"...МӘҢГЕЛЕК ДИП ГҮЯ ПЫШЫЛДЫЙ"

Язучылар арасында шундый бер күрүгә телсез кала! Чөнки Чөнки ишек кыйсса йөри Рафис Корбанның яна авызында бер жәй эчендә великандай гына Казанга укырга килгән елында ул үсеп, имәндәй калынаеп киткән, тулай торакта Хәйдәр дигән озын гына тавышына ирләр ныклыгы ингән Рафис бер егетнең күршесендә яшәгән. Хәйдәр көн саен стена аша ишетелерлек итеп, "Кор-ба-нов!" дип кычкырып, Рафисны бүлмәсенә чакырып кертә икән. Бәләкәй генә, буе жирдән метр ярымнан чак кына өскәрәк күтәрелгән Рафис курка-курка гына монын бүлмәсенә кереп: —Нәрсә бар, Хәйдәр абый'1-дип сорый. —Дөньяда барлыгынны гына белергә теләдем. Берни дә юк, бар, бар. дәресеңне әзерлә,—ди Хәйдәр. Әмма бер мәлне Әмма бер көзне Хәйдәр дигән әлеге егетебез тәмам хәйран кала. Сентябрь башы, студентларның әле генә авыллардан килгән чагы була бу Элекке гадәтенчә күрше бүлмәгә карап боерган тавыш белән аваз сала Хәйдәр: —Корбанов! Көтә Хәйдәр, әмма җавап юк. Тагын бер мәртәбә кабатларга туры килә моңа —Корбанов дим мин! Һаман тынлык—ым-шым ишетелми Тик тагын бераздан гына Хәйдәрнең ишеге ачылып китә дә, бусагада бер пәһлеван гәүдәсе пәйда була: —Кем шаулый анда?! Хәйдәр ишектән керүче бу егетне Корбан басып тора! Бу кыйсса чыккан еллардан сон инде әллә никадәр вакыт узды, тормышлар да байтак яктан үзгәрде, өмет- , | ләребез дә бер яңарды, бер " сүрелде, әдәбият мәйданында да шактый гына кызыклы яналыклар булып алды—ләкин теге яки бу уңайдан “Рафис Корбан” дип әйткәндә әлеге кыйсса килә дә төшә, килә дә төшә искә! Чыннан да, хәзер безнең әдәбиятыбызда да әлеге кыйссадагы кебек бер күренеш күзәтелә түгелме сон? Без күп еллар буена “сәләтле балалар шагыйре" дип йөрткән Рафисыбыз сонгы чорда үз иҗатында җитди үзгәрешләр кичереп, чын шагыйрь булып үсеп җиткән түгелме сон'1!! Тәмам “пешеп”, өлгереп җиткән түгелме соң ул?! Аның Татарстан китап нәшриятында басылып чыккан “Яра" исемле шигырьләр җыентыгындагы әсәрләр белән танышу миндә әнә шундый тәэсир калдырды. Шагыйрьнең кемлеген, ниндилеген яхшырак анлар өчен, әйдәгез, ин еш кабатланган темага—Сабан туе темасына язылган шигырьгә мөрәҗәгать итик: Соңгы көрәш менә, тәкин билдән кысып Алуны чин буллшсам да һич көрсенмим Шул батырны, сокланып көч-кодрәтенэ Зурлап күккә чөйгәннәрнең бит берсе—.мин' Рафис Корбан. Яра —Казан Татарстан китап нәшрияты. 2004 ел Менә шушы дүрт юлда Рафис Корбан шигъри •'мин"енен характеры, табигате шактый ук ачык чагыла. Дөрестән дә. ул сикереп алга, уртага чыгарга бик үк яратмый, әмма анын йөрәге, күнеле һәрчак көрәшчеләр янында, көрәш мәйданында' Равил Фәйзуллин да үзенен бер шигырендә әнә шундый нечкә, әмма тирәндәге бәйләнеш турында болай дип язган иде бит әле: Куллардан бигрәк, җан белән бәйләнгән без 6алачакның әйлән-бәйләннәренә. Шунын шикелле. Рафис Корбан да жаны. йөрәге белән һәрчак көрәшчеләр, тынгысызлар, фидакарьләр арасында яши. Ә бу шигырь исә безгә үзенә бер төрле әхлакый сабак та бирә кебек. “Син үзеннен көрәшчеләреңне гел күз унында тот. аларнын кадерен бел. аларга тиешле хөрмәтен дә күрсәтеп бар",— ди кебек ул Татар халкынын сонгы гасырлардагы таркаулыгы һәм ин мөһим чорларда бердәм була алмавы турында уйлаганда мондый фикер тагын да актуальләшә төшә. Бу шигырьнен лирик герое исә мәйдан тоткан көрәшчегә сокланып карый, анын белән горурлана Кайберәүләр кебек ул кеше унышына көнләшми. көенми Яшьләребезне лә менә шушындый матур үрнәкләр яктылыгында—кин күнелле итеп тәрбияли алсан, бәлки киләчәктә безнен татар милләте дә тар күнеллелектән. хөсетлектән арынып, үсеп, күтәрелеп китәр әле дигән оптимистик уйлар туа бу шигырьне укып чыкканнан сон хискичерешкә бирелеп утырганда Әйе. бу китаптагы ин мөкатдәс, ин җитди уйлар—халык, милләт турында Казан Кремлендә йөргәндә Рафис Корбан болай уйлана Ачсаң ионда ишекләрне Ханнар чыгар кук килеп Ә хәзерге Татарстан каргасын ул менә мондый сүзләр белән күзли һай кысыла, кысыла йөрәгем. Кысылгандай синең чикләрең Тата/к тан - йөрәк ярам мимем Тө зәтергә сине юк чарам Бүгенге чынбарлык, миллэтнен хәзерге яшәеше китапта күз алдында калырдай күренешләр булып җанлана Бер яктан: "Бишек жыры—ин бөек җыр жирдә. Гомерләрне башлый безнен ул", ә икенче яктан исә чиркәү чаны гел янгырап тора: Ия өстендә бүген ачы көлү Чикләр дә юк аңа, киртә дә Бүген ул—чаң... матәм иаршы булып Ул яңгырар сыиан иртәгә Әнә шундый кин масштаблы сәяси һәм социаль күренешләр белән бергә китапта гап-гади эпизодлар ла урын ала. әмма шунысы мөһим шагыйрь боларьгннан да тирән фикер, зур мәгънә чыгара ала: Мин дә әти синең арттан барам Уйлый күрмә туктап калырга Яисә менә мондый строфа Ә бер көнне арып, хәлдән таеп Кайтып аусак туган нигезгә. Сагмак кына Ашыт агып ята. Ашыгып ни кырз>ың ‘ - дип безгә Мәхәббәт турында язганда да шагыйрь үзенен төп холкына хыянәт итми. һаман да шул мин. кыюсыл Ләкин кайбер кыюлар Сөю юк. дип кычкыр'ат)а. Кабатлыйм Бар сөю. бар’ Бирелә дә без чын ир-ат халкына хас бултан сабырлыкны, түземлекне, әмма принципиаль сүз яки бәхәс чыккан очракта ин әһәмиятле саналган үрләрне яклап көрәшә, сугыша алырдай затны да күрәбез Р Корбаннын мәхәббәт лирикасында аеруча истә кала торган шигъри табышлар да бар Менә шулардан берсе Яши идем туган я.’ыида мин Тыныч кына үскән тал кебек Талга оялаган сандугачтай Күңелемә урнаштың кереп Нурга тулы, моңга тулы хәзер Минем өчен таңнар-иртәлзр Кешеләр дә миңа карап, .уя Сандугачлы тал. дип \лплләр Кеше күңеленә оялый торган сөю. мәхәббәт хисе әнә ничек матур итеп әйтеп бирелгән шигырьдә! Әсәрдә кулланылган шигъри детальләр, обраглар барысы да бик табигый һәм нәкъ үтебезчә галы да —ягымлы һәм назлы, иркә бер агач, оясы да күп чәгьналәр сыйдыра торган үтә шигъри төшенчә, ә инде сандугачы турында әйтеп тә торасы юк' Нәтижазә. гашыйк егет турында “сандугачлы тал" дигән бик тә тәэсирле, образлы һәм шигъри сурәт пәйда була. Әле бит ул. җитмәсә, хал- кыбызнын менәр еллык шигъри фикерләү, тоюына, сиземләвенә нигезләнгән авыз ижаты традицияләренә дә бик органик рәвештә тоташып, ялганып китә. Шулардагы моң. хис ташкыны белән кушылып тагын да көчәя, тулылана Бу китапта әнә шундый матур шигъри табышларны шактый еш очратасын. Бер шигырендә шагыйрь Үргә акмаса да инеш Барыбер коя Иделгә! —дип зур гомумиләштерүләрне үзенә сыйдырган, кин ассоциацияләр тудыра торган шигъри күренешне бирсә, икенче әсәрендә исә үзенең гашыйк булу халәтен болай дип белдерә: Әйтерсең лә яшен суккан Агай кебек кабындым. Шулай ук көчле һәм зур тәэсир куәтенә ия чагыштыру түгелмени?! Мәхәббәт әнә шундый була бит инде ул! Яисә менә мондый юллар: Казан! Мин бит син кайнасын өчен Учагыңда утын икәнмен! Ә фаҗигале рәвештә һәлак булган дусты. ' Идел' журналының баш мөхәррире Фәез Зөлкарнай турында шагыйрь болай дип әйтә: Кораблары сайга утырмасмы ?— Бер маягы сүнде Иделнең Үзенә исә ул менә мондый бер караш ташлый: Мин—бердәнбер пуля мылтыкта. ул иң соңгы чиккә җиткәч кенә, кирәк чакта гына атыла. Яисә: Әле бер тауга әйләнеп Болытка тия түбәм Йә бер шарлавык булам да Ташланам таудан түбән Күрәсез, шагыйрь зур төшенчәләр, олы мәгънәләр белән эш итә һәм аларны белдерү өчен шулай ук калку, шундук истә кала торган детальләр, образлар (яшен суккан агач, кораблар, пуля. тау. шарлавык һ. б ) куллана. Тулаем алганда да шагыйрьнең бу яна китабы безнең чорыбыз, язмышында хәлиткеч борылыш кичерүче милләтебез. кешенен күнел халәте һәм ана тәэсир ясаучы җитди мәсьәләләр турында тирән уйлануларга бай булып чыккан Алда китерелгән күпсанлы мисалларга таянып һәм китапта урын алган, чын шигърият үрнәге булган уңышлы әсәрләр нигезендә без бу җыентыкны Рафис Корбаннын иҗади үсеш баскычында игътибарны җәлеп итәрдәй биеклек дип әйтә алабыз. Шул ук вакытта, биредә безне икенчерәк юнәлештә уйландыра торган яклар булу турында әйтмичә узарга ярамас, мөгаен Аларның ин беренчесе һәм соңгы еллар шигъриятенең үзенә бер төрле чиренә әйләнеп бара торганы, ул— озынга сузылган, эчтәлек ягыннан шактый ук көпшәк әсәрләр. Китапның 24-битендә урнаштырылган "Зират" шигыре, мисал өчен. 60 юлдан тора. “Сабан туе" дигәне исә хәтта 171 гә үк сузылган. Шулай ук “Казан кирмәне" (57 бит). “Ризамын” (73 бит). “Сабакташларыма" (103 бит). “Яшьлегем" (124 бит) кебек әсәрләрне дә нәкъ менә тиешле күләмдә язылган диеп әйтүе кыен. Менә шушындый артык озынга сузылган шигырьләр уңаеннан матбугатта соңгы елларда шактый ук куп күренә башлаган поэмалар да искә төшә. Гадәттә, алар да гап-гааи шигырь була, ләкин аларның авторлары ни өчендер туктый алмыйча үз әсәрләрен бик озынга сузалар да аңа һич тә тартынмыйча “поэма" мөһерен сугып та куялар! Бу китабында Рафис Корбан андый адымны атламый атлавын —монда поэмалар юк. ләкин озын шигырьләр үзләре дә шактый ук “тешкә тия" Аннары шагыйрь кайсыбер әсәрләрендә кабатланып куя Китапнын 45-битендә урнаштырылган "Жыен" шигыре. “Мин бер генә яшим дөньяда (100). “Синең күзләр" (154). “Онытмам" (167). минемчә, әнә шундыйлардан Без моңа кадәр сүз йөрткән әсәрләр китапнын баштагы ике бүлегеңдә урын алганнар. Ә җыентыкның өченче бүлеге исә җыр сүзләреннән тора Без хәзергә тикле "балалар шагыйре" дип йөрткән Рафис Корбан байтак кына билгеле жырларнын авторы да икән бит әле! “Уян. татар'". "Татарстан гимны". Мәңгелек мәхәббәт". “Калыр сөю йөрәктә . "Онытма". “Капларда йөрисен сөйгән яр"—әнә шундый әсәрләрнең кайберләре генә. Китапның соңгы бүлеген тәрҗемә әсәрләр тәшкил итә Без сонгы елларда тәржемә эше һәм тәржемә ителгән әсәрләр турында бөтенләй дә диярлек сөйләми, язмый башладык Әлбәттә, монын бер яктан караганда объектив сәбәбе дә бар: чөнки, хәзер милли яшәеш һәм милли әдәбият мәсьәләләре үзәккә чыкты Ләкин нәкъ менә шул милли әдәбиятны үстерү ихтыяҗыннан чыгып караганда да тәржемә эшенә игътибарны арттыру кирәклеге сорала түгелме сон?! Аерым алганда, милли әдәбиятыбыз җәүһәрләрен дөньяга таныту сорала түгелме'’ Татарстанны һәм татар халкын икътисад ягыннан гына: КамАЗлары һәм нефте белән генә түгел, ә әдипләре һәм башка сән- гатькәрләрс аша да белергә тиеш бит дөнья Шулай ук бүтән халыкларнын әдәбият үрнәкләре белән танышу кирәклеге дә бәхәс уятмыйдыр Алар безнен дөньяга карашыбызны кинәйтә. рухи яшәешебезне баета, ижат мөмкинлекләрен үстерергә ярдәм итә ич Рафис Корбан исә биредә тәржемә өчен С. Капутикян. Н Шәмсстдинов. Р Кутуй һәм Сәгъди әсәрләрен сайлаган Аларнын күбесе безнен татар теле стихиясенә органик рәвештә ялганып китә, үзебезнеке сыман кабул ителә, күңелне дә кузгата. Мәсәлән, атаклы шагыйрә Сильва Капутикяннын Рафис Корбан йорәге һәм каләме аша узган түбәндәге юллары кемне генә битараф калдырыр икән Шаулап урман, мең кулларын сулып. Авыр сулап дәшә кинәнә Кайнап кайнап дәрьяларга аккан Ялгы сулар дәшә килемә ' Мең авамы җиһан бердәм булып Кабатлый бер сүлне килсәнә' Яисә менә Себерде яшәүче милләттәшебез Николай Шәмсстдн ионмын "Болан" дигән шигыреннән бер строфа Чапты хайван, оркеп. өскя килгән Үлеи машинасы вертолеттан һәм дөньяга чиксез курку акты Күлләренә тншкән кыначыктан Бирелә, безне әсәрдәге драматизм да. анын татар телендә адекват бирелеше дә жәлеп итә. күнелдә канәгатьлек хисе тудыра Шулай ук Рөстәм Кутуйнын тирән һәм шул ук вакытта катлаулы лирикасын да Рафис Корбан үзебезчә унышлы "сөйләштерә" Ә менә атаклы Сәгъди әсәрләре тәрҗемәсендә мин ни өчендер кытыршы урыннарны ешрак тойдым Анда хәтта менә мондый сәер юллар да очрый Хәтта богау лы килеш тә якын җанга Оух ларың. Гөлбакчада бу луыңнан, йарсә янда дошманың Биредә нәрсәдер төшеп, бер шигъри юл онытылып калган, ахрысы Китаптагы әсәрләрне укып бетереп сонгы битне ябып куйгач, яналан анын исеменә игътибар итәссн—"Яра" Әйе. сонгы елларда кешелек тормышында яралар һаман күбәя бара шул Һәм алар тирәнәя, җитдиләнә дә Әнә шуларнын фажигаи халәтен тоеп, сизеп торган укучы Рафис Корбаннын китабына исем биргән "Яра" шигырендәге түбәндәге юлларны йөрәгенә аеруча якын кабул итә: Иорәгемдә әрни күптән Иске бер ярам Басылмас мы дип шул ярам Җырлар чыгарам Чыннан да. шагыйрь язганча, бәлки әле киләчәктә безнен дөньябызда да техника һәм анын җимергеч тавышы түгел—ә бәлки җыр-мон һәм гармония тантана итәр'* Без кешелек жәмгыятенсн матур киләчәген күрергә теләп, табигатьмен исән калуына, җирдә гармония югалмауга өметләнеп. кешеләрнен кешелеклелеге артачагына ышаныч баглап. Рафис Корбан китабындагы түбәндәге юлларнын чынга ашуын ихластан телибез д каләмем миңа, синең лхмер Мәңгелек дип .уя пышылдый Яралар күп һәм җитди булса да тормышнын һәм яшәүнен мәнзтлегснә ышаныйк але без*