Иҗтимагый- мәдәни тормышыбыздан

КАЗАКЪСТЛНДА ТАТАРСТАН КОНИӘРЕ Татарстан Республикасы Президенты Минтимер Шәймисн җитәкчелегендәге Татарстан делегациясе Казакъстанда булып кайтты Анда Казакъстанда игълан ителгән Россия елы кысаларында Татарстан коннәрс үткәрелде Делегация беренче итеп. Казакъстаннын яна башкаласы—Астана белән танышты Ике башкала—Казан һәм Астана арасында хезмәттәшлек турында килешү төзелде һәм алар тугандаш шәһәрләр дип игълан ителде Тугандаш ил җитәкчеләре белән эшлекле очрашулар күп булды Үзара икътисади хезмәттәшлеккә нигез салынган иде инде Казакьстан Татарстанның ин күп сәүдә итүче илләренең беренче унлыгына керә Узган ел ике арадагы сәүдә әйләнеше 150 миллион лагларга җитте Анда республикабызда җитештерелгән “КамАЗ" һәм “Ока” машиналары, шиннар, синтетик каучук, нефть химиясе эшләнмәләре, җиһазлар сатыла Татарстан Президенты М Шәймисн Татар милли үзәкләре вәкилләре белән К Ьаисәетон исемендәге Милли опера һәм балет театрында очрашу үткәрде Ул анда милләттәшләребез сорауларына җавап бирде Астана халкы Татарстанның сәнгать осталары чыгышларын яратып каралы Татарс тан дәүләт жыр һәм бию ансамбле. Казан дәүләт “Ьа Рпнтепз" камера оркестры чыгышлары аеруча зур тәэсир калдырды. Опера театрында йомгаклау концерты беткәч Минтимер Шәймисн Клзакъ- стан - I ' дәүләт телевидениесенә ннтер- пью бирде ЯЗУЧЫЛАР БӘЙРӘМЕ “Пирамида” мәдәни-күнел ачу комплексында Татарстан Язучылар берле генә 70 һәм Татарстан китап нәшрмя- тснә 85 ел тулуга багышланган тантаналы кичә булып > иы Бу чыннан да. нжадн зыялылар өчен генә түгел. Татарстанмын күпмилләтле халкы өчен лә бик мөһим вакыйга, лиле Президентыбыз Минтимер Шәймисн үзенен чыгышында Хәтта Советлар Союзы таркалганда да сезнен берлегегез—Язучылар берлеге сакланып калды Бу—иҗдт әһелләренең туплану көче турында сөйли, һәм мондый берлекнен кадерен белергә кирәк Сез беркайчан да өстән кушканча иҗат итмәдегез Язучылар берлеге—ирекле шәхесләр берлеге ул. Республика язучыларына оптимистик рухта иҗат итүләрен теләп. М Шаймиев, бүген китап киштәләрендә тирәнтсн анализлы әсәрләр азрак, дип тә искәртте "Мин моны вакытлыча гына дип уйлыйм, чөнки бер генә әһәмиятле вакыйга да язучы игътибарыннан читтә калмый Бөтен гомерегез буе кешене рухи яктан баетуга хезмәт итүегез өчен рәхмәт сезгә”,—диде ул Аннары Президент М Шәймисн шагыйрьләр Әхсән Баян һәм Ренат Хариска "Татарстанмын халык шагыйре" дигән мактаулы иссмнсн дипломын һәм билгесен, ә язучы Владимир Корчагинга Президентмын Рәхмәт хатын тапшырды Язучылар берлеге рәисе Ф Галимуллин оешма эшчәнлеге турында нотык тотты Кичә Тагарстаннын сәнгать осталары чыгышлары белән үрелеп барды Тантаналы кичәдә Премьер-министр урынбасары 3 Вәлиена. Дәүләт Советы Рәисе урынбасары Р Рагникова. Россия Язучылар берлеге идарәсенең беренче секретаре Г Иванов. “Наш со- временннк" журналы мөхәррире С К>- няев. шулай ук Башкоргстаннын. Ка- барда-Балкар. Чуашстлн. Удмуртия Мари Иле. Мордовия һәм Россия Федерациясендәге башка төбәкләрнең ижлг оешмалары вәкилләре катнашты МӘДӘНИЯТ УЧАГЫ Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать университетына нигез салынуга 35 ел 1\ 1 Ш 21 октзфбиаә булып узган киңәйтелгән гыйльми совет утырышында чыгыш ясап, университет ректоры, профессор Рифкат Иосыпов утырышта катнашучыларга Татарстан Президенты Минтимер Шаймиевнең котлавын да җиткерде Гыйльми совет утырышында чыгыш ясап. ТР Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин укытучылар һәм студентларны уку йортының 35 еллыгы белән тәбрик итеп, аларга республиканың мәдәни тормышын үстерүгә керткән зур өлешләре өчен рәхмәтен җиткерде. Университетның 35 еллык эшчәнлеге чорында анын матди базасы, укытучылар составы барлыкка килде, университет республикабыз өчен генә түгел, ә Россиянен башка төбәкләре өчен дә 20 юнәлеш буенча белгечләр әзерләүче югары уку йорты исемен яулады. Бирегә диплом өчен генә дә килмиләр, ә бәлки йөрәкләре кушуы буенча укырга киләләр, диде Фәрит Мөхәммәтшин СӘЛИМҖАНОВ КӨННӘРЕ Мәшһүр режиссер Марсель Сәлим- жановнын 70 еллыгы уңаеннан Казанда күп кенә чаралар үтте. Татарстан Фәннәр академиясе. Мәдәният министрлыгы, Г Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры. Г. Ибраһимов исемендәге Тел. әдәбият һәм сәнгать институты. Казан мәдәният һәм сәнгать университеты тарафыннан оештырылган "М. Сәлимҗа- нов һәм XX гасыр татар сәнгате" дип исемләнгән фәнни-гамәли конференциядә. әйтик. Г Камал театрының баш режиссеры Ф Бикчәнтәев. Ырынбур театрының сәнгать җитәкчесе Р Исрафилов. К. Иванов исемендәге Чуаш академия театрының баш режиссеры В Яковлев, Башкортстаннан СССРның халык артисты Г Мөбарәкова һ. б. кызыклы докладлар белән чыгыш ясады. Башкалабызның Горький урамында режиссер 1934-66 елларда яшәгән 13 нче йортка истәлек тактасы куелды. М Сәлимжанов туган көнне—7 ноябрьдә Г Камал театрында узган “Багышлау" исемле әдәби-музыкаль кичәгә Президент Минтимер Шәймиев тә килгән иде. “Марсель Сәлимжанов 40 ел буе театрда эшләп, халкыбызда милли горурлык хисен үстерерлек спектакльләр куйды,—диде Илбашы —Ул драматургларыбызны танытты Талант талантны тарта, диләр. М Сәлимжанов безгә гаҗәеп талантлы артистлар тәрбияләп, туплап калдырды. " “Бүген, театр сәнгате авыр чор кичергән бер заманда, режиссерлары киткәннән соң. күп кенә театр коллективлары таркалды.—диде сәнгать фәннәре докторы, театр тәнкыйтьчесе. мәскәүле Борис Поюровский — Марсель Сәлимжанов рухы Г Камал театрын бүген дә саклый Коллективка озын-озак ижат гомере телим " Олуг режиссерыбыз турында драматург Т Миннуллин һәм О Стрельнико- ва редакциясендә татарча һәм русча ике китап та дөнья күрде Анда М. Сәлимжанов турында туганнары, дуслары, сәнгать әһелләре язган истәлекләр, хатирәләр тупланган. Тагын берничә айдан мәшһүр режиссер турында кинофильм да әзер булачак. Танылган сынчы Мәхмүт Гасимов эшләгән бюстны исә беренчсләрдән булып Президент М. Шәймиев тамаша кылды. МӘСКӘҮ БҮЛӘГЕ “Мәскәүдән Казан юбилеена бүләк” Әнә шундый язуларны Казанның 1000 еллыгына Россия башкаласыннан китереләчәк трамвай-троллейбус тышларында укырга мөмкин булачак. Күптән түгел Мәскәү Хөкүмәте һәм Казан хакимияте арасында Татарстан башкаласы юбилеена бәйле рәвештә килешүгә кул куелды Әлеге килешү нигезендә Казанга Мәскәү хөкүмәтеннән һәрберсе якынча миллион ярым сумлык 10 трамвай һәм 10 троллейбус килеп ирешәчәк “ТАТАР АВАЗЬГНЫҢ ИКЕНЧЕ СЕРИЯСЕ ӘЗЕРЛӘНӘ Бөтендөнья Татар конгрессы башкарма комитеты дөньяга сибелгән милләт- тәшләребезнен үткәне, бүгенгесе турында “Татар авазы" дигән фильмнар сериясен әзерләүне башлап җибәргән иде. Анын беренчесе—Мордовиядә гомер итүче татарларга багышланганы—быел май аенда. “Яна Гасыр" телевидениесе аша тамашачыларга күрсәтелде. Көзен “Татар авазьГнын икенче сериясен төшерү максатыннан, ижат төркеме Удмуртиядә булып кайтты. Алар татарлар күпләп яши торган Балезино, Можга районнарында. Удмуртиядәге Сарапул. Воткинск. Ижевскидагы татар милли оешмасы җитәкчеләре, активистлар белән очраштылар. Ижевскидагы татар классик гимназиясендә булып, укытучылар, укучылар коллективы белән таныштылар Милли-сәясәт министрлыгында министр Владимир Завалин белән татарлар тормышына кагылышлы проблемалар турында фикер алыштылар. Әлеге фильмны төшерергә Удмуртиядәге "Яңарыш" мәгълүмат һәм нәшрият үзәге директоры. Бөтендөнья Татар конгрессы башкарма комитеты әгъзасы Ирек Шәрипов. Милли сәясәт министрлыгының баш белгече Фәндәс Хуҗин мәгьлүмати яктан зур ярдәм күрсәтте. ИГЪТИБАР ҮЗӘГЕНДӘ-БҮГЕНГЕ ДРАМАТУРГИЯ Татарстан Язучылар берлеге идарәсенен киңәйтелгән утырышы булды Анда бүгенге татар драматургиясе торышына бәйле күп кенә мәсьәләләр тикшерелде Утырышка, каләм әһелләреннән тыш. республика театрлары режиссерлары һәм директорлары да чакырылган иде Кинәйтелгән утырышны кереш сүз белән идарә рәисе Ф Галимуллин ачты Аннары бүгенге драматургия турында Г Арсллнов. Д. Гыймранова һәм И Сиражинын аерым чыгышлары тынланлы. шулай ук Г. Зәйнашсванын әлеге җыелышка юлланган мөрәжәгать-хаты укылды Фикер алышуларда язучылар М. Маликова, А. Әхмәдуллин. Ә Кама лисв, Г. Каюмон. Р. Батулла. М Гыйлә- жсв. Төмән университеты профессоры X. Алишина. Минзәлә һәм Чахлы тсаг рлары директорлары Р Шәймәрданон. И Тарханов. Г Камал тсатрынын баш режиссеры Ф Бикчәнтәев катнашты Чыгыш ясаучылар бүгенге театр сөючеләрнең күпкырлы ихтыяҗын тагын да киңрәк канәгатьләндерү, драматург белән тсагр арасындагы иҗади хечмәг гәшлекне камилләштерү, бу юлда килеп чыккан һәртөрле проблемаларны бергәләп хәл игү җәһәтеннән үзләренең пилекле фикерләре белән уртаклашты. ШИГЪРИ САБАНТУЙ Язучыларның Г Тукай исемендәге клубында югары уку йортлары каршын да лиләп килүче әдаби-ижат берләшмәләре әгъзалары кашашында Шигъри Сабантуй дип исемләнгән бәйге үткәрелде Әлеге конкурс Татарстан Язучылар берлегенә—70. Казан дәүләт университетының татар филологиясе фа культстына 60 ел тулу уңаеннан оешты рылды Анда "Әллүки" (Казан дәүләт университеты) Илһам (Казан юүяәл педагогика университеты). Шәкерт" (Алабуга дәүләт педагогика унивсрситс ты) берләшмәләренә йөрүче яип. каләм ияләре коч сынашты. Сәхнәдән яңгыраган шигырьләргә И нар Юигсв, Әхмәт Рәшит. Эльмира Шәрнфуллнна. Ьнк,» Рәхимова. Зиннур Мансуров Ркаил Зәйдулла. Рафис Корбан кебек гәжриб- әлс ишыйрьләрдән горын жюри бәя бирде Гомуми бәяләмә буенча I урын Лилия Гыйбадуллинага (КДУ) бире ие II һәм III урыннар!а Йолдыз Минну I лнна (КДУ) һәм Айдар Жамалнсн (КДУ) заек булды Мәхәббәт турында! ы ин яхшы шшырь әчеп Айгол Нурисва1л (КДУ) Һәм им яхшы милли шигырь өчен ростәм Исхаконка 1КДУ) “А»ллык радиосынын махсус бүләкләре бирелде Жинүчеләрга диплом һәм бүләкләрне жюри рәисе Зиннур Мансуров белән шигъри Сабантуйны оештыручы һәм алып баручы Галимжан Гыильманов тапшырды ОЛУГ ЮБИЛЕЙ Быел шагыйрь, педагог жәмәгать зшлеклесе һәм галим Габлерәхим Утыз Имәнннен 250 еллыгы республикада кзгн билгеләп үтелде Бу шәхес татар халкынын мәдәни, иҗтимагый тормышында зур урын били Г Тукай музеенда күренекле әдип һәм фикер иясен искә алып һәм Халыкара шигърият коне. Хәтер көне унаеннан уздырылган “Тисә кинәш шәмемнән нур кешегә ” дип исемләнгән әдәби-музы- каль кичә узды Әдип ижатын тирәнтен өйрәнгән әләбиятчыларыбызнын берсе, филология фәннәре докторы Хлтыйп Мнннс- гулов үз чыгышында “Утыз И мәни татар әдәбиятенен. анын рухи тормышы - нын XIX йөздәге күтәрелешенә, без бүген ренессанс—янарыш чоры дип аталган XX гасырга нигез салучы”,— диде Кичәдә шагыйрьмен ижатын оирәнсп. ипи мрмәр. позмалар китабын әзерләгән, Г Угы I Имәнннен нәсел дәвамчыларын эзләп табып. анын тормышында әлегә к.иәр билгесез кала килгән сәхифәләрне ачкан галим, Г Уыл Имәнм нссмсндәгс бүләк иясе (1988 елда Чнрмсшән районы хакимияте тарафыннан гамәлгә куелган иде), Чатлы педагогика институтынын кафедра мөдире, филология фәннәре докторы Әнвар Шөрипов ! ! чытыш ясады Филология фәннәре локторы Марсель Әхчәтжановнын Г Утыз Имәнм ку лъя (маларынын табьтлу тарихы һәм географиясе турындагы чыгышы да кы1ыклы булды Музейда Г Ибраһимен исемендәге Тел. әдәбият һәм сәнгать институты мирасханәсеннэн алынган тарихи кулъязмалардан күргәзмә дә оештырыл тан иде Г Камал театры артистлары Илдус Әхмәтжан һәм Дания Нурлы Г Угьп Имәнм шигырьләрен укып кичәмен ипилеген тагын да баетты Кичәдә шулай ук шагыйрьләр Мөдәррис Әгъләм. Лена ШаI ыйркжлн. Нәҗибә Сафи на һәм Айдар Фәй зрахманов җ»ггәкчслсгсндәге Тагар дәү ләт фалыслор ансамбле чыгыш ясады ТАРИХ СӘХИФӘЛӘРЕ Сынлы сәнгать музеенда ачылган “Казан университеты—сынлы сәнгатьтә- ' дип исемләнгән күргәзмә белән универезлгтынын 200 еллымәм бәйрәм итү тантанасы башланып кнгте Сынлы сәнгать музее. КДУның тарих музее, ТР Милли музее һәм шәхси тупланмалар фондыннан алынган әсәрләрдән төзелгән экспозиция Казан университе- гынын тарихы сәхифәләрен чагылдыра, күргәзмәгә XIX гасырда ижат иткән рәссамнар Турин, Турнерелли, Ракович. Бслоногов. Нарановский эшләре. XX гасыр хатын-кыз рәссамнар Мавровская. Зуена, Колмогорцева хезмәтләре куелган. Портрет—күргәзмәдәге төп жанр. Үз эшенен осталары булган Крюков. Барду. Крамской. Фешин, Беньков. Якупов. Урманче. Куделькин. Абзгильдин әсәрләрендә КДУда эшләгән күренекле галимнәр һәм аларнын сәләтле укучылары сурәтләнгән ТАТАРЛАРГА КИТАП ТАНСЫК Октябрь аенда Мәскәүнен Татар мәдәнияте үзәгендә татар китапханәсе ачылды. Бу игелекле гамәлне тормышка ашыруда "Инсан" дигән Мәскәүдәге бердәнбер татар нәшрияты директоры Яхъя Гыйбадуллинның һәм аның улы Рөстәмнең, татар милли-мәдәни үзәге җитәкчесе Әнвәр Хөсәеновнын өлеше зур. Ачылу тантанасында әлеге нәшриятта чыккан басмалар да китапханәгә бүләк итеп бирелде. Китап йорты Мәскәү татарлары өчен чыннан да тансык, алар үзләре дә рухи җан азыгына ихтыяҗны һәрдаим искә төшереп килә. Ә китапханә ачылу тантанасына Татарстаннан да бер төркем зыялылар жыелуы бу мәсьәләгә зур игътибар бирелүен күрсәтеп тора. ШАГЫЙРӘ БӘЙРӘМЕ Әлмәт шәһәренең район мәдәният йортында Татарстан Язучылар берлегенең 70 еллык юбилее. Әлмәт районы оешуга 75 ел тулу кысаларында шагыйрә Энже Мөэминованың ижат кичәсе булып узды. 90 нчы елларда Әлмәт язучылар оешмасынын җитәкчесе булып эшләгән шагыйрь, прозаик. Нур Әхмәдиев үзенен чыгышында Энже ханым Мөэминованы "Үзебезнең Әлмәт төбәгенең генә түгел. Татарстан Язучылар берлегенең ялтырап торган бер бөртек энҗесе ул".—дигән иде Әйе. хәзерге буын яратып җырларлык җырлары, шигырьләре бар аның Залда утырган тамашачыларның күпчелеге студентлар, укучылар булганга. Язучылар берлеге рәисе Фоат Галимуллин. шагыйрәнең сабырлыгы. иҗатының әле дә сүрелмәвен зур горурлык белән әйтеп үтте Энҗе Мөэминованын быел “Рухият" фонды һәм Татарстан китап нәшриятында яна китаплары дөнья күрде ӘЛИФБА МУЗЕЕ Арча педагогия көллиятендә төзелгән Әлифба музее 2001 елнын II гыйнварыннан Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгының мөстәкыйль музее буларак эшли. Музей үзенен гыйльми эчтәлеге һәм үзенчәлекле булуы белән аерылып тора. Әлифба музеенда бөтендөнья халыкларының язу системасы барлыкка килү һәм анын борынгы вакыттан алып, хәзерге көнгәчә үсешен күрсәткән бай фонды бар. Музейның бу фонды хәзер 1077 данә экспонатлардан тора. Музейда дөньядагы бик күп төрле алфавит һәм язу системасы турында бай материаллар тупланган Аваз системасына корылган беренче алфавит—финикия алфавиты һәм ана нигезләнеп гарәп, грек, латин һ. б. алфавитлар безнен эрага кадәр X гасырда ук барлыкка килә. Дөньядагы бик күп халыклар аларны үзләренең милли алфавитларын төзүгә нигез итеп алалар. Хәзер музейда төрле илләрнен 176 төрле әлифбасы бар Алар арасында әзәрбәйжан халыклары—көрд, тамин. сахир милләтләре: фин-угыр халыклары—коми. мари, мордва, удмурт, манси. хаит. саами милләтләре; гарәп, таиланд. япон халыклары әлифбалары. Әлифба музееның нигезен Сәләй Гата улы Вәгыйзов һәм Рәмзия Гыйлаҗ кызы Вәлитоваларнын педагогик ижат эшчәнлекләре тәшкил итә. Алар—1965 елдан башлап татар мәктәпләре өчен булган әлифба һәм 43 төрле дәреслек һәм методик әсбап авторлары Музейда Төркиядән. Финляндиядән. Германиядән. Һиндстаннан. Швейцариядән. Америкадан. Англиядән. Белоруссиядән килгән туристлар һәм делегацияләр булды ПРЕЗИДЕНТНЫҢ РӘХМӘТ ХАТЫ Әдәбият һәм сәнгатьне үстерүгә лаеклы өлеш керткәне, актив публицистик һәм җәмәгать эшчәнлеге өчен Баш- кортстан Республикасы халык шагыйре Кәримов Мостафа Сафа улына Татарстан Республикасы