"КАЗАН УТЛАРЫ" ЯКТЫРАК БАЛКЫР!

1999-2002 ЕЛЛАРГА ХИСАП
атарстан әдипләренең һәм, гомумән, кайда яшәүләренә карамастан, барлык татар язучыларының ижагыгг nponaiандалауда. төрле кыйтгаларга сибелгән халкыбызның милли рухын, әдәби-эстетик зәвыгын тәрбияләүдә төп функция үтәгән "Казан утлары" XIII съезддан соң узган өч еллык вакыт арасында да үзенә йөкләнгән шушы катлаулы һәм изге максатына, төп мәсләгенә тугрылыклы калды. Ton миссиясен тсл-теш тидермәслек итеп уңышлы үтәп бару белән бергә ул икътисади- мәдәни багланышлар зәгыйфьләнгән, әдәбиятлар һәм халыклар арасында электән яшәп килгән элемтәләр, хәтта туганлык җепләре өзелә барган катлаулы заманда әдәби процессны оеш тыру кебек гаять четерекле бурычны да үз өстенә алды Редколлегиянең 1999, 2000, 2001 елларда үткәрелгән һәм журналның еллык эш йомгакларына багышланган киңәйтелгән утырышларында да сүз нәкъ шулар хакында барды Утырышларга редколлегия әгъзаларын гына түгел, әдәбиятыбыз аксакаллары белән бергә танылган җәмәгать эшлеклеләрен, сәясәтчеләрне, халык депутатларын. Татарстан хөкүмәте вәкилләрен, күренекле галимнәрне чакыру гадәткә керде 1999 елдагы утырышларның берсе әдәби тәнкыйтьне “терелтү” мәсьәләләренә багышланган иде. Шуның нәтиҗәсе буларак, журналда «Иң яхшы тәнкыйть мәкаләсеянә конкурс уздырыла башлады, бу жанрда эшләүчеләр активлаша төште. 2000 елдагы утырыш га исә, сүз нигездә, әдәби алмаш тәрбияләү һәм татар телендәге басмаларның тиражларын күгәрү юллары хакында барды. Гадәттә, өлкән әдипләрдән юллама- фатиха белән бергә тәкъдим ителүче “Яңа исемнәр" рубрикасы көчәйде, дистәләгән яшь шагыйрь һәм прозаикның әсәрләренә журнал битләрендә урын бирелде. 2001 елдагы киңәйтелгән утырышта катнашучылар (анда премьер-министр урынбасары 3. Вәлнева. Татарстан хөкүмәте вәкилләре һәм халык депутатлары катнашты), гомумән, татар китабын халыкка җиткерү, китап сәүдәсен яңадан юлга салу чараларын эзләү кебек мөһим проблемага кагылдылар. Аннан соң бу тема депутатлар ярдәме белән Дәүләт Советы залларына үтеп керде, матбугатта янг ыраш таба башлады Быелгы бер утырыш тулысы белән “Рухият” нәшриятының "Шәхесләребез” сериясендә чыккан китапларга багышланды Утырышларда әйтем ән төп фикерләрнең сөземтәсен журнал битләрендә тәкъдим итү дә нәтиҗәсез калмады, укучыларда һәм әдәби җәмәгатьчелектә зур кызыксыну уятты.
Рухи тормышыбызның төп тармакларын гченә алган, безнең өчен мәсләк саналган кайбер ннгез-прииципларны, юнәлеш-рубрикаларны тезне рәвешендә генә булса да укучыларыбызга искәртеп узыйк Менә алар:
тарихы мец еллап исәпләш ән та тар әдәбиятының күркәм традицияләрен дәвам итеп, бүгеше татар якчыларының иң яхшы әсәрләрен бастыру. шулай ук, әдәби мирасыбызнын брейте көн өчен гыйбрәтле сәхифәләре белән
Т
ганыш тыру;
-Татарстанның дәүләтчелеген яклау, ныгыту юлында эзлекле эшчәнлек плын бару: дәүләт геле буларак татар телен кнн кулланышка кертү;
Татарстанның дөньядагы роле, икътисады, социаль халәте турында язмалар белән беррәпән. Россия биләмәләрендә һәм чнт илләрдәге татар хаяте белән укучыларны даими таныштыру; "XXI гасырда-татар халкы" рубрикасында күренекле т алимнәриен. сәясәтчеләрнең, әдипләрнең фикерләрен бәян итү;
сәнгать төрләре буенча махсус басмалар булмауны истә тотын.
■ралицияләрне дәвам итеп, театр, мныка, сынлы сәшать казанышларын яктырту; сәнгагь өлкәсендәге олуз шәхесләрнең нжазлары турында ятмалар урнаштыру;
-халкыбызның әхлагын, гореф-гадәтләрен сакла) юнәлешендә максатчан >ш алын бару: дин тәгълиматы турында гыйльми мәкаләләр, ислам әхлагы, дини бәйрәмнәр турында мәгълүматлар бирү;
-укучыларыбызны дөнья әдәбияты классикасының иң яхшы үрнәкләре белән таныштыру:
әдәби алмаш тәрбияләүне күт у кында тот ып. "Осгаханә”. "Яңа исемнәр” рубрикаларында яшь язучыларның иҗат үрнәкләрен дөньяга чыгару; чнг ■әбәкләрдә туган телебездә иҗат итүче талант ияләренә аерым нгьгнбар игү;
-әдәби процессны барлагг. үсеш тенденцияләрен ачыклан, әграфлы тәнкыйть мәкаләләре бастыру, “Яна китаплар” сәхифәсендә төрле нәшриятларда чыккан яна китапларга рецензияләр һәм күзәтүләр оештыру;
-күренекле әдипләрнең юбилейларын, гомумән, татар дөньясындагы атаклы шәхесләрнең истәлекле даталарын билгеләп үтү; гарәп һәм латин имласында уку үрнәкләре бнрү; “хроника" сәхифәсендә нжгнмагын-мәдәнн ■ ормыш вакыйгаларын объектив һәм онератнв якгырту...
Әлбәттә, чын гормыш беркайчан да язма канун кысаларына сыеп бетмәгән шикелле, журнал эшчәнлеге дә, табигый, югарыда саналган бүлем-юнәлешләр белән генә чикләнми. Заман үзенен яңа таләпләрен, яңа проблемаларын, яңа идеяләрен өстәп тора.
Узган өч елда нинди әсәрләр дөнья күрде?
1999 елда 257 авторның төрле күләмдәге әсәрләре дөнья күргән Шуларнын күбесе бүгенге әдәби хәрәкәттә актив катнашучылар. Ел дәвамында биш роман басылып чыкты. Өлкәнрәк язучылар хәтерли булыр: “проза жанрында быел бер роман гулы” яисә “ике корылтай арасында өч роман язылды” дип сөйләнгән чаклар бар иде Шуларга өстәп, егермегә якын повесть һәм хикәя, ике пьеса, ике поэма... һәр санда диярлек күләмле публицистика һәм тәнкыйть мәкаләләре, тарихи һәм фәннн хезмәтләр, әдәби мирас хәзинәләре, әдәбнят-сәнгать яңалыклары...
Шундыйрак саннарны калган ике елга карата да әйтергә мөмкин 2000 елда күләмле әсәрләрдән дүрт роман, сигез повесть һәм унөч хикәя, ике пьеса басылып чыкты 2001 елда да саннар шул тирәдә тирбәлә. Романнар-биш, повестьлар-алтау. хикәяләр-ун, драма әсәрләре-өч.
"Шигърият” бүлегендә хәлләр мондый: 2001 елда журналда илле шагыйрь катнаш ты 1999 һәм 2000 елларда да шигырь авторларының саны шул тирәдә булган иде Арада күләмле поэмалар, шигъри бәйләмнәр дә байтак.
Журнал эшчәилегенең төп юнәлешләреннән булган “Әдәби тәнкыйть", "Публицистика”. “Фән", “Сәнгать", “Тарих”, “Әдәби мирас” һәм башка рубрикаларда ел саен ике йөзләп автор катнаша Моннан тыш, редакция укучы хатларына нтътибарны көчәйтте. Сан саен диярлек Россиянең төрле төбәкләрендә, чит илләрдә яшәүче милләттәшләребезнең хатлары басылып чыга, алар ул якларда көн күрүче кан-кардәшләрсбезнен нинди уй-фикерләр белән яшәвен ачык күзалларга ярдәм итә
Соңгы өч ел эчендә язучыларыбыз нинди әсәрләр белән катнашты9 Авторларыбы з кайдан һәм алар кемнәр?
Романнар1 М. Әмнрханов "Тәкъдир”, 3. Зайнуллин “Агыйделнен аръягында". Я. Зәнкиев «Өтелгән мәхәббәт» (Төмән өлкәсе), В. Имамов «Утлы дала» (Чапы). К. Кәрнмов «Ком сәгате», Ф. Лазыйфн "Ишелеп төшкән бәхет", “Бәйсез этләрне атарга" (роман-нәсер). Р. Мирхәйдәров "Иртәләгән сагыш” (Мәскәү). С. По- нарисов "Ожмахка бер адым” (Уфа) Ф. Садриев "Бәхетсезләр бәхете” (Мөслим). Ф. Сафин "Саташып аткан таң” (Чаллы). (Р. Сибаг “Ялзызак” (Киров өлкәсе). А. Хәлим "Татар вакыты" (Чаны), 3. Хөснияр "Терсәк сугышы”.
Повестьлар Г. Ахунов "Тимерханның ззләнүләре", Т. Әйди “Венада
Исемнәр алфавит тәртибендә бирелде
очрашу . Н. Әхмәдиев "Амбирак яки кара каен кайгысы” (Әлмәт). М. Вәли “Мәхәббәт маҗаралары" (новеллалар сериясе), Ә. Галиев “Чигенгәндә”, Г. Галиева Тулгак . Н. I ариф "Мәмеш Бирде”, Г. Гыйльманов "Албастылар" (хыялый кыйсса), Н. Гыймагдинова "Аргы очта, бирге очта". 3. Зәйнуллин “Гарасатлы юллар”, Б. Камалов Дөмбер Даниял , М. Кәбиров "Сары йортлар сере” (Уфа). М. Маликова "Алтын ятьмә , Ә. Моталлапов “Нигез” (Актаныш/. X. Мөләррисова “Бәйге хакы” (Башкортстан), С. Сабиров “Алгый балдаклы абыстай", Ә. Сафиуллин "Җепнең очы , А. 3 имерг алии "Игезәкләр", Р. Фән юв "Тәңре хөкеме", “Гаделлек иясе" (Арча). Р. Хисмәтулла "Оныкларым, сез бәхетлеме?" (Чаны).
Хикәяләр Ә. Гадел, Т. Галиуллин, Н. Гариф. А. Гыимадиев. М. Закир, М. Зарипов, С. Зыя, 3. Зәйнуллин, Р. Мөхәммәдиен. Р. Рахман. Ә. Сафиуллин, К. Тимбикова, Р. Фонтов, А. Хәлим, М. Хужин, 3. Хөснияр, Ф. Яруллин, Ф. Яхнн һ. б. авторлар.
Журналда шагыйрьләрдән Г. Афзал, М. Әгъләм, Н. Әхмәдиев, Роберт Әхмәтҗан, Ә. Баян, К. Булатова, 111. Галнев, Н. Гамбәр, Р. Гагат, Ф. Гыйз- зәгуллнна, И. Гыйләжев. Җ. Дәрзаман, Ш. Җиһанг нрова. Р. Илнятуллин. Р. Закиров, }өлфә1, К. Латыйп, Ш. Маннан, 3. Мансуров, Р. Мингалим, М. Мирза. Г. Морат, Г. Мөхәммәгшнн, С. Мулла Гали, Р. Рахман. Г. Рәхим, Б. Рәхимова, Ә. Рәшигов, Н. Сафина, Ә. Синутыл, Сөләйман, Р. Фәйзуллин, Р. Файзуллин (Акъегет), В. Фа гыйхов, А. Хәлим, Л. Шагыйрьжан, Э. Шарифуллина, И. Юзеев, Р. Юныс, Ф. Яруллин. Л, Янсуар шигырьләре зур бәйләм иттереп тәкъдим ителде 1999 елда Р. Харисның «Бүре күзе», 2000 елда «һарут белән Марут», 2001 елда «Хыянәт» исемле поэмалары басылып чыкты. 2000 елда журнал укучылар Ә. Рәшнговньнг "Эзли-эзли ул борынгы эзне”, М. Шабаевнын "Ярты төн бәйрәме" поэмалары белән таныштылар.
Публицистика өлкәсендә Т. Әйди, Ә. Борһанов. М. I османов, Ф. Дунай, М. {аринов, Б. Камалов. Ф. Латыйфи, Т. Мнннуллнн, Р. Мосгафнн, Ф. Сафин, Н. Сафина, В. Юныс, М. Юныс аеруча уңышлы эшләделәр
Казанның 1000 еллыгын зурлап үткәрү турында Россия Федерациясе һәм Татарстан Республикасы Президентларының Указлары кабул ителгәннән соң “Казан утлары" журналының фәнни-публицистик эшчәнлегендә башкалабыз юбилеена әзерләнү һәм борынгы шәһәргә нигез салынуның тарихи аспектларын, аның бүгенгесен һәм киләчәген яктырту төп юнәлегнләрнен берсенә әверелде Аларны әзерләүгә РФ һәм ТР Фәннәр Академияләренең күренекле галимнәре-тарихчылары һәм т юркологлар, күренекле язучылар һәм сәнгать белгечләре жәлеп ителә, шулай ук республикабыз һәм Казан шәһәре хакимияте җитәкчеләре белән күләмле әңгәмәләр үткәрү күздә тотыла.
Авторларыбыз катламы шактый киң: Ә. Борһанов. М. Гетманов, Р. Га-тләмов, М. Зәкнев, Д. Исхаков. Ә. Мөхәммәдиен, И. Таһиров, Р. Фәхрегдннов, Ф. Хужин, Р. Хәкимов, Р. Шаһиена һ б.
“Казанга мең ел" циклының рубрикалары
Меңъяигәр Казан—яшәр! — Казанның 1000 еллыгы уңаеннан шәһәребезнең бүгенге йөзе, архитектура яг ыннан нинди үзгәрешләр кичерәчәге хакында мәкаләләр сериясе.
Архивлар ни сөйли? — Мәскәү, Казан. Санкт-Петербург, башка шәһәрләрнең архивларында Казан тарихына кагылышлы документларны, язучылар һәм галимнәрнең шәхси архивларындагы язмаларны һәм мәгълүматларны классификацияләп эзлекле рәвеш гә журналда бастыру
Дәверләр алышыгп анда. - Гомуми яшәеш, халык язмышы, милли әдәбият- сәнгатьнең үткәне һәм киләчәге турында анализлы мәкаләләр сериясе.
Казан Кремле нинди төс алыр? Казан Кремлен реконструкцияләүнең барышы, перспективалары, проблемалары
Халык буларак гагар канчан оешкан? Моңарчы тупланган тарихи, археологик һәм чиктәш фәнни мәгълүматларга нигезләнгән аналитик язмалар
1999-2002 елларда журнал битләрендә юбилейга мөнәсәбәтле түбәндәге гыйльми язмалар, проза һәм поэзия әсәрләре дөнья күрде
В. Имамов “Утлы дала" (роман), Р. Фәхретдинне "Казан ханлыгы", М. Шабаен “Бер китап язмышы", Ә. Рәшигов "Эзли-эзли ул борышы эзне" (поэма), Н. Га-
риф “Мэмеш Бирде" (повесть). Р. Шаһнева "XVI гасыр ядкяре". “Казан тәхете" "Казанның җәмигь мәчете". "Татар “Илиада'сы каһарманы”. Р. Нәбиен “Монгол яу ларына тагын бер караш”. Р. Галләмов “Татар халкы оешуга яңа караш". Ф. Хуҗин “Чал тарихлы башкала”, С. Алишев "Татар халкының дәүләтчелек очен көрәш елъязмасы". И. Насыйбуллнн "Казан ханлыгының чикләре каян узган?" һ. б
Редакциядә бүгенге көндә унсигез кеше эшли. Шуларның тугызы иҗади хезмәткәр Аларның исемнәре республикада һәм әдәби җәмәгатьчелеккә яхшы таныш Татарстанның халык шагыйре. Г Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреаты Равил Фәнзуллнн, Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреаты, шагыйрь Марс Шабаев, шагыйрь Рәдиф Гагат, прозаиклар Флүс Латыйфи, Камил Кәрнмов. Mapai Закир, шагыйрь һәм әдәбият белгече Наис Гамбәр, тәнкыйтьче Мансур Вәлн-Барҗылы. балалар язучысы .Алмаз Гыймалнев һәм барлык гамәли хезмәткәрләребез журналны вакытында яхшы сыйфатлы итеп чыгару өчен зур көч куялар. Иҗади хезмәт- кәрләребезнең күбесе республикабызның мактаулы исемнәренә лаек булды.
Журналның тиражы тотрыклы. Бүгенге көндә ул 9 мең данә чамасы тәшкил итә Бу - Россиянең калын әдәби журналларыныкына караганда да сизелерлек артык дигән сүз. Быел исә әбүнәчеләребез саны тагын 500 кешегә артты.
Редакциянең компьютер үзәге булдырылганнан соң журналның техник һәм сәнгати бизәлеше, эчке дизайны яхшырды, редакциягә кергән материалларны оператив эшкәртү мөмкинлеге туды.
Быелнын ман аенда журналның чыга башлавына 80 ел тулды. Халкыбыз тормышы елъязмасында рухи бер зур бәйрәм буларак, юбилей тантаналары август ахырында III Бөтендөнья татар конгрессы көннәрендә үтәчәк.