БӘХЕТЛЕ ИҖАТ ИЯСЕ

Сонгы елларда татар матбугатында әсәрләре еш басылган һәм узенен активлыгы белән аерылып торган шагыйрьләрнең берсе, могаен, Резеда Вәлиена булгандыр Укытучылар гаиләсендә туыпүскән, әдәбиятка илленче елларда килеп, алтмышынчы елларда таныла башлаган шагыйрә. 2000 нче еллар татар әдәбиятында да үз урынын, үз тавышын саклап калырга омтылды һәм теләгенә иреште дә. Сонгы елларда дөнья күргән “Күңелем гөлләре" (2002). "Кояшлы яигыр" (2003) жыентыклары мона матур мисал Әлеге китапларда шагыйрәнең яна ши гырьләрс белән бергә күп еллар дәвамында язган унышлы әсәрләре тупланган һәм алар хис кичерешләргә, лирик уйлануларга бик бай Әйтергә кирәк, әлеге җыентыкларында да Резеда Вәлиева мона кадәр тоткан максатына тугры калган Аны яшьлек иҗатыннан башлап, көн саен борчып торган, уйландырган, һаман тынгылык бирмәгән тема — ул туган як. туган жир Эм ла. газиз туган җирем. Ипи тәмен тойган җирем Тик синдмкр тиңсез бәхетем Уз таем, уз моңым минем "Исенә ал бу баланны" Туган жир. халык, һәм анын рухы мәсьәләсенә төп игътибарны юнәлтеп, шагыйрә үзе әсәрләренең кыйммәтен түбәндәгечә билгеләгән иде Җырларымда минем уз халкымның Кайгы-шатткыры чагыла. Әзе тургай булып кагына алар. Әле моңнар бу шп агыла “Тик бер йорәк әгәр сагынса" Чыннан да. шагыйрәнсн иҗаты халык күңеленнән аерылгысыз. Шуна күр.» гс ройлары да кызыклы, алар тормышның БӘХЕТЛЕ ИҖАТ ИЯСЕ "Кояшлы яңгыр" — язучынын талантын дәлилләүче җыентыклар. Мәгълүм ки. уйфикерләр. хис-тойгыларны бүгенге көн кешесенә җиткерү, аны кызыксындыру — зур язучылык саләте сорый Резеда Вәлиеванын бу китапларга тупланган әсәрләре исә укучыны битараф калдырмый, уйландыра, дулкынландыра Янма, йорәк. сызма, күңел. Өзгәләнмә, җан гынам Кук айкала, җир чайкала. Сынма, рлхым. бул чыОам Халкыңны күр. хәленә кер. Мәрхәмәт кыл. суз кулың. Чыңласын саз. җырларың ял Аңа бир бар җан җылың “Янма. Йорәк. сызма, күмел" Резеда Вәлиева лирик шагыйрь Лирик шигырьләр. Г Афзал сүзләре белән әйтсәк, “сайрап-чынлап торган сизгер күнелнен бер ихтыяҗы буларак туа" Тыйнак, саф. ихлас ярату үз төсе белән туып, каләм алырга мәҗбүр итә. күрәсем Шагыйрәнсн бу темага язылган “Син - минем язларым". “Аерылышу". "Китмә, сөю". “Сүрелмәс җырым син". "Юксыну". “Йөрәгемә куштым". “Яралы язмыш" һ б. шигырьләре һәм поэмалары мәхәббәтмен сихри көченә ышандыралар Резеда Вәлиеванын лирик нжаты үзәгендәге төп тема—матурлыкны күрә белү, аны саклый белү Син минем янарым. оххимл назларым. Кояшым син куңел кугемдә Беренче ятммгХш. онытылып налыңда Я/кгтач. я/кипач бүген »*ә “Син — минем язларым" Шагыйрә үзенен “хәтер хәзинәсендә" (X. Туфан) сакланып калган балачак, яшьлек елларындагы кичерешләргә дә мөрәҗәгать итә Алар вакыт-вакыт янарын, лирик әсәр рәвешендә дөнья күр.» Ягъни, биредә язучынын акылы үзәгемдә кайныйлар; үсәләр, хыялланалар, үзгәрәләр "Күнслсм гөлләре һәм Вәлиена Күңелем гмләрг Кдаан «Иле» Пресс* нәшрияты, 2002 ел ..... и., Кпиины иш ми КАМИ Гягарстам китап НӘШРИЯТЫ 2003 е I / “V с у / да, йөрәге дә, хәтере дә. хыяллары да катнаша. Бу аеруча сугыш темасына караган шигырьләрдә һәм "Канатлы җайдак". "Яралы язмыш . "Хәтер". "Муса Жәлил — халкым улы" кебек поэмаларда ачык чагыла: Шул җиңүгә илткән ут эчендә Эзләреңне ничә җуйдык без, Ничә тапкыр салкын тольшнарың Кайнар яшьләр белән юдык без. "Толымнарын синен" Шагыйрә тыныч тормышка мәдхия җырлый. Сугышка көчле нәфрәт исә бер әсәрдән икенчесенә яңа төсмерләр белән байый, заманчалаша. дөньядагы үзгәрешләргә җавап рәвешен ала: Сүнмәс ут кагына мәйданнар түрендә. Аналар күңеле борчу лы бүген дә. Аналар бүген дә улларын сагына Кешеләр, басыгыз тынычлык сагына' “ Һәйкәлләр янында" "Канатлы лайдак". "Яралы язмыш". "Муса Жәлил — халкым улы" поэмалары һәм "Далада" Япь-яшь кызлар китте ут эченә". "Бала мәхәббәте турында баллада". "Кояшларым сүнде". "Әнкәемнен иске өен сүттеләр. " кебек шигырьләр дә җанны тетрәндерерлек образлар белән сугарылган. Сугыш беткәнгә ничә еллар үтсә дә, һаман да балаларын көтеп саргайган ана образы истә кала: Инде кайтмас бәбкәйләр&м, кашпмас инде, Кайтсалар да туган йортны танмас инде Алар төсе бу лган йортым сүтегде. Соңгы өметкәйләрем дә киселде.. "Әнкәемнең иске өен сүттеләр” Уйлап карасан, бу заманда укучының игътибарын җәлеп итәрдәй сүз әйтү бик кыен кебек. Ә Резеда ханым безне хисләр дөньясына алып керә, бер моңландыра, бер юата, күңелдә якты хисләр уята: Мин бәхетле, чөнки бу дөньяда Алтын-көмеш коймый бәхетне, Мин бу җирдә саф хисләрем белән. Якты рухым белән бәхетле "Бәхетлеме син. дип сорыйсыз сез" Резеда Вәлиева үзен төрле жанрларда сынап карый Һәр жанрнын исә үзенен таләбе бар. Лирикада беренче чиратта хис-кичереш һәм шул хисләрне ышандырырлык, укучынын күңелен кузгатырлык итеп әйтә белү булса, чәчмә әсәрләрдә сюжетны кора белү, образны тулы итеп үсештә күрсәтү осталыгы тора. Бу исә. үз чиратында, хыял көче, фантазия һәм психологик халәт белән бәйләнгән Болар шагыйрәнең балалар өчен язган әсәрләрендә аеруча ачык чагыла. "Кояшлы яңгыр" җыентыгы тулысы белән балаларга багышланган. Бу китапка тупланган әсәрләрнен теле, рифма, ритм җырлап тора "Балалар шигъриятендә рифманың төгәллеге бик мөһим Чөнки балалар матур яңгырашлы, аһәңле шигырьләрне генә яраталар Мин бу мәсьәләгә аеруча нык игътибар итәм. сак булырга тырышам'. дип яза шагыйрә үзе дә Резеда ханым балаларнын нәрсә белән кызыксынуларын, хыялларын, теләкләрен белеп, бала күнелен тоеп эш итә. Әсәрләре фантазиягә, фикер, образлы сурәтләүләргә, матурлыкка бай. шунлыктан аларнын идея-эстетик кыйммәте дә зур. Бу. күрәсен. традицион алымнарны уңышлы файдаланудан да киләдер. Шагыйрә батырлык һәм куркаклык, акыллылык һәм наданлык, көнчелек һәм кин күңеллелек кебек төшенчәләрне капмакаршы куеп, тәрбия бирү юнәлешендә оста куллана ("Ялкау карга баласы . "Ак песи". "Апа белән сенел'. Нужа". "Койрыксыз тиен" һ. б.) Бүгенге яшәешебездә ин актуаль тема — хезмәт аша тәрбия мәсьәләсе — китапта аеруча кин янгыраш алган Мондый фикерләр кайчак беркадәр дидактик формада янгыраса да. образлы тел. ритм һәм рифманын камиллеге әсәрләрнен унышын тәэмин итә: Кешене кеше иткән. Яман чирдән терелткән Тик хезмәт кенә бары. Онытма моннан ары' "Кышкы әкият” Резеда Вәлиеванын иҗаты танып белү ягыннан да әһәмиятле. Әмма ул барлык сорауларга да җавапны әзерләп бирми, бәлки, баланын үзен уйлануга этәрә, теге яки бу вакыйгада кемнен хаклы яки хаксыз, нәрсәнен яхшы яисә начар булуына җавапны кечкенә укучынын үзеннән ишетергә тели, моның өчен балага мөрәҗәгать итә. аны сөйләшүгә чакыра: Аптырап басып тик тора малай. Нигә дип миннән качалар болай ' Ул нигә алай ялгыз калды соң ? Ут чым, бәлки а/н аңлатырсың1 "Масайган Наил" Шагыйрә әдәплелек, әхлак тәрбияләү мәсьәләләренә дә зур игътибар бирә. "Акыллы малай икән". "Тәрбияләү бик кыен". "Оялдык ", "Урман һәм мин". "Иркә чеби". Тамгалы куян". "Калган эшкә кар ява" әкиятләре һәм шигырьләре нәкъ менә шул темага багышланган Тәрбия мәсьәләсендә әби-бабай- ларнын, әти-әниләрнсн изгелеге, матур күнеле балалар теле белән, аларнын үзенчәлекләрен анлап яктыртыла “Кайтырсыңмы икән?", "Әбине жәлләп кенә". “Әниләр бәйрәме", “Туган көнен белән, әнием”, ' Минем әтием — гармунчы”, “Дәү әнигә барабыз" һ б мона матур мисал Әлли-элли-әлли лэ. Әй рәхәт дәү әнидә. Иртәсен дә, кичен дә Гол бакчалар эчендә. Кошлар сайрап торганда. Өчпочмак ашаганда “Дәү әнигә барабыз" Җыентыктагы бер төркем шигырьләр юмор һәм сатира белән сугарылган Мәгълүм ки, аерым очракларда балаларны җиңелче чеметкәләп алу да зарур “Елак-мылак", “Ишегалды бозлавык”, “Бишле Барый", “Саран малай —алама”, "Оныттым". “Кире курчак” һ. б нәкъ менә шундый максаттан чыгып язылганнар Биредә дә шагыйрәнен нечкә тоемлавы, психолог булуы ачыла, ул баланын "авырткан" жирснә жинелчә кагылып, дәваларга омтыла: Иң тыйнак дип ни инде. Яз инде малай үзең Юкса, беләсең ич инде. Иң тыйнагы мин үзем "Тыйнаклык" Аерым очракларда нәтижә көтелмәгән юнәлеш тә ала Мәсәлән, кояш, әтәч, сандугачның үген йокыдан уятуларына кәефсезләнгән балага әбисе —Сине яраталар. Шуңа уяталар дип ацлага Икенче бер "Мин ничек арслан булдым" шигырендә исә вакыйгалар лирик герой исеменнән сөйләнелә Төрле халәтләргә кереп уйнаган малай азактан арслан була һәм Ы-ы-ыр'" Нәкъ шул чакны әнием кайтып керә Арсланнан песи булдым. Өйне җыярга тотындым Их' дип куя “Мин ничек арслан булдым” Балаларга хас садәлек белән я зылган әлеге юллар күнелдә үзенчәлекле матур хис калдыра, елмайта Резеда Вәлиена — халык авыз иҗатына хөрмәт белән караучы шагыйрә Анын "Ин матур җир". "Минем сеңелем дәү үскән". "Кояш. чык". "Әйдә. атым, чап, чап", "Сыер иләгәндә" һ 6 шигырьләренең һәм балалар сәхнәсе өчен сценарийларының. күп сандагы әкиятләренең уңышын нәкъ менә фалыслор белән тыгыз злемтө билгели Халык җырларына хас шигырь үлчәме, аерым очракларда такмак һәм такмазаларны, иярмешләр һәм эндәшләрне, әкият алымнарыннан унышлы файдалану, фольклор традицияләрен куллану — ижатны халыкка һәм. ин әһәмиятлесе. балаларга якын итә Халык авыз ижатына кыю таяну тагын баланын фантазиясенә, хыялына зур урын бирүгә китерә әсәрләрдә без кызгану хисен дә, бәйрәм шатлыгын ла. үзенчәлекле юмористик һәм сатирик аһәңнәрне. шаянлыкны ла күрәбез Саран, саран сарана. Ачан-йочан карама Без артыңнан иярмибез. Саран малай — ашма “Саран малай — алама" “Кояшлы яигыр"нын “Кем әйтеп бирер икән- ’" дигән бүлегендә шигъри табышмакларның матур үрнәкләрен дә табарга момкин Шагыйрә йөгерек тел. музыкага хас ритм һөм рифма ярдәме белән баланы табышмаклар дөньясына алып керә, анлата, уйландыра, куандыра Ничәр зшчи соң тагын Ечның бу матур ча.-ы1 Урманнарны агарта. Бар дөньяны яңарта Сафландыра кешене Ничек аның исеме' "Ничек анын иссмс'*" Резеда Вәлиена — балалар өчен матурматур жыр текстлары авторы да Анын Кил син. язым". Елак песи”. "Курчакка күлмәк тектем" "Мин машина яратам". Рәхмәт, әнкәй, сиңа”. Яңгыр. яу". “Казанеки күн итек". "Мин - джлзмен" һ б җырлары төрле жыр бәйгеләрендә катнашып, хгактаулы урыннар яулап килә Шулай нтеп. Резеда Вәлнсвл бу юнәлештә дә актив ижат итүчеләр рәтендә саналырга хаклы Җыентыкка тупланган яна җырлары ла балалар һәм өлкәннәр күнсленә хуш катер дип ышанабыз Шагыйрә бүгенге көнлә лә ижатын кызыклы жанрлар, матур әсәрләр белән баету юнәлешендә актив зшчәазек алып бара, илһамланып, янып яза Бер шигырендә ул: Туган качкын минем, газиз калкым. Синең рухың печән мин яшим. Син куансаң бәхетем чәчәк ата Син е.гасаң. т\.-счә к\л яшем дип язган иле Бу сүзләр, чыннан да. дөреслеккә туры килә: шагыйрә һаман да Ил язмышы, халык язмышы өчен янып- көеп яши. ижат итә Ләйлә МИНҺАҖЕВА. фптюгнч фәннәре кәнлнлзгы