ДАВЫЛЛЫ ДӘВЕР ШАГЫЙРЕ
Шагыйрь һәм мәгърифәтче Әбрар Сәгыйди-егерменче еллар татар җәмәгатьче-
легендә шактый ук танылган, мәгълүм исем. Аның ижат һәм тормыш юлы да гаять
Әбрар Сәгыйди (Мөхәммәтәбрар Мөхәммәтзакир улы Сәгыйтов) 1895 елнын 14
апрелендә хәзерге Кайбыч районының Кече Кошман авылында туа. Башта атасы
Закир хәзрәттә (анысы-Шиһабетлин Мәржанинен шәкерте) белем алгач, аны Ка-
занга- Мәржания" мәдрәсәсенә гыйлем эстәргә җибәрәләр Яңалыкка, белемгә
омтылучы шәкерт ул чакта нәшер ителгән алдынгы карашлы гәзит-җурналларны
йотлыгып укый. Тукай. Гафури. Сәгыйть Рөмиевләрнен шигырыюре белән даими
танышып бара, үзе дә әдәби кичәләр оештырырга керешә Берүк вакытта егет Казан-
нын Учительская семинариясендә дә белемен арттырырга вакыт таба.
Әбрар Сәгыйдинен
тәүге шигыре Фатих Әмир-
хан мөхәррирлегендәге
Кояш" гәзитенен 1913
елгы апрель санында. Ту-
кай белән хушлашу көн-
нәремә дөнья күрә “Ул
Г Тукай шигырьләрен
аеруча яратып укый, шу-
лариын байтагын яттан
белә иде Шуна күрәдер.
Әбрар абыйнын шигырь-
ләрендә Тукай тәэсире. Ту-
кай стиле, анын шигъри
ижат алымнары аермачык
сизелеп тора",—дип яза пе-
дагог Шәриф Сайкин
Шуннан сонгы еллар-
да Әбрар Сәгыйдинен
әсәрләре вакытлы татар матбугатында даими басыла башлый. Анын “Кояш", “Тор-
мыш" (Уфа) гәзитләрендә һәм "Шура". “Сөембикә" журналларыңда дөнья күргән
шигырь вә поэмаларында романтик, мифик һәм символик образлар аеруча көчле
бирелгән. Дини тойгы да өстенлек итә. Аллаһыны олылау, анын илаһи кодрәтен
тану, ана сыену, анын ярдәменә ихлас күнелдән ышану белән бергә милләт язмышы
турында уйлану, татарның бәхетле киләчәгенә өметләнү хисләре белән дә сугарыл-
ган әсәрләр язган ул.
Октябрь инкыйлабын Ә Сәгыйди туган авылы Кече Кошманда мөгаллим булып
каршылый һәм тиздән Казанга килә. “Эшче". “Татарстан хәбәрләре" гәзитләрендә
әдәби хезмәткәр, бүлек мөдире булып эшли. "Үч”. “Илдә", “Аерылу". "Каһарман-
нар" исемле поэмаларын, күп санлы шигырьләрен, публицистик мәкаләләрен бас-
тыра
1921 елда анын "Яшьләр иле" исемле китабы чыга. Гражданнар сугышы еллары,
давыллы дәвердәге татар шигъриятенә хас үзенчәлекләр Әбрар Сәгыйди иҗатында да
чагыла агитацион рух. риторик пафос, элекке тормыш белән яна чынбарлыкны кискен
каршы кую һәм. шул ук вакытта, милләтнең киләчәгенә ышануда.
Татар совет матбугатында шагыйрь һәм журналист буларак киң танылып килгәндә генә,
ул кинәт кенә Буа районындагы Килдураз авылына китеп, мулла була Беренче карашка, бик
тә гажәп адым—муллаларга тискәре мөнәсәбәт шаукымы купкан дәвер ләбаса. Икенчедән,
бу чорда шагыйрьләр Миргазиз Укмасый белән Нәжип Думави да
Әбрар Сэгыйдинең Совет төзелеше институтының эшче
яшьләр факультетында укыткан чоры Уңнан
икенче—Ә. Сәгыйди. 30 нчы еллар.
муллалыкка кайталар. Хикмәт нидә сон9 —Совет хакимиятенен партия яклы 'яна совет
муллалары "н эшкә җигәргә керешкән чагы була бу Әмма лә. берничә ел үтеп. иллә
тормышлар беркадәр җанлана башлагач та. совет хакимияте дингә, руханиларга карага
угә кырыс сәяси чаралар күрә башлый, муллалар гражданлык хокукыннан мәхрүм ителә
Әбрар Сәгыйди дә шушы язмышка дучар була 1925 елдан соңгы гомеренәчә ул байтак
эш алыштыра Зөя кантоны башкарма комитетында тәрҗемәче. Зөя балалар йортында
һәм Совет тоэелешс институгынын эшче яшьләр факультетында (рабфагыюлI УКЬПҮ-
чы. татар телен гамәлгә ашыру буенча инструктор, мәгариф бүлеге инспекторы. төрле
мәктәпләрдә укытучы. “Га-
жур”да корректор—кая гына
урнашса да. аны тиз арада
эшеннән китәргә мәжбүр
иткәннәр. Мулла нәселеннән
һәм үзенен дә мулла булуы,
нишлисен, гомеренен азагына
кадәр эзәрлекли, анын “кара са-
калына" әверелә. Утызынчы ал-
ларда ул әдәбият мәйданыннан
да читләштерелә: әсәрләре,
төрле сылтаулар белән кире
кагыла, хәтта нәшриятка тап-
шырылып. “басарга карар би-
релде" дип кул куелган куллан-
малары ла кире борыла Зама-
нында Галимҗан Ибраһимов
тарафыннан уңай бәяләнгән
иҗаты ла фәкать тискәре
тәнкыйть унас белән генә телгә
алына башлый Ул заманнар-
ның әдәби “киллеры" Ф Мо-
сагыйтьнсн: “әсәрендә сыйн-
фый көрәш юк"—дигән ише мөһерләренә күп юлыга ул
Әмма дә ләкин Әбрар Сәгыйди бу давыллы-авыр егларла да ихтыярын сындыр-
маска. кулыннан каләмен төшермәскә тырыша Ул “Әбү Сәгыйтъ" имзасы белән
балалар өчен икс шигырь китабын-“Умарта бакчасы" һәм "Эш курае"н бастыруга
ирешә Тик анын бик күп әсәрләре кулъязма хәлемдә генә калган Әдипнсн өлкән
улы Марат Сәгыйтовта сакланучы шәхси архивына караганда, анын бу дәвер иҗатында
хикәяләр һәм пьесалар өстенлек иткән Мәсәлән, егерме җиде драма әсәренсн фәкать
берсе генә сәхнәләштерелә “Сахра кылы" дигән биш пәрдәле пьеса фаҗигасе 1928
елда Татар дәүләт академия театрында, сонрак исә Мәскәү үзәк татар эшче театрын
да уйнала Әдипнсн әлегә кадәр дөнья күрмәгән "Кирпеч базларында" повесте, “Лаш-
ман- поэмасы. "Фәрһад-Ширин" һәм “Сак-Сок" пьесалары—бүген дә кызыксынып
укырлык, сәхнәгә куярлык әсәрләр
Үзенең көчен шагыйрь тәрҗемә ат кәсендә дә сынал караган Әле егерменче ел-
ларда ук ул Шәрыкнен бөек шагыйрьләре Имрү-әл-Кайс белән Рабиндранат Тагор-
ны. Америка шагыйре Уалт Уитменнын әсәрләрен татарчага тәрҗемә итә Балары да
бүгенге кон укучысында зур кызыксыну уятыр иде Әдәби мирасыбызны халыкка
кайтару җәһәтеннән байтак кына эшләр башкарылган бу заманда Әбрар Сәгыйди нен
дә бай вә колачлы иҗаты үз укучысын табарга тиеш'
Әбрар Сәгыйди 1939 алның 1 апрелендә, нибары кырык дүрт яше тулыр-тул-
мас. туган авылы Кече Кошманда вафат була Язгы җепшек карларда, көзге салкын-
нарда барлы-юклы өс киеменнән ерак авылларга балалар укытырга йөргән мөгал-
лим шагыйрь, әнә шулай, үпкәсенә салкын тилерен, бакыйлыкка күчә
Биредә янә шунысын да әйтү бик тә урынлы булыр шагыйрьнең өлкән улы про-
фессор Марат Әбрар улы СәгыИтов—гомере буе Казан дәүләт педагогика универси-
тетында укытты һәм укыта. Әдипнсн олы кызы Зөмәррә, кече кыты Илһамия, кече
улы Фоат Сәгыйтовлар да. югары уку йортларында тагар теле һәм әдәбияты, гарихы
буемча белгечлек алып, озак еллар дәвамында мәктәптә укыткан фидакарь татлар
Бабаларының, әтләренен изге хезмәтен дәвам иттерүче чын мәгънәсендәге мөгал-
пимнәр атар.