мина яхшы хәбәр китерделәр! Зыятдиннын исән калып кырык сигезенче елда Финляндиягә кайтып китүен мәгълүм кылдым!
Назимә белән Хәбиб киләләр. Исәнләшәләр Зимин Хәбибкә бик озак карап тора Хәбиб Зарифнын кулындагы орденнарны күргәч бу кешенен кем икәненә төшенгән
кебек була.
Назимә. Исәнмесез!
Хәбиб. Исәнмесез!
Зимин. Исәнмесез! (Шаккатып Хәбибкә карап утыра.) Бу кадәре охшаса охшар икән!
Хәбиб (салкын тавыш белән). Бе-ләсеңме, кешеләр нишләп бер-берсен хәтерләтәләр? Ник кайберәүләр бер-бер- сенә пых охшаганнар?
Зимин. Ник?
Хәбиб. Хәтер исән булсын өчен, күп нәрсәләр онытылмасын, югалмасын өчен.
Назимә (нәрсәдәндер шикләнеп һәм бепаз шүрләп Хәбибне көтелмәгән кунак яныннан алып китәргә була). Әйдә, комачауламыйк бабайларга.
Хәбиб. Киттек! (Китәләр.)
Зимин. Син хәзер инде бернәрсәдән дә куркырга тиеш түгел.
Зариф Курку юк, ләкин оныклар өчен борчылам Зыятдиннын оныгы өчен дә, үземнеке өчен дә. (Зиминга карап тора.) Борчылу һәм шомлану бар. Чөнки синен дә оныкларын бар!
Зимин. Ташла!
Зариф Менә шундый хәлләр.. (Ерактан Хәбибнең җырлаганы ишетелә.)
Урманнарда йөргән чакта
Адаштым юлларымны.
Күнелем нечкә—жылармын дип,
Сузмадым кулларымны
Йөгердем житәлмәдем лә.
Сикердем читәннәрен.
Ни булгандыр телләремә -
Сау бул дип әйтәлмәлем.
Зимин (җыр ишетелгән якка карап). Кем җырлый моны?
Зариф Зыятдиннын оныгы Хәбиб. Нәкъ бабасы Зыятдин кебек шәп җырлый.
Зимин. Ә монысы нинди җыр1
Зариф Татар халык җыры.
Зимин Әйт әле, Зариф, ни сәбәпле сез теге вакытта Зыятдин белән бер-бе-регезне шулай нык якладыгыз?
Зариф Әйтәм бит, син актык су-лышыңа кадәр шикләнәчәксең дип.
3 и м и н “Күке" дигән сүзнең тагын мин белмәгән мәгънәсе бар идеме сезнең арада?
Зариф Син үзеннен мантыйкла-рында буталып беткәнгә күрә оныгыңа дәвам итәргә кушкансың инде бу эшне (Ерактан Хәбиб җырлый Ул "Иске кара урман" дигән җырны башкара.) Син акылсыз кеше түгел, ләкин беркайчан менә бу җырларның моңын, мәгънәсен, асылын акламаячаксың. “Күке” сүзе ничектер, ә менә бу җырның син беркайчан белмәячәк һәм аңламаячак тирән мәгънәсе бар.
Зимин. Әлбәттә, һәрнәрсәне белеп, аклап бетерү мөмкин түгел.
Зариф Син әллә кайларга үтеп ке-рергә тырышып казындың, ә ярылып яткан хакыйкатьне аклый алмадың.
Зимин (өзгәләнеп). Нишләп сон сез икегез дә "Күке" идегез? Икегездә аннары “Телсез Күке" булдыгыз?!
Зариф (утырган урыныннан кузга-ла, як-ягына. аннары күккә карап куя). Өянәкләрем кузгалып тотлыга башлаганда, вакыты-вакыты белән телсез калып торгач мин курыктым. (Хәбибнен җырлавы ишетелә Шул фонда сөйли.) Ләкин бөтенләй үк котсыз калдым дип әйтал- мыйм. Бер күке телсез калганнан урман яшәүдән туктамас, дидем мин үземә Ләкин барыбыз да телсез калсак? Мин иңде үзем әйтәсемне әйттем, жырлыйсым- ны җырладым. Ә миннән сон барысы ла телсез булса?! “Телсез” сүзенен син аңламый торган мәгънәсеннән курыктым мин Ә менә Зыятдиннын исән калып, балаларын, оныкларын үстергәнне белгәч, оныгының телле икәнен күргәч вә ишеткәч минем өметемнең ялкыны югары күтәрелде. (Кычкырыбрак.) Сугышта винтовка ны телсез иткән тел әле яшәячәк ул! Вин-товканы телсез калдырган җырны ничек үтереп булсын икән?! (Жыр көчәя.)
Зимин. Син бөтенләй башка нәрсә турында сөйлисен.
Зариф Бәлки шулайдыр. Бу дөньяда һәркем үзенекен сөйли. Аллага шөкер' Телсез түгел мин. Зыятдин да телсез
түгел иде Оныкларыбыз да телсез түгел!
Аллага шөкер!
Зимин Ә мине тынычландырырдай берәр сүз әйтмәссеңме икән?
Зариф Мин туйдым синнән! Кайтып кит' Бар, үз юлында бул! (Иркен сулап куя ) Бүген безнен мунча керәсебез бар Аннары Кәшифәнең каберенә барып кайтырга кирәк Бар' Борчымагыз безне!
Зимин. Син мине шулай чиксез күралмыйсыңмыни?!
Зариф Ялгышасын. Нәфрәт түгел бу. Киресенчә, бүген минем күңелемдә андый кара хискә урын юк. Мин элегрәк әле бераз шөбһәләнеп йөргән идем яшьләр, балалар нәфрәтле булмаслармы безгә карата дип. Улымны, оныкларымны тыңлагач, мин аларда безгә карата үпкә, нәфрәт тоймыйм Яшь буыннар безне бернәрсәдә гаепләмиләр. Алар безне яраталар. Аннары, шунысы бар нинди генә коточкыч сынаулар аша үтсәк тә, алар без үткәннәр, без кичергәннәр белән яшәмәячәкләр. Безнен заман безнең белән узып кизте. Башкача мөмкин түгел. Безнең жәрәхәгләр безнен белән китә. Безнен жан газаплары—безнеке, фәкать безнеке генә. Газапларның да чиге, азагы бар. Үтә, үтә! Үгеп китә болар барысы ла Безнен баштан узганнарны, ни гажәп: югалтасы килми шикелле! Әмма ләкин шулай кирәк, шулай тиеш! Әлбәттә, синен жан газабынын каядыр китеп гаип булуы кызганыч, бик кызганыч! Ләкин башкача ярамый' Баш кача мөмкин түгел! Барысы да үтә! Кыз
ганыч, ләкин шулай кирәк' (Ерактан Назимәнен “Саннар" җырын кырлавы ишетелә Ана Хәбиб кушылып җырлый ) Зимин Әгәр дә... мин синнән гафу үтенсәм"’ Кичерүенне сорасам"’
Зариф Беренчедән, синен гафу үтенергә җыенуына мин ышанмыйм Икенчедән, мин сине гафу итә алам, тик андый алмыйм.
Зимин. Бәлки аңларга теләмисендер?
Зариф Әйе. әйе, менә болай дөресрәк булыр мөгаен, гафу итәргә телим. ә менә аңларга хәтта теләмим дә Зимин (китәргә җыена) Тагын нәрсә телисен яки нәрсә теләмисен мина?
Зариф (тавышы көрәя, куәте арта) Мин сина саулык-сәламәтлек телим' Озын гомер телим! Озак яшә! Ике йөз ел, ике йөз илле ел яшә тагын! Чөнки аңламый калган нәрсәләрне аңларга вакыт сина күп кирәк Сорауларына җавапларны табарга сина озын гомер кирәк! Ниһаять, аңлагач, бәлки тәүбә итәргә лә бераз вакыт кирәк булыр әле Хуш! (Жыр көчән Зимин акрын гына, гаягына таянып, көтеп торуны машина ятына таба китеп бара Зариф орденнарын пинжәк кесәсенә тыга да, яшьләр йөргән яктан яңгыраган җырга кушылып җырлый-жырлый. рәшәткәләрне кадаклый.)
Музыка
Тамам