ПОЛЯК ЗЫЯЛЫЛАРЫ КАЗАНДА

2004 елда Казан дәүләт университеты ачылуга 200 ел тулу турында м биреп, без күләмле генә бер мәкалә язган идек инде («Казан утлары» журна 2002 ел) Бүтен исә без алеге темага яңа яктан әйләнеп кайтырга булдык. Россиянен тарихн-мәдәни үсеше, алгарышы өчен университетларның « турында ооын-азаклап сөйләп тору кирәкмәстер. Әлеге уку йортлары, уку-ук фәнни-мәдәни үзәкләр буларак, илдәге күпмилләтле зыялыларны формалашт дә төп чыганаклар булып торганлыгы билгеле факт Шул рәвешле, универ жәмәгатьчелекнен ижтимагый фикерен үстерүдә мәгърифәтчелек, әдәб сәнгатькә тәэсир итүдә әйтеп бетергесез зур дәрөжале урын тоткан Казан университеты исә бу нисбәттән караганда бигрәк тә нәгижале э алып барган Андагы галим-профессорлар Н И Лобачевский. Н. Н. Зини Бутлеровлар оештырып жибәргән фәнни юнәлештәге мәктәпләр һәм гыйльми а С Т Аксаков. Л. Н Толстой кебек әдипләрнең әдәби ижатлары; шәрекъ белп М Ковалеве ки й һәм А К Казем-Бәкнең фәнни тикшеренүләре; тел галимне Бодуэн де Куртене. В. И Григорович. В. А Богородскийларнын тел гыйл( хезмәтләре - бал ар һәммәсе дә Казан университетының данын бар дөньяга т казанышлар булган Казан университетының эшчәнлеген рус булмаган халыклар күпчелекн* иткән төбәкләрдәге тарихи шартларда барлыкка килгән Казан укыту окру Идел буе. Төньяк Кавказ һәм Кавказ арты. Урал. Казакъстаннын һәм тулы Себернен ундүрт губернасын берләштереп торган. Университетта руслар бел татар һәм башкорт, әзәрбәйжан һәм калмык, казакъ һәм бурят, мари һәм удмур һәм чуваш, әрмән һәм грузин һ. б. халыкларның вәкилләре укыган Казан университетында XIX гасырның егерменче елларында күренә б паляк студентлары, галимнәре-профессорлары да шактый күренекле урынны тс Чөнки алар, нигездә алдынгы-революцион карашлы булып, патша Россиясе алар> зченәрәк ооатырга гамәгләр һәммәсе дә университетларда хөкем сөргән реакцион устааларга протест бу ларак эшләнә Алар 1861—1863 елларда. 1882 елның октябрь аенда, аннары 1887 - 1889 егтарда төрле университетлардан нахакка куып чыгарылган студентларны яклау йөзеннән, ризасызлык билгесе буларак та бәяләнәләр, һәм. әлбәттә инде мондый чуалыш- чыгышларга рус булмаган милләт вәкилләре дә тартыла торган була. Шул рәвешле. Казан университетын тәмамлап чыгучы полякларда, революцион эшчәнлекләре өчен бу якларга сөрелгән яки хезмәткә җибәрелгән укытучылар- профессорлар да поляк халкы белән шәркый Россия халыклары арасында урнашкан дустанә мөнәсәбәтләрне ныгытканнан-ныгыта баралар. Алар, әһәмиятле сәяси- интеллектуаль көч буларак, бу яклардагы милли зыялыларның да үзаңы үсешенә йогынты ясамый калмыйлар